Т ирән тамырлы түНТӘрем тирән тамырлы түНТӘрем™ ˜ тирән тамырлы түНТӘрем

1. Мәдрәсә дәреслекләре. XIX гасыр һәм XX гасыр башына караган оригиналлар. Ш.э. 400-500-700 битлек китаплар, Ишми ишанның 150 битлек атлас картасы һ.б. Китапларга тасвирламалар ясалган. Барлыгы 50 данәдән артык

2. Мәдрәсә тарихына караган документлар һәм ксерокопияләр. 40 тан артык төрдә. Битләр саны 500 дән артык.

3. Мәдрәсә белән һәм авыл тарихына бәйле тормыш-көнкүреш экспонатлары. Ш.э. сезнең ярдәм белән алдырылган Җ.Айдаровның шәхси пианиносы. Барлыгы 150 чамасы

4. Мәдрәсә белән бәйле кием-салым һәм бизәнү әйберләре. 50 дән артык

5. Авыл тарихы буенча архив документлары һәм ксерокопияләре. 50 дән артык төрдә. Битләр саны 500 дән артык.

6. 1940-1980 елгы мәктәп дәреслекләре. 50 дән артык исемдә

7. 1940-1980 елгы уку-язу әсбаплары. 100 дән артык төрдә.

8. 1940-1980 елгы укыту приборлары. 50 дән артык

9. 1930-1980 елгы авыл, колхоз, мәктәп тарихына караган стендлар. 50 стенд

10. 1930-1980 елгы авыл, колхоз, мәктәп тормышын чагылдырган альбомнар, хатлар, истәлекләр, язмалар. 100 тирәсе

11. Авыл, колхоз, мәктәп тарихын чагылдырган фотолар, слайдлар, кыска фильмнар. 1000 чамасы

1. 
   Кызыл башлы сөлгеләр. Мөбәрәкҗановлар гаиләсеннән алынды.
   
2. 
   Чиккән ак сөлгеләр. Мөхәммәтшина Сәйдә чиккән.
   
3. 
   Тамбурлы чигүле сөлге. Рамазановлар гаиләсеннән алынды.
   
4. 
   Өстәл япкычлары. Мөхәммәтшина Сәйдә кулланган.
   
5. 
   Ишек өсте. Рамазанова Бәдәр әби эшләгән.
   
6. 
   Мөхәммәтшина Сәйдә бәйләгән мендәр япкычы.
   
7. 
   Кәшемир яулык.
   
8. 
   Орчык. Галиева Сәгадәт әби кулланган.
   
9. 
   Шикәр ваткычы. Галиева Сәгадәттән алынды.
   
10. 
    Җиз чәй кашыгы. Маһирә әби кулланган.
    
11. 
    Шәйхетдин бабай түбәтәе.
    
12. 
    Суккан ашъяулык. Дәхья әби истәлеге.
    
13. 
    Галиева Сәгадәт ападан алынган суккан идән паласы.
    
14. 
    М.Сәйдә апа теккән бала итәкле җәйге хатын-кыз күлмәкләре.
    
15. 
    Муллагалиева Асияның атластан теккән бәйрәм күлмәге.
    

1. 
   Татар кызына милли киемнәрне 3нче сыйныф кызлары текте.
   
2. 
   Исмәгыйлевлар ясаган авыл мәчете күренеше.
   
3. 
   4нче сыйныф укучылары ясаган авыл күренеше.
   
4. 
   Газыймов Гомәрнең кул эшләре.
   
5. 
   Хәбибуллин Бәдәр балаларын үстергән бала арбасы. 1937 — 1942 нче еллар.
   
6. 
   Ерак юлга чыкканда атларны ашату өчен печән салу җайланмасы.
   
7. 
   Зарипов Шәкүр кулланган шахта лампасы.
   
8. 
   Фәйзрахманов Габделбәр гайләсе кулланган аш савыты.
   
9. 
   Галиева Сәгадәт кулланган сөт савыты.
   
10. 
    Галиева Сәгадәт гайләсе кулланганган өстәл лампасы.
    
11. 
    Мөхәммәтшина Сәйдә гайләсе кулланган патефон.
    
12. 
    Ветеран укытучы Гыйләҗев Рәкыйп кулланган язу һәм исәпләү машинасы. 1960 — 1970нче еллар.
    
13. 
    Хәбибуллин Хәбибелхак кулланган ашлык үлчәгән бизмән. 1925 — 1940 нчы еллар.
    
14. 
    Шәрипов Гәйфетдиннең сугыш кырында кулланган котелогы һәм флягасы. 1941 — 1945 нче еллар.
    
15. 
    Мөхәммәтшина Рәбига кулланган өстәл, урындык һәм эскәмия. 1898 нче ел.
    
16. 
    Хәбибуллина Фираяның авырулар янына йөргән чемоданы.
    
17. 
    Зарипов Рәфхәтнең фото киптерү җайланмасы. 1965 — 1980 нче еллар.
    
18. 
    Фәйзрахманов Габделбәрнең үз куллары белә ясаган орчык кырдыру җайланмасы.
    
19. 
    Зарипов Рәфхәтнең балалары үскән бишек. 1980 — 1983 нче еллар.
    
20. 
    Шәрәфиев Гайфетдинең әнисе Сәбехелҗамал әби чыпта суккан станок.
    
21. 
    Юсупова Маһитап кулланган җиз комган.
    
22. 
    Зарипов Рәфхәт кулланган фотоопарат.
    
23. 
    Гөлҗиһан әбиләр файдаланган май язу җайланмасы. (гөбе)
    
24. 
    Зәйнәп әби балалар үстергән бала урындыгы. 1928 — 1930 нчы еллар.
    
25. 
    Ерак сәфәргә чыкканда Газыйм бабай үз янында йөрткән бүре үтерү җайланмасы.
    
26. 
    Газыйм абзыйның көтүгә сыерына тагып чыгарган кыңгыравы.
    
27. 
    Газыймов Гомәр Садрый елгасыннан тапкан мамонт теше. 1976 нчы ел.
    
28. 
    Вагыйз шәймөхәммәтов тапшырган мамонт сөякләре.
    
29. 
    Ат тышаулый торган богау.
    
30. 
    Гомәр әбисенең җеп җегерләү җайланмасы.
    
31. 
    Газыйм абзыйлар гаиләсе кулланган бәрәңге сөзгеч. (чулпы).
    
32. 
    Зарипов Рәфхәт кулланган компютер дискеталары.
    
33. 
    Казан обсерваториясендә 1950 — 1980 нче елларда кулланылган ЭВМ катушкасы һәм дискетасы.
    
34. 
    — 1985 нче елларда авыл тормышын, колхоз тормышын һәм мәктәп тормышын чагылдырып төшергән киноленталар. 30 метр Х 30 = 900 метр.
    
35. 
    — 1980 нче елларда авыл, колхоз, мәктәп тормышын чагылдырып төшергән слайдлар.
    
36. 
    Хәбибуллина Бәдәр чәй эчкән җиз самовар.
    
37. 
    Габделбәр абыйның йөк алып кайтканда кулланган бастырык ыргагы.
    
38. 
    Сәгадәт әби гаиләсе ипи пешерү өчен кулланган җилпуч, ипи кәрҗиннәре, ипи көрәге.
    
39. 
    Фәйзрахманов Габделбар абыйның әнисе Зәкия апа кулланган киндер сугу җайланмасы: соса, тобырга, әвернә, кылыч. 1863 нче ел.
    
40. 
    Фәйзрахман бабай итек теккәндә файдаланган күн тегү җайланмасы.
    
41. 
    Кер үтүкләү, йомшарту җайланмасы. (тамгасы бар.).
    
42. 
    Чабата ясый торган шөшле.
    
43. 
    Бәдәр әбинең катык оету җайланмасы.(бөтерчек)
    
44. 
    Габделбар абый кулланган тишү җайланмасы. (коловорот)
    
45. 
    Муллагалиев Галимулла бабай өендә сакланган шикәр савытлары, тәлинкәләр.
    
46. 
    Мөэминова Сәгадәт әби яшь чагында кулланган күкрәк.
    
47. 
    Бәйрәмова Асия апаның әнисе килен булып төшкәндә кигән күлмәге.
    
48. 
    Хәбибуллина Бәдәр гаиләсе кулланган ашъяулык, өстәл һәм карават читләре.
    
49. 
    Хәкимова Сания апалар гаиләсе кулланган киндер эскәтер, челтәр өстәл япмасы.
    
50. 
    Хафиз бабай ярма яру өчен кулланган тегермән ташы.
    
51. 
    Тимерче Гариф бабай үз куллары белән ясаган тимер сәнәк, тимер тырма.
    
52. 
    Бу урак белән Гыйлмиҗамал әби ашлык урып көлтә бәйләгән.
    
53. 
    Бу күлмәкне Гөлҗиһан әби кыз чагында киеп йөргән.
    
54. 
    Бу ышкыны Фәйзрахманов Габделбар абый 1954 нче елда үз куллары белән ясаган.
    
55. 
    Бу сандыкта Газыйм абзыйлар бик кадерле әйберләрен саклаганнар.
    
56. 
    Бу ухват белән Гыйлмиҗамал әби мичтән чуен алган.
    
57. 
    Бу үтүк белән үтүкләнгән күлмәкләрне киеп Галиева Сәгадәт апа яшь чагында сабантуйларына йөргән.
    
58. 
    Фәйзрахманов Габделбәр гаиләсендә бу борынгы чыгыр киң кулланылыш тапкан.
    
59. 
    Әбиләребез шушы чабагач белән ындыр табагында ашлык сукканнар.
    
60. 
    Бу чүкеч белән 1942 — 1945 нче елларда Зарипова Гыйлмиҗамал колхозда тимерче булып эшләгән. Аннары 1946 — 1956 нчы елларда аның улы Равил үзе чыгарган агач төпләрен, тимер чөй белән утын итеп ярып, чүкеч шушындый хәлгә килгән.
    
61. 
    Брест крепосте ташлары. Бу экспонатларны музейга Галиев Марат тапшырды. Мәгълүматлар төгәл ачыкланып бетмәгән.
    
62. 
    Сафиуллина Әминә апаның әтисе кулланган кырыну җайланмасы: беләү, күкрәк тастымалы, кечкенә сөлге.
    
63. 
    Басыйрова Альфира тапшырган экспонатлар
    
64. 
    Гарифуллина Гаишә тапшырган күкрәкчә
    
65. 
    Мостафин Тәлгать тапшырган китаплар һәм истәлек дәфтәрләре, фотолар
    
66. 
    Әхмәдгалиева Рауза тапшырган шигырь дәфтәрләре, фотолар, күптөрле документлар.
    
67. 
    Шәмсетдинов Сәлах абый документлары
    
68. 
    Рамазан шәйдуллин китабы
    
69. 
    Башка күп төрле экспонатлар.
    

1. 
   Туу турында таныклык, 1921 елда туган, 1953 елда бирелгән
   
2. 
   Хезмәт кенәгәсе, 1951 елда бирелгән
   
3. 
   Колхозчы буларак хезмәт кенәгәсе, 1968 елда бирелгән
   
4. 
   Үз кулы белән язылган автобиографиясе, 1971 елда бирелгән
   
5. 
   Шәхси учет карточкасы, 1973 елда бирелгән
   
6. 
   Хәрби буларак рәхмәт хаты, 1945 елда бирелгән
   
7. 
   Мактау грамотасы (Генерал-майор Хохлов кул куйган), 1946 елда бирелгән
   
8. 
   Белем күтәрү турында таныклык, 1953 елда бирелгән
   
9. 
   3 Дәрәҗә сугышчан Дан ордены, 1945 елда бирелгән
   
10. 
    3 Дәрәҗә сугышчан Дан ордены кенәгәсе, 1945 елда бирелгән
    
11. 
    Японияне җиңгән өчен медале, 1945 елда бирелгән
    
12. 
    Японияне җиңгән өчен медале кенәгәсе, 1946 елда бирелгән
    
13. 
    Орден кенәгәсе буенча акча алу купоннары, 1946 елда бирелгән
    
14. 
    Орден кенәгәсе буенча юлда йөрү билетлары, 1946 елда бирелгән
    
15. 
    Сугышчан дуслары белән төшкән фото
    
16. 
    Колхозчы буларак пенсия таныклыгы, 1976 елда бирелгән
    
17. 
    Сугышчан рәхмәт хаты, 1945 елда бирелгән
    
18. 
    Хезмәт ветераны медале таныклыгы, 1982 елда бирелгән
    
19. 
    Инвалид буларак райсобес биргән справка, 1995 елда бирелгән
    
20. 
    Җиңүнең 20 еллыгына карата юбилей медале, 1967 елда бирелгән
    
21. 
    Җиңүнең 20 еллыгына карата юбилей медале таныклыгы, 1967 елда бирелгән
    
22. 
    Җиңүнең 25 еллыгына карата юбилей медале, 1972 елда бирелгән
    
23. 
    Җиңүнең 25 еллыгына карата юбилей медале таныклыгы, 1972 елда бирелгән
    
24. 
    Җиңүнең 25 еллыгына карата сугышчан знак, 1967 елда бирелгән
    
25. 
    Җиңүнең 25 еллыгына карата сугышчан знак таныклыгы, 1967 елда бирелгән
    
26. 
    Җиңүнең 30 еллыгына карата юбилей медале, 1975 елда бирелгән
    
27. 
    Җиңүнең 30 еллыгына карата юбилей медале таныклыгы, 1975 елда бирелгән
    
28. 
    Җиңүнең 40 еллыгына карата юбилей медале, 1985 елда бирелгән
    
29. 
    Җиңүнең 40 еллыгына карата юбилей медале таныклыгы, 1985 елда бирелгән
    
30. 
    СССР Кораллы көчләренең 50 еллыгына карата юбилей медале таныклыгы, 1969 елда бирелгән
    
31. 
    СССР Кораллы көчләренең 60 еллыгына карата юбилей медале, 1978 елда бирелгән
    
32. 
    СССР Кораллы көчләренең 60 еллыгына карата юбилей медале таныклыгы, 1978 елда бирелгән
    
33. 
    СССР Кораллы көчләренең 70 еллыгына карата юбилей медале, 1989 елда бирелгән
    
34. 
    СССР Кораллы көчләренең 70 еллыгына карата юбилей медале таныклыгы, 1989 елда бирелгән
    
35. 
    Урта белем алу аттестаты, 1969 елда бирелгән
    

1. 
   Хезмәт ветераны медале, 1982 елда бирелгән
   
2. 
   Хезмәт ветераны медале таныклыгы, 1982 елда бирелгән
   
3. 
   Җиңүнең 40 еллыгына карата юбилей медале, 1985 елда бирелгән
   
4. 
   Җиңүнең 40 еллыгына карата юбилей медале таныклыгы, 1985 елда бирелгән
   
5. 
   Җиңүнең 50 еллыгына карата юбилей медале, 1985 елда бирелгән
   
6. 
   Җиңүнең 50 еллыгына карата юбилей медале таныклыгы, 1985 елда бирелгән
   

1. 
   Кульязма Корьән, 500-600 бит чамасы
   
2. 
   “Сөлләмел-кыйраәт”. Гарәп теле буенча дәреслек-хрестоматия. Авторы — Ягъкуб Адутов, 1909 елда Казанда басылган, 40 битләр чамасы. Титул битендә “Кадйръ Закиръ Юсупвъ” дигән штамп куелган.
   
3. 
   “Төхбрәтел-мөлүк”. Шәригать китабы, 1895 елда Казанда басылган, 50 бит чамасы.
   
4. 
   “Сөлләмел-кыйраәт”. Гарәп теле буенча дәреслек-хрестоматия. Авторы — Ягъкуб Адутов, 1909 елда Казанда басылган, зур форматта 500 битләр чамасы.
   
5. 
   “Рәддел-мөхтар”. Гарәп теле дәреслеге. Авторы — Ибне Габидин. 19 гасыр ахырында Мисырда басылган. Югарыда, сулъяк почмакта Нәҗип Түнтәри мәдрәсәсенә автор тарафыннан 1906 елда бүләк итеп бирелүе турында кулъязма бар. 800 бит чамасы.
   
6. 
   “Дини хикәятләр, намаз тәртипләре”. 19 гасыр уртасында күчереп язылган кульязма китап. 50 бит чамасы
   
7. 
   Шундый ук китап, “Дини хикәятләр, намаз тәртипләре”. 19 гасыр уртасында күчереп язылган кульязма китап. 50 бит чамасы
   
8. 
   Коръән. Казан басмасы. 20 йөз башы.
   
9. 
   Коръән тәфсире. Әл җөзьәссадче мин тәфсирел Фәхрер-Разый.
   
10. 
    Һәфтияк шәриф китабы. Коръәннең җидедән бер өлеше.
    
11. 
    Кульязма Корьән, 500-600 бит чамасы
    
12. 
    Корьән. Казан басмасы. 20 йөз башы, 400 бит чамасы.
    
13. 
    Корьән. Казан басмасы. 20 йөз башы, 400 бит чамасы.
    
14. 
    Корьән. Казан басмасы. 20 йөз башы, 400 бит чамасы.
    
15. 
    Корьәннең бер өлеше. Казан басмасы. 20 йөз башы, 300 бит чамасы.
    
16. 
    Шәригать китабы. (Ханмала) 300 бит чамасы.
    
17. 
    Дини хикәятләр. 190 бит чамасы.
    
18. 
    Шәригать китабы. 15 бит чамасы.
    
19. 
    Хикмәтле сүзләр. Мәдрәсә дәреслегеннән бер өлеш. 10 бит чамасы
    
20. 
    Мәдрәсә дәреслеге. Мөхтәсәр хәндәсә 1907, Габделхак Бәхтияров печате бар. Сәрдек.
    
21. 
    Мәдрәсә дәреслеге. Тарих ислам, 1908, Габделхак Бәхтияров печате бар. Сәрдек.
    
22. 
    Мәдрәсә дәреслеге. Төрле исемдәге 12 китап.
    
23. 
    Кульязма китап, 15 бит.
    
24. 
    Ике битле борынгы язма.
    
25. 
    Дин, әдәп-әхлакка өйрәнү өчен күчереп язылган кульязма.
    
26. 
    Дин, әдәп-әхлакка өйрәнү өчен күчереп язылган кульязма.
    
27. 
    Дин, әдәп-әхлакка өйрәнү өчен күчереп язылган кульязма.
    
28. 
    Мәктәп дәреслегеннән битләр 1920 еллар.
    
29. 
    “Тарих Җәүдәт” (Тәртибе җәдит) Ике табакта. Ике табагы 352 биттән тора.
    
30. 
    Фәйзи. Көндәлекләр. 6 - дәфтәр.
    
31. 
    ==25-33 битләр. Барлыгы 9 бит. 1916 ел. июль-август айлары.
    
32. 
    Монда Шода авылы турында мәгълүмат, Түнтәргә баруы, Ишми ишан өендә кунак булуы, Ишми ишанның үзе һәм балалары турында мәгълүматлар, Балтачка баруы һәм башкалар. Материалны Лобачевский китапханәсеннән якташыбыз Диләрә Абдуллина табып бирде.
    
33. 
    ==1850-1870 еллардагы Түнтәр мәдрәсәсендәге дәресләр расписаниесе. Материалны Лобачевский китапханәсеннән якташыбыз Диләрә Абдуллина табып бирде.
    
34. 
    ==1880-1890 ? еллардагы Түнтәр мәдрәсәсенең уставы. Карьяте Түнтәрдә остаз мәрхүмнәр Шәехгали вә Шәех Шәмсетдин хәзрәтләренә мәнсүб улан мәдрәсәи “Шәмсия”нең өмүре дәхлиясениясе даир вакытлы кануннамә. Беренче биттә: Мәдрәсә штампысы “Мәдрәсәи Шәмсия. Түнтәрдә” Ахыргы битендә мәдрәсәнең түгәрәк печәте куелган.
    

1. 
   Мөхәммәдия китабы. Әдәбият дәреслеге. Зур форматта, каты тышлы. 590 бит чамасы. Ишмөхәммәт хәзрәтнең хатыны — карт абыстай кыз балаларны укытканда кулланылган китап.
   
2. 
   Ишмөхәммәт хәзрәт (Ишми ишан) кулланган китап-атлас. 31 картаны эченә ала. бер карта зур формата. Калганнары икешәр битле. Карталардан калган өлеше 155 биттән тора. Атлас каты тышлы, бик вак хәрефләр белән яхшы кәгазьгә басылган. 1846 елда Төркиядә яки Гәрәбстанда басылган.
   
3. 
   Ишмөхәммәт хәзрәт кулланган каты тышлы югары сыйфатлы кәгазьдә бик вак хәрефләр белән язылган кулъязма китап. Язулары алтынлы рамкалар эченә алынган. 400 битләр чамасы.
   
4. 
   Ишмөхәммәт хәзрәт кулланган китап. “Мәхәллү”. Каты тышлы. Тышлыкларына “А.Л.Хакимовъ Малмыжское отделение 11 сент.1914” дигән штамп куелган. Уфада яшәүче Түнтәр бае миллионер Латыйп Хәкимовның Малмыж кибете тамгасы булырга тиеш. Китап 1912 елда Оренбургта басылган. 46 битле.
   
5. 
   Ишмөхәммәт хәзрәтнең улы Мөхәммәтнәкыйп исеменә Уфада 1926 елда Диния Назәрәтендә Түнтәр авылы мәченә муллалыкка бирелгән Указ таныклыгы. Таныклыкка ул вакыттагы Мөфти Риза Фәхретдинов кул куйган. Таныклык зур форматта рус һәм гарәп шрифтлары белән тутырылган.
   
6. 
   1911 елда Ишмөхәммәт хәзрәт тарафыннан Патша хәзрәтләренә үз куллары белән язылган хатның һәм аңа кагылышлы документларның ксероеопиясе. Барлыгы 6 биттә. Киров шә6әре архивыннан алынды.
   
7. 
   Шәех Әбү-Нәкыйп Әт-Түнтәри тарфыннан язып бастырылган китап ксерокопиясе. “Ахиә эш-шәригать” Оренбургта 1914 елда басылган. 16 битле.
   
8. 
   Шунда ук игъланнәмәдән өзекләр 5 биттән тора.
   
9. 
   Ишмөхәммәт хәзрәт тарафыннан язылган китап ксерокопиясе. 1900 елда басылган. 19 битле.
   
10. 
    Ишмөхәммәт хәзрәт тарафыннан язылган китап ксерокопиясе. 1901 елда басылган. 29 битле.
    
11. 
    Ишмөхәммәт хәзрәт тарафыннан язылган китап ксерокопиясе. “Рисәләи мазархат”. 1900 елда басылган. 26 битле.
    
12. 
    Ишмәхәммәт хәзрәтнең оныгы Фарук Нәкыйпов хаты. 2 бит+конверт.
    
13. 
    Һәфтияк Шәриф китабы.
    
14. 
    Фарук Нәкыйпов бастырып чыгарган Ишмөхәммәт Динмөхәммәтовның (Ишми ишан) китаплары.
    

1-рәсем. Фотодан ксерокопия. Габделхәй Динмөхәммәтов — Ишмөхәммәт хәзрәтнең икенче улы. (1991-1922). Педагог, журналист, язучы. 1897 елларда Түнтәр мәдрәсәсендә укый башлый. Җәй көннәрендә әтисе аны русча укырга җибәрә (Бозаулыкка, Малмыжга). Соңыннан Слободская шәһәрендә курслар бетереп учитель дипломы ала. Әтисеннән качып укыган дигән сүзләр дөреслеккә туры килми.

2-рәсем. Фотодан ксерокопия. Казанның исмәгыйль Хаҗи Габделнасыйр балалары белән. Балалары 1899-1902 елларда Түнтәр мәдрәсәсендә укыганнар.

3-рәсем. Фотодан ксерокопия. Ишмөхәммәт хәзрәтнең балалары: Латыйфа Динмөхәммәтова, Нургаян Динмөхәммәтов, Габделхәй Динмөхәммәдовлар. 1910-1915 еллар.

4-рәсем. Фото. Мансур Ишмөхәммәтов, Тәкый Шәйхетдинов. 1935 елларда Түнтәр мәктәбен тәмамлап, Тәкый казан авиация техникумына укырга кергән һәм озак еллар Новосибирск шәһәрендә авиация заводында эшләгән.

5-рәсем. Фотодан ксерокопия. Нурислам Динмөхәммәтов Ишмөхәммәт хәзрәтнең өченче улы. 1908-1912 елларда бухгалтерлыкка укыганда төшкән.

6-рәсем. Фото. Мөхәммәтнәкыйп Динмөхәммәтов. 1909-1912 елларда Бохарада укыганда төшкән.

7-рәсем. Фотодан ксерокопия. Мөхәммәтнәкыйп Динмөхәммәтов хатыны (яшь абыстай) Өммегөлсем белән өйләнешкән елда, 1915 елның октябрендә Казанда төшкәннәр.