Актуальные проблемы международных отношений

Соотношение динамики безработицы и динамики ВНП получило название закона Оукена: прирост реального объема ВНП примерно на 2% дает сокращение нормы безработицы примерно на 1% и, наоборот, сокращение реального объема ВНП примерно на 2% повышает норму безработицы примерно на 1%. Таким образом, безработица считается естественным состоянием рынка труда. Однако возможны ее колебания вверх или вниз от естественной нормы. Выделяют следующие виды безработицы: Безработица вынужденная и добровольная, маргинальная,  неустойчивая, сезонная, структурная [3].

В настоящее время страны Ближнего Востока и Северной Африки страдают от самого высокого уровня безработицы среди молодежи в мире, который оценивается в 25%. В частности, в Тунисе этот показатель достигает 29%, в Египте – 26%, в Марокко – 25%, в Саудовской Аравии - 23%, в Алжире – 22%. При этом среди лиц, завершивших получение среднего образования, и выпускников университетов безработица еще выше (например, в Египте – более 65% и 25%, соответственно). Экономический ущерб от молодежной безработицы в арабском мире достигает 40-50 миллиардов долларов в год [4].

По данным министерства трудовых ресурсов Египта, в настоящее время в стране зарегистрировано 3,3 миллиона безработных. По сравнению с прошлым годом этот показатель возрос почти на 300 тысяч человек. В процентном соотношении среди работоспособного населения в июле 2011 г. безработных в Египте было 11,8%, а в июле 2012 г. - 12,6%. В наиболее бедственном положении оказалась молодежь Египта в возрасте от 15 до 29 лет. Для этой категории населения общий уровень безработицы составляет 77%, а для молодежи со средним и средним специальным и высшим образованием данный показатель достиг рекордной отметки – 85% [5].

В результате имевших в Египте событий последних 3 лет 1,5 тысячи предприятий прекратили работу, а правительство не имеет конструктивной программы по организации деятельности крупных заводов и фабрик, которые могли бы дать тысячи рабочих мест гражданам. Также необходимо отметить, что по официальной статистике, за период с 1990 по 2010 г.г. уровень безработицы в Египте колебался от 8% до 12% и в 2010 г. был на относительно низком уровне. Динамику безработицы можно проследить по следующему графику (см. Рис 1):

Как следует из данного графика, безработица в Египте за последние 20 лет была на достаточно высоком уровне, (в пределах 8-12%), после начала экономических реформ с середины 2005 г., безработица начинает снижаться, но в условиях финансово-экономического кризиса она выросла до 10%, в 2010 г. вновь идет на спад.

Накануне революции (2010 г.) уровень безработицы в Египте на общемировом фоне можно проследить на следующем графике (см. Рис. 2) [6]

Рис. 2. Уровень безработицы в некоторых странах мира на 2010г.

Уровень безработицы в Египте достигал достаточно высоких показателей, но на общемировом уровне находился на средних отметках. Как видно из таблицы, уровень безработицы в Египте ниже, чем в США, и в среднем меньше, чем в европейских странах, в частности во Франции, Польше и Ирландии, и в два раза ниже, чем в Испании и в Латвии.

Высокий уровень безработицы, на наш взгляд также связан с «молодежным бугром». Как отмечает Дж. Голдстоун, «быстрый рост (удельного веса) молодежи может подорвать существующие политические коалиции, порождая нестабильность» [6]. Большие когорты молодого возраста зачастую привлекают новые идеи, бросающие вызов старым формам власти. И так как большинство молодых людей имеют меньше обязательств в отношении семьи и карьеры, они легко собираются для участия в социальных и политических конфликтах. На протяжении всей истории молодежь играла основную роль в политическом насилии, и наличие «молодежного бугра» (высокой пропорции молодежи в возрасте 15-24 лет по отношению к общему взрослому населению) исторически связано с временами политических кризисов. Большинство крупных революций XX в. происходили там, где наблюдались особо значительные «молодежные бугры».

В связи с этим представляется необходимым рассмотреть динамику численности египтян в возрасте 20-24 лет (см. Рис. 3) [6]:

Таким образом, за последние 15 лет численность населения выросла вдвое, данный рост не связан с миграцией, а является естественным и это те молодые люди, которые выходят на рынок труда.

Уровень безработицы к началу Египетской революции 2011 г. был не высоким в сравнении с мировыми показателями и составлял примерно 9%, затем возрос до критических отметок, в настоящее время данные показатели, безусловно, растут.

В свете изложенной выше проблемы видится необходимым разработка путей выхода из сложившейся ситуации, а именно нахождение решения по снижению безработицы в арабском мире.

По мнению экспертов, фрикционную безработицу видится возможным понизить путем улучшения информационного обеспечения рынка труда (работа биржи труда), устранении факторов, снижающих мобильность рабочей силы (создание развитого рынка жилья, увеличение масштабов жилищного строительства, отмена административных преград для переезда в другие населенные пункты).

Структурную безработицу представляется реальным снизить посредством программ профессионального переобучения и переквалификации, а также создавая условия для роста спроса на товары (рост занятых в производстве произойдет, если будет стимулирование роста экспорта; поддержка и поощрение инвестиций в реконструкцию предприятий с целью повышения конкурентоспособности продукции; поощрение иностранных инвестиций в экономику и создавая условия для сокращения предложения труда.)

Реализуя программы поддержки молодых работников (экономическое стимулирование – предоставление льгот для компаний, где работает молодежь, а также для компаний, работающих с молодежью, центров для обучения), видится возможным преодолеть циклическую безработицу.

Использованная литература

1. 
   Райзберг Б. А., Лозовский Л. Ш., Стародубцева Е. Б. Современный экономический словарь. 5-е изд., перераб. и доп. - М.,2007).
   
2. 
   http://www.znanie.info
   
3. 
   http://psyfactor.org/personal2.htm
   
4. 
   Повышение занятости – ключевая проблема арабских стран Людмила Руденко http://www.ru.journal-neo.com/node/117208
   
5. 
   http://www.egypthome.org/life/news
   
6. 
   Египетская революция 2011 г.: структурно-демографический анализ А.В.Коротаев, Ю.В.Зинькина http://cliodynamics.ru/index.php
   

Шығыстағы ежелгі көшпелі халықтардың тарихына қатысты деректер негізінен қытай тарихында 304 - 439жж. аралығындағы жүз отыз бес жыл уақыт аралығы «Солтүстік бес тайпаның он алты мемлекеті» кезеңі деп аталды. Өйткені сол жылдары Қытайдың солтүстік бөлігіне көшпелі бес тайпа мекендеген еді. Олар: сюнну, цзе, сяньби, ди және цян тайпалары болатын. Олар қытай жерлерін бірінен соң бірі басып алып, онда өздерінің жекелеген мемлекеттерін құра бастады. Олар құрған мемлекеттердің саны – он алтыға жетті. Бір қарағанда жоғарыда аталған тайпаларды жекелеп қарастыру зерттеушіні аса қызықтыра қоймайды, өйткені олардың басты құрылымы тоқтаусыз соғыстар, мыңдаған адам өлімі, сарай жанжалдары және өлім жазасына кесуден тұрды. Дегенмен тарихта осыған ұқсас кезеңдер басқа да халықтарда кездесті. Мысалы, В.О Ключевский Ресейде XIII-XIVғғ. «Ерекше ғасыр» деп атады. Ол «қоғам ұсақ бөліктерге бөлініп, әркім өзінің жер қуысына барып тығылды, адамдар бір-бірімен тар ортада қарым- қатынас жасады» деп сипаттайды. Мұндай ғасырлардың тарихта болуы зерттеуге өзек болатындай ешбір дүние табылмағанымен, оның салдары бізге маңызды болып табылады.

Қытайда 291-306 жж.аралығы Цзинь династиясында тоқтаусыз жанжалдар орын алды. 290 жылы император У ди қайтыс болғаннан кейін оның орнына, ақылы тайыз Хуэй-ди император келді. Хуэй-ди императордың жұмысына Ян әулетіне жататын Ян Цзюнь көмектеседі. Ян әулеті У-ди императордың әйелінің тегі болып табылады. Алайда бұл Цзя әулетіннен шыққан Хуэй-ди императордың әйелінің наразылығын тудырды. Ол Чу-ван титуылы астында қызмет атқаратын Вэюға Ян Цзюньді өлтіруге бұйрық береді. Кейін Жуанань-Ван титулы қызметіне император әулетіне жататын Сыма Лян билік жұмыстарын өз қолына алады. Нәтижесінде үш ірі Ян, Цзя және Сыма әулеттерінің арасында билікке деген күрес арта түседі. Әрі қарай императордың әйеліның бұйрығымен Вэй Сыма Лянды өлтіреді, алайда оның өзін де ажал күтіп тұрды. Император ханым Вэйге кінә тағып, оны Хуэй-дидің баласымен бірге өлтіреді.

Содан соң, императордың әйелін жазалау мақсатында Сыма әулетінен сегіз князь шығып сөз айтады, алайда олардың өздері біршама уақыттан бері өзара билікке күресіп келген. Бұл оқиға тарихта «Сегіз князьдің көтерген байламы» деген атпен белгілі болып табылады. Осы ірі оқиғалардан кейін Цзинь династиясы өзінің құдіреттілігінен айрылады. Ал, Цзинь династиясының әлсіріеп, құлдырауы көрші көшпелілердің қытайға үздіксіз шабуылына себеп болды. Оған қоса, князьдардың өздері солтүстіктен әртүрлі қарулы күштерді өзара жанжалдарын реттеуге көмекке шақырып отырды. Бұл оларға елдің ішкі аудандарына кіруге жол ашты. Сюнну өкілі Лю Юаньхай 304жылы өзін тәуелсіз ван етіп жариялады және осы күн «Бес солтүстік тайпаның он алты мемлекетінің» басталу кезеңі болып саналады. Ал аяқталу кезеңі 439 жылы Сяньби тайпасынан құрылған солтүстік Вәй династиясы бүкіл солтүстік қытайды өз қол астына біріктірген күнмен байланыстырады.

Династиялардың өмір сүруі туралы Шан Юэнің айтуынша жүз отыз бес жыл аралық кезеңде солтүстік қытайда бірнеше мемлекеттер құрылды. Олардың ішінен ең көп өмір сүргені 66 жыл, ол Дай династиясы, ал қысқа уақыт Жань Вэй династиясы екі жылды құрады. Қалған династиялар үш-төрт жылдан өмір сүрді. Династиялардың қысқа өмір сүруі, олардың қытаймен өзара үздіксіз соғыстары себеп болды. Бұл соғыстарда бір династия ыдырап, басқалары оның орнын басты. Орнаған диинастия өзінің күшін жиып алуға үлгірмей, келесі табыстылары орнына келіп жатты. Ал сол жердің жергілікті тұрғындары ханцылар келушілердің билігіне араласқан жоқ және қолдау көрсетуге де ниетті болмады. Онымен қоса, династиялардың ішіндегі өзара жанжалдары, үздіксіз соғыстары олардың ыдырауына әкеп соқты. Ол көбіне сюннулар құрған династияларда көп кездесті. Оған дәлел аударылып, бізге жеткен ескерткіштерде келтірілген.

М.В. Крюков бұл кезеңді өте бір «сәтсіз» болды деп есептейді. Тарихи әдебиетте «бұл кезең жеткіліксіз зерттелген және жалпы әлемдік синологияда жапондықтардың зерттеу жұмысын санамағанда» қытайдың III-VI ғғ. Қытай қоғамының спецификасы туралы арнайы зерттеу жоқтың қасы. Енді бұл кезеңнің сәтсіз болуына не себеп болғанына тоқталсақ: Л.Н. Гумилевтің ойынша, үздіксіз соғыстардың орын алуы қытайды оңтүстік пен солтүстікке бөлген жаңа этностар. Олар «Қытайдың солтүстік бөлігі хун-сяньби-қытайлықтардан, ал оңтүсітік бөлігі хань-маньдық метистерден тұрды. Аталған жаңа этностар өздерінің жаңа идеаларымен, талғам және талаптарымен бөлінді. Оларға ланшафт шаруашылықты түрін бұрынғысына ұқсастығымен көрсетіп отырса да, этникалық ортасы Суй мен Таң императорларын түркілерге деген қарым-қатынасын, хунндардың ханцыларға деген ара қатынасын ұқсас жүргізілуіне мәжбүр болды. Солтүстік қытайдың этникалық жағдайы туралы айта кететін болсақ: Бізде қытайдың этносын сипаттайтын III-VI ғғ дейінде, одан кейінде дерек жоқ. «Солтүстік қытайдағы бес тайпаның он алты мемлекеті» кезеңінде этнос қалыптасты деп айту қиын. Жалпы алғанда, әр тайпаның тарихы бұл кезеңнің бір бөлігі болып табылады. Онда сюнну, сяньби, цзе, ди цяны,гаоцзюли, фуюй және ең негізгісі ханьцлар тайпалары қатысты. Аталған тайпалар мен халықтардың этникалық ерекшеліктерін зерттемей тұрып, солтүстік қытайдың жаңа этносы туралы сөз қозғау ерте болып саналады. Мұндай жағдайда тек ғана М.В.Крюковтың пайда болған халықтар арасында ассимилияция болғаны туралы ойымен келісуге болады. Ханьцылар қоғамның мәдени дамуының жоғарғы сатысында тұрды және оның көшпелілерге әсері әртүрлі салаларда көрініс тауып жатты.

Көшпелілер мыңдаған қытайлықтардың ортасына еніп, өздерінің көшпелі тұрмысынан біртіндеп бас тарта бастады және мықты қақпалары бар қалалар тұрғыза бастады. Императорлар үшін үлкен сарайлар салынды. Онда Хань этикеті, киімдері және хань әуендері қолданды. Билеушілер білімді қолдап, император ұлдарын және туыс інілеріне арнап мектеп салдыра бастады. Императорлар белсенді қытай классикалық кітаптарын оқып үйрене бастайды және мемлекеттік жұмыстарды талқылап жатқанда қытай тарихынан мысалдар келтіретін болды. Өздері проза мен өлеңдер жаза бастады. Көшпелілер толығымен мемлекетті басқарудың конфуцийлық теориясына сүйенді. Ауыл-шаруашылығын қолға алу іс-шаралары жүргізілді. Алайда «Солтүстік бес тайпаның он алты мемлекеті» кезеңінің маңызы тек ғана қытайлықтардың көшпелі халыққа ассимилияциясы мәселесімен шектелмейді. Әрі қарай көшпелілердің отырықшы халықпен тығыз қарым-қатынасында орын алған бірқатар мәселелер: олар отырықшы халықпен көшпелілердің қарым-қатынасының маңызы, жеңгендердің отырықшы халықты басқару жүйесінің тәсілі, көшпелі тұрмыс салтынан, отырықшыға ауысу ж.т.б. Қоғамда орын алған маңызды мәселелердің шешімі, қытай жазушыларының шығармаларында кездеседі[1,8-13б].

Қытай авторлары бірнеше жүздеген жыл қытайдың басты қарсыласы саналатын сюннулардың тарихын зер салып келеді. Бұл орайда тарихтың атасы саналатын Сыма Цянь, Бань Гу және Фань Е сюннулар мен қытайлардың өзара қарым -қатынасын суреттеп көрсеттетін еңбектер қалдырды. Ал, Фан Сюаньлин өзінің еңбегін сюнну халқының тарихының соңғы кезеңіне арнайды. Фан Сюаньлин өзінің әңгімесін Сыма Цянь, Бань Гу және Фань Е сипаттамасына оқиғалар желісін тығыз байланыстырады. Сондықтан жоғарыда атап өткен төрт ірі тарихшылардың еңбектері көшпелі халықтардың тарихи сахнадағы жүріп өткен жолын толығымен сипаттайды. Фан Сюаньлин сюнну құрған династиялар туралы осы кезеңдегі тарихын олардың алдыңғы тарихынан ұзақтылығымен тығыз байланыстырады. Ол « Олардың күш құдіреттілігі мен әлсіздігі, шарықтау шегі мен құлдырау кезеңін, салт – дәстүрі мен олардың мекен сүрген жаңа жерлері туралы» жазады. Ал көптеген бастапқы кезеңі туралы мәліметтер Сыма Цянның, Бану Гу және Фан Е еңбектеріннен алынған. Фан Сюаньлин одан алдыңғы еңбектерге сүйене отырып, сюнну тарихына аса өзгеріс енгізе қоймайды. Ол да Сыма Цян сияқты сюннулардың пайда болуын Қытай тарихы бастау алатын Хуан-ди император кезеңімен байланыстырады. Сонымен қатар, осы ұлы тарихшы сюннуларды Ся династиясы кезінде сюньюй, Инь династиясы кезінде –Гуйфан, Чжоу династиясы кезінде – сяньюнь, ал Хань династиясы кезінде сюнну деп атаған. Оның дәлелі «сюнну төгілген ұзын өрілген шашты, теріден киім киетін, иісі бар қой етімен тамақтанатын және қышқыл сүт ішеді» немесе « олар түсініксіз тілде сөйлейді, олардың мүлде басқа салт-дәстүрі мен қағидалары бар және олар басқа адам түріне жатады» деп суреттеген. Көшпелілер мен қытайлықтар арасындағы этникалық айырмашылықтар туралы айтқанда Бан Гу-дың сипаттамасыда толығымен қайталанады [2,24-26б].

Фан Сюаньлин этникалық өзгешеліктерді қарастыра отырып, өзінің алдыңғы авторларына қарағанда сюннудың тек ғана сырт келбеті адам секілді, ал шын мәнінде олай еместігіне тоқталып кетеді. « Олардың жундар мен дилерінде адам келбеті болғанымен, жаны жабайы жануар сияқты, пайдаға кенелетін кезінде билеушілері мен ата-аналарынан теріс айналып кете барады, байлыққа кенелгенде адамға тән қасиеттерді ұмытады» . Осылайша сюннулар қытайларға қарағанда адами құндылықтар жағынан әлдеқайда төмен деп саналады. Сюннулардың ашкөздігі қытай жеріне үздіксіз шабул жасауына себеп болды деп санайды және олар қолайлы сәт түсе салысымен бар күшімен халықты зорлық –зомбылыққа дайын екендігін үнемі білдіріп отырды. Нәтижесінде шекарлық жерлерде жағдай тұрақсызыдғымен сипатталды. Адамдардың отбасы болмады, өйткені көшпелілердің қытайға шабуылы, қытайлар да жауапсыз қалмауы нәтижесінде шекарада үздіксіз соғысқа алып келетін және бұл шайқаста тараптар ауыспалы жеңіске жетіп отырды.

Бан Гу сипаттамасы бойынша: «сюннулардың жерлері өңдеуге жарамсыз, ал халқын құлдыққа алуға болмады. Сондықтанда жабайыларды шекардан тыс жерлерде ұстауға тырысты, өздеріне мүмкіндігінше жақындатқатпады, оларға ақпарат таратпауға ұмтылды. Егерде олар көздеріне түсіп жатса жазалады . Оларға деген қауіпсіздік шараларын ұстанды. Оларды жазықсыз әртүрлі себептермен жазалауға тырысыты, мұндай әрекеттерді көбіне жабайыларды басқаруда ақылды императорлар қолданды. Фан Сюаньлин сюннудың бастапқы тарихына қатысты мәліметтерді еске салғаннан бөлек, өзінен алдыңғы авторлардың еңбекетеріне ерекшеленетін дерек келтірмейді. Оның еңбегінің ғылыми құндылығы басқа болып саналады. Ол Цзинь династиясы кезіндегі сюнну жағдайын суреттей отырып, осы көшпелі халықтың ғасырлар бойы тарихының соңғы бетін толықтырып жазады. Осының арқасында біздің алдымызда сюнну тарихының саяси сахнада жүріп өткен жолы толық сипатталады. Ол Цзинь династиясына қатысты келтірілген мәліметтерді одан алдыңғы авторлардың деректерімен салыстыра отырып, көшпелілердің әлеуметтік ортасындағы болып жатқан өзгерістерді талқылауға мүмкіндік береді. Бірқатар теориялық мәселелердің пайда болуына әкеп соғады. Мысалы: Бір мемлекетте көшпелі және отырықшы халықтың өмір сүруі, отырқшы халықтарды бағындырған көшпелілердің басқару жүйесі, ассимиляция үрдісі, қытай тарихында көшпелілердің этникалық рөлі.

Фан Сюаньлиннің мәліметі бойынша Цзинь династиясы кезіндегі сюнну жағдайы күрт өзгерді. Олар бұрын өз алдыңа солтүстікте өмір сүрген. Қытай сюннулардан қоғану мақсатында шекара сызығын салдырады және ол жерде әскер ұсатйтын болды. Сондықтанда сюннулар қытайлармен тек шекарада орын алатын қақтығыс кезінде және арнайы қытай билігінің бақылауында жүргізілетін сауда-саттық кезінде байланысқа түсетін болған. Енді сол көшпелілер, бүгінде Қытайдың ішкі аудандарына орналасып, ханцылар мен бірге өмір сүре бастады. Бұл жағдай әрине, далалық көшпелілер мен шаруашылықпен айналысатын отырықшылар арасында бірқатар мәселелердің пайда болуымен көрініс тапты. Цзян Тунның қытай жерінде көшпелілердің болуын ішкі органдардың аурумен салыстырғаны бекер емес [1,14-17б].

Сюннулардың Қытай жеріне енуі Хань Императоры Сюань-ди (74-49жж.) билік еткен кезден басталды. Б.з.д. 51 жылы шаньюй Хухане Қытай императорына келіп өзінің қызмет ететінін жариялады. Оған жауап ретінде Хань династиясы сюнну өкіліне Бинчжоу облысының солтүстік бөлігін бөліп береді. Содан кейін бес мыңнан астам сюнну отбасы ханцылардын арасында қытай жерінде тұра бастады. Жергілікті әкімшілік оларды басқаруды өз қолына алды. Олар әкімшілік есепке алынғанымен, салық төлеуден босатылды. Аса ірі қытай жеріне сюннулардың енуі кейнгі Хань династиясының бас кезінде орын алды. Сюннулар арасында 48 жылы ыдырау болып, оңтүстік және солтүстік болып бөлінеді. Оңтүстік шаньюй лауазымына Хуханье шаньюйдің немересі Би тағайындалады. Жеткілікті күшке ие болмасада , Би өзін қытай территориясын солтүстік сюннулардың шабулынан қорғауға ниетін білдіреді. Бидің 50 жылы солтүстік сюннулармен күресі сәтсіз аяқталып, ол император бұйрығымен Мэйдзи уездіне көшіріледі. Қытай жеріндегі сюннулар саны тез өсті. Негізінен олардың саны солтүстік сюннулармен шайқастың нәтижесінде қолға түскен тұтқындардың және босқындардың арқасында көбейді. Оңтүстік сюннулар саны 90жж. 34 мыңға жетті. Ал жалпы отбасылардың саны – 237300 адамға, оның ішінде әскерге жарамдысы-50170 санын құрады. Келтірілген сандар қызығушылық тудырады. Біріншіден, орташа есеппен алғанда әрбір отбасы шамамен жеті адамды құраса, екіншіден әскерге жарадылардың саны халықтың 20% құрағандығы. Осы көрскеткіштер алдағы есептеулерде қолданылады [3,55-57б].

Цянь-ань билігі кезіндегі (196-200) Цао Цао болашақ Вэй императоры У-ди сюннуларды бес бөлікке бөледі. Әр бөлікте білгілі әскерді басқарушы ретінде тағайындайды. Ал, Шаньси провинциясында Гоапин уездінде тұратын солтүстік сюннулардың саны 10 мыңнан аса киіз үй болды. Осылайша, Вэй династиясының соңына қарай қытай терреториясында тұратын сюннулар саны 29 мың киіз үйден асты. Әр киіз үйде жеті адам тұрады деп санасақ, жалпы саны 200 мың сюннуды құрады.

Ханьдық ғалым Цзя И (б.з.д. 200-168жж) Синь-шу жазуында: « Менің есебім бойынша сюннулардың шамамен 60 мың жуа тартатын бағбаншысы болған, бір топ бес адамды құрайтын болса, халықтың саны 300 мың адамды құраған» айтылған. Бұл мәліметтер сюннулардың жалпы әскерінің саны туралы, оларды халықтың санымен пайызына шаққандағы көрсеткішін пайдаланып кейінгі есептеулерде қолдануға болады. Ең алдымен сюннулардың әскері 60 мың болды деген біраз күдік тудырады. Ал Сыма Цянның келтірілген мәліметтеріне сүйенсек, Цзя Идің 60 мың әскер болды деген есебі қате болуы әбден мүмкін. Сонымен қатар, Цзя Идің бір әскер бес адамға татиды деген ойымен келісуге болады. Бір әскер бес адамға татиды деген мысалдар көшпелі және жартылай көшпелілерде қолданылғанын қытай деректерінде жазылған. Әртүрлі мәліметтерді салыстырып қарағанда жалпы сюнну саны шамамен 1,5 млн болды. Осы санмен Л.Н. Гумилевта келіседі.Ол қытайлардың сюнну әскерлері 300 мыңды құрайды деген дерегіне сүйенеді және әскерге жарамдылары халықтың 20% деп санайды. Алайда ол бұл көрсеткішті көп деп есептейді. Себебі сол кездегі Манғолия территориясында 1,5 млн. адам тұрды дегенді білдіреді.

Сюннулардың қытай жерінде келуі малдардың шаруашылыққа жарамды жерлерде жайылып жүруі, әрине отырықшы егіншілікпен айналысатын халық үшін мүдделер қарама-қайшылығын тудырды. Сюннулар үшін көк шөпті жазық дала керек болса, ал дәл сондай жер қытайлар үшін дақыл өсіруге қажетті болды. Сюннулар да өз кезегінде жағдайларының жайлы еместігіне көңілі толмады.

Лю Юаньхай 304 жылы Хань династиясы құрылуы туралы жариялағанда, оның құрамында сюннулардан басқада отырықшы және көшпелі этникалық топтар болды. Лю Цунның 314 жылғы құрған әкімшілік аппараты көшпелі және отырықшы халықтардың санына қатысты қысқаша мәлімет алуға мүмкіндік береді. Шаньюйдың оң және сол көмекшілері қызметі тағайындалды. Олардың әр қайсысы алты жабайы тайпа тұратын жүз мың киіз үйді басқарды. Әрбір он мың киіз үйді басқаратын басқарушы әскер басшы қызметі бекітілді. Бұл жерде көшпелілер туралы екендігі күмән тудырмайды. Бұл туралы біріншіден, қытай деректерінде екі мағына беретін «киіз үй» сөзі дәлел. Бұл адам өмір сүретін орын, « күмбез тәрізді жаппа», « киіз жаппа», «киіз күрке » дегенді білдіреді. «Киіз үй» сөзінің басқа да мағынасы «жанұя» деген мағынада да қолданылады. Екіншіден, көшпелі өмір салтын ұстанатын алты жабайы тайпа дегеніміз –хусцы, сюнну,цзе,ди, цян, сяньби және ухуани.

Жалпы көшпелілерді саны 200 мың киіз үйді немесе 1400 адамды құрады. Бұл көшпелі халықтың саны Шан Юэге сілтеме жасаған Л.Н.Гумилев келтірген 900 мың саннан әлде қайда басым болып табылады. Олардың арасындағы айырмашылық жанұя құрамының көлемінде болуы мүмкін. Егерде біз, Хоу-хань-шу негізіне сүйенетін болсақ, ол бір жанұяда жеті адам деп есептесе, Л.Н.Гумилевті есебі бойынша бес адам деп санауы мүмкін. Жалпы саны бойынша сюннулар жоғарыда айтылғандай 340 мыңды құраса, қалған этникалық топтарға мыңдаған адамдар саны тиісті болды. Олардың арасында жұндар мен дилер өте көп болды. Олай деуге себеп болатын Лю Цунге қарсы көтерілісте 100 мың киіз үй немесе 700 мың адам қатысты деген мәлімет. Олардың ішінде ең басым бөлігі қытайлар болды.

М.В.Крюковтың есебі бойынша, хань кезіндегі отбасылардың көлемі орташа есеппен алғанда бес адамды құрады. Онда Қытайлардың жалпы саны 430 мың үйді құрағанда, 2150 адам болуы тиіс. Осылайша, Лю Юаньхай құрған мемлекетте сюннулар 340 мың, цзе, сяньби,ди, цян және ухуандар 1400 мың және 2150 мың қытайлықтар болды. Жалпы саны 3890 мың адамды құрады. Мұндай әртүрлі этникалық топтардан құралған мемлекетте бірлік болуы мүмкін емес болды. Ішкі қарама-қайшылықтардың салдыры әскери күш қолдануға әкеп соқты. Сюннумен байланысты әртүрлі этникалық топқа жататын тайпалардың ерекшелігі шаруашылығында, ал тілі, салт дәстурі және психология жағына басқа тайпалар көбіне билікке жету мақсатындатақтан тайдыруға ұмтылды [4,21-23б].

Осы орайда Шан Юэнің он алты көшпелі тайпалардан атауын көрсеткен кестесінің сипаттамасы алсақ, оның тек екі тайпасы ғана қытайлық шығыс цзинь династиясы тарапынан талқандалды. Ал қалған тайпаларды көшпелілер бірінен соң бірі басып алып отырды. Сондықтан сюннулар басқа көшпелі тайпалардан қолдау таппайтынын білгендіктен, өздерінен жеті есе көп қытайларға сенім артты. Мұндай сандың алшақтық жағынан алғанда, әрине, сюннулар үшін қауіп тудырды. Көшпелі тайпалар мен отырықшы халықтардың араласуы ассимиляцияға әкеп соғатындығы жақсы белілі. Бұл жағдайда көлемі жағынан әлдеқайда айырмашылықтың болуы жеңігендердің пайдасына тиісті болуы мүмкін емес болатын. Өзінің саны жағынан аз болғандықтан сюннулар этникалық ортада ассимиляция ұшырап сіңуі керек болды және солай болды да. Сюнну да III-VIғғ. солтүстік қытайда өзінің мемлекетін құрған сяньби, цзе, ди және цян тайпалары сияқты қытай этносының ассимиляциясына ұшырады. Ассимиляция үрдісін сюнну билеушілері саяси мақсатта қолданды. Лю Юаньхай таққа отырарда өзінің әрекетінің соңы цзинь династиясынымен соғысқа әкеп соғуын жақсы түсінді. Алдағы күресте ол өз алдына екі мақсат қойды: жақсылыққа жорығанда қуатты мемлекет құру, немесе Вэй династиясының құрылуна жол бермеу болды.

Лю Юаньхай өз әскерлерінің қүштілігіне сенгенімен, саны жағынан көп қытайлардан және билік құруға ұмтылған басқа көшпелі тайпалардан қауіптенді. Ол қытай халқының қолдау табу мақсатында өзін Хань династиясының негізін салған Лю Банның ұрпағымен деп жариялады. Лю Банның ұрпағымын деп сендірген Лю Юаньхай таққа отыру кезінде басылып шыққан жарлықта өзін Аспанның ұлымен деп жариялап, Ол Аспаннан ғасырлар бойы келе жатқан Хань династиясын қайта-қалпына келтіру туралы бұйрық алғаны туралы жазады.

Лю Юаньхайдың Лю Банның ұрпағымын деп санауына негіз болатын дәлел қытай шежірелерінде кездесті. Лю Банның билік еткен алғашқы жылдарында сюннулар тарапынан үздіксіз шабуылдар мазалады. Сондықтан ол кеңес алу мақсатында сәуегей Лю Цзинуден ақыл сұрайды. Лю Цзин оған келесідей ұсыныс жасайды: « Егер сіз, ұлы мәртебелі, Маодунге әйелдікке үлкен қызыңызды берсеңіз және оған сыйлықтар жіберіп тұрсаңыз, ол хань императорының қызы жабайыларға мол байлық әкелетінін түсінеді, нәтижесінде байлыққа алданып үйленеді. Ал кейін ұлды болғанда, ол тақ мұрагері болып жарияланады. Әрине, Маодун көзі тірісінде сөздің күйеу болаңыз болып саналады, ал ол өмірден өткен соң шаньюй болып сіздің кызыңыздың ұлы келеді. Ал немереңіздің сізбен ешқашан терезесі тең бола алмайды. Нәтижесінде уақыттың өтуімен соғыссыз сюннулар сіздің құлыңызға айналады. Лю Бан қарапайым отбасынан қыз алып, оны өз қызы ретінде шаньюйге әйелдікке береді және оған жыл сайын белігілі бір көлемде сыйлықтар жіберуге міндеттенеді. Қытайлықтардың қолдауын табу мақсатында Лю Юаньхай жоғарыда айтылған тарихи оқиғағаны еске түсіреді.

Осындай негізде іс-қимыл жасаған қытайда алғашқы Ся династиясының негізін саған Юя ұрпағымен деп жариялаған Хэлянь Бабо. Оған негіз болатындай дәлел тағыдай қытай деректерінде кездесті.

Өздерінің билігі заңдылығын дәлелдеу мақсатында және сол арқылы олардың қолдауына ие болу үшін шежірелерге сүйенді. Алайда кезінде олардың шаньюйлері күштілігінің арқасында қытайға өзінің шарттарын қойған кездер туралы ұмытып кетті. Мысалы: б.з.д. 90ж үш қытай армиясы сюннуларға қарсы жорыққа шығады. Олардың сюннулармен шайқасы тоғыз күнге созылады. Кейін қытайлар әзер дегенде артқа шегінеді. Б.з.д 89 жылы жеңістен кейін бір жылдан соң Хулугу шаньюй У-ди императорға хат жолдайды. Онда: «Оңтүстікте ұлы Хань мемлекеті орын тепкен, ал солтүстікте ұлы хусцылар, олар Аспанның сүйікті ұлдары, сондықтанда өзімді ұсақ қағидалармен шектеп жатпаймын. Бүгінде мен Хань мен бірге сауда-саттық үшін үлкен орын ашқым келеді, Хань үйінен әйелдікке қыз алсам, сонымен қатар жыл сайын 10 мың күріш, 5 мың ху просасы, 10мың түрлі-түсті жібек маталар жіберілгенін қалаймын. Сонда ғана шекараларда ұрлық қақтығыс болмайды деп сендіремін» деп жазылған. Басқаша айтқанда жеңімпаз Хулугу сюннуларды Аспанның сүйікті ұлымын деп жариялап, оларға өздерінің шарттарын қойған. Мұнда ешқандай да туыстық байланыс туралы сөз болуыда мүмкін емес.

Сюннулар үшін отырықшы халықты басқарудың жаңа түрі қажет болды және осы түрді жеңіл жолмен тез арада ойлап тапты. Олар отырықшы халықты көшпелілерден бөліп, оларды әрқайсысын басқаруға арнайы шенеулікті тағайындады. Отырықшы халықтың саны шамамен 400 мың үйден асты. Олардың қылмыстық істерін қарайтын оң және сол жасауыл тағайындалды. Оларға 43 шенеулік бағынды. Ал, көшпелі халықтың саны 200 мың киіз үй, оларды шаньюйдің оң және сол көмекшілері арқылы басқарылды. Олардың 10 мың киіз үйін бақылайтын әскер басы лауазымы енгізілді. Көшпелілердің басқару ісіне отырықшылар араластырылмады. Олар негізінен билік органдарында қызмет атқарды.

Қытай шенеуліктерінің қызметтері әрине, сюнну ассимиляциясын тездетті. Алайда бұл үрдісте басты рөлді қытай мәдениетінің жоғары деңгейі ойнады. К. Маркстың атап өткніндей: « тарихтың шындық заңына сәйкес, басып алушы –жабайы халықтар, өздері жоғары мәдениеттің құрсауында қалды». Императорлар билік еткен жылдарда қытайлармен үздіксіз байланысының нәтижесінде қытай мәдениетіне сіңе бастағанымен қоса, оларға тән мінез-құлықтары да көріне бастады. Маңызды өзгерістер көбіне тұрмыстық салаларда көрініс таба бастады. Әсіресе киім кию мен тамақтануда.[1,19-21б].

Қорыта келе, яғни қазіргі тәуелсіз Қазақстанның тарихы жаңадан жазылып жатқан тұста, тарихи шындықты арқау еткен шынайы тарих жазу әр азаматтың міндеті болып табылады. Шыншыл тарих ғана өзінің тәрбиешілдік, елдестірушілік қызметін атқара алады. Ал мұндай тарих жан-жақты терең зерттеліп, ғылыми зерденің тезінен өткен, ақиқаттығы талас тудырмайтын деректер негізінде жазылмақ. Жоғары жазылған мақала жұмысы немесе «Солтүстік қытайдағы бес тайпаның он алты мемлекеті»кезеңі туралы әрі қарай тереңірек үңілсек ата –бабамыз болып саналатын көшпелілер тарихын зерттеуде нақты жазылған деректер пайдаланылды. Аталған тақырып шеңберінде әліде зерттеп-зерделеуді қажет ететін ауқымды дүние болып табылады. Сондықтан, бұл мақала әрі қарай ғылыми-зерттеу жұмысы ретінде өзінің жалғасын таппақ.