ххх
Ххх
ҚазССР Мемлекеттік қауіпсіздік комитеті төрағасының орынбасары А.Тілеулиевтің 1962 жылы 27 тамызда Партия институтына берген анықтамасында:
«1936 жылы 2 маусым күні түрмеден босатылды, жазасын өтеп келгеніне қарамастан 1937 жылы тағы да қылмыстық жауапқа тартылған, НКВД-ның комиссиясы мен СССР прокурорының шешімі бойынша 1938 жылы 11 ақпанда сотталды (осужден)», – деп көрсетілген.
Осындағы «сотталған – осужден» деген сөз де жұрт арасында Мағжанның соғыс аяқталғанша жер басып тірі жүрді-мыс деген жорама жасауына мүмкіндік берген. Мен Мағжанды «тірі көрдім», – деген сөзді Бауыржан Момышұлының өз ауызынан естідім. Ұлы тұлғаның өсиет сөзі бойынша ол оқиғаны сөзбе-сөз келтіремін:
ххх
Ұлы ақынның ой-толғаныстарынан.
Алматы ақшамы,4/3 – 1993 ж.
Теңіз терең емес, адамның жаны терең. Су түбінде жатқан зат жел толқытса ғана шықпақ. Ой түбінде жатқан сыр шер толқытса да шықпақ емес. Шықса шер мен сырдың көлеңкесі, сәулесі ғана шықпақ. Дүниеде адамнан қиын жұмбақ жоқ. Адам – шешуі жоқ, жұмбақ. Шешуі деп атауға болатын болса, адамның шешуі жалғыз өлім.
* * *
Теңіз терең емес, әйелдің жаны терең. Жеті қабат жер астындағы нәрсені білуге мүмкін, бірақ әйел жанының мінезін білуге мүмкін емес. Бір қарасаң, әйел – бала, күйерін білмей отпен ойнайды. Әйел – ердің тәңірісі, жарата да, алады, жоқ қыла да алады, сүйдіре де алады, күйдіре де алады. Әйел – ердің құлы, табанының астында топырақ болады, ердің көлеңкесіне айналады. өзі жоқ болады.
* * *
Қазақтың тағдыры, келешекте ел болуы да мектебінің қандай негізге құрылуына барып тіреледі. Мектебімізді таза, сау, берік һәм өз жанымызға қабысатын, үйлесетін негізге құра білсек, келешегіміз үшін тайынбай-ақ серттесуге болады.
Сондай негізге құра алмасақ, келешегіміз күңгірт.
Әбубәкір ақсақал Дибаев
Елге еңбегін сіңірген ер қымбат. Ердің елге бағасы қаны
бір болуда емес, жаны бір болуда; қуаныш-қайғысы ортақ
болуда. Ердің бағасы елге еткен еңібегінің зор яки кішілігінде емес, ел деген жүрегінің таза болуында; тілегінің елмен ортақ болуында; ер өмірінің өрі мен көрі ел өмірінің өрі-көрімен бір болуында.
Т.Қожакеев
Мағжанның мұң-зары
Лениншіл жас
Содан әрі оқып, әрі Күншығыс баспасында қызмет етіп жүргенде де, оның басынан қиқу кетпеді. Сол жылы 24-қараша күні, Күншығыс Коммунистік университетіндегі қазақ жастарының «Жерлестік» ұйымының жиналысы шақырылды. Оған алпыстай кісі қатысып, Мағжанның Ташкентте басылған өлеңдер жинағы басылды. Автор да, оған алғысөз жазып, өмірге жолдама берген С. Қожанов та қатты сыналды. Саяси айыптар тағылды. Әдебиетті саясаттан бөліп алыа қарады, еңбекке бас ұрма, жерге байланба, онда құл боласың. Қиялға ер, сонда ғана көкке ұшып, азат боласың деген сияқты теріс идеяларды насихаттады. Ұлтшылдықты уағыздады, түрікшілдік танытты деп айыптады. Мағжан жырлары жұртқа жат деген қаулы қабылдады.
С. Сейфуллин, С. Мұқанов, М. Жолдыбаев жрлдастардың құлағына жете қоймады Ақынға жылы қабақты тағы да ташкенттіктер танытты. Ол туралы оң пікірді тағы да «Ақ жол» газетіндегілер айтты. «Пошан» деп қол қойған автор «Әдебиет мәселесі» туралы арнаулы мақала жариялап, былай деді: «Мағжанның өткен заманға құлаш ұра беретін себебі, өзінің өмірден тез сүйініп, тез қуанатын ойнақы жүрек романтиктігі. Романтик ақын қай уақытта болса да, көрікті көңілге қоңыр өмір үйлеспеген соң алас ұрып, сұлу қиял әуенімен әуреленеді. Мағжанның іздегенде тапқаны қазақтың ескі заманы болды. Оның романтиктігін қоздырып жіберген әсіресе, төңкерістің алғашқы кезі болды. Кенеттен болған ұлы өзгерістің самалы күшті ақынның жүрегіне үлкен әсер беріп, өмірді тұрақсыз біліп, атты алысқа айдап жіберді» (25. 5, 1925).
Осылайша Мағжанның ескішілдікке бой алдыра беруін ақтап, күшті ақын екендігін паш етті. Ал тапты көрмегені үшін оған теріс қарап жүрген Сәкен, Сәбит жөнінде біржақтылау пікірге барды. «Сәкеннің сөздерінің маңызсыз екені рас. Тәуір өлеңдерінің көбі еліктеу бағытын басқа жаққа бұрамын деп тыраштанғаны болмаса, Мағжанның айналасынан кете алмайды. Мағжан «Күншығыс» деп жазса, Сәкен «Европа», «Азия» деп жазады» деп тұқыртты.
«Тікен» атын бүркенген екінші бір сыншы бұдан да қатты кетіп, мынаны айтты: «Тапшыл ақынбыз деп жүрген «ақындардың бет жуары Сәкен мен Сәбит (Мұқанұлы) ғой. Сәкеннің біраз өлеңдерінде суретшілік бар болғанмен табанды пікір жоқ. Сәкен қара қазақтың қолына түспейтін «асау тұлпар» болып жүрген. Комиссарлықтан түскен күн үні өшкен Сәкенді қалай тапшыл ақын дейміз? Сегіз жылдай айқайы таусыл маған, кемпірге үгіт-насихат айтып отырған, өлең жазудың техникасын білмей, соқыр түйедей шалып отыратын Сәбитті қалай ақын дейміз?
Қазақ ақыны М.Жұмабаев
Қазақ әдебиеті, 23, ХІІ, 1988ж.
1913 жылы Мағжан Жұмабаевтың он тоғыз жасында Қазан қаласынан «Шолпан» атты лирикалық өлеңдерден тұратын шағын кітабы жарық көрді. Осыдан бастап ақынның аты көпшілік қауымға кеңінен таныс бола бастады.
Сол кезде атақты Ахмет Байтұрсыновтың басшылығымен шығып тұрған «Қазақ» газетінде де Мағжанның өлең, поэма, мақалалары үзбей басылып тұрса, артынан «Таң», «Сана» журналдары мен «Ақжол» газеттерінде де ақынның творчествосы үнемі жарияланып отырған.
М. Жұмабаевтың 1922 жылы Қазан қаласынан лирикалық өлеңдер жинағын Б. Күлеев бастырса, артынан 1923 жылы Ташкентте С. Қожанов алдыңғы жарық көрген кітапты толықтырып, қайта шығарып, қысқаша алғысөз жазыпты:
«М. Жұмабайұлының өлеңдері қазақ әдебиетінде үлкен орын алған деп санап басып отырмыз.
М. Жұмабайұлының өлеңдерімен оқушылар бұрыннан таныс. Әдебиеті жаңа аяқтанып, әдебиет тілі енді жасалып келе жатқан жұртта Мағжандай ақындардың қызметі зор екені анық. Осы күнге дейін Түркістанда қойшылар тілі саналып келген, ресми қағаздар жазуға, кітаптар жазуға жарамсыз делініп келген қазақ-қырғыз тілі іске асуы былай тұрсын, өнерге асатын бай, жатық, таза, өткір, әдемі тіл екенін Мағжан өлеңдері көрсете алады. Сондықтан біз Мағжан өлеңдерінің саяси мәнісінен гөрі, әдеби мәнісін көбірек көзде тұттық. Сол жақтарын ескеріп, Мағжан өлеңдерінің ішінде кез келетін марксизм дүние тануына ұйқаспайтын жерлерін оқушылар көре салып үрікпей, көркемдік жағына, сыршылдық жағына, суреттеу жағына көбірек көз салуы керек, тарих мәнісіне жете түсінуі керек. Бұл кітапқа М. Жұмабайұлының баспасөз майданына шыққаннан бергі жазған өлеңдерінің көбісі кірді.
Басу жағынан түзей алмай отырған кемшілігіміз қай өлеңнің қай жылы һәм қай шарттарда жазылғандығын көрсете алмауымыз. Сүйтсе де М. Жұмабайұлының өлеңдері әдебиет тарихындағы соңғы 10-15 жылдағы ағымдарды тексеруге де жақсы құрал бола алады деп ойлаймыз.
Түркістан қазағына арнап, Абайдан кейінгі екінші бастырып отырған әдебиет кітабымыз осы М. Жұмабайұлының өлеңдері.
М. Жұмабайұлы өлеңдерінің тіл жағынан, әдебиет тану жағынанн пайдасы көп болады деп сенеміз.
Сұлтанбек Қожанұлы».
Ғаділша Қаһарманұлы
Мағжанды сүйген қыз
Қазақ әдебиеті, 30, 10, 1992ж. 8-9 б.б.
Көзден ғайып болып кеткен Мағжанды, тек 1937 жылы ақпан айында Алматыда Орталық партия комитетінің қабылдау бөлімінде көрдім. Оны Сәбит Мұқанов Мирзоянға кездестіруге әкелсе керек. Бұл менің Мағжанды көп жыл өткеннен кейін көруім ғой. Бұрынғы сән-салтанаты жоқ, үстінде былғары пальто, аяғында былғары етік, басында қаракөл бөрік. Көп ұзамай тағыда Өлкелік партия комитетінің қабылдау бөлмесінде Мағжанның жалғыз отырғанын көрдім. Мүмкін біреуді күтіп отыр ма? Бұлай күтпеген жерден бетпе-бет жеке кездесуіміз мені қатты састырды, не болғанымды өзім де сезбей қалдым. Төбеге ұрғандай тұрып қалыппын, ол да ләм деген жоқ, тек бір-бірімізге қараумен болдық. Маған сол сәтте қолын ұстап амандассам ба деген ой келді. Бірақ жолым тар, әйел адам болған соң дәтім бармады. Артынан үйге келген соң өкініші кетпей. жолдасым Абатқа: «Мағжанды үйге қонаққа шақырсақ қайтеді?» – деп едім, ол басын ашып ештеңе жауап
бермеді. Тек: «Мағжан Сәбитке келіпті ғой»... – деді де қойды.
Қайран менің Жәжекем
Қазақ әдебиеті, 1/ХІІ,1989 ж.
Қызылжарға шығатын үлкен жолдың үстінде, астымызға шыбықтан ат мініп, жалаң аяқ жарысып, жолдың шаңын бұрқыратып ойнап жүргенбіз. Арамыздағы ересектеу біреу «Жәжекем келді» деп айқай салды. Сөйткенше болған жоқ, пар ат жеккен пәуескелі арбамен бауырларымыз келіп қалды. Оң жақтағысы арбадан тез секіріп түсіп, бізді кезек-кезек бетімізден сүйіп жатты. Оған қоса Зылиқа тәтей де бізді аймалап жатыр. (Зылиқа жеңгейді біз «тәте» дейміз). Екеуінің де үсті-басы аппақ. Әсіресе менің көзіме түскені Зылиқа тәтейдің басындағы ұзын шашақты ақ жібек бөртпе шәлісі мен аяғындағы өкшесі біздей туфлиі, құлағы мен мойнындағы жарқыраған алтын әшекейлері. Бұл менің Жәжекем мен тәтейді алғашқы көргенім. Жәжекем де, Зылиқа тәтей де ауылға бізбен бірге жаяу жүрді. Жол бойы әңгімелесіп, бізді қызықтап, әр біреуімізге жеке-жеке сұрақ беріп, сөйлеген сөзімізге масаттанған қалпы – әлі көз алдымда.
Күнде түскі тамақтан кейін Жәжекем мен Зылиқа тәтей екеуі Сасықкөл басына баратын. Бұл бізге жүктелген міндеттей, Жәжекеммен ере көлге түгел баратын едік. Бұрын күнде суына барып шомылып жүрген Сасыңкөлдің біз байқамаған ерекше қасиеттерін бізбен қыдырып жүрген кезінде Жәжекем бала жүрегімізге жеткізе түсіндірді. Көлдің басындағы қара топырақтың арасында ағарып жатқан ұсақ тастарды қолына алып: «Иіскеп көріңдерші, қандай иісі бар» дегені есімде. Сол бала кезде мұрынға сіңген туған жердің тасының өзіне тән жұпар иісі мәңгілік көкірегімде сақталып қалды. Міне, қырық жыл өтсе де Сасықкөлді семьяммен іздеп барып, бабаларымыз қоныстанған өңірді көрсету, Мағжан ағамның өкшесі тиген топырақты қасиеттеп ұрпақтарыма таныстыру менің қасиетті борышыма айналған. Осы Сасықкөл басында жерленген бабаларымыздың зираты қазір жермен-жексен болып, тың игерген жылдары жыртылып кетсе керек. Бұл біз үшін орны толмайтын қасірет болып отыр.
Алғашқы кездесуімізден кейін біз ұзақ жылдар бойы Жәжекемді көре алмадың. Тек жаңағы Сасықкөл әнін от басында сыңсытып айтуменен ұзақ жылдарды өткіздік. 1936 жылы Қызылжарда педтехникумда мұғалімдердің мамандығын арттыру курсында сабақ беріп жүрген кезінде Жәжекемді екінші рет көру сәті түсті. Бұл кісілер Зылиқа жеңгей екеуі Дзержинский көшесіндегі екі қабатты ағаш үйдің үстіңгі қабатында бір бөлмелі пәтерде тұрды, Сенбі, жексенбі күндері немере туысым Мүтәш екеуміз Жәжекем үйіне барып қонаға жатып қайтатынбыз. Жәжекем бізге әсте бала деп қарамайтын, төредей сыйлап, өзі қызметтен шаршап келсе де бізге әңгіме-ертегі айтушы еді. Қашан көзі ұйқыға кеткенше жалықпайтын, шыдамды және бауыр жанын нәзік түсінетін адам еді. Кейбір демалыс күндері Жәжекем, Зылиқа жеңгей үшеуміз қаладан 10 километр жердегі «Мащан» ағашына атпен арба жегіп барып қайтатынбыз. Ағаштың көлеңкесінде бізден бұрын барып, аттарын доғарып, алқа қотан болып отыратын көп азаматтар, Жәжекемді күтіп отыратындай көрінуші еді. Әйтеуір біз бұл жерге жақындағанда барлығы бізге қарай лап қойып, Жәжекем мен жеңгемді лезде қоршап алатын. Олардың ортасында қатар түзеп отыратын Жәжекем мен Зылиқа жеңгей қос аққу сияқты әсер қалдырушы еді. Осынау көпшіліктің ортасында Жәжекемнің аузынан шыққан әр сөзді жиналған қауымның зор ынтамен тыңдап отыратынын мен бала да болсам анық аңғаратын едім. Бірақ қаншама көпшілік отырса да туысқа деген сүйіспеншілігінен бір айнымай, менен көзін жазбай әрқашан назар аударып, көңіл-күйімді бағдарлап, қас-қабағыма қарап отыратындығын да сезінетінмін. Жәжекемнің менің атымды ерекше атайтындығы да әлі күнге дейін құлағымда. «Ғадылша» дегенде даусының ырғағын көтеріп, екпінді басты буын мен соңғы буынға түсіретін. Ара-тұра «алысқа кетіп қалма, ағаштың ішінде адасып, қорқып қаларсың» деп ескертіп те қоятыны есімде. Ал кешкі салқынмен қалаға қайтқанымызда жол бойы мінген аттарын жеңіл желіспен жарысқа түсіретін. Біздің мінген атымыз жүрдек болушы еді. Жарыста алдына ат түсірмейтін, қамшы салдырмайтын. Оның жүрісіне Жәжекем де риза болып, жымиып отырушы еді. Атты мен айдайтынмын, бала да болсам тізгінге мықты едім. Соны байқайтын Жәжекем маған Естен кетпес есімдер сенімсіздік білдірмей, ерік беріп қоятын. Жанында отыратын Зылиқа тәтей де әйел болып жеңіл мінез көрсетпейтін, қорықпайтын. Тек байсалды сәнмен жұмыс қызығына тойып, бал-бұл жанып отыруші
Ғадылша Қаһарманов
Көкшетау облысы
Бурабай поселкесі
М.Құлжабайұлы
Қазақ әдебиеті5 –ІІ, 1999ж. №6, 6б.
Ташкент: Мұстафа мен Мағжан ғұмырына
қатысты құжаттар не дейді?
В ПРЕЗИДИУМ ТУРЦИКА
НАРКОМПРОС
ДОКЛАДНАЯ ЗАПИСКА С. ХОДЖАНОВА
В записке стипендиатов Туркестана в высших учебных заведениях Центра значится тов. МАГЖАН ДЖУМАБАЕВ – известный киргизский народный поэт.
Тов. ДЖУМАБАЕВ – талантливый поэт Революции и возглавляет новое реалистическое течение в киргизской литературе и считается неподражаемым мастером переложения в стихах народных сказок и легенд. Он подарил за время Революции киргизскому народу большое количество прекрасных песен и сказок и его несколько книг печатается в Туркгосиздате.
Тов. ДЖУМАБАЕВ до ныне работал членом Киргизской Научной Комиссии и много приложил силы по сбору народной устной литературы.
Тов. Джумабаев ныне едет в Москву в Институт Художественной Литературы для получения специальной подготовки по литературе в духе современности.
Характер его творчества и условия работы по его призванию требует более бережливого отношения к нему со стороны Соввласти и у деления большего внимания этому единственному в наше время творцу киргизской народной художественной литературы в Туркестане. -
Кроме того, тов. Джумабаев обременен семьей и не имея иного выхода, принужден ехать к месту учения с семьей.
Приводя вышеизложенное ходатайствую: 1) Повысить ставку стипендии тов. ДЖУМАБАЕВУ на высший разряд ответственного работника, 2) Отпустить единовременно пособие на. дорожные расходы и на устройство первоначальное на месте нового жительства с семьей, 3) Предложить переделать его командировку из Петрограда в МОСКВУ в Институт вышеназванный.
С. ХОДЖАНОВ.
УДОСТОВЕРЕНИЕ
Государственный Ученый Совет Наркомпроса Туркреспублики настоящим уполномочивает сотрудника Киргизской Научной Комиссии Тов. М.Б.ЖУМАБАЕВА вести переговоры с учреждениями, издательствами и частными лицами по вопросам этнографии, педагогики и друг. отраслям, имеющим отношение к научной культурно-просветительной работе коренных народностей Туркестана, главным образом, в области Киргизоведения.
На него же, ЖУМАБАЕВА, возлагается поручение информационного характера по вышеуказанным вопросам, которые он обязуется согласно заключенного с ним договора сообщить периодически в Государственный Ученый Совет.
ПРЕДСЕДАТЕЛЬ Г.У.С.
УЧЕНЫЙ СЕКРЕТАРЬ
В.Я.БРЮСОВУ
Государственный Ученый Совет Туркреспублики, работая по созданию орудий культуры среди коренного населения Туркреспублики и по обеспечению условий культурного существования их, концентрирует – вокруг себя нарождающуюся туземную интеллигенцию.
Одним из представителей ее является податель письма Тов. М.Б.ЖУМАБАЕВ, сотрудник Киргизской Научной Комиссии Государственного Ученого Совета, отправляющийся в Москву для продолжения своего образования и главным образом, для глубокого, изучения вопросов, связанных с поэтическим творчеством.
М.ЖУМАБАЕВ по отзыву Киргизской Научной Комиссии является, несомненно, ярким выдающимся Киргизским Поэтом, пока еще. может.быть,-только начинающим развиваться, в будущем он может стать выдающимся поэтом при нормальных условиях развития его таланта. («Будущий наш Пушкин», как охарактеризовал его Председатель Киргизской Научной Комиссии).
Принимая во внимание необходимость создания соответствующих условий для развития. Тов. ЖУМАБАЕВА в указанной выше области, Государственный Ученый Совет обращается к Вам, как к руководителю литературно-художественного Института с просьбой обратить внимание на работу Тов. ЖУМАБАЕВА, оказать ему возможное. содействие и помогать в смысле устройства в руководимом вами Институте.
ПРЕДСЕДАТЕЛЬ Г.У.С.
УЧЕНЫЙ СЕКРЕТАРЬ.
Ақынның соңғы үміті
Қ.Алдажұманов
Қазақ әдебиеті 21,8,1992 ж. 12-13 б.б.
Председатель СовнаркомаКазССР
тов. Исаеву от Джумабаева Магжана
г. Алма-Ата, Лесная № 89
(Кирова, 103)
ОТКРЫТОЕ ПИСЬМО
Я, как контр-ревопюционный алашординской деятель и как революционный националистический писатель, был изъят из среды строящих социализм казахских трудящихся и пролетарской властью справедливо и вполне заслуженно на надлежащее время был изолирован от социалистического общества.
Находясь некоторое время в исправительно-трудовых учреждениях, под благотворным воздействием единственно правильной и верной в мире исправительно-трудовой политики советского государства, сам непосредственно участвуя на некоторых гигантских социалистических стройках, я пересмотрел свою идеологию и всю свою общественно-литературную деятельность и окончательно убедился в безусловной реакционности и в подлой преступности националистической апаш-ордынской идеологии, которую я исповедал и которой я руководствовался во всей своей общественно-литературной деятельности, окончательно убедился в кровной враждебности казахским трудящимся и всей социалистической общества.
Находясь некоторое время в исправительно-трудовых учреждениях, под благотворным воздействием единственно правильной и верной в мире исправительно-трудовой политики советского государства, сам непосредственно участвуя на некоторых гигантских социалистических стройках, я пересмотрел свою идеологию и всю свою общественно-литературную деятельность и окончательно убедился в безусловной реакционности и в подлой преступности националистической алаш-ордынской идеологии, которую я исповедал и которой я руководствовался во всей своей общественно-литературной деятельности, окончательно убедился в кровной враждебности казахским трудящимся и всей социалистической стране националистической алаш-ордынской идеологии и всей подлой предательской работы националистов алаш-ордынцев.
В результате этого пересмотра и этого убеждения я раз (и) навсегда осудил все свое прошлое, общественное и литературное, бесповоротно порвал с своим преступным прошлым, с национализмом, с националистами – алашордынцами и бесповоротно решил безраздельно отдать остаток своей жизни на служение социалистическому обществу, как преданный сын социалистическому обществу, как преданный сын социалистической Родины.
С этой своей заветной мечтой и с этой своей единственной целью я несколько месяцев тому назад, с разрешения соответствующих органов, приехал в Казахстан, где небывалый расцвет социалистической страны и цветущая жизнь казахский трудящихся меня лишний раз убедил в преступности и подлости моей и всех националистов алаш-ордынцев деятельности и меня окончательно укрепили в моем твердом решении порвать раз (и) навсегда с контрреволюционным национализмом, с националистами, как с врагами революции, социалистической Родины и казахского народа, и безраздельно отдать себя на служение социалистической Родине, как совершивший тяжелое преступление, но окончательно исправившийся, переродившийся преданный сын ее, Родины.
Открыто, чистосердечно и бесповоротной твердостью заявляю об этом Вам, главе Правительству социалистического Казахстана и строящему счастливую жизнь всему Казахскому народу и с данным письмом обращаюсь к Вам и прошу о предоставлении мне возможности показать и доказать свое бесповоротное перерождение, окончательную перековку, свою преданность социалистической Родине на деле, на творческой работе, в частности на литературной творческой работе, дав мне возможность печататься в Казахстане, прошу предоставить мне возможность доказать, что служившее долго и преступно реакции и казахской контр-революции мое перо, после перековки, после перевоспитания меня советской трудовой политикой, будет честно, преданно и, надеюсь, плодотворно служить социалистической Родине.
При этом письме прилагаю три стихотворения, как образцы моего творчества последнего времени.
Одновременно довожу до Вашего и всего социалистического общества, сведения, что в настоящее время я начал работать над темой, где ставлю себе художественный показ единственно правильной в мире советской исправительно-трудовой политики, где, в поэме, будут даны типы двух казахов – преступника бытовика и преступника-националиста и пути исправления, перевоспитания их при одновременном показе неподдавшихся и поддающихся исправлению заклятых врагов народа, отбросов общества.
М. Джумабаев.
21 мая 1937 года»
Достарыңызбен бөлісу: |