1-шi тақырып. Шаңғы спортының даму тарихы. Жіктеу, жүйелеу және терминология

Дене тәрбиесiнiң жүйесiндегі шаңғы спортының орны; халықтың дене тәрбиесі үшiн шаңғы спортының мақсаты және мәнi. Шаңғы спортының федерациясы, мақсаты, жарғысы, құрылымы, жоспарлауы және жұмыстың ұйымдастыруы.

Шаңғылардың пайда болуы және алғашқы қолданылуы. Ежелгi шаңғылардың типтері және түрлерi; археологиялық қазбалары; жартастағы бейнелері . Алғашқы жазбаша құжаттар. «Ски», «нарта», «шаңғы» терминдерінің пайда болуы. Шаңғы спортының жаралуы. Русьтағы шаңғылардың қолданылуы: аң аулауда және соғыста; X және XV ғасырлардың шаңғы әскерлерi. Шаңғылардың келесi жүз жылдықтарында қолдану; Минин және Пожарский әскерлерiнде, Пугачевтiң шаруалар соғысында, 1812 жылғы Отан соғысында. Төңкерiлiске дейiнгі Ресейдегі шаңғы спорты. Алғашқы шаңғы клубтары. Спорт жарыстары. Ауысулар. Шаңғы спортының әдiсi. Халықаралық кездесулер.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [3 ] 72-93 бет., [6 ] 42-63 бет.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Шаңғы спортының дене тәрбиесі жүйесіндегі орны.
   
2. 
   Халықтың дене тәрбиесі үшiн шаңғы спортының мақсаты және мәнi.
   
3. 
   Шаңғы спортының федерациясы, мақсаты, жарғысы, құрылымы, жоспарлауы және жұмыстың ұйымдастыруы.
   
4. 
   Шаңғылардың пайда болуы және алғашқы қолданылуы.
   
5. 
   Төңкерiлiске дейiнгі Ресейдегі шаңғы спорты. Алғашқы шаңғы клубтары.
   
6. 
   Өнерпаз дене тәрбиесі ұйымындағы шаңғы спорты.
   
7. 
   ЕҚД кешеніндегі шаңғы спортының дамуы.
   
8. 
   Соғыстан кейінгі шаңғы спорты.
   
9. 
   Қазақ шаңғышыларының Олимпиада және әлем біріншілігіне қатысуы.
   
10. 
    Жабдықтардың эволюциясы.
    

Жаттығу үрдісінң басқарылуы. Жүйелі спорт жаттығуларында мүмкіндіктердің кешенді қолданылуы. (заңдылықтар, қағидаттар, орналасуы, құралдар, әдістері ж/е т.б.) Жаттығулар мен біріншіліктерден өзге спортқа дайындық жүйесінің факторлары (арнайы бұйымдары, жабдықтар мен тренажерлар, қалпына келтіру құралдары, климаттық факторлар, ұйымдастыру мезеттері ж/е т.б.)

Оқыту кезеңдері; қалыптастырылуы, дағдыларды бекіту ж/е жетілдіру. Мақсаты. Стандартты-қайталау жаттығулардың әдістері, қайталамалы-ауыспалы жаттығулар ж/е олардың тіркесі.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [4] 98-102 стр., [5] 142-152 стр.

Бақылау сұрақтары:

1.Шаңғы спортында қажу.

2. Әдiске және тактикаға үйренудiң тiзбегi.

3. Жаттығудың әдістері мен құралдары.

4. Күштің қарқындылығы, көлемі.

5. Жаттығу процесінің теориялық ж/е практикалық басқару негіздері.

Шаңғышының негізгі дене қабiлеттері. Шыдамдылық негіздері. Шыдамдылық көрсеткіштері. Шаңғы спортында қажу. Жалпы ж/е арнайы шыдамдылықтың дамуы.Қажуды жеңу. Қарқындылықты аңықтайтын негізгі факторлар. Аэробты мүмкіндіктерді арттыру. Жылдам, күшті ж/е арнайы шыдамдылық.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [5] 36-67 стр., [7] 22-40 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Шаңғышының негізгі дене қабiлеттері
   
2. 
   Шыдамдылық көрсеткіштері.
   
3. 
   Қарқындылықты аңықтайтын негізгі факторлар.
   
4. 
   Арнайы ж/е жалпы дене дайындығының ерекшелігі.
   
5. 
   Шаңғышының дене қабілетінің әдістері мен құралдары.
   
6. 
   Лездікті дамытудың құралдары.
   
7. 
   Лездікті дамытудың әдістері: қайталамалы, интервалды, ауыспалы жаттығулар.
   

Оқыту пәні. Оқытудың мақсаты. Қимылдарды білу және дағдылар. Анықтама. Спортшыларды дайындау процесiндегі мәні. Шаңғы спортының айырмашылық ерекшелiктерi. Дағдының оң және терiс тасымалы және оның мақсатын оқыту құрылысы. Шаңғы спортың үйрену, дидактикалық қағидалар қолдану. Тәрбиелі оқыту мiнез-құлықтары. Сауықтыру бағытында. Оқушының саналылығы және белсендiлiгі. Қол жетiмдiлiк және индивидуализация. Көрнекiлiк және берiктiк.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [4] 33-62 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Шаңғы спортындағы бапкердің рөлі.
   
2. 
   Бапкердің қатынас дағдылары.
   
3. 
   Қимылдардың сапасы , шаңғышылардың үйренуіне әсері қандай?
   

Педагогикалық бақылау, оның мағынасы мен мазмұны, бақылау түрлері:ағымдық, жедел, кезеңді, тереңдетілген. Педагогикалық бақылаудың әдістері. Есептеу түрлері: алдын-ала, ағымдық, қорытынды.

Республикалық төрешілер коллегиясы: мақсаттары,жұмыстың ұйымдастырылуы ж/е жоспарлануы. Жарысты ұйымдастыру құжаттары. Жарыс жағдайлары ж/е жарыстар хаттамалары.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [7] 123-125 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Шаңғы спортындағы дене дайындығын тестілеу ж/е бақылау.
   
2. 
   Нәтижелілік бағасы ж/е бақылау
   
3. 
   Педагогикалық бақылау, мағынасы ж/е мазмұны, бақылау түрлері
   
4. 
   Есептеу түрлері: алдын-ала, ағымдық, қорытынды.
   
5. 
   Техникалық қимылдарды өздігінен бақылауды меңгеру
   
6. 
   Үйренудің нәтижелілік бағасы
   

Қозғалыста техникалық құралдарды үйренуді қолдану; сырғанақ жамылғылар, тренажерлер, электр және жарық құралдары, жылжымалы дөңгелектi конькилер, дөңгелектi шаңғылар. Әзiрлеудiң Техникалық дайындық құралдары: шаңғы жарысында - орын ауыстырудың әр түрлi тәсiлдерi үшiн дөңгелектi шаңғылар, жүгiру жолы, шаңғы, бәтеңкелер және таяқ; шаңғымен секiрулердегi - қоздырғыштар, әткеншек, имитациялық станок, әр түрлi қуаттың трамплиндары, секiру шаңғылар және бәтеңкелер; тау шаңғысы спортта - түсiрулердiң әр түрлi өңдерi, көтерулер және қар зеңбiректерi үшiн бәтеңкелер және таяқты шаңғы.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [1] 45-65 стр.

Бақылау сұрақтары:

1.Шаңғышының техникасын үйрену тренажерлары

2. Талғамды сенсорлы демонстрация

3. Қазіргі заманғы техникалық құралдар

4.Дайындықтың техникалық құралдары: шаңғы жарысында

Оқыту процесінің құрылысы; алғашқы үйрену кезеңі (дағлылану); дағдыларды бекіту кезеңі; дағдыларды жетілдіру кезеңі. Алғашқы үйрену кезеңі.

Әдістер ж/е үйренудің әдістемелік амалдары. Жіктелген әдіс. Қимылдардың ритмін меңгеру. Бөліктердің бүтін амалға келуінің байланысу жолдары. Қимыл ритмін меңгеру. Сенсорлық модельдеу амалдары, озықты ж/е багдарламалық қозғалыстар.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [3] 130-150 стр.

Бақылау сұрақтары:

1.Үйрену кезеңдері.

2. Жаттығу әдістері ж/е мінез-құлқы

3. Қар жоқ мезгілінде әр түрлі әдістермен жаттығуларды өткізу ерекшелігі.

4.Жаттығу процесін басқару

5.Спорттық жаттығудың басқару процесінің негіздері

6. Жаттығу процесін көпжыл бойы жоспарлау

7. Техникалық жетілдіру ж/е функционалдық мүмкіндіктерді көтеру.

Практикалық (семинарлық, лабараторлық, студиялық, жекешелік) жұмыстардың тізімі мен мазмұны.
1-ші тақырып. Шаңғы спортының даму тарихы. Жіктеу, жүйелеу және терминология.

Шаңғы спортының Ұлы Қазан социалистік көтерілісінен кейінгі дамуы. Жаппай оқудың шаңғы спортының дамуындағы рөлі. Жеткші Қызыл Әскердің шаңғы спортының дамуындағы рөлі. Өнерпаз дене тәрбиесі ұйымындағы шаңғы спорты.

ЕҚД кешеніндегі шаңғы спортының дамуы. Кәсіподақтық және комсомолдық жалпылы жүгірістер. Алыс шаңғы орын ауыстырулар. Белофиндармен, Ұлы Отан соғысына шаңғы бөлімдерінің қатысуы. Соғыстан кейінгі шаңғы спорты. Жалпы шаңғы спортының дамуның жалғасуы. Кеңес шаңғышыларының спорттық жетістіктерінің өсуі. Халықаралық кездесулер. Кеңес шаңғышыларының қысқы Олимпияда ойындары мен әлем біріншіліктеріне қатысуы. Қазақ шаңғышыларының Олимпиада және әлем біріншілігіне қатысуы. Техниканың эволюциясы, оқыту мен дайындықтардың дамыту әдістері.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [1] 80-93 стр.,[3] 128-193 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Шаңғы спортының даму тарихы.
   
2. 
   Шаңғышылардың соғысқа қатысуы.
   
3. 
   Шаңғышылардың Олимпиядалық қозғалсыта қатысуы.
   
4. 
   Спортсмендерді дайындауға қандай әдістемелер қолданылды?
   

Жүру, көтерілу, түсу, тежелу мен бұрылудың үйрену кезектілігі. Бөлек жаттығулардың оқыту әдісі (тұру, бекіту және дағдының жетілдіруі). Жақындатқыш жаттығулардың қолданылуы. Оқудың кешенділігі. Бөлек жаттығуларды орындағанда орынды таңдау.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [4] 1340-145 стр., [6] 28-93 стр.

Бақылау сұрақтары:

1.Шаңғы спортының қолданылатың жүру түрлерін атап өту.

2. Жоғарыдан түсуге аңықтама бер

3. Көтерілу үшін қолданылатын амалдар

4. Қандай әдістер үйрену үшін қолданылады

5.Үйрену үшін сәйкес келетін жаттығуларды атап шық
3-ші тақырып. Әдiс, дене қабiлеттері, организмнің функционалдық және психикалық қасиеттерi.

Лездік. Лездік бағасы. Лездіктің жай ж/е күрделі қозғалыс реакциялары.

Реакцияны дамытудың құралдары. Лездікті дамытудың әдістері: қайталамалы, интервалды, ауыспалы жаттығулар. Қозғалмалы мінез құлықтары (ара қашықтығы, жаттығуларды орындау интенсивтілігі, демалу интервалы, қайталаулар саны ж/е т.б)

Кеңес берiлетiн әдебиет: [2] 45-93 стр., [7] 12-29 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Лездік – дене қасиетіне аңықтама бер.
   
2. 
   Лездіктің қандай әдістерінің түрлерін білесіздер?
   
3. 
   Қозғалмалы қасиеттер қалай дамиды?
   
4. 
   Шаңғы спортындағы демалу мен қарқындылықтың ауысып отыруы қалай өтеді
   

Қозғалыстардың техникасын қайта құру , әдістемесі. Бақылау ж/е нәтижелілік бағасы: автоматизация дәрежесі, дағдылардың тұрақтылығы,факторларға,қимыл вариативтілігі.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [5] 33-93 стр., [3] 28-77 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. Қандай дағдылар шаңғы спортында керек.

2. Бүкіл сабақ барысында қандай бақылау жасау керек.

3. Қажығандыққа тұрақтылық – спорттағы ең керекті шарт

4. Үйрену барысындағы әдістемеле

Шаңғы спортында дене тәрбиесін тестілеу ж/е бақылау.

Спорттық жарыстың шарттары мен ерекшеліктері. Мақсатқоюдың спецификасы.

қорытынды бағалау жүйелері; спортсмендердің белсенділіктерін реттейтін ережелер мінез құлқы: қиындықтары, спортсменнің белсенділігіне әсері. Шаңғы жарыстарын өткізу әдістемелері.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [1] 150-159 стр., [7] 128-193 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. Шаңғы спортында дене тәрбиесінің дайындығын бақылау.

2. Шаңғы спортында спорттық шараларды өткізу.

3. Шаңғы спортындағы төрешілік.

4. Жарыста күрес жүргізу реті.

Үйренетін фильмдердің демонстрациясы,бейнежазбалар ж/е т.б. Сенсорлы сайлау демонстрациясы. Жеке қозғалыс параметрлерін метроном арқылы құру, магнитофон,электр шамдар жүйелері ж/е т.б.Кардиолидерді қолдану, споортсменнің жұмысының интенсивтілігін басқару ЖЖЖ(жүректің жиырылу жиілігі) құжаты арқылы, ритмлидерлер (жарықтық ж/е дыбыстық), қозғалыстардың ритмдік құрылысын оптималды динамикалық жақсартады.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [2] 100-123 стр., [3] 148-167 стр.

Бақылау сұрақтары:

1.Спортмендерді үйретудегі қандай техникалық құралдар қолданылады

2. Шаңғы спортындағы қозғалыстар құрылысы.

3. Шаңғы спортындағы өлшеуіш құралдар.

4. Шаңғы спортындағы дәрігерлік бақылау.

Қадам үйрену реті, төмен түсу, көтерілу, тоқтау, бұрылу, секіру. Жеке жаттығуларды үйрену әдістері (болу, бекіту, жетілдіру). Үйретудің кешенді болуы. Жеке жаттығуларды үйрену үшін жер таңдау.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [4] 56-133 стр., [5] 98-132 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. Шаңғы спортында тоқтауды үйрену.

2. Көтерілуді үйрену үшін қай жерді қолданады.

3.Алғаш үйренген кездегі әр түрлі қадамдар қолдану.

4. Қандай тізбек үйрену кезінде қолданылады.

Бұйымдардың эволюциясы. Шаңғы спортының жеке түрлерінің дамуы; шаңғылар жарысы, шаңғылардың қоссайысы, шаңғымен трамплиннан секіру, биатлон, тау аймағындағы шаңғы спорты. Шаңғы спортының ел сыртындағы дамуы мен күйі.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [1] 89-93 стр.,

Бақылау сұрақтары:

1.Соңғы жылдардағы бұйымдардың өзгеруі.

2. Шаңғы көпсайысы деген не?

3. Трамплиннан секіру түрлері

4. Биатлон шаңғы спортының түрі

5. Ел сыртындағы тау аймағындағы шаңғы спортының дамуы
2-ші тақырып. Оқыту теориясы және әдістемесі.

Қателіктерді жою мен ескерту; а) мінезді қателер; б) неізгі қателер мәселесі. Әрбір қате мәселесін жою шамасы. Қозғалыс техникасын бекіту бақылау ж/е жеке бақылау. Нәтижелілік бағасы, дем алу интервалы, сабақ арасындағы интервал. Тереңдетілген оқыту кезеңі. Мақсаты. Жалпы бағыттау. Толық жаттығу әдістері, мәні, нәтижелілік шартын қолдану.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [6] 244-245 стр., [7] 20-25 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. Үйрену кезінде қателерді дұрыстату.

2. Спортсмендерді бақылау ж/е жеке бақылау.

3. Қажу мен дем алу арасындағы интервал қандай?

4. Шаңғы спортындағы толық жаттығу әдістердің мәні қандай?

Күш. Жалқы күш мүмкіндіктері. Жылдамық-күш мүмкіндіктері. Жалпы ж/е жеке меншік даму күштері. Күш дамуының құралдары. Әдістердің даму күштері: салмақ салулар қайталаулардың саны.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [2] 84-99 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. Дене қабілеттілігнің күшіне аңықтама бер

2. Қандай даму құралдарын білесіз?

3. Күштің даму әдістері

4. Шаңғышыға психологиялық дайындық қалай әсер етеді.

5. Шаңғышының функционалды дайындығы.
4-ші тақырып. Спорттық педагогикалық ұсталық. Шаңғы спортына керекті білімі, білуі, дағдылары.

Шаңғы спортын ұйымдастыруда оқытушының рөлі, маңызы ж/е міндеттері.

Үйрену кезіндегі метеорологиялық шарттарды есептеу. Үйрену жерін таңдау, бұйымға деген талап, киімге, шаңғышылардың аяқ киіміне. Травматизмді ж/е үсуді ескерту.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [6] 23-25 стр. [9] 169-170 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. Шаңғы спортымен айналысуды ұйымдастыру.

2. Шаңғышылардың қандай жарақат түрлері болады.

3.Спортсмендердің киіміне қойылатын талаптар.

4. Бұйымға қойылатын талаптар.

5. Үсік шалудағы алғашқы көмек.

Заманауи техника құралдары. Спортсмендерді жедел тіркеу, динамикалық ж/е кинематиткалық қозғалыс мінездемесі туралы ақпарат, негізгі функционалды жүйелер реакциясы, берілген мінездемеге сәйкес келу.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [2] 144-165 стр. [5] 20-28 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. Спортсмендердің функционалды жүйесін бақылау.

2. Жарыстың бас бапкері ережелер туралы не білу керек.

3. Шаңғы спортында техникалық құралдарды қолдану.
6-шы тақырып. Спорттық ғимараттар ж/е заттық-материалдық қамтамасыз ету.

Әр түрлі электронды ж/е фотоэлектронды ақпарат таратушы көмегімен дұрыстау ж/е берілген параметрлерді сақтау мақсатымен қозғалыс қадамы туралы объекті мәліметтерді алудың электронды түрі.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [3] 244-245 стр. [7] 20-25 стр.

Бақылау сұрақтары:

1. Спортсмендерді дайындауда қолданылатын спорттық ғимараттар,

2. Шаңғышылардың дұрыс оқытуда тренажер құрылғылары.

3. Шаңғышыны дайындаудағы дұрыстаулар

4. Шаңғы спортындағы техникалық құралдар.

Қателерді дұрыстау ж/е ескерту. Негізгі қателер екінші ретті ж/е кездейсоқ. Қателердің пайда болу себебі, түзетуге ж/е ескертуге арналған әдістемелік нұсқаулар.

Шаңғы спортында ерекше талаптардың маңызы. Шаңғы спортында ерекше талаптарды орындауында оқытушының рөлі. табысты ж/е эмоционалды сабақ өткізу, бұймдарды дайындау. Нақты сабақа дұрыс киім таңдау.

Кеңес берiлетiн әдебиет: [3] 15-45 стр. [6] 71-85 стр.

Бақылау сұрақтары:

1.Бапкер

3. Тау шаңғышысына арналған киім

Список литературы

Основная

1.Браун, Н. Подготовка лыж: полное руководство/Н. Браун; [пер. с англ. А. Немцов].-Мурманск: Тулома,2005-167с.

2. Выдрин, Е. н. Шаңғы спорт: әдістемелік нұсқаулар/Е. Н. Выдрин –Павлодар: С. Торайғыров атындағы ПМУ, 2008.-21 б

3.Горные лыжи и сноуборд: карвинговая техника/А.Горяйнов.2006-124с.

4.Матвеева Л.П. Основы общей теории спорта и системы подготовки спортсменов.-Киев,2003.,-317с.

5. Раменская , Т.И. Юный лыжник: учеб.-попул. кн. о многолетней тренировка лыжников-гонщиков/Т. И. Раменская. –М.:СпортАкадемПресс, 2004.-204с

6.Смирнов, Г.А. Все русские звезды мировой лыжни/ Г.А. Смирнов.-М.: Спорт Академ Пресс, 2004.-112с