Ақынның Ақжайықта ізі қалған «САҒындым сені, оралым»
жүктеу/скачать 116.38 Kb.
|
| Ақынның Ақжайықта ізі қалған
1.«САҒЫНДЫМ СЕНІ, ОРАЛЫМ» Қасымның жалынды жүрегі іңкәр жырлар тудырған, алаулы жастық шағының ізі қалған Орал қаласына мамыр айының соңғы онкүндігінде табанымыз тиді. Күн сейсенбі болатын. Сарыарқада киік лағын өргізетін құралайдың салқыны түсіп тұрған мезгілде мұнда таң атпай шыжыған күн шекенің терін шып-шып шығарады.
Оралым менің, Оралым; Қол созып қызыл вагоннан, Үстіңнен өтіп барамын. Оралым, сенің қойныңда, Ойнақтап өткен жылдарым, Жарқылдап Жайық бойында, Достармен сайран құрғанмын», – деген жалынды жырларына арқау еткен жан сырынан түсінгендейміз. Батыс Қазақстан облыстық «Орал өңірі» газеті бас редакторының орынбасары Сырымбек Тұяқов күтіп алып, бірден басылым редакциясына тарттық. Ақжайықтың дербес ән мектебін қалыптастырған әйгілі Мұхит көшесінде орналасқан, еурожөндеуден өткен тап-тұйнақтай төрт қабатты ғимарат көз тартады. Мұнда екі тілде жарық көретін газеттер мен баспахана орналасқан екен. Үшеуі «Жайық Пресс» атауымен жауапкершілігі шектеулі серіктестікке бірігіпті жеті-сегіз жыл бұрын. Мұндай құрылым, әсіресе, мекеме басшысы журналистік еңбектен аулақ адам болса, шығармашылық ұжымның жұмысына айтарлықтай қиындық, тіпті, кедергі келтіруі мүмкін. Өйткені, бұлжымайтын қағидаға бағынатын қатардағы кеңсе шаруасы емес, газет-журнал ісі белгілі бір көлемде еркіндікті, дербестікті талап етеді. «Жайық Пресс» ЖШС журналистердің сол еркіндігіне қиянат жасамайтындай сыңайын байқадық аз уақыт ішінде. Серіктестік қызметкерлердің әлеуметтік-тұрмыстық мәселесіне де айрықша көңіл бөледі екен. Облыс әкімшілігі бұқаралық ақпарат құралдарына жыл сайын екі-үш пәтер бөлсе, соның біреуі «Орал өңіріне» тиетін көрінеді. Газет қызметкерлері заманауи техникамен толық жабдықталған. Кондиционер орнатылған, әркімнің жұмыс істеуіне қолайлы жылылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік жасалған кабинеттер жұтынып тұр. Журналистер материалдарын бірден бетке салуға әзірлеп қана қоймайды, сырттан да тек дайын шығармалар алады. Мекеменің қаржылық жағдайы, қызметкерлердің жалақысы тапқан табысқа тәуелді болғандықтан, штат барынша ықшам, терімші деген жоқ. Қазіргі таңда жігі жазылмай жүріп жататын жиналыстар мен кездесулерге, тілшілердің қолы тимей жатса, корректорлар барып, хабар әзірлейді. Яғни, мұнда қызметкерлердің жан-жақты болуы қарастырылған. Тағы бір ерекшелік, басылым қызметкерлері іссапарға бригада болып шығады. Яғни, бас редактордың бір орынбасары, экономика және әлеуметтік бөлімдер тілшілері бір немесе қатарлас екі ауданға топтанып барып, түрлі салалардан деректер, ақпараттар жинастырады, суреттер түсіреді. Келесі аптада бас редактордың екінші орынбасары бастаған топ басқа өңірлерге сапар шегеді. Бұлай істеу, екінші жағынан алғанда, қажеттілік: Жайықтың жоғарғы бойындағы, негізінен өзге ұлт өкілдері қоныстанған селолық аудандарды есепке алмасақ, Батыс Қазақстан облысының қазақтар орналасқан аудан орталықтарына дейін асфальт төселмеген. Ауылдық округтерге дейін қиыршық тас төгілген жол болса, шүкіршілік дейтін көрінесіз. Олармен салыстырғанда қарағандылықтар Сүлеймен патшаның даңғыл жолында жүргендей екен. Жердің шалғайлығы өз алдына, қарым-қатынастың осыншама қиындығы іссапарға еріксіз анда-санда, үйіліп-төгіліп бір-ақ баруды талап етеді. Жол ауырлығы мерзімді басылымның оқырман қолына мезгілінде тиюіне, яғни таралымына да кері әсерін тигізетіні хақ. Осы себептерге және Оралда «Жайық үні» атты қалалық газет тұрақты шығып тұрғанына қарамастан, халқы Қарағанды облысы тұрғындарының қырық пайызға жуығын ғана құрайтын өңірден оралдық әріптестеріміз 13595 дана таралым жинап отырғаны қуантты. Бұл – халықты ақпаратпен қамту үшін атқарып жатқан тынымсыз еңбектің нәтижесі. «Орал өңірі» газетінің қазіргі жағдайынан оқырманды жан-жақты хабардар етіп, тоқталып жатқанымыз, әріптес болғандықтан ғана емес, ақын ағамыз еңбек жолын сол кезде «Екпінді құрылыс» аталған басылымда бастағандығынан. «Орталық Қазақстан» кезінде қара шаңырақта қызмет жасаған Ғабиден Мұстафин, Әлжаппар Әбішев, Саттар Ерубаев тәрізді алыптарды қалай құрмет тұтса, «Орал өңірі» үшін Қасымның да орны солай екен. Газет редакциясы коммунистік қоғамның құрсауында тұрып-ақ қазақ өлеңіне түбегейлі құбылыс жасаған ақынның ғасырлық мерейтойына арнап «Жыр сардары, Жеңіс сарбазы» атты арнайы құрылғы орнатыпты. Онда: «Қасым Аманжолов – поэзия көгіндегі жарық жұлдыздардың бірі. Ол «Орал өңірінің» бір ғасырға жуық тарихындағы ең танымал тұлға. Қасым ақынның 1934-35 жылдары Батыс Қазақстан облыстық «Орал өңірі» газетінде қызмет істеуі редакция ұжымы үшін мәңгілік мақтаныш» деп жазылған. – Қасым тақырыбына біз жыл сайын кем дегенде екі мәрте айналып соғамыз. Ол – дәстүрге айналған. 2008 жылы басылымның тұңғыш саны жарық көргеніне 90 жыл толуына орай, былтыр Жеңіс мерекесінің 65 жылдығына байланысты Қасым және Орал, ақын сүйген арулар, Қасымның Ұлы Отан соғысы жайлы жырлары деген тақырыптарда мақалалар бастық. Әсіресе, Тәрбие Смағұлова, Ұлдай Сариева тәрізді журналист қыздарымыздың еңбектеріне оқырмандар қатты қызығушылық танытты (екі автордың да мақаласы алдағы уақытта «Орталыққа» жарияланады. Е.Б.). Ұлы ақынды ұлықтау қашан да абыройлы міндетіміз болып қала береді, – дейді газеттің бас редакторы Бауыржан Ғұбайдуллин. Түс ауа Сырымбек пен «Егемен Қазақстан» газетінің Батыс Қазақстан облысындағы меншікті тілшісі Темір Құсайын ағамыз бастап, Қасым Аманжолов көшесіне бардық. Бұл кеңестік дәуірде Дмитриев аталған, қаланың қақ төріндегі, Теміржол вокзалы маңайынан басталып, аяғы Жайыққа тірелетін әсем де әйдік көше екен. Бір жағында қазақтың қаһарман қызы Мәншүктің, екінші басында орыстың ұлы ақыны Пушкиннің мүсіні тұр. Кезінде ақын: «Өмірдің алтын кесесін, Тосқанмын айдың нұрына. Кешкенмін Совет көшесін, Кеудемді ашып құрбыма», – деп жырлаған, бұрынғы Совет, қазіргі Достық даңғылымен қатар орналасқан. Қ.Аманжолов көшесінің бойында облыстың ауыл шаруашылығы басқармасы, «Қазпоштаның» облыстық филиалы, Ұлттық банктің бөлімшесі, мемлекеттік мұрағат, т.б. құзырлы мекемелер мен оқу орындарының сәулетті ғимараттары, көп қабатты, сәнді тұрғын үйлер бой түзеген. Даңғылды бойлап жүргенде Қасымның кіндік қаны тамған өңірдің орталығы Қара ғандыдан ақынға бұйырған көтерем көшені есіме алып, бетімнен бастым. Абырой болғанда, бұрын-соңды Арқаға ат ізін салмаған серіктерім бұл тақырыпқа қадам баспады. Сірә, мұндағы ең керемет даңғылдардың бірі Аманжоловтың атында деп бек сенген болуы керек.
«Терезе алды – жас терек, Тұр екен кімдер сүйеніп? Жүр екен кімдер еркіндеп, Жүрегін ұстап үйге еніп?..» – деп жырға қосқан теректің түбірі, – деді Сырымбек тың тақырыпқа түрен тартып. «Ертеректе бір барғанымда алып терек жайқала өсіп тұрды. Кейін өзегі шіріген ағаш қисайып кеткенін көрдім. Бір дауылда құлап, үйді басып қала ма деп қауіптенген иелері бертінде түбірінен қиып тастапты»,– деп Ұлдай әріптесіміздің ескерткенін ойға алдық. Уақыт шіркін бұл дүниеде мәңгілік ештеңе жоқ екенін тағы да бір еске салғандай. Әттеген-айы, қала басшылары үйдің бір шекесіне кезінде мұнда қазақтың біртуар ақыны Қасым Аманжолов тұрғанын паш ететін тақта ілуді кәперіне де алмапты. Оны құлаққағыс ету оралдық әріптестеріміздің де ойына оралмаған.
– Орал ақ басты Алатаудың баурайындағы ару Алматыдай сұлу, Арқаның құба жонында бой түзеп келе жатқан Астанадай асқақ, өнеркәсібі қаулаған Қарағандыдай кенді шаһар болмаса да өзіндік көркемдігі, адамды тартып тұратын жылылығы бар қала. Қасымды сірә сол ерекшелігі баураған болар. Сондықтан, ол Сарыарқада туса да, ақындық құдіреті Оралда қалыптасты деп білеміз, осы өлкенің бір перзенті деп танимыз. Міне, мына өзеннің бойында Қасым достарымен талай сайрандаған, жүрегі алабұртып талай сұлуға ғашық болған. «Шағанның бойы көк шалғын, Шалқамнан жатқам шаңқай түс. Гүл болып менің құшағым, Кеудеме қонған бұлбұл құс...», – деген алаулы жырлар соның айғағындай, – дейді аға газеттің меншікті тілшісі Темір Құсайын. Ағамыздың сөзінде туған жеріне мақтаныш та, алып ақынға өлең құдіреті Ақжайықтың қасиетті топырағынан дарығанына сенім мәртебесі де бар. 2. «БАЛАЛАР – БІЗДІҢ БОЛАШАҚ» Қазіргі таңда қара танитын кез-келген адам нақыл ретінде пайдаланатын «Мектеп – кеме, білім – теңіз», «Балалар – біздің болашақ» деген қанатты сөздер ең алғаш рет Қасымның дуалы аузынан шыққанын біреу білсе, біреу білмейді. Жалпы, ақын шығармашылығында білім-ілімнің алатын орны Ұлы Отан соғысы тақырыбындай асып-тасып жатпаса да, соған жете қабыл. Соған орай, Қасым Аманжоловтың атына мектептер берілуі аса әділетті де парасатты да шешім. Әзірше елімізде оның атында (осы жолдардың авторы білетін) үш мектеп бар: Аққора аулындағы негізгі мектеп (халық солай атайды, бірақ, заң жүзінде рәсімделмеген); Қарағанды қаласындағы музыка мектебі (ақын мұрасына табынушы ынталы адамдардың бастамасымен ашылған, әлі күнге дейін дербес баспанасы жоқ мекеме); Батыс Қазақстан облысы Зеленов ауданының орталығы Переметное кентіндегі жалпы білім беретін қазақ орта мектебі. Ақын бұлардың ешқайсында да оқымаған, дәріс те бермеген. Бәрі де ақынға деген шынайы халық құрметінің белгісі. Іссапар барысында осының соңғысында болудың сәті түсті.
Соңғы қоңыраудан кейін мекемемен кеңірек таныстық. Елбасының «100 мектеп, 100 аурухана» бағдарламасы аясында 2008 жылдың 4 қаңтарында пайдалануға берілген білім ұясы бірден Қасым Аманжолов атындағы қазақ орта мектебі болып азан шақырылып, ашылыпты. Зеленов негізінен бөтен халықтар қоныстанған орыс тілді аудан болғандықтан, орталықтағы осы білім ұясы қазірдің өзінде өңірдегі бүкіл қазақ мектептері үшін тірек мекемесі міндетін атқаруда. Аяқталуға жақын қалған оқу жылында үш жүзден астам бала оқыған мектептің ашылғанына санаулы-ақ жылдар өткеніне қарамастан, білім мен тәрбие, спорт пен өнер саласында қол жеткізген табысы айтарлықтай. Мәселен, «Ең үздік мектеп үлескісі», «Ең үздік мектеп ВЕБ сайты» облыстық байқауында былтыр мектеп ұжымы 1 орын иеленіп, қазақ тілі мен әдебиеті пәні маманы Н.Дүзбатыров «Ең үздік ауыл мұғалімі» атанса, республикалық «Ақбота» олимпиадасында он оқушы үшінші орынға табан тірепті. Биыл облыс оқушыларының «Жайық ұландары – болашақ қырандары» слетінде мектептің «Біздің ұйым» командасы үшінші орын, «Жаңа идеялар топтамасы» командасы бірінші орынды жеңіп алып, 4-сынып оқушысы Айнара Бекежанова «Үздік көшбасшы» болған. Мектептің 7-8 сынып оқушыларынан жасақталған топ «Жас инспекторлар» сайысында екінші сатыдан көрініпті. Аудандық және аймақтық білім, өнер және спорт жарыстарында «Қасым қырандарының» алдына түсетін мектеп ұжымы санаулы-ақ екен. Әрине, табыстың көбі мекемені алғашқы күнінен басқарып келе жатқан тәжірибелі басшы, білікті педагог Гүлнәр Байғазиеваның жұмысты оң ұйымдастырып, әр маманды өз орнына қоя білуіне байланысты екені анық. – Мектеп 444 оқушыға есептеліп, 2007 жылы салынған болатын. Жыл өткен сайын оқушылар саны көбейіп келеді. Алдағы оқу жылында төрт жүздің үстіне шығар деп тұрмыз. Мектептің негізгі ұстанған бағыты – ХХІ ғасыр шәкірттерінің білім алуын, ізденісін, тәрбиесін әлемдік өркениет талабына сай ұлттық үрдісте ұйымдастыру. Этнопедагогика – заманалар сынынан өткен тәрбие жүйесі ғой. Оған сүйенсек, адаспайтынымыз анық. Оқушыларымыздың сабақ үлгерімі жыл өткен сайын жақсарып келеді. Заман сұранысына сай талап та біртіндеп күшейе түсуде. Соған қарамастан, аудан, облыс көлемінде алдыңғы ұйымдар қатарында аталып жүргеніміз, мекемеде оқу-тәрбие үдерісі біршама жолға қойылған болар деп марқаямыз. Әрине, жоспар көп, мақсат – биік. Оның бәрін бірден атқарып тастауға күш жете бермейді, әсіресе, қаржылық жағдай қолбайлау болуда. Мәселен, мектеп жанында дербес интернат жоғы қинайды. Ауылдан келген балаларымыз еріксіз орыс мектебінің интернатында жатады. Ондағы тәрбие мүлде бөлек екені баршаға мәлім. Жеткіншектеріміз ата қанымен, ана сүтімен бойына сіңген табиғи биязылығынан, үлкенге құрметпен, кішіге ізетпен қарайтын ішкі мәдениетінен айрылып қала ма деп қауіптенеміз – дейді Гүлнәр Рахметоллақызы. Бұған дейін он жыл аралас мектепте директор болған тәжірибелі басшы ұжымға жай ғана пән мұғалімдерін емес, өз ісіне берілген шынайы педагогтарды жинауға ден қойыпты. Жұмысқа жас мамандарды тартып, сенім білдіруі ауқымды ойлау пайымының нәтижесі. Г.Байғазиева өскелең ұрпаққа білім мен тәрбие беру ісінде ұсақ-түйек болмайтынына ерекше ынталы. Айталық, мектепте былтырдан бері ай сайын жарық көріп келе жатқан «Қоңырау» газетінде жарияланатын материалдарға жіті зер салып, әрбір ой-пікір орынды айтылуын, ұшқарылыққа бой берілмеуін қадағалауы соның айғағы.
– Осы мектеп ғимараты тұрған Мирная көшесін Қасым атына ауыстыруға талап қылып жатырмыз. Ұжым болып былтыр жасаған бір өтінішімізді жергілікті атқарушы билік қаржы жоқ деген сылтаумен аяқсыз қалдырып еді. Ақынның 100 жылдық мерейтойын алдыға тартып биыл да ұсыныс түсірдік. Аудан, облыс басшылары көктемгі су тасқынының шығындарын себеп қылмаса, биыл жөні келіп-ақ тұр, – деп мектеп директорының тәрбие жөніндегі орынбасары Нұржан Дүзбатыров әңгімеге араласты. Өңірдегі озық мұғалімдердің бірі, өлеңге, өнерге жаны құмар Нұржан Тоғызбайұлының арманы-мұраты ауқымды көрінді – ақша табылса, қоладан құйып, мектеп алдындағы алаңқайға ақынның кеуде мүсінін орнатқысы бар. Батыл ой, оң қадам. Жалпы, Батыс Қазақстан облысында Қасым Аманжолов атын иеленген мектеп барын осы жігіттің «Қазақ әдебиеті» газетінде жарияланған мақаласынан хабардар болғанымызды айта кеткеніміз әділдік болмақ. «Қонақ аз отырып, көп сынайды» деген аталы сөзді өзімізге қаратып айтсақ, орыс тілді ауданның орталығындағы қазақ мектебінен – Қасым Аманжолов атын иеленген білім ұясынан көңіліміз тоғайып қайттық. Әсіресе, қуантқаны: біз бәрін істеп болдық, толдық деп отырған жоқ, әлі де олқылығымыз көп, ізденуіміз, жетілуіміз керек деген талпыныс бар. Жайшылықта "Қасымның кіндік қаны Қарқаралыда тамған, біз дауылпаз ақынның жерлесіміз",– деп кеудемізге нан піседі, бірақ бүкіл Қарағанды облысында Батыс Қазақстанның Переметное кентіндегідей Қасым атын иеленген, ауыз толтырып айтарлық бір мектеп жоқ екен. Сүйекке таңба болатындай іс.
ҚАРАҒАНДЫ – ОРАЛ – ҚАРАҒАНДЫ (Жалғасы бар). Орталық Қазақстан. - 2011. - 5 шілде (№ 109). - 4 б. жүктеу/скачать 116.38 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|