Ал алаш көсемдерінің бірі Халел Досмұхамедовтың мына хатын
жүктеу/скачать 49.5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Военно-исторический архив г.Москвы. Фонд №ДПОО Опись №1904 Дело хр.1915 Заказ №493
- Письмо Стр. 1 Халелъ: С. Петербургъ отъ 7 октября 1904, къ студенту Губайдулле Бердиеву
| Ал алаш көсемдерінің бірі Халел Досмұхамедовтың мына хатын
Мәскеудің Әскери-тарихи мұражайынан көшіріп алдым. Орал қаласының музейінде болған кезімде бұл хат жөнінде ешбір дерек кездеспеді. Тарихшылар мен философтар бұл хат туралы ешнәрсе түсіндіріп бере алмады. Соған қарағанда хатпен бірінші танысып отырған мен болуым мүмкін.
институтъ – есть студентъ Военно-Медицинский Академии Халелъ Досмухамедович Досмухамедовъ проживающий по Доманскому переулку д № 46 1911. Неблагоприятныхъ сведений поступках … тировать его политическую благонадежность въ отделение до возбуждения … непоступило Письмо Стр. 1 Халелъ: С. Петербургъ отъ 7 октября 1904, къ студенту Губайдулле Бердиеву, въ Казанъ, Ветеринарный институт. После долгой городской душной жизни степь произвела на меня чарующее впечатление. Видъ знакомыхъ кибитокъ, приездъ свой дорогой аулъ, встреча родныхъ, почтение постороннихъ – все это производить неотразимое впечатление и свидетельствуетъ о превосходстве степняковъ над цивилизованными. Когда подумаешб, что кроме тебя, десятки или даже сотни киргизовъ получаютъ высшее образование, то приходитъ къ всяческимъ, что и этотъ народъ способенъ къ труду, къ прогрессу, что и онъ, может быть когда-нибудь займетъ в мировомъ господстве одно изъ почетных местъ, что и онъ можетъ сделаться второй Японией, а не выиграть какъ другие инородцы подъ властью белыхъ чертей, которых не хочеть … неизбежно бороться и побороть своего душителя, самодержавного какъ мужиканъ, который не могли справиться внутренними подземными силами, выливает свою лавку на ни в чемь неповинныхъ жителей окрестностей. Такъ теснять и давять и наш бессильный, и пока невежественный народъ, отнимаютъ у нихъ земли, добытый кровью от татарь, башкиръ, калмыковъ к отстоянныя ценою бесчисленныхъ жизней отъ воровъ и разбойниковъ – казаковъ. Раздаютъ ихъ крестьяномъ, новымъ культурегератъ нашего народа. Культуртрегаты … страшно сказать что слово про крестьянъ, населенныхъ теперь нашу степь «культивировать» ее. Они ее культивируютъ распространяя табакъ, водку, обманъ, вовровство, развратъ к нищету, плодомъ чего явится вымирающаго целого народа въ непосильной борьбе за существования. Въ такомъ же духе действетъ наша степная администрация, распространяющая въ степи. Кляузы, сутяжничество и партиями вражды. У борозда правления по несчастному стечению обстоятельствъ вотъ уже несколько летъ стоять люди жестокие, безнравственные, безъ жалости и любви къ народу, грабящие народъ, попирающий его самыя священныя чувства – религию. Вотъ например, сборъ пожертвовании въ пользу красного креста: управ. Об,являет «приказъ» начальства собрать съ богатыхъ по барану, а съ бедныхъ по рублю, а изъ этой громадной суммы отдаетъ начальсту около 100 рублей и т.д. Нужно бы несколько человекъ, чтобы пересчитать обиды нанесенныхъ компанией Юлдузовыхъ нашему несчастному народу. Даже и во время выборовъ. Нельзя ничего сделать противныхъ. Они запугали весь народъ, и онъ молчитъ. Досадно то, что, видя все это, самъ ничего не можешь сделать. Мы все идеализировть, что будемъ помогать народу, но когда. Да, братъ все это очень волнует сердца. Одинъ ты поймешь меня и посочувствуешь мне подумай нельзя ли что-нибудь сделать, чтобы управителем назначили Адаевца Ужека (получившаго 19 шаров) или Джилсюумбета (11 шаровъ), а то управителем вероятно, будетъ подлецъ Джумагулъ изъ компании Гадучевыхъ, и будетъ опять стонать народъ подъ его игомъ. Въ подлинномъ письме несколько … на киргизском языке. Нач. СПБ О.О. с/л №12065 Досмухамедов
қауыпсіздікті департаментінің ұсынысына жауап беремін қорғау бөлімі «Сенің Халелің» атты Санкт-Петербургтен 4 тәртіп Қазан қаласының ветеринар институтының 23 қазан 1904 ж. студенті Ғұбайдолла Бердеевке 7 қазанда №15081 1904 жылы жазылғаш хаттың авторы Әскери- медицина Академиясының студенті Досмұхаметов Халел Досмұхамедович Даманский көшегі қиылысында №46 үйде турады 1911. Осыған дейін ол туралы саяси сенімсіздік көрсететіндей мәліметтер түскен жоқ. Хат. 1-беті. Халел. 1904 жыл 7 қазан С-Петербургтен Қазан қаласындағы Ветеринар институтының студенті Ғұбайдолла Бердиевке. Қаладағы ұзақ мерзім ішіндеге қапырық өмірінен кейін дала маған бойды билеп алатындай әсер етті. Өзіме таныс кигіз үйдің көрінісі, аса қымбатты ауылыма келгенім, туыстармен кездесу, сырт адамдардың құрметі – осының бәрі таңқаларлықтай әсер етеді. Бұл далалықтардың өркениеттілерден жоғары турғандығының белгісі. Сенен басқа жүздеген, мыңдаған қырғыздар жоғарғы дәрежелі білімдер алып жатқанын ойыңызға алсаңыз, сол кезде бұл халықта еңбекке, алға басуға қабылетті деп есептейсің. Ол: «Бір кезде дүние жүзінде алдыңғы қатарлы құрметті орындардың бірін алады, ол екінші Жапонияға айналады» - деген сөз. Ақ шайтандардың қол астында үнемі бола беруі мүмкін емес. Өзін өзі тұншықтырушы, әрі өз билігін шектемеген, тіпті жерасты күшіне қарсы тұра алмайтындар өзінің өшін ешқандай кінәсы жоқ шет аймақтағы халықтардан алмақшы. Осылайша, әзірше қарсыласуға шамасы жоқ біздің халқымызды тықсыруда, жаншуда. Олардың жерлерін тартып алуда. Бұл жерлерді халқымыз қанын төгіп татар, башқұрт, қалмақтардан қорғап қалған еді. Мыңдаған адамдардың өмірін қиып ұрыларына, тонаушыларына, біздің халықты «үйретушілерге» бөліп берді. Олар біздің халыққа темекі тарту, арақ ішу, өтірік айту, ұрлық, зорлық зомбылық арқылы қайыршы болуды үйретіп, соның жемісі ретінде бүкіл халықты құрып кету дәуіріне жеткізбекші. Біздің халық өмір сүру үшін жанталасуы қажет. Дәл осындай жолмен біздің дала әкімшілігіндегілерде қимылдамақшы (Нач.СПБО.О. с/л №12065 Досмұхамедов). Бірін-бірі жамандау, пәлеқорлық, дау-жанжал туғызу және партияға, жікке бөлініп жауласуды қоздыруда. Басқарудың басшылары болып міне бірнеше жыл бақытсыз заманның кеселінен қатыгез, адамгершілігі жоқ, халқына деген жүрегі таза емес, аяушылықты білмейтін, тонаушылар, қасиетті діни сезімді аяққа басушылар келеді. Мысалға, басқарманың қызыл крестіне жанашырлық жәрдем жинау дегенді сылтаулап бастықтар «бұйрықпен» байлардан бір-бір қойдан, а кедейлерден бір рубль жыйнауды жариялайды. Бұл адам айтқысыз көп сомадан бастықтарға 100 сомы қалдырылады. Біздің бақытсыз халқымызға (Юлдузовтың) Жұлдызовтың компаниясының жасаған жамандығын есептеп шығару үшін бірнеше адамды отырғызу керек. Сайлау кезінде де солай. Ешнәрсе қарсы қоя алмайсыз. Бүкіл Халықты қорқытып қойған. Олар үндемейді. Ең өкініштісі сол, осыны көре тұрып сенің қолыңнан ешнәрсе келмейді. Біз халыққа көмектесеміз деп қиялдаймыз. Қашан? Осының барлығы жүректі ауыртады. Тек сен ғана мені түсінесің, маған жаның ашиды. Ойланшы. Болыстыққа Адай Өжекті (Ужек Б.Н.), (19 шар алған) немесе Жылсүйімбетты (11 шар алған) сайлауға болмас па екен? Әйтпесе болыстыққа Гадучевтың компаниясынан сұмырай Жұмағұлды сайлауы мүмкін. Онда тағы да халық оның қанауынан қанқақсайды. Хаттың түп нұсқасында бірнеше сөз .... қырғыз тілінде. Міне қазақ халқының адал ұлы, Батыс қазақстанда Алаш партиясының филиалын құрған Халел ағамыздың бұл хатында мен бірінші болып көшіріп алған сияқтымын. Өйткені танысты деген тізімде ешкімнің аты – жөні көрсетілмеген. жүктеу/скачать 49.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|