2012 жылдың бірінші жартыжылдығында сот төрелiгiн жүзеге асыру қорытындылары туралы

БААТЖ деректері бойынша есепті кезеңде республиканың аудандық және оған теңестірілген соттарына барлығы 494 734 арыз бен іс, соның ішінде 298 631 азаматтық, 175 693 әкімшілік және 20 410 қылмыстық іс келіп түсті. Бұл 2011 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 50 106 іске немесе 11,3 %-ға артық (444 628 арыз бен іс, соның ішінде 281 275 азаматтық, 138 373 әкімшілік және 24 980 қылмыстық іс).

Есепті кезеңде 425 534 істі жүргізу аяқталды, бұл 2011 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 13,5%-ға көп (374 892).

Бұл ретте 2011 жылдың бiрiншi жартыжылдығымен салыстырғанда қаралған азаматтық және әкiмшiлiк iстердiң саны көбейді, сонымен қатар қаралған қылмыстық iстердiң саны азайды.

Атап айтқанда, 2012 жылдың 1 жартыжылдығында соттар 246 061 азаматтық істі қарауды аяқтады, бұл 2011 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 9,3%-ға көп (225 177). Шешім шығарылып 149 018 іс қаралды (2011 жылдың 1 жартыжылдығында – 138 984).

Балама әдістермен шешілген азаматтық істердің саны 5 145, соның ішінде 5 109 іс бойынша бітімгершілік келісім жасалды, 36 дауды медиация тәртібімен реттеу туралы келісім жасалды (2011 жылдың 1 жартыжылдығында 4 872 бітімгершілік келісімі жасалды).

Есептік кезеңде 20 512 қылмыстық iс аяқталды, бұл 2011 жылдың бiрiншi жартыжылдығының көрсеткiшiнен 17%-ға төмен (24 713). 10 862 адамға қатысты 8 250 қылмыстық іс қаралып, үкім шығарылды, соның ішінде 179 адам ақталды (2011 жылдың 1 жартыжылдығында – 14 260 адамға қатысты 11 154 қылмыстық іс қаралып, үкім шығарылды, соның ішінде 216 адам ақталды).

Сотталғандардың саны 10 683 адам (2011 жылдың 1 жартыжылдығында – 14 044), соның ішінде 4 783 адам бас бостандығынан айыруға сотталды, 2 788 адамға бас бостандығынан айырумен байланысты емес жаза тағайындалды, 2 018 адам шартты түрде сотталды (2011 жылдың 1 жартыжылдығында 5 734 адам бас бостандығынан айыруға сотталды, 3 637 адам бас бостандығынан айыруға байланысты емес жазаға тартылды, 3 486 адам шартты түрде сотталды).

Есепті кезеңде бас бостандығынан айыруға сотталғандардың үлесі сотталғандардың жалпы санының 44,8%-ын құрайды, шартты түрде сотталғандардың үлесі 18,9%-ды құрайды (2011 жылдың 1 жартыжылдығында – бас бостандығынан айыруға сотталғандардың үлесі 40,8%, шартты түрде сотталғандардың үлесі 24,8%).

Сотталған кәмелетке толмаған адамдардың саны өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 15%-ға азайды (2011 жылы – 802, 2012 жылы -682). Осы ретте бас бостандығынан айыруға сотталған кәмелетке толмаған адамдардың үлесі 3,7%-ға азайды (18,1%-дан 14,4%-ға дейін).

Соттар қараған әкiмшiлiк iстердiң саны 2011 жылдың бiрiншi жартжылдығымен салыстырғанда 27,2%-ға көбейді және 158 961 iстi құрады (125 002). Әкiмшiлiк iстердiң артуы негізінен ұсақ бұзақылық туралы істердің көбеюіне байланысты (7 723 істен 16 747 іске дейін).

Есепті кезеңде 2011 жылдың бiрiншi жартыжылындағыдай барлық істердің іс жүргiзу заңнамасымен белгіленген мерзiмдерде қаралғанын атап өту керек.

Есепті кезеңде қаралған істердің жалпы санының өсуімен қатар күші жойылған және өзгертілген сот актілерінің саны да көбейді. Жоғары тұрған сатылар барлығы 4 123 сот актілерінің күшін жойды және өзгертті, бұл 2011 жылдың ұқсас мерзiмiмен салыстырғанда 17,4%-ға көп (3512).

Соның ішінде азаматтық істер бойынша 1 152 шешімнің күші жойылды, бұл шығарылған шешімдердің жалпы санының 0,8%-ын құрайды, 2 059 шешім өзгертілді немесе 1,4% (2011 жылдың 1 жартыжылдығында – 883 шешімнің күші жойылды немесе 0,6%, 1 617 шешім өзгертілді немесе 1,2%).

Қылмыстық істер бойынша 153 адамға қатысты немесе үкімдердің 0,7%-ының күші жойылды, 414 адамға қатысты (1,8%) үкімдер өзгертілді (2011 жылдың 1 жартыжылдығында 140 адамға қатысты немесе 0,5% үкімнің күші жойылды, 476 адамға қатысты немесе 1,7% өзгертілді).

Әкімішілік істер бойынша 160 қаулының күші жойылды немесе 0,1%, 185 қаулы өзгертілді немесе 0,1% (2011 жылдың 1 жартыжылдығында 184 қаулының күші жойылды немесе 0,1%, 212 қаулы өзгертілді немесе 0,2%).

Осылайша қабылданған сот актілерінің 98%-ы заңды әрі негізді деп танылып отыр.

Жоғарғы Сот біркелкі сот практикасын қалыптастыру мақсатында сот практикасына бірқатар қорытулар жүргізді. Атап айтқанда, мемлекеттік сатып алу туралы даулар бойынша, қылмыстық заңның кері күшін қолдану бойынша, кәмелетке толмағандарға қылмыстық жаза тағайындау және оларды қылмыстық жауаптылықтан босату бойынша және т.б. Сот практикасын қорытудың нәтижесінде «Мемлекеттік сатып алу туралы заңнаманы соттардың қолдануы туралы» нормативтік қаулының жобасы дайындалып, оны қабылдау ағымдағы жылдың 2 - жартыжылдығына жоспарланды.

Сот практикасының өзекті мәселелерін түсiндiру мақсатында екі нормативтік қаулы: іс жүргізуді қамтамасыз ету шараларын қолдану және әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнаманы қолданудың кейбір басқа да мәселелері туралы; прокурордың, тергеу және анықтау органдарының іс-әрекеттері (әрекетсіздігі) мен шешімдеріне жасалған шағымдарды соттардың қарауы туралы (ҚІЖК-нің 109-бабы) шығарылды. «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің қабылдануына және сот практикасының біркелкілігін қамтамасыз ету қажеттілігіне байланысты нормативтік қаулыларға әке болуды анықтау және әке болуды тану фактілері жөніндегі сот практикасы туралы, соттардың балаларды тәрбиелеуге байланысты дауларды шешу кезінде заңды қолдануы туралы, соттардың некені бұзу туралы iстердi қараған кезде заңды қолдануы туралы, соттардың бала асырап алу туралы iстердi қарау кезiнде неке және отбасы туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы түзетулер енгiзiлді.

Мемлекет басшысы есептік кезеңде «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Конституциялық заңға және «Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу және Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілерінің күші жойылды деп тану туралы» Заңға қол қойды. Осы түзетулер сот құрылысын одан әрі жетілдіруге, Жоғарғы Сот Кеңесінің рөлін арттыруға және соттардың тәуелсіздігінің кепілдігін нығайтуға бағытталған. Жаңартылған заңнамаға сәйкес, тәртіптік-біліктілік алқаларының институты таратылып, оның функциялары Сот жюриіне берілді.

Сонымен қатар, сот ісін жүргізуді одан әрі жетілдіруге және соттардың істерді қарау жеделдігін арттыруға бағытталған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне істерді қараудың апелляциялық, кассациялық және қадағалау тәртібін жетілдіру, сенім деңгейін арттыру және сот төрелігіне қолжетімділікті қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң есептік кезең ішінде қабылданды. Заң істерді жаңадан сот қарауына жіберу институтын алып тастауды, апелляциялық сатыдағы сот актілерінің жария етілген күнінен бастап заңды күшіне енуін көздейді. Кассациялық іс жүргізу заңды күшіне енген сот актілерінің заңдылығын тексеруді көздейді. Бұл ретте, апелляциялық және кассациялық талқылау Жоғарғы Сотқа одан әрі жүгінудің міндетті шарты болуға тиіс.

Соттарды әрі қарай мамандандыру жұмыстары жалғасуда. Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 4 ақпандағы Жарлығымен барлық өңірлерде және екі ірі елді мекенде 16 кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сот құрылды. Қазіргі кезде осы соттардың штаттары толықтырылды және олар жұмысқа кірісті.

Мәскеуде (Ресей Федерациясы) Халықаралық заңгерлер одағы Үйлестіру кеңесінің кезекті отырысының шеңберінде Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы Халықаралық заңгерлер одағы төрағасының орынбасары лауазымына сайланды.

Ағымдағы жылдың сәуірінде (Пекин қ., Қытай Халық Республикасы) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы бастаған қазақстандық делегация Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттер Жоғарғы Сот Төрағаларының кезекті жетінші Кеңесінің жұмысына қатысты.

Жоғарғы Сотта Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы Америка Құрама Штаттарының Қазақстан Республикасындағы Елшісі Кеннет Фэйрфакс және Астанадағы USAID офисінің басшысы Бенджамин Чапман мырзалармен кездесті.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының және жергілікті соттардың судьялары мен қызметкерлері Халықаралық ынтымақтастық жөніндегі неміс қоғамының (GIZ) қолдауымен Берлин қаласына барып, соттардың жұмысымен танысып қайтты.

Жоғарғы Соттың Еуропалық Одақ жобасымен ынтымақтастығы шеңберінде Эстония және Франция мемлекеттерінің қылмыстық іс жүргізу заңнамасының реформаларымен танысу үшін Жоғарғы Сот делегациясы Эстония және Франция елдеріне барып келді.

Астанада Жоғарғы Соттың өкілдері «Қазақстан Республикасындағы құқық және сот реформасына көмек» атты Еуропалық Одақ Жобасының халықаралық сарапшылары – Париж қаласы Апелляциялық соты прокурорының орынбасары Лоик Геренмен (Франция), Беневенто қаласы Апелляциялық сотының прокуроры Джиованни Полчини Тартагалиа (Италия), Беневенто қаласының медиаторы Беневенто Фабио Панноне (Италия), ЕО Жобасы басшысының міндетін атқарушы Флавия Галанти мырзалармен кездесті. Кездесу барысында қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасының реформалары талқыланды, сондай-ақ тәжірибе алмасылды.

Алматыда Жоғарғы Сот Қазақстан Республикасының Судьялар одағымен бірлесіп, ЕО Жобасының қолдауымен «Ювенальдық әділет. Сот, полиция, медицина, әлеуметтік және психологиялық қызметтердің мамандандырылуы, өкілеттіктердің ара-жігін ажырату және осы қызметтердің еуропалық практика негізіндегі өзара іс-қимылы» тақырыбында кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттарға жаңадан тағайындалған судьяларға арналған өңірлік семинар ұйымдастырды. Семинарды ЕО Жобасының сарапшысы, Францияның ювенальдық судьясы ретінде 10 жылдық тәжірибесі бар, ювенальды әділет мәселесі бойынша Париж қаласының Апелляциялық соты Бас прокурорының бірінші орынбасары Элизабет Катта өткізді. Семинардың жұмысына сондай-ақ әлеуметтік қызметкерлер/психологтар мен кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау мәселелерінде маманданып жүрген адвокаттар қатысты.

Астанада Жоғарғы Сот Қазақстандағы БҰҰ-ның Даму бағдарламасымен бірлесіп судьялардың, құқық қорғау органдары өкілдерінің, әкімдіктердің және медиаторлардың қатысуымен «Қазақстанда медиация институтын енгізу» атты ақпараттық өңірлік семинар өткізді.

Соттардың ашықтығын және жариялылығын, сондай-ақ халықтың құқықтық сауатын жоғарылату мақсатында бұқаралық ақпарат құралдарымен өзара іс-қимыл мақсатты түрде жүзеге асырылуда.

Жоғарғы және облыстық соттардың судьяларының және баспасөз қызметтерінің қатысуымен орталық және өңірлік деңгейде баспасөзде және электрондық басылымдарда 5 223 мақала жарияланды, теледидар мен радиода 1 540 бағдарлама мен сұхбат, 415 баспасөз конференциясы мен брифингтер, Жоғарғы Соттың, облыстық және оған теңестірілген соттардың Интернет-ресурстарында 3 370 мақала мен ақпарат жарияланды. Жоғарғы Соттың ресми өкілінің қатысуымен БАҚ үшін ай сайын брифингтер өткізілді. Бейнероликтер жасалды, олар «Қазақстан» және «Хабар» телеарналары арқылы көрсетілді, сондай-ақ «Қазақстан» телеарнасында «Қылмыс пен жаза» және «Астана» телеарнасында «Әйгілі іс» бағдарламаларының түсірілуін ұйымдастыру үшін тиісті көмек көрсетілді. Алдағы уақытта республикалық телеарналардың біреуінде «Сот практикасы» атты 25 телебағдарлама жасап тарату жоспарланып отыр.