1-бет
Фонетика
Фонетика- тіл дыбыстарын зерттейтін ғылым. (грек. рһоnetікоs).
Қазіргі қазақ алфавиті 42 әріптен тұрады: 15 әріп дауыстыларды таңбалайды: (а, ә, о, ө, ы, і, у, ұ, э, и, ю, я, е, ә); 25 әріп дауыссыздарды таңбалайды: (б, в, г, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ, һ) 2 әріп жуандық (ъ) және жіңішкелік (ь) белгілерін береді.
Қазақ тіліне тән 10 дыбыстар: ә, ө, ү, і, қ, ғ, ң, һ, ы, ұ
Қазақ тілінде екпін көбіне сөздің соңғы буынына түседі.
Дауыссыз дыбыстар-(25) үшке бөлінеді:
Үнді дауыссыздар (7): л, м, н, ң, р, й (у)
Ұяң дауыссыздар (7): б, в, г, ғ, д, ж, з
Қатаң дауыссыздар (12): к, қ, п, с, т, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ.
Дауысты дыбыстар -12
Қатысы
|
Түрі
|
Дыбыстар
|
Тілдің қатысына қарай
|
Жуан (твердый)
|
а, о, у, ы, ұ
|
Жіңішке (мягкий)
|
ү, і, е, ө, ә, и, э
|
Жақтың қатысына қарай
|
Ашық (открытый)
|
а, ә, о, ө, е, э
|
Қысаң (закрытый)
|
ы, і, и, ү, ү, ұ
|
Еріннің қатысына қарай
|
Еріндік (губной)
|
о, ө, ұ, ү, у
|
Езулік (зевной)
|
а, ә, е, ы, і, и, э
|
Буын үндестігі (сингармонизм или гармония гласных)
Қазақ тілінде тума сөздердің бірыңғай жуан не бірыңғай жіңішке буынды болып келуі буын үндестігі деп аталады.
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар:
Көмектес септік жалғауы. –мен, -бен,-пен
–нікі, -дікі, -тікі, -тай, -тал, -дар, -еке, -тар
–бей, -би, -кер, -гер, -қор, -паз, -қой, -кеш, -хана, -кес
–ов, -ова, -ев, -ева, -ин, -ина.
Дыбыс үндестігі (звуковой сингармонизм)
Ілгерінді ықпал – түбір мен қосымшаның не сөздердің аралығындағы көршілес дыбыстардың алдыңғысының кейінгі дыбысқа әсер етіп, өзіне ұқсатуы. М-ы: кітап-тар.
Кейінді ықпал - түбір мен қосымшаның не сөздердің аралығындағы көршілес дыбыстардың соңғысының алдыңғы дыбысқа әсер етіп, өзіне ұқсатуы. М-ы: қасық+ы = қасығ+ы
Тоғыспалы ықпал – сөз бен сөз аралығында қатар келген дыбыстардың бір-біріне ілгерінді-кейінді ықпал етуінің нәтижесінде екеуінің де өзгеріске ұшырауы. М-ы: жаз-са = жас-са
Зат есім 2-бет
Зат есім (имя существительное) – заттың атын білдіретін сөз табы.
Тұлғасына қарай
Негізгі (основной)
|
Туынды (производный)
|
У, ат, бота
|
Дос-тық
|
Құрамына қарай
Дара (простой)
|
Қүрделі (составной)
|
Ара (1 слово)
|
Екі-бас-тұз; ШҚМУ (2-3 слова)
|
Достарыңызбен бөлісу: |
