2007 ел “Илһам” газетасына кушымта

Без бүген, XXI гасыр ишегеннән берничә генә адым атлаган чакта, татар җаны әзме-күпме исән калган дип расларга телибез икән, татарны милләт итеп саклап калырга омтылган бөекләр турында сөйләшик.

Галимҗан Ибраһимов – бөек шагыйрьләр Г.Тукай һәм Дәрдемәнд, олуг әдипләр Г.Исхакый һәм Ф.Әмирхан, мәшһүр драматурглар Г.Камал һәм М.Фәйзиләр белән бергә XX гасырның беренче чирегендә татар әдәбияты үсешенә аеруча зур өлеш керткән язучы. Әлеге газета аның рухына дога, иҗатына мәдхия булсын!

Г. Ибраһимов

тууга 120 ел.



(1887-1938)


(1887-1938)
Сезне, яшьләрне, Китерә ул сезгә

Каршы алырга Китап эчендә

Капка янына Китапта калган

Ашыга-ашыга Кайнар сүзен дә,

Бер абый килгән. Ил өчен янган

Сез аны, яшьләр, Бөек йөрәген

Таныйсызмы икән? Китерә ул сезгә, кадерлеләрем.

Безне үстергән алтын кулында Ул сезне таный,

Бер кочак китап китерә ул сезгә- Сез таныйсызмы?

Яңа буынга. Галимҗан ага Ибраһимовны.

Х. Туфан.

(“Сабантуй”.-1997-15 март.)


2


Тирән тамырлар




Тамчылар, тамчылар,

Тып-тып-тып тамалар.

Чылтырап агалар,

Тау-ташлар яралар.

Үткәннәр турында

Тамчылар сөйлиләр

Тамчылар булмаса,

Юк, булмый диңгезләр...

Үсә безнең проза

Юк кышы, юк көзе

Тамчыдан җыелды

Галимҗан диңгезе.
Кави Латыйпов. (“Соц.Татарстан”,-

1967.-11 март)

Язучы Галим

Остаз Педагог



Этнограф Тарихчы


Тәнкыйтьче Тел белгече




Әдәбиятчы Драматург



Тәрҗемәче Революционер




Сәнгать Дәүләт

белгече эшлеклесе




Дәреслекләр Публицист-

авторы журналист




Кыскача

Әдәби хезмәтләре генә дә 700 ләп табакка җыела. 4 роман, 3 повесть, дистәләгән хикәя, пьеса, 12 фәнни китап бастырган, 350 ләп мәкалә, дистәдән артык дәреслек авторы ул Галимҗан ага Ибраһимов!

Беренче этап (1907-1912):

• 
  әсәрләре: “Зәки шәкертнең мәдрәсәдән куылуы”, “Диңгездә”, “Сөю-сәгадәт”, “Уты сүнгән җәһәннәм”, “Татар хатыны ниләр күрми” һ.б.;
  
• 
  шәхес иреге, социаль тигезлек, милләт язмышы өчен борчылу;
  
• 
  иске тәртипләргә, гаделсезлеккә, хатын-кызның авыр, аянычлы язмышына каршы чыгу;
  
• 
  романтик пафос өстенлек итү, реаль тормышка романтик хыял дөньясы каршы куелу;
  
• 
  милли азатлык, рухи ирек идеяләрен яклау;
  
• 
  сурәтләүдә портрет, пейзаж характеристикаларына, психологизмга киң урын бирелү.
  

• 
  әсәрләре: “Көтүчеләр”, “Табигать балалары”, “Карт ялчы”, “Безнең көннәр” һ.б.;
  
• 
  әдипнең сәяси-иҗтимагый карашлары үзгәрү;
  
• 
  иҗатында реаль тормыш күренешләре, социаль мәсьәләләр өстенлек итү;
  
• 
  гади кеше язмышы, гаделлеккә, тигезлеккә ирешү юллары турында уйлану;
  
• 
  революцион көрәш идеясен яклавы.
  

• 
  әсәрләре: “Яңа кешеләр”, “Кызыл чәчәкләр”, “Алмачуар”, “Адәмнәр”, “Казакъ кызы”, “Тирән тамырлар” һ.б.;
  
• 
  сыйнфый көрәш һәм әхлак, дуслык һәм милләт бердәмлеге мәсьәләләрен күтәрүе;
  
• 
  кеше һәм табигать мөнәсәбәте;
  
• 
  натуралистик сурәтләрдә ачлык фаҗигасен тасвирлау;
  
• 
  үткән тарих һәм яңа хакимияткә мөнәсәбәт;
  
• 
  хатын-кыз язмышын, милли азатлык мәсьәләсен милли җирлектә ачу;
  
• 
  иҗаты традицион реализмга нигезләнә, романтизм элементлары да күзәтелә.
  

• 
  мөгаллим (1916-1917 елларда “Галия” мәдрәсәсендә укыта);
  
• 
  педагогик-методик хезмәтләр яза (“Татар имлясы”, “Яңа әдәбият”, “Әдәбият дәресләре”, “Татар телен ничек укытырга?” һ.б.);
  
• 
  әдәби тәнкыйтькә нигез салучыларның берсе (“Татар шагыйрьләре”, “Татар әдәбиятын өйрәнү юлында” һ.б.);
  
• 
  иҗтимагый һәм дәүләт эшлеклесе (Учредительное собрание депутаты; Милләтләр халык комиссариаты каршындагы Үзәк мөселман комиссариаты рәисе урынбасары; ТАССР Мәгариф халык комиссариаты каршындагы Гыйльми Үзәк рәисе (1925-1927);
  
• 
  Татарстан матбугатын оештыруда актив катнаша (“Эшче”, “Кызыл Армия”, “Кызыл яшьләр” газеталарының, “Безнең юл”, “Мәгариф” журналларының беренче адымнары аның исеме белән бәйле).
  

Кичтем юлның, Галимҗан абый,

“Г.Ибраһимов романнары татар совет романына юл салдылар”.

Луи Арагон, француз язучысы.

“Галимҗан Ибраһимов – киң колачлы, тормышка үтеп керә торган сизгер һәм үткер күзле язучы”.

“Билгеле булганча, аның кызыксыну диапазоны да гаять киң иде. Ул менә дигән язучы да, тарихчы да, телче дә, әдәбиятчы да һәм һәр җирдә дә үзенең сүзен әйтә ала иде”.

“Бу әдәбиятның Г.Тукай, Г. Ибраһимов, М.Җәлил кебек титаннары, Н.Исәнбәт, Г.Әпсәләмов, Ф.Хөсни кебек бөтен илгә танылган язучылары бар...”

“Әсәрләрнең әһәмияте үз илендә генә булмыйча, еракларга китә торган сәнгатьчеләр була. Галимҗан да шундыйларның берсе. Ул кешелек дөньясындагы иң яхшы шагыйрьләр арасына күкрәк киереп керә ала... Ул – матурлык җырчысы”.

1. Г.Мөхәммәдова әсәрләре.

2. Суфиян Поварисов “Яшьлек иртәсе” романы.

3. И.Салахов “Колыма хикәяләре”.

4. Х.Туфан, Зөлфәт шигырьләре.

5. Портретын, иҗатына багышлап, төрле рәсемнәр эшләгән С.Ахун, П.Беньков, Х.Якупов, Л.Фәттахов, Г.Хаҗиәхмәтов, М.Рәхимов.

6. Сынын ясаган скульпторлар В.Рогожин, Б.Урманче, Ю.Рычков, һ.б.






Казанның Иске бистәсендәге Пләтән төрмәсенә Ялтадан күренекле язучы Галимҗан Ибраһимовны авыру килеш алып кайтып ябалар. Төрмәдә соңгы чиккә җиткән Галимҗан Ибраһимов шкаф тартмасына чукып: “Халкым алдында гаебем юк, мин күргән газапларны халкым онытмас, мин аңар гадел хезмәт иттем”, - дип язып калдыра.

М.Рәхимов, бөек язучының төрмәдәге халәтен сурәтләп, үзенең картинасын иҗат итә. Без аны укучыларыбызга да тәкьдим итәбез.

Суфиян Поварисов-язучы, галим, филология фәннәре докторы, профессор, 200 дән артык фәнни хезмәт һәм күп кенә әдәби әсәрләр авторы, Башкортстанның атказанган фән эшлеклесе. Уфада яши. “Казан утлары” журналының 1996 ел 10,11 саннарында аның Г.Ибраһимов турында “Яшьлек иртәсе” дигән яңа романы басылып чыкты. Әсәр кыскартып басылган. Аның монда кертелмәгән беренче өч бүлеге “Тулпар” (Уфа, 1995, № 1-2) журналында дөнья күрде.