ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
|
3 деңгейдегі СМЖ құжаты
|
ОӘКҚ
|
ОӘКҚ
042-18.21.1.77/01-2013
|
ОӘКҚ
«Суару мелиорациясы» пәнінен оқытушыға арналған жұмыс жоспары
|
№ ___ басылым
«___» ______ 20__ж
|
ПӘННІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
5В080100 - «Агрономия» мамандықтарына арналған
«Суару Мелиорациясы»
ПӘНІНІҢ ОҚЫТУШЫҒА АРНАЛҒАН ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ
СЕМЕЙ 2013
Алғы сөз
1 ҚҰРАСТЫРҒАН
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті «Агротехнология және орман ресурстары» кафедрасының оқытушысы Сарсембаев Б.С._____
« » жыл
2 ТАЛҚЫЛАНДЫ:
2.1 Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің «Агротехнология және орман ресурстары» кафедрасының мәжілісінде.
Хаттама «___ » ___ 20____жыл, №
Кафедра меңгерушісі ________Сейлгазина С.М.
2.2. Аграрлық факультетінің оқу-әдістемелік бюро мәжілісінде
Хаттама «___» _____ 20____ жыл, №
Төраға ______________________Тлеубаева А.В.
3 БЕКІТЕМІН:
Университеттің оқу-әдістемелік кеңес мәжілісінде қаралды және баспаға ұсынылды
Хаттама «____» ____ 20___ жыл, №
ОӘК төрағасы _______________ Искакова Г.К.
4 БІРІНШІ РЕТ ЕНГІЗІЛГЕН
МАЗМҰНЫ
1 Қолдану саласы
2 Нормативті сілтемелер
3 Жалпы жағдайлар
4 Оқу жұмыс бағдарламасының мазмұны
5 ОСӨЖ және СӨЖ мазмұны
6 Пәннің оқу әдістемелік картасы
7 Оқу әдістемелік әдебиеттермен қамтамассыз ету картасы
8 Қолданылған әдебиеттер
1 ҚОЛДАНУ САЛАСЫ
«Суару мелиорациясы» пәнінің оқытушыларға арналған оқу жұмыс бағдарламасы 5В080100 «Агрономия» мамандықтарының студенттеріне арналған оқу- әдістемелік кешеннің құрамына кіреді. Осы құжат мал азығы түрлерін, ауыл шаруашылығы малдарын азықтандыру жолдарын және тағы басқа технологияларын оқу процесін ұйымдастыру негізгі орындау тәртібін жүйеге келтіреді және регламентациялайды және «Агротехнология және орман ресурстары» кафедрасында пайдалануға арналған.
2 НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
«Суару мелиорациясы» пәнінің оқытушыларға арналған оқу жұмыс бағдарламасы келесі құжаттардың талаптарына сәйкес оқу процесін ұйымдастыруда тәртіп орнатады:
- 5В080100 «Агрономия» мамандығының Қазақстан Республикасы мемлекеттік жалпы білім беру стандарты,
ҚР МЖМБС 23,12.-2005 Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінің 26.04. 2004 № 779 бұйрығымен бекітілген және енгізілген;
- УСТ 042-РМҚК-СМУ-8-2007 Университет стандарты «Пәннің оқу- әдістемелік кешендерінің жасауға және ресімдеуге қойылатын жалпы талаптар»
- ҚП 042-08.10.10.12-2007 Құжаттандыру процедурасы «Пәннің оқу- әдістемелік кешенінің құрылымы және мазмұны».
3 ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
3.1 «Суару мелиорациясы» пәнінің мазмұны: Бүгінгі күн талабына сай алда тұрған басты міндеттердің бірі- әр аймақтың климат-топырақ ерекшеліктерін еске ала отырып ауыл шаруашылығы дақылдарын суарудың эксплуатациясы және басқа прогрессивті агротехникалық шараларды енгізу арқылы егінің шығымдылығын молайту және әр гектар жердің берекесін арттыру. Қазіргі өзін-өзі өтеу, шаруашылық есеп, нарықтық экономика, фермер сияқты шаруашылық жүргізудің жаңа салалары пайда болып жатқанда, ауыл шаруашылық өндірісінің жаңа және сапалы техникалармен жарақтандырлуына көптеген жұмыс процесстерінің күрделі машиналармен, агрегеттармен атқарылуына байланысты.
3.2 «Суару мелиорациясы» пәнін оқытудың мақсаты: әр аймақтың климат-топырақ ерекшеліктерін еске ала отырып өндіріске ауыл шаруашылығы дақылдарын суару технологиясын және басқа прогрессивті агротехникалық шараларды енгізу арқылы егінің шығымдылығын молайту және әр гектар жердің берекесін арттыру..
3.3 Пәнді оқытудың негізгі міндеті – суару теориясымен, түрлерімен, дайындау технологиясымен, ауыл шаруашылық маладрының өнімдерін көтеру мақсатында топырақ эрозиясының түрлерін жетік білулері қажет.
3.4 Пәнді оқу барысында студент:
-
Суармалы жүйе эксплуатациясын
-
прогрессивті агротехникалық шараларды
-
дақылдарды суару әдістерін
-
ауыл шаруашылық дақылдарының топырақ эрозиясын
-
суармалы жерлерді ұйымдастыру жолдарын біліп шығады
3.5 Курс пререквизиттері:
3.5.1 Биология
3.5.2 Агрономия
3.5.3 Ботаника
3.6 Курс постреквизиттері:
3.6.1 Дақылдарды суару әдістері
3.6.2 Суармалы жерлерді тегістеу
3.6.3 Мелиоративті жүйелерді жобалау
3.6.4 Ауыл шаруашылық дақылдарының топырақ эрозиясын
3.7 Жұмыс оқу жоспарынан көшірме:
Кесте 1
Курс
|
Семестр
|
Кредит
|
ДС
сағ.
|
ЗС
Сағ.
|
СОӨЖ сағ.
|
СӨЖ
Сағ.
|
Барлығы (сағ)
|
Қорытынды бақылау түрі
|
3
|
5
|
3
|
15
|
15
|
15
|
45
|
135
|
Емтихан
|
4 ОҚУ ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАЗМҰНЫ (МОДУЛЬ)
Кесте 2
Тақырыптардың атауы және олардың мазмұны
|
Сағат саны
|
1 бөлім
|
|
1 модуль Суару жүйесінің жалпы сипаттамасы
|
1 блок Суару мелиорациясы (микро климатқа және өсімдіктерге тигізетін ықпалы).
|
Дәріс тақырыптары
|
Кіріспе. 1. Республика табиғи қорлары және оларды тиімді пайдалану. Табиғи қорлар - табиғи ортаның, қоғамның материалдық және рухани мұқтажын қамтамасыз ету үшін, өндірісте пайдаланылатын бөлігі. Табиғи қорларды тиімді пайдалану және адамзатты өне бойын табиғи қормен қамтамасыз ету өте күрделі мәселелердің бірі болып отыр.
|
1
|
2. Келешекте мал азығы өндірілетін негізгі суармалы аймақтар. Жайылымды суландыруды жеке техникалық проблема деп қарамай, үлкен бір экономикалық, бәрінен бұрын мал шаруашылығын орынды орналастыра білу проблемасы деп қарау керек. Қазақстанда, әсіресе Оңтүстік Қазақстанда жайылым суландыруды жоспарлау және оны іске асыру елуінші жылдардың бас кезінен басталды. Мойынқұм, Бетбақдала, Сарыарқа алқаптарындағы жалпы көлемі 23,5 млн гектар келетін жайылымды суландыру жөніндегі бірқатар шараларды 1948 жылы құрылған Бетбақдала тәжірибе станциясы жасады.
|
1
|
3. Жерді суару және суландыру. СУЛАНДЫРУ, ирригация – ылғалы жеткіліксіз егін алабына су жеткізу, оның топырақтың өнім өсетін қыртысындағы қорын көбейту шаралары, мелиорацияның бір түрі. Суландыру техникалық, агротехникалық және шаруашылық-ұйымдастырушылық шаралардың кешеніне кіреді. Суландыру алдымен сусыз, су қоры жеткіліксіз не суы қажетке жарамсыз шөл, шөлейт, далалы жерлерді сумен қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі.
|
1
|
4. Суарудың микро климатқа және өсімдіктерге тигізетін ықпалы. Суарудың түрлері.Жер суару топырақты дымқылдандыру,тыңайту және арналы суару болып үш түрге бөлінеді Су көздерінен су суару жүйелеріне ағатын болғанда өздігінен ағызып суару,оған керісінше, механиқалық әдіспен жіберілсе,онда механикалық суару деп аталады.
|
1
|
5.Топырақтың су режимі және оны реттеу. :Топырақта қажетті су және ауа режимін жасау үшін суарудың дымқылдандыру түрі пайдаланылады.Суарудың бұл түрі дүние жүзінде де өте көп тараған негізгі түрі болып саналады және өсімдіктердің өсіп-өну дәуірімен оның кейбір кезеңдерінде судың керекті мөлшерімен қамтамасыз етілмеген шақтарында жүргізіледі.
|
1
|
6.Ауыл шаруашылық дақылдарын суару режимі. Суару— 1) топырақ ылғалдылығын арттыру үшін жүргізілетін жұмыс. Дақылдардың вегетациясы кезіндегі суару саны және суармалау нормалары белгіленіп жүргізіледі. Суару әдістеріне топыраққа суды жайып жіберу, жаңбырлатып, тамшылатып, жүйектеп, көлдетіп суармалау әдістері қолданылады; 2) суармалы жерге су жеткізу, болу, судың белгілі бір сандық таза көлемін пайдалану арқылы егістің өсіп-өнуі мен өнімділігін арттыруға жағдай жасау..
|
1
|
7.Топырақ арнасында уақытша тілінетін арық атыз жүйесі.
|
1
|
2 модуль Суару мелиорациясының жалпы сипаттамасы
|
2 блок Суару мелиорациясы (микро климатқа және өсімдіктерге тигізетін ықпалы)
|
8.Бороздалап суару үшін қолданылатын таратқыш және суару трубо проводтары. Тақталап жайып суаруды қолдану жағдайлары.Суарудың бұл әдісін қолданғанда тақта бетіне су жайылып жіберілуінің сулдарынан топырақ нығыздалып қалады; суарғаннан кейін, әсіресе оның бастапқы күндерінде бетіне қабыршық пайда болып, одан судың булану мөлшері көбейеді; ауа алмасу және нитрификация прцестері төмендейді.
|
1
|
9. Суару каналдарының конструкциясы және оларды есептеу. Жеткізуші канал— суқашыртқы немесе су жіберуші имаратқа, сорғы станцияларына және басқа да құрылымдарға су жеткізуші ашық канал. Мелиорациялық жүйелерде суару телімдеріне тікелей су беру үшін қолданылады. Өздігінен реттелетін және өздігінен реттелмейтін деп бөлінеді. Ойық, жартылай ойық — жартылай үйме түрінде, табаны тура, нөлдік жөне кері еңістікті болып келеді
|
1
|
10. Тартпа каналдар * кеме қатынасы каналдары (Суэц, Панама, Волга-Дон каналдары, тағы басқа), энергетикалық (деривациялық) каналдар,
* өнеркәсіп орындарына, елді мекендерге, жайылымдарға су беру үшін қазылған жерді суландырғыш каналдар (Ертіс – Қарағанды каналы, Есіл су құбыры, тағы басқа),
* ирригациялық каналдар (Арыс – Түркістан каналы, Үлкен Ферғана каналы, тағы басқа),
* жиналған артық суларды ағызып жіберу және жерді құрғату үшін қазылған дренаждық каналдар, балық өтіп тұруға және ағаш ағызуға арналған каналдар, тағы басқа. Ал кешенді каналдар бір мезгілде бірнеше мақсатты су шаруашылық мәселелерін шешуге арналған.
|
1
|
11. Арық атыз жүйесінің ашық түрлерінің құрлыстары.
«Арық жасау мен суару жұмыстары ажырамас кешенді жүйе, сондықтан біздің жұмыстарымыз осы екі бағыт бойынша жүргізілуде. Қазір асфальттар төселініп кеткен арықтар қайта қылпына келтірілуде, тесу әдісі бойынша құбырлар қойылуда. Бұнымен қатар, жол шетінде дүңгіршек қойылған автобус аялдамалары жойылатын болады, оның орнына стандартты еуропалық үлгідегі аялдамалар 2014 жылға дейін қойылып бітетін болады
|
1
|
3 модуль Суды тарату автоматтандыру сипаттамалары
|
3 блок Суару жүйесін механикаландыру
| -
Суды тарату мен есепке алуды автоматтандыру және телемеханикаландыру. Су тарату жүйесі желісімен имараттарының көпшiлiгi, дәл осылай сумен қамту нысандары осыдан 20 жыл бұрын пайдалануға берілген немесе 20 жыл бұрын күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізілген. Негізінен сенімді пайдалану нормативтік мерзімі 25 жыл болғанымен, желілердің 66%-ы күрделі жөндеуді немесе оларды толық алмастыруларды талап етеді.
|
1
|
4 блок Суару жүйесін механикаландыру
|
13.Жабық және құрастырылған суару жүйесі. Тағы бір зерттеушілер жүйелерді жабық жүйе және ашық жүйе деп бөледі.
Жабық жүйелер сыртқы ортадан мейлінше оқшауланған. Барлық тұрғылықты жүйелер жабық жүйе болып саналады. Бірақ бұл жағдай олардың ішінде қандай да бір өзгеру процестерінің болуын жоққа шығармайды.
|
1
|
14.Топырақтың жазықтық эрозиясымен күресу жолдары. Топырақ эрозиясы мен дефляция туралы ұғым, олардың туу себептері. Эрозия түрлері, даму механизмі, келтіретін зияндары. Әр түрлі дәрежеде эрозияға ұшыраған топырақтың құнарлылығы.
Ауыл шаруашылығы дақылдарын эрозияға төзімділігі қабілетіне байланысты бағалау. Жел және су эрозияларымен күрестің кешенді шаралары. Топырақты ирригациялық эрозиядан, екінші рет тұзданудан және батпақтанудан сақтау.
15.Судың есептелген мөлшері және суару жүйесі каналдардың пайдалы әсер коэффициенті. Суармалау желісінің пайдалы әсер коэффициенті— су шығынының суармалы жерге (танапқа) жеткізілген (нетто) көлемінің су көзінен алынған (брутто) су көлеміне қатынасы. Бұл коэффициент ашық желілі каналдармен келген судың пайдалануға жеткен деңгейін көрсетеді
|
1
|
Тәжірибелік сабақтар
|
|
Жерді суару және суландыру.
-
Астық дақылдарының дәні. Дән қоспасының сараптамасын жүргізу.
|
1
| -
Суарудың түрлері. Дәнді дақылдарды дәніне және гүл шоғырына қарап ажырату.
|
1
| -
Суарудың тәсілдері. Қатты және жұмсақ бидайларды масағына қарап анықтау.
|
1
| -
Суарудың топыраққа тигізетін ықпалы. Масағы және дәні бойынша морфологиялық өзгешелігін зерттеу.
|
1
| -
Суарудың микроклиматтқа және өсімдіктерге тигізетін ықпалы .
|
1
| -
Суару жүйесі . Жүгері дәнінің құрлысы. Түр тармақтарын анықтау.
|
1
| -
Топырақтың су режимі және оны реттеу. Түрі және бір түрін анықтау.
|
1
|
8. Ауыл шаруашылық дақылдарын суару режимі. Құрылыс ерекшеліктері және жіктеу.
|
1
| -
Пайдалынылатын судың жалпы мөлшерін анықтаудың әдістері. Құрылыс ерекшеліктері. Қонақ жүгерінің топтары және түрлерін анықтау.
|
1
| -
Суармалау формасының қамтамасыздығы. Құрылыс ерекшеліктері. Асбұршақтың жіктелуі.
|
1
|
11. Суаруды жіктеу. Тыңайту және топырақ өңдеу технологиясы
|
1
|
12.Суару нормасы. Құрылысы және жіктелуі. Сиыржоңышқаның құрылыс ерекшеліктерін анықтау.
|
1
|
13. Суару мерзімі. Құрылыс ерекшеліктері. Түр және түртармақтарын анықтау.
|
1
|
14.Күрішті суару режимі. Түрі және бір түрін анықтау.
|
1
|
15.Суармалау жерлерді тегістеу. Түйнектің түзілу ерекшеліктері. Картоптың құрылысын анықтау.
|
1
|
-
ОСӨЖ ЖӘНЕ СӨЖ МАЗМҰНЫ
5.1. Егісті астыңғы жағынын суару.
5.2. Мелиорацяның жердің өнімділігін көтерудегі маңызы.
5.3. Реттегіш резервуар және суды механикалық әдіспен көтеріп суарғандағы жүйесінің ерекшелігі .
5.4. Насос саны мен олардың жіберетін суын арықтық жүйесінің жіберетін суының есептелген мөлшерімен сәйкестендіру.
5.5. Насос станцияларын орналастыру схемалары
5.6. Топырақтың жазықтық эрозиямен куресу жолдары.
5.7. Мелиоративтік жүйелерді жобалау.
5.8. Суды бораздалармен тақталарға тарату.
5.9. Жаңбырлатып суару әдісі.
5.10. Сіңіре суару әдісі.
5.11 Суарудың топыраққа тигізетін ықпалы
5.12 Жерді суару және суландыру
5.13 Топырақтың су режимі және оны реттеу
5.14 Суаруды жіктеу
5.15 Топырақтың су режимі және оны реттеу
6 ПӘННІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КАРТАСЫ
Кесте 3
№
|
Дәріс сабағының тақырыптары
|
Тәжірибелік (семинарлық) сабағының тақырыптары
|
Көрнекті құралдар, ТЖО, плакаттар, зертханалық стенд
|
Өз бетімен оқып білу сұрақтары
|
Бақылау формасы
|
1
|
2
|
3
|
5
|
6
|
7
|
1,2
|
Кіріспе. Республика табиғи қорлары және оларды тиімді пайдалану.
|
1. Жерді суару және суландыру
2. Суарудың түрлері
|
Плакаттар, видеофильмдер
|
Егісті астыңғы жағынын суару
|
Конспект
ауызша сұрау
|
3,4
|
Келешекте мал азығы өндірілетін негізгі суармалы аймақтар.
|
3. Суарудың тәсілдері 4. Суарудың топыраққа тигізетін ықпалы
|
Плакаттар, видеофильмдер
|
Мелиоративтік жүйелерді жобалау
|
Конспект
ауызша сұрау
|
5,6
|
Жерді суару және суландыру
|
5. Суарудың микроклиматтқа және өсімдіктерге тигізетін ықпалы .
6. Суару жүйесі
|
Плакаттар, видеофильмдер
|
Реттегіш резервуар және суды механикалық әдіспен көтеріп суарғандағы жүйесінің ерекшелігі.
|
Конспект
ауызша сұрау
|
7,8
|
Суарудың микро климатқа және өсімдіктерге тигізетін ықпалы.
|
7,8 Топырақтың су режимі және оны реттеу
|
Плакаттар, видеофильмдер
|
Насос саны мен олардың жіберетін суын арықтық жүйесінің жіберетін суының есептелген мөлшерімен сәйкестендіру
|
Конспект
ауызша сұрау
|
9,10
|
Топырақтың су режимі және оны реттеу
|
9,10 Ауыл шаруашылық дақылдарын суару режимі
|
Плакаттар, видеофильмдер
|
Насос станцияларын орналастыру схемалары
|
Конспект
ауызша сұрау
|
11,12
|
Ауыл шаруашылық дақылдарын суару режимі
|
11,12 Пайдалынылатын судың жалпы мөлшерін анықтаудың әдістері
|
Плакаттар, видеофильмдер
|
Топырақтың жазықтық эрозиямен куресу жолдары
|
Конспект
ауызша сұрау
|
13,14
|
Топырақ арнасында уақытша тілінетін арық атыз жүйесі
|
13,14 Суармалау формасының қамтамасыздығы
|
Плакаттар, видеофильмдер
|
Суды бораздалармен тақталарға тарату
|
Конспект
ауызша сұрау
|
15
|
Бороздалап суару үшін қолданылатын таратқыш және суару трубо проводтары
|
15, Суару нормасы 16 Суаруды жіктеу
|
Плакаттар, видеофильмдер
|
Мелиорацяның жердің өнімділігін көтерудегі маңызы
|
Конспект
ауызша сұрау
|
7 ОҚУ – ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДЕБИЕТТЕРМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ КАРТАСЫ
Кесте 4
№
|
Оқулықтың, оқу-әдістемелік құралдарыдң аты
|
Дана саны
|
Студенттер саны
|
Қамтамасыз ету пайызы
|
1
|
Абдразаков Ф.К., Волков А.В. Задачи и перспективы развития мелиоративного комплекса в Саратовской области // Мелиорация и водное хозяйство. 2005..
|
25
|
13
|
100
|
2
|
Емелин Ю.Б. Методология прогнозирования технического прогресса и моделирование инвестиционно-технической политики в сельском хозяйстве. Дисс. д-ра техн. наук. Саратов, 2000г
|
25
|
13
|
100
|
3
|
Айдаров И.П., Арент К.П., Басс В.Н. Мелиорация и водное хозяйство. Орошение: Справочник / М47 Под ред. Б.Б. Шумакова. М.: Колос, 2001г.
|
50
|
13
|
100
|
4
|
М.И. Кондрашкина
Лабороторно-практические заниятия по растениеводству, Москва-2006 г
|
50
|
13
|
100
|
8 ӘДЕБИЕТТЕР
-
8.1 Негізгі әдебиет:
8.1.1.Емелин Ю.Б. Методология прогнозирования технического прогресса и моделирование инвестиционно-технической политики в сельском хозяйстве. Дисс. д-ра техн. наук. Саратов, 2000г
8.1.2. В.Р Вильямса. Зональное системы земледелия Алматы, Кайнар 2001г
8.2 Қосымша әдебиеттер:
8.2.1 Борщов Т.С., Колесниченко В.В. Организация и технология производства земляных работ. М.
8.2.2. Абдразаков Ф.К., Волков А.В. Задачи и перспективы развития мелиоративного комплекса в Саратовской области // Мелиорация и водное хозяйство. 2005..
-
Агроклиматические бюллетени. – Омск, Омское территориальное управление, 2001
-
Алексеев В.М., Тихомиров В.М., Фомин С.В. Оптимальное управление. М.: Наука, 2001г.
-
Оценка земельных ресурсов: Учебное пособие/ В.П. Антонов, Б.Е.Бондарев. – М.: Институт оценки природных ресурсов.-М.:Колос,1999г.
-
Айдаров И.П., Арент К.П., Басс В.Н. Мелиорация и водное хозяйство. Орошение: Справочник / М47 Под ред. Б.Б. Шумакова. М.: Колос, 2001г.
-
Попов Н.А. Экономика сельского хозяйства :Учебник.-М.:Дело и сервис,2000г.-ISBN
Достарыңызбен бөлісу: |
