6В01701 Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша жоғары оқу орнының студенттері үшін Шешендік өнер пәнінің ОҚу бағдарламасы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Халықаралық гуманитарлық –техникалық университеті

Оку-әдістемелік және инновациялықтехнологиялар жұмыстары жөніндегі

проректор

____________ Сабырова М.Е.

«___»_________20__г.

«6В01701 Қазақ тілі мен әдебиеті»

мамандығы бойынша жоғары оқу орнының студенттері үшін

Кредит саны-5

Ф.13-05-02

Оқу бағдарламасы «Тілдер» кафедрасының мәжілісінде талқыланып ұсынылған

№ __ хаттама «__»______20__ж.

Кафедра меңгерушісі ________________Қожабекова Р. Т.

Оқу бағдарламасы «Педагогика және филология » факультетінің кеңесінде мақұлданданған
№___ хаттама «__»________20__ж.
Кеңес төрайымы __________________Куздеубаева А.Б.

Оқу бағдарламасы ХГТУ Оқу-әдістемелік кеңесімен қаралып, бекітілді

№___ хаттама «__»________ 20__ж.
Кеңес хатшысы ____________

Жұмыс берушімен келісілді.

(Жұмыс орны, аты жөні, лауазымы)

XV – XVIII ғасырлардағы қазақ халқының тарихы, мәдениеті мен әдебиетіне тереңірек тоқталып, осы дәуір әдебиетіндегі заман шындығы, әдеби үлгілер, оның өкілдеріне жеке арнау, толғау, жырларына талдау жасалады.

1. 
   Шешендік өнер тарихымен, қалыптасу кезеңдерімен таныстыру; 
   
2. 
   Шешен сөздің түрлерін, әрқайсысының мазмұнын беретін сөз қолданыс ерекшеліктерін таныту. 
   
3. 
   Студенттердің әдеби тіл нормасын, шығармашыфлық ойлау операцияларын қолдана алу дағдыларын қалыптастыру. 
   
4. 
   Шешендік сөз қолданыс ережелерін тиімді қолдана білуді үйрету. 
   

1) студентті оқытудың орталық объектісі ретінде қарастыратын оқыту әдісі, ол студенттердің де оқыту үрдісіне рефлексивті көзқарасына негізделген;

2) біліктілікке бағытталған оқыту;

3) әртүрлі форматтағы рөлдік ойындар және оқу пікірталастары;

4) кейс-стади;
Пәннің пререквизиттері - хандық дәуір әдебиеті, ежелгі дәуір әдебиеті, халық ауыз әдебиеті.

Пәннің постреквизиттері – ХІХ, ХХ ғасыр әдебиеті, қазіргі қазақ әдебиеті

Пән құзыреттілігі

- қазақ тілі мен әдебиет саласындағы білім берудің авторлық жаңашылдық идеяларын іске асыру, стандартты емес және альтернативті шешім таба алатын біліктері мен дағдыларын саралап, тұжырымдау.

- қазіргі әдебиеттанудың өзекті мәселелері туралы зерттеу жұмысына икемделіп дағдылану.

- қазақ әдебиеттану ғылымындағы теориялық ой-пікірлердің қалыптасу кезеңдерін білу

әдебиеттегі ұғымдар мен категорияларды, ағымдар мен бағыттарын, жазба және ауыз әдебиет үлгілерін, біліп, оны педагогикалық қызметінде пайдалану.

• 
  Шешендік сөз сапту, жоғары дәрежеде тіл мәдениетін мегеру, ораторлық, риторикалық шеберлікті дамыту;
  
• 
  қазақ ауыз әдебиетінен орын алған және ерте заманнан бастап бүгінгі күнге дейін даму, өсу үстінде келе жатқан жанрларды олардың ерекшеліктер мен классификациясын;
  

• 
  адамзат қоғамының жалпы даму заңдылықтарын, соның ішінде қазақ халқының қалыптасып, тарихи кезеңдеріне ықпал еткен әлеуметтік экономикалық факторларды жете білу;
  
• 
  көркем әдебиеттің қоғамдық – эстетикалық мәні мен қызметінің өсу, жетіле түсу сатыларын, сан қилы әдеби ағымдардың пайда болу жолдарын, әдеби жанрлар мен әдеби тәсілдердің даму кезеңдерін танып –үйрену;
  
• 
  қазақ эпосының жанрлық құрамын, қазақ фольклорының зерттелу тарихын ;
  

- Кез келген жерде өз ойын, пікірін дқрыс білдіре білу қабілеті;

-қазақ халқының ауыз әдебиеті үлгілерін: айтыс, ертегілер, марал-мәтелдер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, тұрмыс-салт жырлары, т.б ;


Пәннің құрамы

№	Тақырып мазмұны	Семинарлық (практика-лық, зерт-ханалық) сабақтар тақырып-тары	Білім алушылардың өзіндік жұмыстарының тақырыбы (ОБСӨЖ, СӨЖ)	Сағат саны
1-ші апта.Тақырып: Қазақ халқының шешендік өнері туралы жалпы түсінік.
1	Шешендік өнер тарихы. Шешендік өнердің мәні. Шешендік сөздер.	Қазақ халқының шешендік өнері туралы жалпы түсінік.	Шешендерінің атасы - Жиренше Реферат жазу Орхон, Енисей ескерткіштері. Баяндама. Қазақтың шешендік өнері. Эссе 1 беттен көп емес болу керек.	10
2-ші апта.Тақырып: Шешендік өнер ғылымы, риторика
2	Шешендік өнердің қалыптасуы. Қазақтың ұлттық шешендік өнері. Қазіргі шешендік сөздердің түрлері.	Шешендік өнер ғылымы, риторика.	ХVІІ-ХVІІІ ғ. Шешендік өнер. (кейс). Билер сөзі туралы материалдар жинау. Әлеуметтік –саяси шешендік сөздер тақырыбы бойынша реферат жазу. Академиялық шешендік Баяндама.	10
3-ші апта.Тақырып: Ауыз әдебиетіндегі шешендік үлгілер (Лирико-публицистикалық поэмалар).
3	Дастаншылдық, поэмашылдық дәстүр. С. Мұқанов дастаннан поэмаға. С. Мұқанов реалистік поэма жасау жолында.	Ауыз әдебиетіндегі шешендік үлгілер (Лирико-публицистика-лық поэмалар)	“Қозы-Көрпеш- Баян сұлу” Баяндама. “Қыз Жібек”(кейс). “Айман-Шолпан” Картотека, перфокарта, тақырыпқа сай мәтіндер.	10
4-ші апта. Тақырып: Ұлттық шешендік өнер.
4	Ұлттық шешендік өнердің түрлері. Шешендік сөз, шешендік сөз сапалары. Шешенге қойылатын талаптар.	Ұлттық шешендік өнер.	Шешендік өнер ғылымы.Риторика. (реферат). Қазақтың әйгілі би-шешендері.. Картотека, перфокарта, тақырыпқа сай мәтіндер. Ақындық поэзиядағы талантты тапқырлық сөздер тақырыбында реферат – баяндаманың басылған немесе жазылған түріндегі қысқаша түрі. Рефераттың көлемі 8-10 беттен кем болмауы керек.	10
	5-ші апта. Тақырып: Мақал – мәтелдер
5	Мақал – мәтелдердің жанрлық белгілері. Классификациялаудың принциптері. Мәтелдің мақалдан айырмашылығы.	Мақал – мәтелдер	Мәтелдің мақалдан айырмашылығы Баяндама. Классификациялаудың принциптері (кейс). Мақал – мәтелдердің жанрлық белгілері. Картотека, перфокарта, тақырыпқа сай мәтіндер.	10
	6-шы апта.Тақырып: Орта ғасырлардағы шешендік өнердің дамуы.
6	“Оғыз-нама” дастаннындағы шешендік сөздер “Оғыз – наменнің” нұсқалары. Зерттелуі. Мазмұны Шығарманың тілі. Көркемдеу әдістері.	Орта ғасырлардағы шешендік өнердің дамуы.	Шендік сөздердің көркемдік сипаты тақырыбы бойынша эссе жазу. Шешендік дау тақырыбына реферат – баяндаманың басылған немесе жазылған түріндегі қысқаша түрі. Рефераттың көлемі 8-10 беттен кем болмауы керек. Шешендік арнау тақырыбы бойынша эссе жазу Шешендік толғау презнтация дайындау.	10
7-ші апта.Тақырып: Ақындық поэзиядағы талантты тапқырлық Махамбет Өтемісұлы
7	Өмірі туралы мәлімет. Ақын шығармаларын жариялау, зерттеу жұмыстары. Махамбет – қазақ әдебиетіндегі сыншыл, реалистік,романтикалық толғау ақыны. Ақын өлеңдеріндегі Исатай бейнесінің жырлануы және өз бейнесінің сомдалуы.	Ақындық поэзиядағы талантты тапқырлық Махамбет Өтемісұлы	“Қорқыт ата” –кітабы эссе жазу Қазақтың әйгілі би-шешендері. Конспект материалды толық оқып шығуынан кейін жасалатын жазба жұмыс. Махамбет Өтемісұлы –қлы тұлға тақырыбы бойынша эссе жазу Поэзия жайында материалдар жинақтап, картотека жасау.	10
8-ші апта. Тақырып: Қазтуған жарау (XV ғасыр).
8	Қазтуған-қазақ әдебиеті төлбасыларының бірі. Ол - жорықшы, жауынгер жырау. Жыраудың шынайы қырын танытатын толғауы – Туған жермен қоштасу жыры.	Қазтуған жарау (XV ғасыр).	Асан қайғы, ,Доспамбет жырау. Интернеттегі әлеуметтік желілердің жарияланымдарын талдау. Кеңес дәуіріндегі айтыстардың дамуындағы ерекшеліктер тақырыбына баяндама әзірлеу. Атақты айтыскер ақындардың даралық сипаты тақырыбына презентациялық жұмыс орындау. Тәуелсіздік кезеңіндегі айтыстар тақырыбына ғылыми жұмыс орындау.	10
9-ші апта.Тақырып: Асан Қайғының шешендік сөздері.
9	Асан Қайғы туралы ақиқат пен аңыз. Асан Қайғы-Көшпенділер философы, халық тілегінің жоқтаушысы. Жырау толғауларының әлеуметтік мәні, тарихи сипаты.	Асан Қайғының шешендік сөздері.	Қазақ ауыз әдебиетінің жанрлық құрамы /реферат жазу Қазақ шешендері (дискуссияға дайындық). Асан қайғы Кейс-стади /Портфолио/.	10
10-ші апта. Тақырып Қазақтың әйгілі би-шешендерінің бірі Доспамбет жырау (XVI ғасыр)
10	Ол-талай шайқастарда ерлік көрсеткен батыр, жорықшы жырау. Жырау толғауларының идеялық мазмұны. Шығармаларының көркемдік ерекшеліктері.	Қазақтың әйгілі би-шешендерінің бірі Доспамбет жырау (XVI ғасыр)	Жыраула поэзиясы тақырыбына . (ғылыми талдау). Доспамбет жыраудың шығармашылығы. .Берілген тақырып бойынша көркем шығармадан немесе өзге де материал көздерінен қажетті мөлшерде мысалдар теру. Оларды жинақтап картотека жасау Шешендік сөздердің жиналуы, зерттелуі.Реферат жазу 10-12 бет	10
11-ші апта.Тақырып: Қаздауысты Қазыбек би.
11	Қазыбек- қазақ халқының атақты шешені. Ердің құны. Қазыбектің шешендік сөздері.	Қаздауысты Қазыбек би.	Билер сөзінің жанрлық ерекшелігі. (ой-талқы). Көшпелі тұрмыс-тіршіліктен туған жырлар (ғылыми талдау). Би-шешендердің нақыл сөздерін конспектілеу. Қаздауысты Қазыбек би шығармашылығы баяндама әзілеу.	10
12-ші апта.Тақырып: Бұқар жырау Қалқаманұлы (1668 - 1781 ж).
12	Бұқар –қазақ мемлекетінің дербес өмір сүру қажеттігін ту етіп көтерген кемеңгер жырау. Толғауларының әлеуметтік мәні, тарихи сипаты. Бұқар толғауларындағы Абылай хан бейнесі.	Бұқар жырау Қалқаманұлы (1668 - 1781 ж).	Бұқар жырларындағы жұмбақ мәнді сөздер./ Кейс-стади /Портфолио/. Бұқар жырау толғауларының әлеуметтік мәні / Реферат жазу/.	10
13-ші апта. Тақырып: Cырым Датұлының шешендік өнері.
13	Сырым Датұлының өмірі. Сырым бидің батасы. Шешеннің тапқырлық сөздері.	Cырым Датұлының шешендік өнері.	Сырым Датұлы шешендік өнер тарихындағы орны. /баяндама жазу/.. “Таудан биік көңілмен, теңізден терең ғылыммен”./ контент- талдау дайындау.	10
14-ші апта Тақырып: Айтыс. Айтыстағы тапқырлық сөздер.
14	Зерттелу тарихы. Айтысты мазмұны мен тақырыбына қарай жіктеу. Ақындар айтысы. Халықтың тұрмыс – тіршілігіне байланысты туған айтыстар. Әдет – ғұрып салтына байланысты туған айтыстар.	Айтыс. Айтыстағы тапқырлық сөздер.	“Жар-жар” қыз бен жігіт айтысы, жұмбақ айтысы. Интернеттегі әлеуметтік желілердің жарияланымдарын талдау. Кеңес дәуіріндегі айтыстардың дамуындағы ерекшеліктер тақырыбына баяндама әзірлеу. Атақты айтыскер ақындардың даралық сипаты тақырыбына презентациялық жұмыс орындау. Тәуелсіздік кезеңіндегі айтыстар тақырыбына ғылыми жұмыс орындау.	10
15-ші апта.Тақырып: Шал ақын
15	Шал – жыраулық поэзия үлгісінен өзгешелеу, жаңа типтегі ақын. Шал өлеңдерінің тақырыбы.	Шал ақын	“Шал ақын шығармаылығының тәрбиелік мәні /Баяндама жазу. Шал ақы өлеңдерінің жанрлары (презентация).	10
Ескерту: 1 академиялық кредит = 30 академиялық сағат Барлығы: 6академиялық кредит– 180академиялық сағат

Әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

1. 
   Қ. Саттаров. Фольклор және тіл. Шымкент-2001
   
2. 
   Қазақ ертегілері: Аңыз, тұрмыс-салт,  Алматы «Балауса» 2004ж. 27-346.
   
3. 
   Қалиев С. «Халық ертегілері» // Тәрбие құрал 2005 №11. 3-76.
   
4. 
   Бастауыш мектеп ІІҮ. Сайлыбаева «Ауыз әдебиеті үлгі 2004 №5 25 16.мектеп //
   
5. 
   Кенжебаев Б. «Әдебиет белестері»  Қазақстанның ауыз әдебиеті 2003ж. 34-536.
   
6. 
   Сейфуллин С. Қазақ әдебиеті. //Шығармалар. 6-т. А.1964ж.
   
7. 
   Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. А.1974ж.
   
8. 
   Садырбаев С. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Хрестоматия. А.1977ж.
   
9. 
   Төреқұлов Н. Қазақ совет поэзиясының жанрлық ерекшеліктері. А., 1979ж.
   
10. 
    Әуезов М.О. «Жұмбақтар туралы». А., 1940ж.
    
11. 
    Әуезов М.О. «Ертегілер». /Қазақ әдебиеті тарихы/ І-т. А., 1988
    
12. 
    Бердібаев Р. Эпос ел қазынасы. А., 1985ж.
    
13. 
    Қазақ қолжазбаларының ғылыми сипаттамасы. Тарихи жырлар ІІІ-т. А., 1981ж.
    
14. 
    Жармұхамедов М. Айтыстың даму жолдары. А. 1976ж.
    
15. 
    Ақ сандық, көк сандық. Балалар фольклоры. А. 1988ж.
    
16. 
    фольклорының типологиясы. А., 1981ж.
    
17. 
    Бердібаев Р. Түрік әлеміндегі ортақ сарындар. //Жұлдыз, 1993. №8.
    

1. Б. Кенжебаев ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиеті. Алматы, 1992ж

2. М. Мағауин. Бес арыс. Алматы, 1992ж

3. Б. Кенжебаев. Журналист-М Сералин. Алматы, 1971ж

4. Қ. Бекқожин. Қазақ баспасөзінің даму тарихы. Алматы 1991ж

5. Т. Кәкішов. Оңаша отау. Алматы, 1982ж

6. Ө. Тұрманжанов. «Рустем-Дастан» Алматы, 1967ж

7. А. Байтұрсынов. Шығармалары. Алматы 1989ж

8. Т. Кәкішов. Сын сапары. Алматы, 19977ж

9. М. Дулатов. Шығармалары Алматы, 1989ж

10. Н. Келімбетов. Шәді ақын. Алматы, 1979ж

11. Т. Ізтілеуов. Назым. Алматы, 1972ж

12. Ш. Құдайбердиев. Шығармалары. Алматы 1988ж

13. С. Торайғыров. Шығармалар жинағы Алматы, 1991