7 дәріс. Этникалық және этносаралық қауымдастықтар Жоспар
жүктеу/скачать 34.58 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бекіту сұрақтары
- 1 сұрақ. Географиялық және антропологиялық классификациялар
- Этникалық топтардың жіктелуі
- Алайда классификацияның географиялық принципі халықтың толық этнологиялық сипаттамасын бере алмайды.
- Антропологиялық классификация мәдени емес, әртүрлі этникалық қауымдастықтар арасындағы биологиялық, генетикалық қарым-қатынасқа негізделген.
|
№ 7 дәріс. Этникалық және этносаралық қауымдастықтар Жоспар. Географиялық және антропологиялық жіктеу. Нәсілдер мен нәсілдік теориялар. Этнолингвистикалық классификация. Шаруашылық-мәдени жіктеу. Қазақтар: антропологиялық және лингвистикалық Сипаттама, Дін Әдебиеттер Бромлей Ю., Подольный Р. Человечество — это народы. — М„ 1990. Бромлей Ю.В. Этнос и этнография. — М., 1973. Губогло М.Н. Современные этноязыковые процессы в СССР. — М., 1984. Итс Р.Ф. Введение в этнографию. — Л., 1991. Народы мира. Историко-этнографический справочник. — М., 1988. Народы России. Энциклопедия. — М„ 1994. Нации и этносы в современном мире. Словарь-справочник. — СПб., 1999. Токарев С.А. История зарубежной этнографии. — М., 1978. Чебоксаров Н.Н., Чебоксарова И.А. Народы. Расы. Культуры. — М., 1985. Этнология. — М., 1994. Бекіту сұрақтары: Этностардың ғылыми жіктелуінің мәні неде? Этникалық топтарды географиялық принцип бойынша жіктеу нені білдіреді? Антропологиялық жіктеу этнологияда қалай қолданылады? Нәсіл дегеніміз не? Нәсілдік теориялардың тарихы қандай? Тіл мен этникалық байланыс қалай өзара байланысты? Тілдік жіктеудің этнологиялық мәні неде? Шаруашылық-мәдени типтер және тарихи-этнографиялық салалар дегеніміз не? 1 сұрақ. Географиялық және антропологиялық классификациялар Қазіргі уақытта әлемде бірнеше мыңдаған түрлі халықтар өмір сүреді, олардың жиынтығы адамзатты құрайды. Олар бір-бірінен әлеуметтік даму деңгейі, мәдениеті, нәсілдік келбеті, ең соңында, саны жағынан айтарлықтай ерекшеленеді. Бұл әртүрлілік халықтардың ұзақ уақыт бойы тәуелсіз дамуының, олардың әртүрлі табиғи-географиялық, экономикалық және әлеуметтік жағдайларда өмір сүруінің нәтижесінде пайда болды. Сонымен бірге этникалық шекаралар ешқашан ерекше қатаң, «өтпейтін» болған емес. Халықтар өз тарихында бір-бірімен үнемі байланыста болып, мәдени жетістіктерімен алмасып, бір-бірімен араласып отырады. Осының барлығы бір биологиялық түрге жататындығымен бірге барлық адамдарда жердің болуын және көптеген ортақ белгілерді анықтайды. Осы әртүрлілікті түсіну және сонымен бірге әртүрлі халықтарды бір-бірімен байланыстыратын белгілерді анықтау үшін оларды жіктеу қажет. Этникалық топтардың жіктелуі – бұл адамдар қауымдастығының осы түрінің белгілі бір белгілеріне, параметрлеріне байланысты дүние жүзіндегі этностарды семантикалық топтарға бөлу. Кейбір этностарды немесе этникалық топтарды басқалардан ерекшелейтін көптеген критерийлер бар. Бұл жіктеу критерийлері этникалық қауымдастық, тұрмыс пен мәдениеттің ортақ белгілері, ортақ тарихи тағдыр, тілдік туыстық және т.б. сияқты бір немесе бірнеше аумақта бірге өмір сүретін жинақталған антропологиялық белгілерге негізделген. Осыған байланысты барлық халықтарды келесі негіздер бойынша бөлуге болады: географиялық; антропологиялық; тілдік; экономикалық және мәдени. Географиялық классификация. Географиялық (немесе аумақтық) жіктеу халықтардың белгілі, көбінесе кең аумақта тұруының бірлескен сипатын көрсететін географиялық жақындығы фактісін ескереді. Географиялық классификациямен халықтар тарихи-этнографиялық немесе дәстүрлі-мәдени аймақтар деп аталатын ірі аймақтарға топтастырылады, олардың шегінде ұзақ тарихи даму барысында белгілі бір мәдени қауымдастық дамыды. Бұл ортақтықты, ең алдымен, материалдық мәдениеттің әртүрлі элементтерінен де, рухани мәдениеттің жеке құбылыстарынан да байқауға болады. Географиялық классификацияны тарихи-этнографиялық аудандастырудың бір түрі ретінде қарастыруға болады. Географиялық классификация жер шарының әртүрлі халықтары қоныстанған шартты географиялық аймақтарды анықтау үшін қолданылады. Осы негізде «Кавказ халықтары», «Солтүстік халықтары», «Океания халықтары» т.б ұғымдар бар. Дегенмен, халықтардың мұндай географиялық бірлестігі географиялық принципі болған жағдайда ғана мүмкін болады. Классификация этникалықпен сәйкес келеді. Бұл жіктеу принципі кеңінен қолданылады, өйткені ол оның этникалық принциппен салыстырмалы сәйкестігі байқалатын кең аумақтарға қолданылады. Алайда классификацияның географиялық принципі халықтың толық этнологиялық сипаттамасын бере алмайды. Географиялық сипаттамалар халықтардың шығу тегі, олардың қалыптасу процестері, экономикалық және мәдени келбеті, әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі туралы сұрақтарға жауап бермейді, бірақ этникалық топтарды аймақтар бойынша кеңістікте ретке келтіруге және бөлуге мүмкіндік береді. Ол үлкен аумақтарды жабу кезінде қолданылады; кеңістіктік елеусіз аумақтар шегінде этностардың географиялық жіктелуі этникалық топтардың қарым-қатынасы туралы идеялармен қайшылықтарға әкеледі. Сондықтан географиялық классификация көмекші сипатта болады және ол халықтарды басқа критерийлер бойынша топтастырумен сәйкес келгенде, яғни үлкен аймақтар шеңберінде ғана қолданылады. Халықтардың географиялық жіктелуі әлі де жеткілікті дамымағанын айта кеткен жөн. Әлемнің негізгі тарихи-мәдени аймақтарының санын, сондай-ақ осы аймақтардың шекарасын анықтайтын барлық елдерде қабылданған бірыңғай географиялық классификация жоқ. Халықтардың ең жалпы бөлінуі туралы көзқарастардың бірлігі туралы ғана айтуға болады: Австралия мен Океания халықтары, Азия халықтары, Америка халықтары, Африка халықтары, Еуропа халықтары. Антропологиялық классификация мәдени емес, әртүрлі этникалық қауымдастықтар арасындағы биологиялық, генетикалық қарым-қатынасқа негізделген. Дегенмен, адамдарды белгілі бір түрлерге бөлуге мүмкіндік беретін объективті критерийлердің стандартты жиынтығын анықтау үшін тек генетикалық қарым-қатынастар жеткіліксіз. Сондықтан этнологияда халықтар арасындағы туыстық байланыстарды анықтау үшін олар көбінесе антропологиялық классификацияның негізін құрайтын этникалық топтар арасындағы нәсілдік ерекшеліктерге сүйенеді. Биологиялық тұрғыдан адамзат бір ғана түрге жатады. Бірақ адамдардың фенотиптік әртүрлілігі бар, яғни адамдар арасында физикалық (денелік) айырмашылықтар бар. Оларға тері түсі, бет пішіні, қаңқа құрылымы, шаш типі және т.б. ерекшеліктер жатады.Тәндік немесе антропологиялық айырмашылықтар, әсіресе, бір-бірінен алшақ және әртүрлі табиғатта өмір сүретін адамдардың аумақтық топтары арасында байқалады. Веналық-географиялық жағдай. Адамдардың физикалық типтері арасындағы мұндай айырмашылықтар әдетте нәсілдік деп аталады. Нәсілдік айырмашылықтар әрқашан тұқым қуалайды, көптеген ұрпақтар бойы ата-анадан балаға беріледі. Сондықтан бұл айырмашылықтарды зерттеу үшін тұқым қуалаушылық ғылымы – генетика мәліметтерінің маңызы зор. Әртүрлі адамдардағы немесе олардың бүкіл топтарындағы көптеген тұқым қуалайтын физикалық белгілердің ұқсастығы олардың ортақ шығу тегінің немесе генетикалық байланысының күшті дәлелі болып табылады. жүктеу/скачать 34.58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|