1. Кәсіпкерлік тәуекелдердің теориялық аспектілері 4
Кәсіпкерлік тәуекелдердің теориялық аспектілері
жүктеу/скачать 448.01 Kb.
|
1. Кәсіпкерлік тәуекелдердің теориялық аспектілері1.1 Нарықтық қатынастардың дамуындағы кәсіпкерлік тәуекелдердің түсінігі мен түрлеріНарықтық қатынастардың даму процесінде кез келген қызмет тәуекелмен байланысты. Тәуекел ұғымы бірқатар ғылымдарда қолданылады. « Тәуекел » түсінігінің интерпретациясы ең алуан түрлі. Дәстүрлі түрде тәуекел мүмкіндік ретінде түсіндіріледі, жоғалту ықтималдығы, зақымдану немесе компания қызметіндегі кез келген сәтсіздіктер. Екінші жағынан, тәуекел - бұл жоспарланған деңгеймен салыстырғанда немесе балама нұсқамен салыстырғанда ресурстарды жоғалту немесе 1қосымша кіріс алмаудың ықтимал қаупі . Тәуекел екі жолмен қарастырылады. Бір жағынан, бұл орын алуы мүмкін немесе болмауы мүмкін оқиға, нәтижесінде теріс, нөлдік немесе оң нәтиже болуы мүмкін. Екінші жағынан, тәуекел мұндай нәтижеге және одан туындайтын кірістер мен шығындарға субъективті баға беру болып табылады. Тәуекел инновациялық рөл атқара алады, егер тәуекелді шешім тиімдірек өндіріске әкелуі мүмкін болса, қорғаныш рөлін атқарады, тәуекел менеджер мен кәсіпкерден сәтсіздікке төзімділікті тәрбиелеуді талап ететін табиғи жағдай болса, аналитикалық, өйткені тәуекел саясаты таңдау қажеттілігін білдіреді. және, демек, жағдайды зерттеу және болжау. Тәуекелдерді әртүрлі критерийлер бойынша жіктеуге болады. Ықтимал нәтижеге байланысты тәуекелдер таза және алыпсатарлық болып табылады. Таза тәуекелдер теріс немесе нөлдік нәтиже алу мүмкіндігін білдіреді. Алыпсатарлық тәуекелдер оң және теріс нәтижелерді алу мүмкіндігімен сипатталады. Тәуекелдің көптеген түрлері бар: пайда болу көзіне сәйкес - ішкі, кәсіпорынның, ұйымның сипаттамаларына байланысты ( мысалы, әртүрлі жағдайларда адамдардың мінез-құлқын болжау мүмкін болмаған кездегі кадрлық тәуекел), сыртқы, кәсіпорынның қоршаған ортасымен байланысты ( заңнамалық реттеу, салық жүйесі, биліктің озбырлығы, саяси және экономикалық жағдай, табиғи апаттар және т.б. кәсіпорын үшін қауіптілік дәрежесі бойынша – қолайлы тәуекел ( пайданы жоғалту қаупі), критикалық ( ағымдағы шығындарға ұшырау мүмкіндігі), апатты ( банкроттық, күйреу); орындылық тұрғысынан – негізделген, негізсіз; мүмкін болса, шығындарды болдырмау - еңсерілмейтін, еңсерілмейтін, олар өз кезегінде сақтандырылған және сақтанбаған; пайда болу себептері бойынша – саяси ( ұлттандыру, соғыстар, қақтығыстар, толқулар), техникалық ( сәтсіздіктер, бұзылулар), өндірістік ( тоқырау, неке, жабдықтың мерзімінен бұрын тозуы, шығындардың өсуі, капиталдың жоғалуы), табиғи, экологиялық; кәсіпкерлік ( өнімге сұраныстың болмауы, нарықтық конъюнктураның нашарлауы, келісім-шарттың орындалмауы); салалық ( экономикалық жағдайдың және саланың рөлінің өзгеруі, салаға кірудің жеңілдігі немесе қиындығы, ішкі немесе сыртқы бәсекелестіктің күшеюі); табиғи ( апат қаупі, экологиялық); коммерциялық ( өнімді сату мүмкін емес); инфляциялық ( ақшаның сатып алу қабілетінің төмендеуі), дефляциялық ( дефляцияның жоғарылауымен, баға деңгейінің төмендеуімен, кәсіпкерліктің экономикалық жағдайының нашарлауымен және табыстың төмендеуімен); инновациялық ( өнімдердің, технологиялардың жаңа нарықтарын игерудегі сәтсіздіктер); валюталық – экспорттық тәуекел және импорттық тәуекел ( валюта бағамының қолайсыз өзгеруіне байланысты активтер құнының өзгеруі, кірістердің төмендеуі және шығыстардың ұлғаюы); инвестиция ( салынған капитал мен күтілетін табыс ты жоғалту тәуекелі , оның азаюы , жоғалту тәуекелі , яғни сақтандыру , хеджирлеу , инвестициялау сияқты қандай да бір қызмет түрін жүзеге асырмау нәтижесінде пайда болатын жанама қаржылық зиян ); несие ( серіктестердің арам ниеті, біліксіздігі салдарынан міндеттемелерді орындамау ). Несиелік тәуекелдердің түрлері сауда және банктік болып табылады ( қарызды төлемеу, төлем қабілетсіздігі). Несиелік тәуекелдердің себептері әртүрлі салалардың өнімдеріне сұраныстың төмендеуі, келісім-шарттардың орындалмауы, форс-мажорлық жағдайлар болуы мүмкін. Кәсіпкерлердің іскерлік қабілетінің кемшіліктеріне байланысты іскерлік болуы мүмкін; тұлғалық қасиеттеріне қарай адамгершілік; қарыз алушының жеке мүлкінің болмауынан туындаған мүлік; пайыз ( несиелердің жекелеген түрлері бойынша пайыздық мөлшерлемелердің, мөлшерлемелердің жалпы деңгейінің өзгеру тәуекелі). Валюталық, несиелік, пайыздық және инвестициялық тәуекелдер қаржылық тәуекелдер санатына біріктірілген. Олар көбінесе алыпсатарлық сипатта болады және алыпсатарлық тәуекелдерге сілтеме жасайды. Сонымен қатар, несиелік тәуекел тікелей қаржылық жоғалту тәуекелінің түрі болуы мүмкін, оған акциялар тәуекелі, таңдамалы тәуекел және банкроттық тәуекелі кіреді 2. Биржалық тәуекелдер биржалық операциялардан болатын шығындар қаупін білдіреді. Селективті тәуекелдер – инвестициялық портфельді қалыптастыру кезінде басқа бағалы қағаздар түрлерімен салыстырғанда капитал салымдарының түрлерін, инвестициялау үшін бағалы қағаздар түрін дұрыс таңдамау тәуекелдері. Банкроттық тәуекелі – бұл кәсіпкердің меншікті капиталын толық жоғалту қаупі және оның өз міндеттемелерін өтей алмауы. Тәуекелді абсолютті және салыстырмалы түрде есептеуге болады. Абсолютті тәуекел мөлшері – күтілетін шығындардың субъективті бағасы. Ол күтілетін залал мен оның ықтималдығының көбейтіндісі ретінде анықталады. ( өткізу) немесе меншікті қаражатпен салыстыру арқылы есептеуге болады . Тәуекелден толық құтылу мүмкін емес, оның болуы объективті түрде әртүрлі мазмұн мен көрініс формалары бар белгісіздіктің болуымен шартталған. бұл кәсіпкерлік қызмет жүзеге асырылатын әртүрлі жағдайларды ( экономикалық, әлеуметтік және саяси) қамтитын сыртқы ортаның белгісіздігі . Бұл өзгерістердің барлығын толық есепке алып, болжау мүмкін емес. Нарық конъюнктурасы тұрақсыз, экономикалық конъюнктура өзгерістерге ұшырайды, оның сипаты мен көлемін абсолютті дәл болжау мүмкін емес. Тәуекелдің келесі көзінің көрінісі компанияның сыртқы ортасындағы қарама-қарсы тенденциялардың болуымен, сәйкес келмеуімен және тіпті әртүрлі мүдделердің қақтығысымен байланысты. Белгісіздіктің тағы бір себебі және сәйкесінше тәуекелдің көзі қызығушылық тудыратын объект, процесс немесе құбылыс туралы ақпараттың асимметриясы және толық еместігі болып табылады. Ақпараттық асимметрия – нарықта кең таралған құбылыс, ол мәмілеге қатысушылардың бір санаты басқасына қарағанда көбірек ақпаратқа ие болатын жағдайды білдіреді. Толық емес және шектеулі ақпарат кәсіпкерлік қызмет субъектісінің шектеулі ресурстарымен байланысты болуы мүмкін. Белгісіздік кейбір маңызды және қажетті ақпарат жасырын болуы немесе экономикалық, саяси және басқа себептермен әдейі бұрмалануы мүмкін « ұйымдастырылған » сипатта болуы мүмкін. Фирма үшін шығындардың тағы бір көзі форс-мажор анықтамасына жататын әртүрлі кездейсоқ оқиғалар болуы мүмкін. Тәуекелдің тағы бір ерекшелігі альтернативтілік болып табылады, өйткені тәуекелді таңдау жағдайында орындалатын әрекет ретінде көрсетуге болады, бұл ретте таңдау алдындағыдан да нашар жағдайда қалуы мүмкін. Бірнеше шешімдердің ішінен таңдау қажеттілігі тәуекелді жағдайдың болуын көрсетеді. Сондықтан тәуекелдің негізгі белгілері белгісіздік, сәйкессіздік, баламалық болып табылады 3. Тәуекел деңгейіне сыртқы және ішкі факторлар әсер етеді. Кәсіпорынның тәуекелін тудыратын сыртқы орта экономикалық, саяси, халықаралық, әлеуметтік, техникалық, нарықтық жағдайлармен қалыптасады. Сыртқы факторлар тікелей және жанама әсер етуі мүмкін. Тәуекелге тікелей әсер ететін факторларға кәсіпкерлік қызметті реттейтін заңнамадағы өзгерістер; мемлекеттік органдардың күтпеген әрекеттері; салық жүйесіндегі өзгерістер; бәсекелестердің күтпеген әрекеттері; ішкі және сыртқы нарық конъюнктурасының өзгеруі; ғылыми-техникалық прогрестің революциялық секірістері; жемқорлық пен рэкет. Жанама әсер ету факторлары тәуекел деңгейіне тікелей әсер ете алмайды, бірақ жанама әсер етеді. Бұл факторларға тұрақсыз саяси және әлеуметтік жағдайлар жатады; аймақтағы және кәсіпкерлік сектордағы экономикалық жағдайдың күтпеген өзгерістері; халықаралық жағдайдағы және елдегі өзгерістер; табиғи апаттар. объективті және субъективті деп бөлуге болады . Объективті факторларға өндіріс процесіндегі өзгерістер жатады; маркетинг қызметін ұйымдастырудағы кемшіліктер; іскерлік ақпараттың , түгендеудің, жұмыс күшінің, әсіресе біліктілігінің болмауы ; жаңа технологияларды әзірлеу және енгізу; компания ішіндегі қаржылық проблемалар және т.б. Субъективті факторларға жауапты тұлғалардың біліксіздігі, басшылардың қателіктері, персоналдың жеткіліксіз біліктілігі, тұтынушылар мен серіктестер алдындағы міндеттемелерді орындай алмау жатады. Тәуекел факторларының барлығын толығымен ескеру өте қиын, кейде жай ғана мүмкін емес, бірақ кәсіпкерлік қызметтің белгілі бір түріне әсер ету нәтижелері бойынша негізгілерін бөліп көрсетуге әбден болады. Бірақ тәуекелді тек жоғалу қаупімен байланыстыра алмайсыз. Тіпті Адам Смит өзінің « Халықтардың байлығының табиғаты мен себептері туралы зерттеулерінде » тіпті әдеттегі пайда нормасына жету әрқашан азды-көпті тәуекелмен байланысты екенін атап өтті. Кәсіпкер тәуекелді шығынға емес, пайдаға қарай қабылдайды, яғни тәуекелдің белгілі бір мөлшері табыс алудың қажетті шарты болып табылады. Тәуекелдің табиғатын зерттеу барысында оның екі жағын да – теріс және оң жақтарын, сәтсіздік қаупін де, пайда табу мүмкіндігін де ескеру қажет; оның үстіне, әдетте, тәуекел неғұрлым жоғары болса, ықтимал пайда соғұрлым жоғары болады. Яғни, тәуекелдің ең маңызды жағы – табыс күту 4. Осы тұрғыдан алғанда тәуекелдерді басқарудың қазіргі теориясы мен тәжірибесі тәуекелді болашақ оқиғалардың белгісіздігінің жағымсыз қасиеті ретінде ғана емес, ең алдымен жаңа оң, пайдалы, қалаулы мүмкіндіктердің көзі ретінде қарастырады. Осылайша, тәуекелді экономикалық категория ретінде түсіну тәуекелді қарастырады: біріншіден, қауіп ретінде; екіншіден, болашақтың белгісіздігі ретінде; үшіншіден, жаңа мүмкіндік ретінде. жүктеу/скачать 448.01 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|