1 Техника технологиялық бөлім

Ойлап шығарылған затымыз қоршаған ортаны қорғауға жатады және ашық типті (жер амбарлар) мұнай қоймаларын және жоғары парафинистік және жоғары тұтқырлы мұнайларды қотаруға дайындау үшін пайдаланылуы мүмкін.

Бу вибраторының тетігінде қатты бекітілген, жылан түтікті конус тәрізді бу жылытқышынан тұратын тұтқыр мұнай өнімдерін жылытуға арналған қондырғылар белгілі (1). Қондырғыны жабық ыдыстарда, қолдану кезінде тиімді.

Бірақ, мұнайдың көп бөлігі вибраөңдеусіз және қыздырусыз орамдар арасында қалып қою салдарынан тұрап қалған, жоғары парафинистік және жоғары тұтқырлы мұнайларды дайындауға бұл қондырғы тиімсіз.

Виброқоздырғыштан тұратын, оған елеуіш түріндегі виброэлементпен жабдықталған жылан тәрізді түтік мықты бекітілген. Жоғары парафинистік мұнайды қотару үшін дайындауға арналған қондырғы ойластырып отырғанымызға жақындау.

Қондырғы орамдар арасындағы аралықта жоғары жылдамдықты қозғалыстытудырады. Бірақ, сеткадан және перфорированды қағаздан жасалған елеуіш жылу алмасу қасиеті жоқ.

Сонымен қатар, берілген ұяшық өлшеміндігі қатты бекітілген елеуіш, сақтау шарттары мен уақытына тәуелді, қотарып отырған мұнайлардың реологиялық сипаттамаларының өзгеруі кезінде мұнайды қотаруға дайындау процессін тездетуге мүмкіндік бермейді.

Үлкен аумақтағы амбарларда мұнайларды дайындау үшін құрылғы тиімсіз, өйткені қондырғы тура кедергілері қондырғыны амбарда жылу май ауыстыру процесімен және ұқұрылғының биіктігімен бірдей, беткі қабатты сілкіндіріп өңдеуді қатыстырып қозғалтумен айдау процесі жеделдетілуі мүмкін.

Ойлап шығарылуымыздың мақсаты қондырғының тиімділігін жоғарылату және оның қолданылу аймағын кеңейту.

Біздің мақсатқа жетуіміз, қыздырғыш қайық қаңқасына ұқсас болып орындалған. Барлық балкалары, ішінде тменгі жиілікті индуктордың ток өткізгіш элементтері салынған трубадан жасалған. Және де каркстың қуа соққан балкасына және көлденең бүйіріне жалюзи мықты бекітілген. Көлденең балкалар жүрек тәрізді рама түрінде майыстырылған, төменгі жиілікті электромагнитті виброқоздырғыштармен қосымша жабдықталған және көлденең балкаларға қатысты саңылаумен орнатылған және де рамалар екі жағынан да серіппемен бекітілген. Әр рамаға жалюзи түрінде виброэлементтер қатты бекітілген.

Каркастың алдыңғы, ортаңғы, артқы бөліктері рым-болттармен жабдықталған, ал ортаңғы бөлігі блокпен қосымша жабдықталған және де блок пен рым-болттар әртүрлі деңгейге бекітілген.

4-суретте қондырғы көретілген, 3-суретте жоғарғы жақтан көрініс, 2-суретте А-А кесіндісі, 4-суретте Б-Б кесіндісі.

Қондырғы екі (төрт) ұзына бойлы борттық (1) және қуа соққан (2) балкалардан және бірнеше көлденең (3, 4 және 5) балкалардан тұрады. Каркастың алдыңғы, ортаңғы және артқы бөліктерінде рым-болттар мықты бекітілген. Алдыңғы және артқы рамалар амбар арасында қондырғыны тасымалдау үшін қолданады., негізінен лебедкаларды қолдану тиімдірек, ал ортаңғысы сәйкес келетін кабельдерді жалғау және фиксациялау үшін. Жүрек тәрізді рамалардың көлденең балкалары (3, 4 және 5 ) салыстырмалы ұзына бойлы балкаларға (1 және 2 ) салыстырмалы саңылаумен орнатылған және екі жағынанда серіппе (7) мен тірек (8) көмегімен серіппелендірілген. Каркастың барлық балкаларының ішіне төменгі жиілікті индукторлардың (9) ток өткізгіш элементтер орналастырылған. Ал көлденең балкаларының ішіне төменгі жиілікті электр магниттік виброқоздырғыштар орнатылған (10).

Ұзына бойлы балкаларға жалюзи (11), ал көлденең балкаларға жалюзи (12) мықтылап бекітілген және де қозғалмайтын бағытталушыға (13) жалюзи (11) бекітіледі. Қондырғының ортаңғы бөлігі (14) арқалықпен жабдықталған, тағыда мұнай қоймасының үстіне оны іліп қою үшін жұмыс істемейді. Және де амбарларға тасымалдау кезінде мұнайды белгілі бір бату температурасында ұстап тұру үшін.

Ток жүргізетін 9 индукторының электр энергиясы металданған оплеткаланған саңлаусыз дюральды шлангамен жатқызылған 15 кабельмен жүргізіледі. 14-ші арқалық 15 дұрыс істемейтін кабельдер үшінложемент болып істейтін, қондырғының орталық бөлігінің үстіндегі 6 рым-бұрандамасында 16 тірек болып қондырылады.

Жоғарғы тұтқырлы және жоғары парафинді мұнайларды дайындап айдау үшін қондырғы келесі жағдайда жұмыс істейді.

Қондырғы трасса бойындағы қатқан мұнайдың үстінен 14 блок арқылы лақтырылатын және қондырғының алдыңғы және азық бөлігінің тұрқасында 6 рым-болттармен жабысқан, тростармен ілінеді. Каркаста қондырылатын төменгі жиіліктегі индукциялық қыздырғыштың барлық 1-5 аралықта қосылады. Бір уақытты төменгі 3, 4 және 5 арқалық орындарында қондырылған электр магнитті виброқондырғыштар 10 қосылады.
Судың жағасында қондырылған мұнайқоймаларының шығыры (трос байланып тұрған) және тростардың көмегімен қондырғы қыздырумен қоса, өзімен бірдей биіктіктегі тереңдікке батырылады. Арқалық біртұтастай батырылғаннан кейін, қондырғы 6 рым-бұрандаларға бекітілген тростардың (шығырлардың) көмегімен, 14 арқалығымен сырғанау арқылы амбарлардың біресе бір жағына немесе келесі жағына қозғалуды бастайды. Арқалық бой жапқышы 10-90% бұрыш бойындағы шартқа тәуелді қондырылады. Онымен қоса шеткі аралықтың 11 жапқышы, қандайда болсын бұрышта және қандайда бослын тесіктің ұзындығынан жапқыштың қабырғасынан құралатын қарсы кедергілермен үлкейтілмейді.

Қыздырылған 1 арқалық және 2 негізгі қаңқа және жарым жартылай 11 жапқыш және дә 11 жапқыш тесігінің көлеміне сәйкестендірілетін қабатта кесілетін, мұнай 3, 4 және 5 көлденең арқалығындағы 12 сілкіндіруші жапқыштар түседі. Олай болса, сілкіндіріп қоздыру процесін жеделдету үшін 12 жапқыш тесігінің көлемі 11 жапқыш тесігінің көлемінен үлкен болуы керек. 12 жапқышының сілкіну параметрі электр магнитті виброқоғалтқыштар 10 және 8 тіректері және 3, 4 және 5 арқалықтарының арасындағы серіппелі 7 серіппенің анықталған жұмыс тәртібінің көмегімен реттеледі және икемделеді. Ұзын терең орды салудан кейін су жағасынан мұнай сақтау орынының екі жағының жағасына дейін жағадағы шығырларды ұзын терең ордың бойында араластырады және қондырғыны келесі жағына аудара отырып келесі ұзын терең орды дайындауды бастайды. Амбардың беткі бетін қондырғыларды тасымалдау процесі жеңіл авоматтандырылады..

Мықты қондырғыны келесі жағдайларда орындаумен сынайды. Ысытқыш тұрқысының негізгі қаңқасын қайық түрінде 15 мм құбыр диаметрі ретінде орындалады. Қондырғының керекті көлемі 0,078 м³, негізгі қаңқасының өлшемі 1х0,45х,35 м.

Төмен жиіліктегі индукциялық қыздыруды құру үшін тасымалды түйіспелі трансформаторларды қолданылады. Негізгі қаңқаның көлденең аралығының төменгі бөлігінде, вибратор параметрін құрайтын: жиілігі 55 Гц, амплитудасы 0,2 мм электр магнитті виброқондырғылар орнатты. Жапқыш тесігінің ені: арқылық бойында 6-12 мм, көлденеңінен 4-8 мм-ден көп. Сынауды жердің астындағы мұнай қоймаларында 10х6х1,5м өлшеммен жүргізді.

Амбарды екі түрлі мұнайдың түрімен тең етіп толтырады. Қаражанбас (тұтқырлығы µ=0,92 Па, қату температурасы 3 ⁰С) және Мангышлақ (µ=1,61 Па, қату температурасы 29 ⁰С).

Амбар арасында қондырғыларды тасымалдау шығырдың көмегімен жүргізіледі. Негізгі қаңқаның беткі температурасы 150 ⁰С. Амбардың ішіндегі мұнайдың температурасы 10 ⁰С. Қатып қалған мұнайда қондырғының бату жылдамдығы 1-2 см/с. Айдау ішінде қондырғының өнімділігімен тең, 2,4 – 3,2 м³/сағ аралығында тербеледі.

Қондырғы жоғарғы тұтқырлы Қаражанбас мұнайын дайындағанда да және жоғарғы парафинді, жоғарғы қататын Маңғышылақ мұнай дайындаған кездеде жоғарғы тиімділікті көрсетті. Қондырғыларды салыстыру үшін, сол көлемдегі және сол температура сипаттамасы және сол мұнайда сілкіндіріп сынауды және сол шартта ата түрінде сәйкестендіріп, берілген қондырғылардай жасалды. Ата түрлі қондырғы тиімсіз, өйткені ойластырылып жасалғанмен салыстырылғанда көп мөлшерде қарсы кедергілер болды. Және де тасымалдау кезінде сілкіндіру өшті. Сондықтан бату жылдамдығы 0,2 см/с аспады, ал тасымалдау жалдамдығы 0,7 м³/сағ.

Олай болса зерттеулер ойлап шығарылған белгілі техникалық белгілермен салыстырғанда келесі артықшылықтармен көрсеткіштерге ие болады.

- қайық қаңқасы түрлі қыздырғыштар қатынқыраған мұнайда қондырғыны батыру кезінде және оны мұнай амбарларында тасымалдау кезінде бірден кедергіні төмендетуге көмектеседі;

- негізгі қаңқада орнатылған жапқыштың жүйесі түйісу бетінің бірден үлкейтуге, және өз кезегінде жылу май ауыстыру процесін жеделдетуге көмектеседі;

- негізгі қаңқаның көлденең арқалығының сілкіндіру жапқышы қуыстағы үлкен мөлшердегі қозғалту жылдамдығын өзгертеді. Және де жапқыш шторының жарығымен қиылысынан және көлденең арқалықтармен құрылады. Ол мұнайды дайындап айдау процесін жақсартады.

Негізгі қаңқаны қыздыру үшін төменгі жиілікті индукторды қолдану иреленген буландырғышпен салыстырғанда бірден қондырғы конструкциясын және энергия ұстағышты әкелетін сызығының жүйесін кеңейтеді, біртектілі қыздырғышты қамтамассыздандырады, пайдаланудағы беріктікпен және қауіпсіздік. Онымен қоса қарсы кедергілерді және жылу май ауыстыру дірілін төмендету үшін бойлық арқалықта тесіктің енінен мұнайды басу қондырғы арқылы байланыс арқалығына қарағанда саңылаудың ені үлкен қатынаста болу керек. (2:1) – (5:4). Өз кезегінде жапқыштың тесік ені әрбір келесі көлденең арқалығы алдыңғы жапқыш тесігінің енінен аз болуы керек.

Ондай болса, ойлап шығырылғанымыздың келесі артықшылықтары көрсетілген:

- қондырғы қайда болсын мөлшердегі жер асты мұнай қоймаларынан жоғарғы парафинді және жоғарғы тұтқырлы қататын мұнайларды айдауға дайындау үшін қолданылуы мүмкін;

- қарсы кедергілерді төмендетуінен қататын мұнайлар қабаттап тасымалдау көлігінің қондырғы саны энергия шығындар бірден төмендейді;

- көлденең жапқыштың дірілі мұнайды дайндау процесін бірден желдетуді қамтамассыз етеді;

- индукциялық қыздырғышты қолдану қыздырғыштағы энергия шығындарды бірден төмендетеді, қондырғыны қолдануды кеңейтеді және оны қолдануды қауіпсіздендіреді.

Қондырғының экологиялық тиімділігі әрбір нақты жағдайды есептейді және айдалған мұнайлардың құнын қосады және амбарды босату уақытының созылуы қоршаған ортаға зияны тигенінің соммасы.

Ойлап шығарылған мұнай және мұнай химиялық өндірістікке жатады, ал тура айтқанда сілкіндіріп қыздыруға және жоғарғы парафинді мұнайларды сыйымдылықтан (цистерна) айдау үшін, темір жол цистерналары қолданылуы мүмкін.

Жоғарғы парафинді мұнайлар және мұнай өнімдерін дайындап айдау үшін сілкіндіргіші бар белгілі қондырғылар және де мықтап бекітілген елекпен жабдықталған иректер қолданылады. Қондырғы жоғарғы қозғалу жылдамдығын құрайды және сұйықтың құрылымдық кристалданған клеткасын бұзады. Мысалы жоғары парафинді мұнайлар. Бірақ қондырғы жылумай айырбастау көлеміне байланысты өзінің көлемінің мөлшерімен көбейтуді қамтамассыздандырады және діріл процесін қатыстыру кезінде оны араластыру керек. Оны цистернадағы мұнайды дайындау (сыйымдылығы) және босату уақытының төмендеуі желдету үшін жарамсыз.

Жабылатын және ашылатын, және бу поршенді жетегінің көмегімен секцияларда тербелісті тік жағдайда болдыратын, өзін ауыспалы қойылымдық қыздырғыш секциясы ретінде көріндіретін темір жол цистерналарында тұтқырлы мұнайды қыздырғышы үшін ең жақын ойлап шығарылғандағы ұксас қондырғы болып саналады. Қондырғы жылумай айырбастағышты активтендіреді және жоғарғы тұтқырлы өнімді тездетіп қыздыруға көмектеседі.

Бірақта белгіленген техникалық шығару жоғарғы қозғалыс жылдамдығын қамтамассыз етпейді. Сондықтан онда сұйықтық құрылымдылығын сілкіп қыздыру кезінде аз тиімді еткізеді. Мысалы жоғары парафинді мұнайлары. Және де қыздыру аймағы сыйымдылықтың биіктігімен өлшемдес көлемімен шектелген. Және де қондырғының техникалық шығарылуы оны цистернаға кіргізеді және алып шағарады, егер жаз кездерінде ғана бойлық сыйымдылық ішінде мұнай және мұнай өнімдері сұйық күйінде болғанда.

Барлық ауа-райы жағдайында құрайтын есебін шығару үшін, оның қатқан енгізуін қамтамасыз ету, және де мұнайды құрылымдау керек, берілген сыйымдылықтар (цистерна) үішн жылумай ауыстыру процесін қатыстыру процесі үйлесімді. Бұл сыйымдылықта мұнайдың мөлшері діріл қондырғылы және ирегі бар белгілі қондырғыда. Ирекке мықтап фланец жабыстырылған. Ол созылмалы элементте қондырылған. Мысалы сыйымдылықтың алқымында көрінетін серіппе күшімен. Мысалы цистерналар, онымен қоса ирек тік түйінмен орындалады және тізбектегі оған жадғанылған. Қозғалмалы түйіннен, онымен тік түйін тірек плитамен жабдықталған. Фланецтің күшіне майысқақ элементтердің көлемімен және діріл қондырғыларына мықтап бекітілген, көбінесе пневматикалық. Онда барлық түйіндер екі құбырдан құралады. Әр қайсысы топсаның көмегімен келесі түйіннің белгіленген құбырымен байланысқан. Онымен қоса ашылу түйіннің топса бұрышы 0-180 ⁰С аймақта берілген, құбыр аралық және түйін аралық кеңістікте құбырға қабырғамен орнатылған және олардың адымына кіргізіліп пластинамен жабылады, және олардың диаметрлерінің мөлшерімен артықшыланылуы. Онда құбардың ені, ал қалыңдылығы құбыр қабырғасының қалыңдылығымен, сол пластиналар иректің екі жақ түйінінде орналасқан, және де олар бір жағына жабысқан, онымен қоса қозғалмалы түйіннің топсалары ілекпен байланған.

5-ші суретте қондырғының түрі келтірілген.

Сыйымдылықтың (цистерналар) 1 ішіндегі қондырғы фланец 2 аркылы кіреді. Нәзік элементтер 4 күшпен 3 серіппеде орнатылған және де ол 6 фиксатормен 5 алқымында белгіленеді. Фланецке көмек ретінде әлсіз элементтерден 8 күшімен 7серіппесімен тік түйіннің тірек плита 9 ілінеді. Оның коллекторына неғұрлым пневматикалық дірілдеткіш 12 жалғанады. Тік түйінге топсаның көмегімен жалғанған жылжымалы түйін жалғанады. Құбырлар арасында және түйіндер арасындағы кеңістікте қабырғамен құбыр иректері 13 және 14-те жабытырылған 16 пластиналарымен жабылған. Және де пластиналар екі жақты орналастырылған. Бір жағындағы түйіндерінде олар бір бағытта орналасқан, екінші жағында пластина перпендикуляр бағытта. Иректің (құбырлар) жылжымалы түйіннің топсасы 17 ілмегімен жабдықталған.

Қондырғы келесі жағдайда жұмыс істейді:

Ирек 17 тордың көмегі мен және оларға тростарды өткізудің көмегімен қозғалыстағы түйіндерді 13, 14 тік түйін 10 және 12 дірілдегішке қосу арқылы сыналады. Одан кейін 4 серіппенің көмегімен қондырғының фланеці 2, және де фиксатор 6 және күш 4 (күш 4 және серіппе 3 сыйымдылық мұнайды құйып болу дәрежесінің тәуелділігімен алынады) алқымы 5 орналастырады. Ал коллектор 11 арқылы қатқан мұнай орналастырылады. Одан кейін қыздырғыш (бу, ыстық су, жоғары температуралы жылу көтергіщ, мысалы, май) және дірілдегіш 12 қосылады. Дірілдегіштің, ысытқыштың және иректің салмағының әсер етуінен ең соңынан ысытылған сұйықтық батады. Бір уақытта, топса 15 батуынан кейін мұнайға трос түсіріледі де 17 торды босатады. Бұдан кейін дірілдің әсерінен және қозғалмалы түйіннің салмағының әсерінен ең соңынан ысытылған сұйықтық батады. Бір уақытта, топса 15 батуынан кейін мұнайға трос түсіріледі де 17 торды босатады. Бұдан кейін дірілдің әсерінен және қозғалмалы түйіннің салмағының әсерінен ең соңынан нөл жағдайдан 13 және 10 түйіндерінің арасындағы бұрыш 180 ⁰С мөлшерге дейін айналады. Одан соң 13 және 14 түйіндер қозғала бастайды. Мұның өзі планетарлық дірілдегіштің 12 тербелісіне әкеледі. Қондырғыны жіберуіне байланысты 8 серіппе 4 бұрандама бекіткіші арқылы қысуына байланысты және жақсы естуге жақын 2 фланецтің тербелісін қамтамассыздандырады. Және де серппені қыса отырып 9 фланецтің тербелуін жақын жақсы естілуін қамтамассыз етеді, және онымен бірге иректің тік түйінін және бүкіл қондырғыны бірге қамтамассыз етеді. Одан соң қозғалмалы үйін 13 және 14 діріл қыздырғыш тәртібінде 1 сыйымдылық ұзындығының бойында жаймаланады және мұнайды немесе мұнай өнімін қыздырады.

Қыздырудың аяқталуы қондырғыны көтереді, қозғалмалы иректер 13 және 14 көтеру кезінде тік қондырылады және иректің көтерілуін кедергі жасамайды. Иректі көтеру кезінде (жоғары көтеруден кейін, тік түйінмен бірдей ұзындықта) оны ыңғайлы болуы үшін қырынан қоюы мүмкін. Сілкіндіріп қыздыру есебінен және оның сілкіндіру тәртібінде дірілдетіп бұзу құрылымының қорытындысында жылы май айырбастау бірден күшейтіледі, ол өз кезегінде сыйымдылықтан (цистернадан) мұнайды айдау уақыты бірден қысқартылады.

Қыздырылған мұнай ретінде +28 ⁰С температурадағы жоғарғы парафинді Маңғышылақ мұнайы қолданылады. Жылу тасығыш ретінде 85 ⁰ С температурадығы ыстық суды қолданды. Лабораториялық цистернада мұнайды аналогиялық қыздыру түп тұлға қондырғысының көмегімен өндіріледі. Салыстырмалы эксперименттерден көргенімізден ұсынылған ойлап шығарулардың көмегімен жылумай айырбастаудың процесін бірдей үшейту іске асты, онымен қоймай қыздырулармен қондырғының бүкіл түбінің сыйымдылығында түйіндерді лақтырудың есебінен бүкіл сыйымдылықтың көлемін басып алу іске асты. Ұсынылған ойлап шығару 55 мин болған да қондырғыны қолдану кезінде мұнайды қыздыруды барлық көлемінің уақыты 18 ⁰С-ден 65 ⁰С. Онда түп нұсқа қондырғы сол мұнайды дәл сол температурада қыздырғанда 132 мин болды. Жаңа техниканық көмегімен уақытты босату, түп тұлға қондырғысын қолданған кезіндегіден қарағанда үш рет аз екенін көрсетеді.

Олай болса, ойлап шығарулар көрсетуімен жаңа техникалық шығарулар түп тұлғамен салыстырғанда келесі артықшылықтармен иемденеді: серіппе астындағы фланецті және иректің өзін қолдану есептеу кезінде. Қатқан мұнай күрделі түрдегі жылан тәріздінің бату уақыты бірден төмендейді; жылан тәрізді түйіндерді ашылу есебін және қыздырылған сыйымдылықтың бүкіл бойында олардың орналасуында қыздыру процесіне бүкіл мұнайлар көлемі қатысуы, бірден жылумай айырбастауды күшейтті; қондырғы сілкіндіру параметрін құруға мүмкіндігін және сыртқы күштің әсерін күшейтуге жақынды қамтамасыз етеді. Бұның өзі жылу ауыстыру процесін бірден күшейтуге мүмкіндік береді.

Жоғарғы тұтқырлы және жоғары парафинді мұнайларды және мұнай німдерін дайындап айдаудың барлық көлемдегі сыйымдылығы мен пішінінің үйлесімі үшін өткізілген. Ойлап шығарулар қондырғының жоғарғы тиімділігін көрсетті.

Олай болса, ойлап шығарулар нәтижесінен жаңа техникалық есебі тұп тұлғамен салыстырғанда келесі артықшылықтарға иемденеді: сілкіндірудің әсерінен өзінен ашылуды қолдану есебі сыртқы күштің әсерін күшейту маңының тәртібінде. Әр өлшемдегі сыйымдылықтағы мұнай есебімен қолданылатын, биік сыйымдылықта мұнайларды бір уақытта қыздыру кезінде қатқан мұнайда жылан тәріздінің бату уақыты бірден төмендейді.

Белгіленген есептің артықшылығы: қандайда болсын қоршаған ортаның жағдайына темір жол цистерналарындағы келесі мұнайларда құю және қыздыру үшін қондырғы қолданылуы мүмкін; қандай да болсын стандартсыз сыйымдылықта мұнайды дайындау және де мұнай резервуарларында әртүрлі пішін кескінмен, өлшеммен және көлемімен мұнайды дайындау үшін қондырғы қолданылуы мүмкін.

а) оның жұмсару нүктесімен бірдей төменгі мөлшердегі температураға дейін қыздыру жолымен гидронды сұйылту;

б) берілетін су мөлшерінде және дисперсияның құрауына дейінгі майды судағы түріндегі диспергириялық агентінде мөлшерінде сұйылтатын гидронның орналасуы;

в) саты түрінде құралған, майдың судағы түрінің дисперсия формалы түрінде гидронды шығару үшін ауыстыру.

Нақты ойлап шығару 80 ⁰С-тан жоғары жұмсарту нүктесі бар мұнай қалдықтарына ауыстыру түріне жатады.

Тура айтқанда нақты ойлап шығару ерекше диспергириялық агентінің қатысуымен гидронға көрсетілген сулы дисперсиясын құрау арқылы мұнай гидронның ауыстыру түріне жатады.

«Мұнай гидроны» термині мұнай қалдықтарына жатады. Оның жұмсарту нүктесі 80 ⁰С-тан жоғары, кей кезде 100 ⁰С-тан да жоғары болады.

Мұндай мұнай гудронының типтік мысалы мұнай шикізатының вакуумнан айдаудан кейінгі қалдықтар немесе басқада мұнай фракцияларынан кейінгі қалдықтар (мысалы, мұнай айдау кезінде, атмосфералық қысым кезінде), жеңіл крекингтен кейінгі қалдық.

Қазіргі кезде жоғарыда келтірілген гидроннан газоилда алғанға дейін ең жеңіл көмірсутекті фракцияарды аралсатыру арқылы орынын өзгертеді және одан алады.

Бұл әдіс сапасы төменірек өнімдер алу үшін жоғары химия-техникалық көрсеткіштермен үлкен мөлшердегі көмірсутекті фракциялардың санын қолданылу керектілігінің әсерінен, кемшіліктері болады.

Патентті әдебиеттерде әртүрлі ауыр мұнай шикізаттарының немесе тұтқырлы мұнай фракцияларының әдістері жазылған. Бірақ олардың көп жағдайдағы құрамы мұнай зауытының гудронына сәйкес келмейді.

Көбінесе жалпылай зертелген ауыр мұнай шикізаттарының ауыспалы түрі суда дисперсиялық жағдайда (су) дисперсиялық фазадан (мұнай) төмен тұтқырлықта болғанда эмульсия (М/В) түрін алудан құралады. Бұл эмульсия суоарды араластыру жолымен араластырып дайындалған. Эмульгуриялық заттарды және мұнайларды жеңіл араластыруға болады. Одан басқа бұлар төмен тұтқырлықты қасиеттері бар, және бұл эмульсиялар белгілі бір тұрақтылықта болу керек. Ол дегеніміз бұлар тасымалдау кезінде екі фазаға бөлінбеу керек. Және мүмкін сақтау уақыты кезінде бөлінбеу керек. Одан басқа эмульгируялық қоспаны мұнай фазасында жоғары мөлшерде эмульсияны құрау мөлшерін беру керек. Бұл әдісті қолданудың неізгі талабы бұл сипаттамалардан тәуелсіз эмульгуриялық агенттің төмен құнымен қорытындыланады.

Патентті әдебиеттегі ұсынылатын эмульгуриялық агенттер бұл талаптарға жауап бермейді. Мысалы, US – A – 4249554, US – A – 4246920, US – A – 4285356 және US – A – 4265264 50% мұнайда эмульсиялар жазылады. Бұл дегеніміз мұнайларды берілген көлемнің жартысында бұл шарттарда тасымалдау кезінде қолайсыз (мысалы құбырлар).

Бір жағынан канадалық патенттер US – A – 4246919, 1108205, 1113529 және 1117568 мұнайлардың төмен мөлшеріне қарамастан, тұтқырлықтың көп мөлшерде төмендеуінен байқалады.

US – A – 4770199 неионды алкоксилировалық – пропоксилировалық карбоксиликаттардың жанжақты қоспасынан құралатын эмульгируялық агенттердің қолдануымен жазылған. Бұл қоспадан иеонды беткі - әрекетті заттар температураға сезімтал болып келеді, және де белгілі температуралық шарттар кезінде суда ерімейтін болуы мүмкін, және фазаның айналуына әкеп соғады. Ол дегеніміз М/В түрінен В/М түріне түрленген. Фазаның айналуы айналдыру операцисы кезінде үлкен мөлшердегі қозғалыстың мәнінде шақырылуы мүмкін.

Онымен қоса, жоғары көсетілген беткі - әрекетті заттар төтенше қымбатырақ және процесс құнымен жоғарлауына көп мөлшерде көмек көрсетеді. ЕР – А -237724 М/В түрлі эмульсиясына қайтадан қайтып келе отырып, нарықта жоқтың қасындай этоксилиралық өнімнің сульфат қоспасының қолдауымен жазылады.

WO – 94/01684, бұл құжатқа қарама қайшы орналасқан, және де WO – 94/01684 мұнай ұнғысын жеке инжекторлайтын диспергигуялық агентінің көмегі кезінде алынатын М/В дисперсиялық түрлі құру арқылы ауыр шикізаттарын ауыстырумен жөндейді.

Қарапайым беткі – эрекетті заттар мен салытырғанда диспергигуялық агенттер суда өте жақсы еритін және судың бетін онша көп тартылмайтын сульфаноттармен көрсетілген.

Бұл барлық құжаттарда М/В түрлі дисперсияны құрауға көмектесу кезінде мұнай зауыттарындағы гудронды ауыстыру туралы жазылмаған (ауырмұнай шикізаттарынан көп мөлшерде айрықшаланатын құрал –жабдықтар).

Бұл жаңалықты шығаруда мұнай зауытындағы гудронды дұрыстап мамандандыруды қолданылатын жағдайы көрсетілген.

Соған сәйкес, қазіргі жағдайдағы шығарылатын жаңалықтар ұнай зауытындағы гудронды шығаруға және ауыстыру түріне жатқызылады. Жоғарыда айтылған гудрон арқылы суда май сияқты дисперсия аламыз. Онымен қоса, дисперсияда көрсетілген судың құрамы, 28 – ден 32 % майдың 20 % майын құрайды, ал диспергигуялық агент сілтілі металдың тұзынан, аммониядан және сәйкес қоспалардан, және нафталинсульфатты қышқылының конденсация өнімдерін және формальдегидтерін алады. Онымен бірге тәсілдеріне мыналар кіреді:

а) сұйытылған гудронды оны жұмсартылған нүктесінен төмен мөлшерде тең температурада қыздыру;

ә) диспергигуялық агент суда май түрлі дисперсияны құрайтын араластырылған гудронды қанша болса да сумен сұйылту арқылы;

б) (ә) сатысында құралған суда май түрлі дисперсия түрінде гудронды шығару және араластыру.

Диспергигуялық агенттер болса, қарапайым беткі - әрекетті заттардан өзгешелеу келесі сипттамалардың өзіндік қосылыстары болып табылады: судағы жоғарғы араласым (қарапайым 20ºС кезде 15%); судың бетін тартудың шекті төмендеуі (судағы 1% кезіндегі беткі тартуы көп болса 10%-ке төмендейді). Химиялықкөзбен қарағанда негізгі ойлап шығарулар түрінде қолданылатын диспергигуялық агенттер полимер сульфатының формольдегидтенген нафталинсульфанол қышқылының конденсация қорытындысында алынатын сілтілі немесе аммоний қабаты.

Диспергируялық агенттер дисперсияның құрылуын немесе фазаралық созылуды анағұрлым өзгеріссіз, дисперсиялық реттеулерді тездететін өнімдер немесе өнімдердің қоспасы болып саналады.

Негізгі табылған жаңалықтар «дисперсия» терминіне жататын көп фазалы жүйеге жатады. Бұнда бір фаза тоқтамайтын, ал басқасы жіңңішке дисперсиялық болып саналады. Негізгі табылған жаңалықтар әдісімен бірге құралған дисперсияда тоқтамайтын фаза су болып саналады. Сол кездерде дисперсиялық фаза жұқабөлгіш сияқты, қатты немесе сұйық бөліктегі мұнай зауыттарындағы гудрондардан құралады. Диспергируялық агенттер дисперсияны біртектендіреді және қалыптастандырады. Тәжірибелік бөліктердегідей сілтілі жердің металдарының сульфанаттары тиімді болып саналады. Тиімді болып тек сілтілі металдардың сульфанаттары және аммоний, тура айтқанда натрий.

(а) түрінің операциясының қазіргі кездегі шығарылған жаңалықтары сұйытылған гудронды, қарапайым қыздыруда, төменірек айтқанда оның жұмсару нүктесінде қорытындыланады.

Гудронды жұмсартқаннан кейін сумен немесе диспергируялық агенттермен контактіге алып келеді. Тура айтқанда диспергируялық агенттердің су ерітіндісінен. Гудрон мен су арасындағы барлық байланыс үлкен интервалды өзгертуге алып келеді. мысалы 90/10-нан 10/90-ға дейін. Бірақта та нақты экономикалық себептерге, басқа гудронның санын қолданған жақсырақ, бірақта бұның өзі артық тұтқырлықтан кдергі тудыруы мүмкін.

Диспергируялық агенттердің санын араластыруға жататын гудрон түрінен тәуелді; қандай жағдай болса да, диспергируялық агенттердің саны біртұтас ағымдағы дисперсияны алуға керекті. Олар 0,5тен 2,5% май аралық интервалында орналасқан, тура айтқанда 0,3-тен 1,5% майға дейін. Және де көрсетілген процентті жалпы судың және мұнай гудронының санының есебіндегі диспергируялық агенттердің санына байланысты.

Диспергируялық агенттердің гудронымен су ерітіндісінің арасындағы контактыны мезгіл-мезгіл немесе гудрон көрсетілген сақтау орындарында немесе гудрон шығаратын, тоқтайтын тура зауыттарда жүзеге асырылады.

Диспергируялық агенттердің агенттейтін және гудрондайтын су ерітіндісінің арасындағы контактысы мешалкалар, ортадан тепкіш сораптар және турбинала сияқты араластырғыш қондырғылармен жеңілдетіледі. Дисперсияны алғаннан кейін (жүйенің тұтқырлығының төмендеуін қарауменоңай анықтайды) оны оңай түрде тасымалдау айдау сақтау орнына немесе соңғы орынның алаңына (мысалы: өртеуге тікеленген) тасымалданып айдалады.

Келесі мысалдар мықты танылған жақсы шығарылған жаңалықтармен келтіріледі.

Мысалы:

Суланған моншада немесе 80 – 130 ºС пештерде қыздырылып өлшенген гудронның санын су ерітіндісіне қосады. Төмен фаза ретінде сулы ерітінді қоспасын және жоғарғы фаза ретінде мұнайды құрайтын әйнекті ыдыстарды (сыйымдылықтар) дисперсиямен дайындалған (90 – 95 ºС) температурада алдын ала алынған су моншасында қыздырылады.

Керекті температураға жеткеннен кейін қоспаны қаланған уақыт аралығында (2 немесе 5 минут) механикалық араластыруға тартады (Ultratturax UT45 түрлі араластырғыш) 10000 айн/мин. үнемі жылдамдықта айналатын қарапайым турбинамен жабдықталған: Ultratturax турбинасы су фазасымен жұмыс істеуі үшін қондырылған.

Алынған дисперсияны 24 сағат тыныштықта қалдырады және 25ºС кезіндегі тұтқырлықта цилиндрлік пішіндегі RFS|| Rheometrics реаметрінің көмегіаен жүзеге асырылады.

Төмендегі келтірілген кестедегі тұтқырлық бөлімінің екі мағынасы келтірілген. Екеуіде МПа және дисперсияны жасаудың басынан 24 сағаттан кейін басталған бірінші мағына 10 сек^-1-қа сәйкес, ал екіншісі 100 сек^-1.

Сулы ерітінділердің тұрақтысын жалпы дисперсияның салмағының қатынасына уақыт мезгілінде бөлінген, су санының есебімен анықталад. Кестенің тұрақтылығы жалпы дисперсияның салмағының қатынасына 27 күннен кейін бөлінген судың санының процентін өлшеумен көрсетілген.

Диспергируялық агенттерді қолдануына байланысты R5 бейнесі Rhtobuil ® 5000 М.А.С. фирмасына жатады. Ол дегеніміз нафталинсульфаноллы қышқылының натрий тұздар конденсациясының өнімдері және молекулалық салмағы 4304 бар формальдегидтер, R1 бейнесі Rhtobuil ® 1000 М.А.С.-қа жатады. Ол дегеніміз молекулалық салмағы 3390 болатын формальдегидтерді және калций қышқылының тазалау өнімі. NNMSH ® 40OF Great – ке жатады, ол дегеніміз 5,18 тең оксидтер және нонилфеолдердің молекулалық қатысы бар этиллоксилировалық нонилфенолдар.

Кесте 1 – де жеңіл крекингтен кейін гудронды қолданудың жүргізуімен зерттеулер келтірілген. Олар 6B2 VSB деп белгіленген, RA 673 жүктеу және келесі сипаттамасы бар: Fe – 53 мг/кг, Na -16 мг/кг, Ni – 70 мг/кг, V – 238 мг/кг; RCC; 16,2 % май, S: 2,71 % май.

Кесте 2 – де вакуум қалдықтарында қолданылып келтірілетін зерттеулер көрсетілген. SZRN/2 түрімен белгіленген және келесі сипаттамаларда бар болады: Fe – 73 мг/кг, Na -25 мг/кг, Ni – 129 мг/кг, V – 390 мг/кг; RCC; 29,0% май, S: 3,62% май.

Кесте 3 – теде жеңіл крекингтен кейін гудронды қолданып келтірілетін зерттеулермен көрсетілген. ATZRV – де көрсетілгендей және келесі сипаттамалары бар болады: : Fe – 49 мг/кг, Na -23 мг/кг, Ni – 81 мг/кг, V – 236 мг/кг; RCC; 28,3 % май, S: 4,38 % май.

Көрсетілген кетеде тұтқырлық МПа түрінде көрсетілген. Бірінші мағына 10 сек^-1 кезіндегі тұтқырлыққа жатады, екінші мағына 100 сек^-1 кезіндегі тұтқырлыққа жатады. Тұтқырлық 27 күннен кейінгі бөлек судағы % - пен көрсетілген.
Кесте 1

мысал	қосымша	% май Н2О	% май қосымша	Темп.,ºС уақыт мин.	Тұтқырлық, МПа		Тұрақты- лық
1	R5	30,25	0,97	78-80/2	189	134	7,8
2	R5	29,73	1,89	80-81/2	197	170	Анық-м.
3	R5	29,53	0,48	78-79/2	247	159	5,7
4	R5	30,32	0,51	43-46/2	91	60	15,6
5	R5	30,69	0,98	44-46/2	662	261	13,6
6	R5	30,55	1,96	43-45/2	176	79	Іздер
7	R5	30,45	1,93	80-81/5	254	158	Іздер
8	D4	30,52	0,97	76-78/2	183	106	11,2
9	D4	30,18	1,92	78-79/2	304	106	10,8
10	D4	30,38	0,52	78-79/2	153	113	8,7
11	D4	30,26	0,50	42-45/2	157	66	Анық-м.
12	D4	30,39	0,97	42-47/2	174	82	18
13	D4	30,42	1,97	44-49/2	260	107	20
14	D4	29,96	1,90	80-83/5	336	129	13,6
15	R1	29,29	0,93	80-81/2	Өлшенб	Өлшенб	Бағаланб.
16	R1	30,38	1,93	80-82/2	Өлшенб	Өлшенб	Бағаланб.
17	Et	29,67	0,31	40-42/2	Өлшенб	Өлшенб	-
18	R5	29,74	0,49	90-93/5	-	-	-
19	R5	30,38	1,00	92-95/5	84	53	15-18
20	R5	29,96	1,92	94-95/5	111	62	15-18
21	D4	30,20	0,51	91-93/5	71	62	6-8
22	D4		0,99	91-94/5	79	51	15-18
23	D4		1,97	89-92/5	134	63	6-8
24	R1		1,41	91-92/5	Анықм.	Анық-м.	Бөлінген
25	R5		0,50	93-98/5	79	70	8-10
26	R5		1,01	94-96/5	101	70	8-10
27	R5		1,94	93-95/5	115	71	4-6
28	D4		0,50	94-95/5	91	70	14-16
29	D4		1,01	94-95/5	111	60	4-6
30	D4		1,92	90-92/5	193	81	Іздер

Жаңалық табу формуласы
1 Жоғарыда көрсетілгендей суда май түрлі дисперсияны алудын жолымен мұнайларды өндеу кезінде алынатын жоғарғы тұтқырлы қалдықтарды араластыру және шығару түрлері. Онымен қоса көрсетілген дисперсия аз дегенде 20% май суда құрайды, ал диспергируялық агенттер тұздарды немесе сілтілі металдардың қоспа тұздары немесе формальдегидтенген нафталинсульфондық қышқыл конденсациясын қорытындысын аналынған полимер сульфатының аммониден көрсетеді.

Онымен қоса, түрлерге кіреді:

а) кем дегенде оның жібітуіне тең температурасына дейін қыздырудың қалдықтарын сұйылту;

б) суда майы бар түрлі дисперсияны құрауға дейін судың саны мен диспергируялық агенттердің көмегімен сұйытылған, қалдықтарды араластыру;

в) (б) сатысында құралған суда майы бар дисперсия түрінің қалдықтарын араластыру және шығару.

2 Дисперсиядағы судың құрамы 25 % май ерекшеленеді.

3 Дисперсиядағы судың құрамы 28 – ден 32 % - ке дейін ерекшеленеді.

4 Формальдегидтенген нафталинсулфатты конденсация қорытындысынан алынатын полимер сульфанатторының сілтілі металдардың тұздалынған диспергируялық агенттерін таңдайды.

5 Формальдегидтенген нафталинсулфатты конденсация қорытындысынан алынатын полимер сульфанатторының натрилі диспергируялық агенттерін таңдайды.

Жоғарғы тұтқырлы мұнайды тасымалдау тәсілі

Автор куәлігі RU 2028538
Табылған жаңалықтар мұнайларды және мұнайөнімдерін құбырөткізгішпен тасымалдауға жатады. Тура айтқанда парафиндер ауытқитын құбырөткізгішпен жоғарғы тұтқырлы мұнайды тасымалдау.

Бұл тәсіл құбыр қабырғасының гидрофилизациясымен қамтамасыздандырылған, беттік - әрекеттік заттардың мөлшерін қарастыратын, пристенді (шет жақты) қабатпен жоғағы тұтқырлы мұнайларды тасымалдаумен аты шыққан.

Беткі - әрекетті заттардың әрекеті мұнай – су тарауының аумағында беткі тарауды төмендетуге әкеледі.

Онымен қоса құрамында азоты бар сульфат тобынын құрайтын беткі - әрекетті заттар молекуласының гидравликалық бөлімімен аты шыққан.

Берілген тәсілдің кемістігі құбырөткізгішке қымбат беткі - әрекеттік заттарды тоқтай еңгізу және электр көзін өрттен қорғауда жүзеге асыру үшінгі жағдайлар (мөлшерлеуіш сораптар) болып табылады.

Бұл тәсілде шет жақты сақиналы қабаттың контакт аймағында және мұнайды тасымалдау аймағында таымалдау тиімділігін төмендетуімен үйкелісте арынның жоғарлауын жоғалтуынан және шет жақты сақиналы ағынның мықтылығын төмендетуінен «майдағы су» түрінен жоғарғы тұтқырлы эмульсия құрылады.

Негізгі жаңалықтың мақсаты тиімділікті жоғарлату түрімен құбырдағы парафиндерді ауыстыруын болдырмау болып табылады. Бұл мақсат құбырөткізгіште шет жақты сақиналы ағынның құрылуымен жоғарғы тұтқырлы мұнайды тасымалдаудың атақты түрімен жетістікке жетеді. Құбырөткізгіштегі шет жақты сақиналы ағынға 50ºС – тан жоғарғы температурадағы азотпен, одан кейін мағынасы рН = 10 – 11,5 біртектелген судың құбыр қуысында келесі өнделген 5 – 10 % эмульсия күкірт ангидридті азотымен айдалады.

Құбыр қуысы арқылы құбырға 5 – 10 % азотталған күкірт ангидридінің эмульсиясын айдау кезінде күкірт ангидридінің химиялық әрекеттінің көмегімен тазаланбайтын гидрофильді беттер құрылады. Мықты гидрофильді беттер күкірт ангидридінің химиялық әрекетінің көмегімен металдардың беті мен парафиннің кристалдарының арасында барьер құрылады. Бұндай беттерде парафиннен бөлінетін адгезиялар төмендейді.

Егер ағында азыырақ су болса да, гидрофильді бетте олар өмірі дымқыл күйінде қалады. Бұл мен бәрібір ауыстырылатын парафин ең бытыраңқы және дірілдегіштің немесе флюид ағының әсерімен жеңіл жоғалтылады.

Құбырдың қуысына жоғарғы мағынадағы рН сұйығын айдап кіргізу кезінде қандай да болсын қосалқы өнімін бейтараптандырады және металданған бетін селқосыздандырады.

Ұснылған мұнайды өндіру кезінде жоғарғы тұтқырлы мұнайды тасымалдау және магистралды құбырөткізгіш арқылы тасымалдау тәсілі құбырдағы парафин шөгінділерін ұңғыдағы еріксіз жөндеулері едәуір қысқартуға болады, және де магистралды құбырөткізгіштің өтімділік қабілеттілігін қалпына келтіреді.

4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ

4.1. Инвестицияның экономикалық тиімділігі және қызметтердің принциптері.
Кәсіпорынның инвестиция қызметі – оның жалпы шаруашылық қызметінің ажыратылмас маңызды бөлігі болып табылады. Кәсіпорын ойдағыдай жұмыс істеу істеу үшін, өнімнің сапасын көрсету, шығынды азайту, өндіру қуаттылығын кеңейту, өзінің өнімінің бәсекеге қабілеттілігін жоғарлату және нарықта өзінің бағдарын нығайту керек және оны тиімді жинақтау керек. Сондықтан, оған инвестициялық стратегияны нақтылап өңдеп және жоғарыдағы аталған мақсатқа жету үшін оны үнемі жаңғыртып отыру керек.

Негізінен жалпылай алғанда, инвестициялар ақшалай қаражаттар, банк салымдары, пайдалар, акциялар және т.б. бағалы қағаздар ретінде анықталады.

Инвестицияның финанстық анықтамасыь – бұл табыс алу мақсатындағы шаруашылық жұмыстарының салымдар, активтерінің барлық түрлері.

Инвестицияның экономикалық анықтамасы – негізгі капиталды техникалық қайта жабдықтау және қайта құру, кеңейту, құру, сонымен қатар осылармен байланысты кері капитал өзгерулеріне шыққан шығындармен сипатталады.

Нарықтық экономикадағы инвестициялар ол қандайда бір тиімділік немесе табысты алумен үзілісіз байланысты түрлі мөлшердегі салым жүйелері. Инвестициялар – бұл, шығындына отырып, алдыға қойылған нәтижені алуға болатын ресурс. Осыменен, инвестициялық қызметтердің екі жақты қатынасы инвестиция мәнін құрайды: нәтижелер мен шығындар қоры. Егер де қор шығыны яғни инвестициялар керекті нәтижелерге алып келмесе, онда олар қажетсіз болып саналады.

Инвестициялар дегеніміз – қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді капитал салымдар формасындағы қаржы қорларын қолдану. Инвестициялар заңды және табиғи тұлғалармен жүргізіледі. Инвестициялар түрлері қатерлі (венчур), тура порфельді және аннуитетті.

Венчурлы капитал, жоғарғы қатермен байланысты, қызметтің жаңа салаларында жасалған жаңа акциялар шығару түріндегі инвестициялармен көрсетіледі.

Тура инвестициялар – тұрақтанған шаруашылық субъектілер, табысты шығару мақсатында және берілген субъектілерді басқаруда қатысуға құқық алудағы салымдармен көрсетіледі.

Портфельді инвестициялар – портфелдер (әртүрлі инвестициялық құндылықтардың жинақталуы) түзілуімен байланысты және бағалы қағаздар және басқа активтерді алуды көрсетеді.

Аннуитеттер – тұрақты уақыт аралығы арқылы салымшыға алып келетін арнайы кіріс инвестициялары, сақтандыру және зейнеткерлік фондына салу жүйелеррін көрсетеді.

Қоғамдық өндірісті жаңартуға бағытталған, шараларды іске асыру нәтижесіндегі жеке фирмалар немесе өнеркәсіп саласы, халық шаруашылығы қандай нәтиже алатынын, эффект жалпылай көрсетеді.

Экономикалық тиімділік белгіленген уақыт бірлігі (жыл) ауқымындағы алынған экономикалық эффект және жүргізілетін ұйымдастыру заңдандыру шараларымен сүйенетін, қоғамдық еңбек шығыны қатынасымен сипатталады. Инвестициялар нәтижені алмастан бұрын қаражаттар салынуымен сипатталады. Ол кезде уақыт аралығы өте жоғары болуы да мүмкін (бірнеше жыл).

Инвестицияның тиімділік есебі жобаланған капитал салымдарының алынатын экономикалық нәтижелермен байланысты.

Экономикалық тиімділікті есептеуде алғашқы мәліметтер ретінде ағынды және капиталды шығындар шамасы қолданылады.

Ағымды шығындар өнімді өндірудегі жанды және затталған жылдық ішіндегі еңбек шығыны, тұрақты өндірумен сипатталады. Ағымдылармен салыстырғанда, капиталды шығындар – бұл өндірісті техникалық қайта жабдықтауда ұдайы өндірісті кеңейту және өндіріс фондыларын құруға, капиталды салымдардың формалы қаражаттар.

Өнеркәсіпті жаңартуға байланысты және оның экономикалық тиімділігі жоғарлатуға бағытталған түрлі шараларды жобалауда есептерді есептеуге тура келеді:

1.Қандай қаржыландыру көздері болатын есептеп және шараларды жүргізуге қажетті шығындарды анықтау.

2. Шараларды жүргізу нәтижесінде алынатын экономикалық эффект қандай болатынын анықтау.

3. Экономикалық эффект және қосымша шығындарды салыстыру арқылы, берілген шаралардың экономикалық тиімділіктің қандай екенін табу.

• 
  ағымды таза бағасы;
  
• 
  кірістің ішкі мөлшері;
  
• 
  капиталды салымдардың өтелім периоды;
  

Келтірілген таза баға (кірістің таза келтірілген шамасы) келешектегі кіріс ағыны (тиімділік) келтірілген ағымды бағасы мен жоба қызметінің барлық өмірінің кезеңіне және іске асырудағы келешектегі шығын ағынының ағымды келтірілген бағасымен арасындағы өзгешеліктермен анықталады: