6. Постпозитивизм
жүктеу/скачать 19.1 Kb.
|
|
6. Постпозитивизм. Постпозитивистік деп аталатын ғылым философиясының эволюциясындағы келесі кезең білімнің тарихи динамикасына жүгінумен және танымның әлеуметтік-мәдени детерминанттарына деген қызығушылықтың күрт артуымен байланысты. Ғылым философиясының бұл қайта бағдарлануы әсіресе 60-шы жылдары айқын көрінді. Бұл неопозитивизм мен оның бағдарламаларының құлдырауы аясында болды. Көптеген философтар постпозитивизмді ерекше нәрсе деп санайды, бұл әлі күнге дейін осы бағытты ұстанушылар арасында талқылау тақырыбы болып табылады. Және бұл өте табиғи нәрсе, өйткені бірқатар жағдайларда оның тұжырымдамалары бір-біріне қайшы келеді. Сондықтан қазіргі заманғы постпозитивизм ғылыми әлемде елеулі қызығушылық тудырады. 7. Ғылымның дүниетанымдық аспектілері. Ғылыми дүниетаным объективті нақты болып табылады (шынайы, материалистік). Ғылыми дүниетаным дүниенің ғылыми бейнесіне, ғылыми талдаулар негізінде жасалған қорытындылар мен негіздеулерге және табиғи және қоғамдық құбылыстардың дамуын сипаттайтын, себеп-салдарын теориялық ұғынуларына сүйенеді. Ғылыми дүниетаным алдын ала көрудің, сол және одан басқа да құбылыстардың, процестердің дамуын және оларды саналы түрде басқаруға мүмкіндік береді. 8. Философиялық ұстанымдар ғылымның аксиоматикалық алғышарттары ретінде (А. Койре). А. Койренің пікірінше, бір жағынан, философияның ғылыми ойдың дамуына оң немесе теріс әсері шешілмейтін мәселе емес, ғылымның өмір сүруінің қажетті шарты ретінде белгілі философиялық жағдайдың болуы жатады. Ал екінші жағынан, осы мәселенің терең мағынасы бар – себебі, философияның негізгі ұстанымдары мен принциптерін қайта қарауға әкеледі. Сондықтан мынаны ескеру қажет: а) ғылыми ой ешқашан философиялық ойдан толық бөлінбеген; б) ұлы ғылыми төңкерістер әрқашан философиялық ұғымдарды қайта қарау кезеңінде жасалады; в) ғылыми ой бос жерде дами алмайды; бұл даму әдетте философияның өзіне тиесілі деп саналатын белгілі бір аксиоматикалық айқындыққа ие идеялардың, іргелі принциптердің шеңберінде жүріп отырды. 9. Аристотель философиясының Жаңа Еуропалық ғылымның дүниетанымдық аспектілеріне ықпалы. Аристотельдің пікірінше, заттардың негізі төрт себептен тұрады: - материя – заттың неден құралғаны. Яғни, бөлшегі, мүшесі, материалы. Кез келген зат мәлім бөлшектен, құрамнан, алғышарттан, материалдар бірлестігінен құралады. Заттың құрылымы дәл осы құрамдарға қатысты болады. Құрамы қалай болса ол заттың сондай қасиеті болады. Осынау құрамдар арқылы бір бүтіндік (жүйе, құрылым, қалып, бірігу, толықтық, араласу) пайда болады. Мысалы, мүсінге пайдаланылған мәрмәр тас мүсіннің материал себебі есептеледі; - форма – заттың құрамдарының ұйымдасып қандай пішін қалыптастырғаны. Затқа қалай анықтама беру оның пішіні, күйі, мәні, бүтіндігі, қалыптасу ережесі, заттың зат болуында негіз болған заң-қағидасына байланысты. Мысалы, мүсіннің жобасы мен дизайны мүсіннің формалық себебі есептеледі; - әрекет немесе қозғалыстың басталуы – заттың қайдан пайда болғаны, не әсер еткені, неден жаралғаны, неден өзгеріп келгені. Ол заттар өзгерісінің себебін көрсетеді. «Не өзгертті?», «Қандай себеп оны осы күйге не жеткізді» дегендей. Ол барлық затаралық дәнекерді де, органикалық және бейорганикалық заттардың қозғатушы себептерін де қамтиды; - мақсат – егер зат туралы болса оның қандай керекке жарайтыны, пайдасы, маңызы, құны, өнімі; ал егер адам туралы болса ол қандай мақсатпен өмір сүретіні, ертең кім болмақшы екені. Затты толық сипаттау үшін барлық төрт себеп қажет. Оның қалай жұмыс істейтінін және неден жасалғанын айту жеткіліксіз, оған белгілі бір мақсат немесе мағына беру керек және «ол не» немесе «ол не сияқты» ғана емес, «оны не тудырды» және «ол не үшін» екендігін түсіндіру керек. Аристотель үшін бәрі қалыптасуға, дамуға және мақсатты себепке ие (causa finalis). Кең мағынасында, мақсатты себеп – кез-келген затты қозғалыста болуға итермелейді. 10. Ғылымның пайда болу мәселесі. Ғылымның пайда болуы, шын мәнінде, бастама мәселесі болып табылады, оны шешуде оның пайда болу уақыты мен орындары туралы деректердің жетіспеушілігімен және бастапқы формаларының критерийлері туралы теориялық сұрақпен байланысты көптеген қиындықтар бар. Бұл жерде бастапқы қиындық туындайды, өйткені ғылым туралы ғалымдардың біржақты мойындаған тұжырымдамалық түсінігі жоқ, болуы да мүмкін емес. Ал ғылымның қабылданған түсінігіне байланысты оның пайда болу көздері де анықталады. Шартты түрде ғылымның ең көп таралған 5 тұжырымдамасын ажыратуға болады: Ғылым – объективті шындықты бейнелейтін білім. Біз объективті шындық туралы білімді ежелгі мәдениеттер мен өркениеттердегі адамнан таба аламыз. Яғни, ғылымның пайда болуының уақыт шеңбері – ежелгі шығыс өркениеттері бола алады. Ғылым дәлелді абстрактылы-теориялық ойлау ретінде Ежелгі Грецияда алғаш рет пайда болып, орта ғасырларда жоғалып кету қаупінде болып, Жаңа Заманда қайта жанданды. Ғылым әлеуметтік институт ретінде Жаңа Заманда пайда болып, толыққанды мазмұнын 19 ғасырдың 30-шы жылдарынан бастап табады. Ғылым кадрларды кәсіптік даярлау және қайта даярлау институты ретінде ХІХ ғасырың 30-шы жылдарында Еуропада, әдетте Германияда пайда болады. Неміс рухының негізі – білім беру. Ғылым білім беру ретінде аталған руханият аясында пайда болады. Ғылым тікелей өндірістік күш ретінде индустриалды дамыған елдерде ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап ғана қалыптасады. жүктеу/скачать 19.1 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|