Ахмет Байтұрсынов аудармалары
жүктеу/скачать 44.09 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Замандастарыма»
- «Аққу, шортан һәм шаян»
- «Қасқыр мен тырна»
- «Арыстан, киік һәм түлкі»
|
Ахмет Байтұрсынов аудармалары Ахмет Байтұрсынов –тұтас буынның төлбасы, кешегі Абай, Ыбырай , Шоқан салған ағартушылық, демократтық бағытты ілгері жалғастырушы ірі ғалым-тілші, әдебиет зерттеуші, түрколог, дарынды ақын-аудармашы. Ақынның мол, бай мұрасының ішінде «Маса» туындысының орны ерекше. «Маса» жөнінде зерттеуші Қайым Мұхамедханов «Маса» -патша заманындағы қазақ халқының басынан кешкен аса ауыр хал-ахуалын айнытпай суреттеп берген шыншыл көркем шығарма. Қазақ әдебиетінде ешқашан тарихтың маңызын жоймайтын дәуір туындысы» деп жоғары баға береді. Ал М.Әуезов «Маса»-қазақ оқушысына естілген екінші елшілдік ұран»- деп сипаттайды. Ахмет Байтұрсыновтың өлеңдер жинағын «Маса» деп аталуы да тегін емес. Маса-символ; қараңғылық, надандық, шаруаға енжарлық, кәсіпке марғаулық-осылардың бәрі ақын бейнелеуінде қазақты шағуға дайын тұрған жылан. Өлең иесі аяқтары ұзын сары маса болып ызыңдап, ұйықтап жатқан халықты оятпақшы. Мысалы, қазақ малшы ұйықтап жатқан, Жыланды бәле делік аңдып баққан. Бәленің түрін көрген мен сары маса, Қазақты оянсын деп сөзбен шаққан»-дейді. «Ұлы той көппен көрген жалғыз мен бе, не болса да жұртпен көрдік» деп, әр іске салғырт қарап, енжарлық танытып отырған, дүниенің көзі, ырыстың тізгіні-білім екенін түсінбейтін халқына налиды. Ахмет заман шындығын дәл көре білген , сол көргенін бойына біткен дарынды таланты мен жырлары арқылы жеткізген, өрбіткен шыншыл суреткер ақын. «Маса» кітабына енген өлеңдерде жеке бастың мұң-шері, тұрмыс-салт суреті емес, негізінен әлеуметтік, қоғамдық ойлар, азаматтық идеялар айтылады. Өзін өзі күйттеген, байлық үшін, мансап үшін арын сатқан жақсылығы өз басынан артылмаған», «бос белбеу, босаң туған бозбала», «бір тойғанын ар қылмаған шалдар», «қайырсыз кеще сараң байлар», «мәз болып, құр түймеге жарқылдаған оқығандар» сыналады. Ол бұрынғы үлгілер сияқты емес, жаңа өлеңдік форма мысал арқылы, көшпелі елдің жақсы білетін стихиясы –жан-жануарлар өмірінен алынған шығармалар арқылы халық ойына әсер ету мақсатымен Иван Андреевия Крылов мысалдарын аударып, «Қырық мысал» деген атпен 1909 жылы Петербургтен бастырып шығарады. Мұндағы аудармалардың барлығы Крылов ізімен, идеясымен жазылған өлеңдер. Ол өзінің «Замандастарыма» деген алғашқы кіріспе арнауында былай дейді: «Орыстың тәржіме еттім мысалдарын, Әзірге қолдан келген осы барым. Қанағат азға деген , жоққа сабыр Қоңсынып, қоңырайма, құрбыларым!» Ақынның мысал аударғанда Крыловты таңдауында да үлкен мән жатыр. Өйткені мысал түрі қазақ халқына жақын, ғибрат айтып, дұрыстыққа, жақсылыққа шақырады. «Аққу, шортан һәм шаян» мысалында: Жүк алды шаян, шортан, аққу бір күн, Жегіліп тартты үшеуі дүркін-дүркін. Тартады аққу көкке, шаян кейін Жұлқиды суға қарай шортан шіркін. Бұл аудармада мін жоқ. Ендігі кезек оқырманның жүрегіне әсер етіп, ой салу. Сол мақсатта соны пікір, толғаулы сөзді, кей жолдарды өз жанынан қосады. Жігіттер, мұнан ғибрат алмай болмас, Әуелі бірлік керек болса жолдас. Біріңнің айтқаныңа бірің көнбей Істеген ынтымақсыз ісің оңбас,-деп елді бірлік, тұтастық, ынтымақ жалауының астына шақырады. Бұдан «Бірлік болмай, тірлік болмас» деген қазақ мақалы еріксіз еске түседі. Ал «Қасқыр мен тырна» деген мысалында сүйекке қақалып, өлгелі тұрған жерінен қасқырды құтқарып алған тырнаға алғыс айтудың орнына тап беріп, жеп қоюға даяр болғанын суреттей келе: «Қысқасы, қасқыр, тырна болды тамам, Мінездес қасқырменен кейбір адам. Басына пәле түсіп қысылғанда, Жалынып-жалпаяды келіп саған. Құтқарып ол пәледен жіберген соң Болмайды оған кісі сенен жаман. Жоқ болған отқа күйіп мүлкіндей-ақ, Қайырың зая кетер еткен оған», -деп, адам бойындағы қасиетін «сұм сипап отырып шымшиды» дегендей, қасқыр арқылы көрсетеді. Қасқыр-жүрегінен мейірім, шапағаты төгілмеген, қайырымсыз жауыздықтың белгісі. Ал тырна қасқырдан қанша қорықса да өлім аузындағы қасқырды аман сақтап қалу үшін жан-тәнімен көмектескен , «тас атқанға ас атқан» мейірбандықтың, адамгершіліктің иесі. «Арыстан, киік һәм түлкі» деген мысал өлеңінде: «Кісіге таза жолдас табу қиын, Көбіне-ақ дос етеді мал мен бұйым. Досыңан, дұшпаныңнан бірдей сақтан, Басыңда сірә «Ахмет болса миың» ,-деп байлық үшін, мал үшін дос болатын, қиналғанда, қысылғанда жаныңнан табылмайтын адамдармен, амал достармен жолдас болма деп өзіне қарата айтады. «Қасқыр мен қозы», «Қарға мен түлкі», «Қайыршы мен қыдыр», «Қартайған арыстан» мысалдарында әлеуметтік-қоғамдық теңсіздік , күштілердің әлсіздерге істеп отырған озбырлығы бейнеленеді. Ал «Өгіз бен бақада» мақтаншақтықты, «Ат пен есекте» жалқаулық әдеттер сыналады. Крыловтың он жолдық «Шымшық пен көгершін» мысалы Ахмет Байтұрсыновта отыз екі жолдан тұратын жаңа шығарма. «Өгіз бен бақа» орысшада он жеті, қазақшада отыз алты, «Қасқыр мен тырна» орысшада он тоғыз, қазақшада жетпіс алты жол. Бұлардан Ахмет Байтұрсыновтың сөздік қорының молдығын, тіпті оны аударма деп айтуға келмейтін жаңа бір тың туынды дегендей. жүктеу/скачать 44.09 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|