Атауына қарай
Жалпы (нарицательный)
|
Жалқы (собственный)
|
кісі
|
Катя
|
Мағынасына қарай
Деректі (вещественный)
|
Дерексіз (абстрактный)
|
Қалам ручка
|
Арман мечта
|
Жалғаудың орын тәртібі
Сөз
|
жұрнақ
|
Көптік жалғау
|
Тәуелдік жалғау
|
Септік жалғау
|
Жіктік жалғау
|
Мал
|
шы
|
лар
|
ыңыз
|
дан
|
быз
|
Жалғау түрлері. 4 түрі бар.
Көптік жалғаулары
(окончания множественного числа)
Дауысты және үнді р,у,й дыбыстарынан кейін
|
-лар;
-лер;
|
Тау-лар,ара-лар,
бұзау-лар,үй-лер,көпір-лер,әнші-лер
|
Ұяң з,ж және үнді л,м,н,ң дыбыстарынан кейін
|
-дар;
-дер;
|
Қыз-дар,адам-дар,гараж-дар,гүл-дер,өзен-дер,өлең-дер,теңіз-дер
|
Қатаң және ұяң б,в,г,д дыбыстарынан кейін
|
-тар;
-тер;
|
Тас-тар,клуб-тар,зауыт-тар,түбіт-тер,етік-тер,хирург-тер
|
2. Тәуелдік жалғаулары.
(Притяжательные окончания)
Жақ
|
Дауысты дыбыстардан соң
|
Жекеше
|
Көпше
|
Жекеше
|
Көпше
|
І.
ІІ.
ІІ.
ІІІ.
|
Айна-м
Айна -ң
Айна-ңыз
Айна-сы
|
Айна-мыз
Айна-ларың
Айна-ларыңыз
Айна-лары
|
Дене –м
Дене-ң
Дене-ңіз
Дене-сі
|
Дене-міз
Дене-лерің
Дене-деріңіз
Дене-лері
|
Жақ
|
Дауыссыз дыбыстардан соң
|
Жекеше
|
Көпше
|
Жекеше
|
Көпше
|
І.
ІІ.
ІІ.
ІІІ.
|
Бауыр-ым
Бауыр-ың
Бауыр-ыңыз
Бауыр-ы
|
Бауыр-ымыз
Бауыр-ларың
Бауыр-ларыңыз
Бауыр-лары
|
Есім-ім
Есім-ің
Есім-іңіз
Есім-і
|
Есім-іміз
Есім-дерің
Есім-деріңіз
Есім-дері
|
3-бет
3.Септік жалғаулары (Падежные окончания)
Септіктер
|
Сұрақтары
|
Дауысты және үнді м, н, ң дыбыстарынан соң
|
Қатаң және ұяң б, в, г, д дыбыстарынан соң
|
Ұяң және үнді з, ж, ,р, л, и , ү дыбыстарынан соң
|
Атау
|
Кім? Не?
Кімдер?Нелер?
|
|
|
|
Ілік
|
Кімнің?
Ненің?
|
-ның,-нің
-нан,ның,
Кесе-нің
|
-тың
Завод-тың,
Сүт-тің
|
-дың
Қой-дың,
жер-дің
|
Барыс
|
Кімге?неге?
Қайда?
|
-ға; ана-ға,
-ге;
Сән-ге
|
-қа; кітап-қа,
-ке;
Бет-ке
|
-ға;
Қыз-ға,
-ге;
Үй-ге
|
Табыс
|
Кімді?Нені?
|
-ны,-ды
Шам-ды
Ні,-ді
Ешкі-ні
|
-ты;
Лақ-ты
-ті;
Бет-ті
|
-ды:
Экипажды
-ді; гүл-ді
|
Жатыс
|
Кімде? Неде?
Қайда?
|
-да Айжан-да,
-де Білім-де
|
-та; Кітап-та,
-те; Ет-те
|
-да; қымыз-да
Де;
үй-де,жер-де
|
Шығыс
|
Кімнен? Неден? Қайдан?
|
-нан,-дан,
Ұн-нан,
-нен;-ден;
әке-ден
|
-тан;
Геолог-тан,
-тен;
-ірімшік-тен
|
-дан;
Қатар-дан,
-ден;
Шөл-ден
|
Көмектес
|
Кіммен?Немен?
|
-мен;
жұбайымен
|
-пен;
Құрт-пен
|
Бен (мен) аспаз-бен,
гүл-мен
|
Жақ
|
Сөздің соңғы дыбысы
|
Жіктік жалғауы
|
жекеше
|
Көпше
|
1.
|
Дауысты және үнді дыбыстарынан соң,ұяң з,ж дыбыстарынан соң,қатаң және ұяң б, в, г, д дыбыстарынан соң
|
-мын, -мін;
-бын, -бін;
-пын, -пін
|
-мыз, -міз;
-быз, -біз;
-пыз, -біз
|
2.
|
Барлық жағдайда
|
-сың, -сің;
|
-сыңдар, -сіңдер;
|
2.
|
Барлық жағдайда
|
-сыз, -сіз
|
-сыздар,
-сіздер;
|
3.
|
Жіктік жалғанбайды
|
-
|
-
|
4.Жіктік жалғаулары (личные окончания)
Сөз құрамы (состав слова).
Түбір
сөз
|
Қосым-
шалы сөз
|
Біріккен сөз
|
Қос сөз
|
Сөз тіркесі (лексикалық)
|
Қысқарған сөз
|
Су,ата,
ана
|
Су-шы,
ана-лық
|
белбеу
|
Ата-ана
|
Темір жол,жалаң бас
|
АҚШ,
ҚазМУ
|
4-бет
Сын есім (Имя прилагательное)
Сын есім – заттың сынын, сапасын, түсін білдіретін сөз табы.
|
Түрлері (типы)
|
Мысалдар (примеры)
|
1.Мағынасына қарай (по значению)
|
1.Сапалық (качественные)
|
Ақ, қара, жеңіл,
үлкен, сұлу
|
2.Қатыстық (относительные)
|
Тұзды, арманды, ақшалы
|
2.Тұлғасына қарай (по способу образования)
|
1.Негізгі (непроизводные)
|
Жақсы, әдемі, кең, суық
|
2.Туынды
(производные)
|
Қысқы, таулы, сынық, өткір
|
3.Құрамына қарай (по составу)
|
1.Дара (простые)
|
Кіші, тар, нәзік, мол
|
2. Күрделі (сложные)
|
ойлы-қырлы, қызыл ала, ұзын бойлы, жақсы-жаман
|
Сын есімнің шырайлары
(Степени сравнения прилагательных)
Шырай түрлері (степени сравнения)
|
Жұрнақтары (аффиксы)
|
Мысалдар (примеры)
|
1.Жай шырай (положительная степень)
|
|
әдемі, жақсы, ақ, көк
|
2.Салыстырмалы шырай (сравнительная степень)
|
-рақ, -рек,
- ырақ, -ірек;
- лау,-леу,-дау,
-деу,тау,теу;
- қыл, -ғыл,
-ғылт,-ғылтым
- қылтым;
-шыл,-шіл,
-шылтым
-шілтім,-ілдір
-ақ,-қай,-ғыш
|
жақсырақ, ағырақ
көгірек
жақсылау, ақтау
көктеу
қуқыл, бозғыл,
сұрғылт, сұрғылтым
ақшылтым
көкшіл, көкшілтім
ақшыл, ақшылтым,
көкшілтім
бозаң, қартаң, сарғыш,
сұрқай
|
3.Күшейтпелі шырай
(превосходная степень)
|
1)Күшейткіш буын арқылы
2) өте, тым, аса, бек,
тіпті, нағыз, ең, нақ
|
жап-жақсы, әп-әдемі,
өте әдемі, тым жақсы, аса биік, тіпті жақын
|
Сан есім. (Имя числительное) 5-бет
Сан есім – заттың санын, ретін білдіретін сөз табы.
|
Түрлері (типы)
|
Мысалдар (примеры)
|
1. Тұлғасына қарай (по способу образования)
|
1.Негізгі (непроизводные)
|
Екі, төрт, елу, қырық
|
2.Туынды (производные)
|
Бірінші, екеу, бірер, елудей
|
2. Құрамына қарай (по составу)
|
1. Дара (простые)
|
Бір,екі,бес,жүз,мың
|
2. Күрделі (сложные)
|
Он бес,бес жүз,бір мың елу
|
3. Мағынасына қарай (по значению)
|
1.Есептік (количественные)
|
Бір, екі, жүз, мың
|
2. Реттік (порядковые)
|
Бірінші, жүзінші, мыңыншы
|
3.Жинақтық (собирательное)
|
Біреу, екеу, үшеу, бесеу
|
4.Топтау (разделительное)
|
Оннан, мыңнан,
екі-екіден
|
5.Болжалдық (предположительное)
|
Елудей, бірер, мыңдап,жүздеген
|
6.Бөлшектік (дорбные)
|
Үштен бір,екі бүтін оннан екі
|
Сан есімнің мағыналық түрлері
(Разряды имен числительных)
Түрлері (типы)
|
Сұрақтары (вопросы)
|
Жасалу жолдары
(способы образования)
|
Мысалдар (примеры)
|
1.Есептік сан есімдер (количественные числительные)
|
Қанша?
Неше?(сколько?)
|
|
Бір,екі,үш,төрт,бес,алты,жеті,сегіз,тоғыз,
он,жиырма,отыз
|
2.Реттік сан есім
(порядковые числительные)
|
Нешінші?
Қаншасыншы?
|
-ыншы;
-інші;
-ншы;
-нші;
|
Оныншы
Бірінші
Жүзінші
Мыңыншы
|
3.Жинақтық сан есімдер (собирательные числительные)
|
Нешеу?
|
-ау,-еу
|
Біреу,екеу,үшеу,төртеу,бесеу,алтау,
жетеу
|
4. Болжалдық сан есімдер
(предположительные чистительные)
|
Қанша?
Неше?
Қаншадай?
Қаншаға жуық?
(приблтзительно сколько)
|
1.-дай,-дей,
-тай,-тей
2.- даған,
-деген,
-таған,-теген,
3.-ер
4.-лап,-леп,
-дап,-деп
5.-лар + септік жалғауы
6.есептік+
есептік
|
Елудей,отыздай
ондаған,
жүздеген,
мыңдаған
бірер
жүздеп,ондап,
елулеп,мыңдап
отыздарда,
елулерде
бес-алты,елу-алпыс,-екі-үш мың,-бір-екі жүз
|
5.Топтау сан есімдер (разделительные числительные)
|
Нешеден?
Қаншадан?
|
-дан,-ден,
-тан,-тен,
-нан,-нен,
|
Бестен,оннан,жүзден,он алтыдан,отыз бестен,екі-екіден,жүз-жүзден,бір литрден
|
6.Бөлшектік сан есімдер (дробные числительные)
|
Қанша?
Неше?
|
1.есептік+
шығыс септігі
2.жарты,
жарым,
ширек
|
Үштен бір,бір бүтін үштен бір
1500-мың жарым,
50- жүздің жартысы
|
6-бет
Есімдік
(местоимение)
|
Түрлері (типы)
|
Мысалдар (примеры)
|
1. Тұлғасына қарай (по способу образования)
|
1.Негізгі (непроизводные)
|
мен, сен, не, кім
|
2.Туынды (производные)
|
Біреу,мынау,қандай, барлық
|
2. Құрамына қарай (по составу)
|
1. Дара (простые)
|
Ол,анау,сонау,қанша
|
2. Күрделі (сложные)
|
Бірнеше,кейбіреу,
ешкім,әрбір,бірде-бір,қай-қайсысы,
кімде-кім
|
|
Достарыңызбен бөлісу: |
