"Алаш ісі" немесе "Түрме тарихына" қатысты деректер Мәңгілік сақталсын

“Қылмысты іс” №.......

Әділов Д., Дулатов.М., Бірімжанов Г., БолғанбаевХ., Битілеуов., Байдуллаев.А., Испулов М., Жәленов К. т.б. айыпқа тартқан № іс.

І том.

1928 жыл, 17 желтоқсан.

Мен, төменде қол қойған ПП ОГПУ- дің Қазақстан бойынша өкілі Шумилов дәл осы күні, ОкрУРО- ның агенті Мұстамбаев пен Порояновтың қатысуымен, жеке бастарын растайтын 8№.... куәлігінің негізінде мына жайды баяндап дәйектеме жасадық:

Бүгін жолға шығардың алдында менің пәрменіммен Әділов Мұқашты ұбтау мақсатымен Байділдаев Ағабектің ауылы қоршауға алынды, өз еріктерімен берілуі туралы ескертуді Әділов пен Байділдаев құлақ аспады, сондықтан да тұс-тұсынан оқ боратып, ескерту жасадық. Содан кейін барып, Әділов бізге берілді де, № 18812 “Карабин” мен оның 24 дана оғын және 2 тапаншаның оғын бізге тапсырды да өз еркімен берілді. Әділовті тінткен кезде шыққан дүрбісі тартып алынды, Байділдаевтан ештеңе де шыққан жоқ. Сондай-ақ Әділовтің 2 биесі мен жеке басын растайтын куәлігі алынды.

Жазған –

Оқымым –

Протокол бізге оқылды.

Қағаздың келесі бетіне:

“Шумилов жолдас пен басқа да өкімет өкілдері жіберген адамдар маған ерікті түрде берілу туралы ескерту жасаған жоқ. Мен киініп болып, есімді жиып үлгергенше тұс-тұстан оқ бората жөнелді. Қарсыласудың пайдасы жоқ екенін біліп мен өз еркіммен берілдім.
І том. 2-бет.
Содан кейін барып олардан жіберген адамдарды 10 минуттық ескерту мерзімі туралы Байділдаев Ағабекке айтқанын білдім, ал Байділдаев ол туралы маған айтуды ұмытып кетіпті. 10 минуттық мерзім біткен соң ғана оқ атылған екен.

17/ХІІ – 28 жыл” – деп қарындашпен “Д. Әділов” қол қойыпты.

Бұл хаттама тергеу ісінің 2- бетінде тіркеулі тұр.

Бұдан кейін барып “Ұстау туралы протокол” келтірілген. Онда: “Мен, ПП ОГПУ- дің Қазақстан бойынша өкілі Шумилов, 1928 жылдың 17 желтоқсаны күні азамат Әділов Мұқашты ұстаған кезде онымен қоса Сырдария губерниялық іздеу басқармасының агенті, тергеу мен соттан қашып жүрген Байділдаев Ағабекті Сырдария аймақтық қылмыстыларды іздестіру бөлімінің қызметкерлерінің өтініші бойынша бостандықта жүрсе тергеу ісінің барысына кесірін тигізер деген оймен және шындықтың ашылмай қалуы мүмкіндігін, сондай ақ соттан қашып кетер деген күдікпен Қылмысты Істер Ережесінің 100 бабына басшылыққа ала отырып:

Шаян ауданының №21 ауылының азаматы Байділдаев Ағабекті қашан оған айып тағылғанша тұтқындау туралы шешім қабылдадым. Байділдаевтің өзінің көрсетуі бойынша одан: І /12 оғы бар №84454 “Наган”, 2/2 оғы мен І гильзасы бар №450 “Браунинг” алынды.

ПП ОГПУ– дің ҚССР бойынша өкілі Шумилов”. /І т.3- бет/.

Бұл да қарындашпен жазылған. Дала жағдайы. Онда қалам мен сия дайын тұрмағаны анық.
І том, 3-бет.
Стенограмма.

Тіркеу хаттамасы /протоколы/. 24/ХІІ – 28 жыл.

1. 
   Аты, әкесінің аты, фамилиясы – Дінмұхамед Әділұлы Әділов.
   
2. 
   Жасы 28 жаста.
   
3. 
   Тұратын жері – Сырдария аймағы, Сарысу ауданы.
   
4. 
   Тұрақты мекені не туған жері – Сарысу ауданына қарасты Шу өзенінің маңы.
   
5. 
   Партиялығы – қазір партияда жоқ, бұрын коммунист болған.
   
6. 
   Ұлты – қазақ.
   
7. 
   Айналысқан қызметі – а/Ақпан төңкерісіне дейін – шәкірт. б/Қазан төңкерісіне шейін – төңкеріс мекемелерінде қызмет еттім, оқыдым.
   
8. 
   Білім дәрежесі – Гимназияның 5 класын бітірді, содан кейін біраз уақыт Университетте дәріс таныған.
   
9. 
   Үй жағдайы – үйленген, әйелім және балам бар.
   
10. 
    Күн көрістік қаракеті – жұмыссызбын.
    
11. 
    Әке – шешесінің байлық мөлшері – кедей.
    
12. 
    Қозғалмайтын /үй, зауыт, т.б. – Т.Ж./ - жоқ.
    
13. 
    Саяси көзқарасы үшін қуғынға түсті ме, қайда, кім жән қашан 1918 жылы күзде ақтардың қолына түсіп Блоговещенскі қаласының түрмесінде отырдым., 1919 жылдың екінші жартысына дейін Колчактың тұсында ақтардан жасырынып жүрдім.
    
14. 
    Қызыл әскер қатарында болды ма /қашан және қайда, қанша уақыт/:- 1918 жылдың көкегінен бастап қыркүйекке дейін Қиыр шығыста ақтарға қарсы соғыстым.
    
15. 
    Сіздің саяси көзқарасыңыздың қалыптасуы туралы қысқаша айтып өтсеңіз? Қалай сіз коммунистіктен контр – революционерлікке айналып кеттіңіз және көрнекті кеңес қызметкерлерінен құлдырап, даладағы қашқынға айналдыңыз?
    

Бұдан кейінгісінің барлығын да алдыңғы айталғандардың заңды жалғасы іспетті өз - өзінен жалғаса берді.

Қожанов ол кезде партия қатарында жоқ болатын, Қазақ педагогикалық училищесінің оқытушысы болып істейтін. Оған дейін ол “Бірлік туы” газетін шығарып тұрды. 1918 жылы Қоқан мемлекетінің құрылтайында Болғанбаев екеуі тілші ретінде барып қатысқан еді.

Мен Ташкентке барғаннан кейін Рысқұлов басқарып отырған Мусбюроға кірдім. Мусбюродағылар мені мен Борамбаевті /Болғанбаевті емес пе – Т.Ж./ Қазақ Республикасының Оқу ағарту халық комиссариаты арқылы сол кездегі Жетісу губерниясына партия жұмысына жіберді. Партиялық билетім жоқ болса да мен өзімді партия мүшесімін деп есептеуші едім. Ташкентке тап болғанан кейін мен Қожанов пен Болғанбаев екеуімен бірге тұрдым, сондықтанда мені Мусбюро Жетісу губерниясына жіберген кезде солардың сөзіне еріп онда бармадым. Мен жас әрі қаным қызба кезі еді. Адамға әр түрлі нәрсе әсер етеді ғой. Мен солардың ықпалы арқылы Қазпедучилищесінде оқытушы боп қызметке орналастым. Меңгерушісі – Иса Тоқтабаев болатын, ал Қоджанов оқытушы әрі педагогикалық кеңестің хатшысытын.

Осы мектепке мен оқытушы боп орналасқаннан кейін Қоджанов хатшылық міндеттен бас тартты да оның орынын мен бастым.

Көктемге қарай мені Халық ағарту комиссиясы /ол кезде Төреқұлов Нарком болатын/ мені Верныйға +/Алматы –Т.Ж./ Облыстық оқу ағарту бөлімінің меңгерушісі етіп жіберді. Менімен бірге курстың меңгерушісі Құлжанов Ибадулла аттанды. Менің қасымда Мұратбаев та болды. Жетісуға келгеннен кейін мен ОблОНО - ны меңгердім және қазақ пен қырғыз балалары оқитын курсқа лектор болдым. Ревком төрағасы Поздняков, облревком Призидиумының мүшесі

Омбыда мен Садуақасов Жанайдармен кездестім. Ол бізді вокзалға дейін шығарып салды. Орынборға келгеннен кейін мен Омбыда бірге оқыған Сұмағұл Сәдуақасовтың бөлмесіне орналастым. Орынборға біз түн ішінде келдік, сол күні оның үйіне қондым ба, әлде ҚирЦИК- тің жатаханасының №10 бөлмесіне қонды ба, ол жағы есімде жоқ. Дәл сол бөлмеде бұрын Дутов тұрған екен. Сөйтсем мені жоғарыдағы қоса Ішкі істер халық комиссариатының коллегия мүшесі етіп сайлапты. Ішкі істер Халком Мырзағалиев екен. Мен сонда қызмет істей және мұнда мен ұлтшылдық бағыт ұстандым. Бұл бағытта жүргізген Сұмағұл Сәдуақасов, Әшім Омаров және мен үшеуіміз болдық, өзімізше бір топ құрдық. Біз үкіметтің жүргізіп отырған бағытын отаршылдық бағыт деп түсіндік...” – 19 – бет.

І том. 6-бет.
Протокол допроса. Бұл үшінші тергеу. Тергеу хаттамасы. 1928 жыл. 28 желтоқсан. Қызылорда қаласы.

Мен, ПП ОГПУ – дің Шығыс бөлімі бастығының көмекшісі Саенко төменде аты аталған азаматтан айыпкер ретінде сұрақ – жауап алды, ол мына жайларды айтады:

Мен, Әділов Дінмұхамед, Сырдария аймағының Сарысу ауданының №3 ауылының қазағы, былай деп жауап бердім...” – дейді де әрі қарай жоғарыдағы өмірнамалаық хикаяны жалғастырады. Заңды, іс қасақана қайталатулар арқылы суыртпақтап жіп тартуға арналған. Қылмыстық іс жайына қалып, саяси асқар беріле бастаған.

“1922 жылдың аяғында мен өз ауылымның балаларын оқуға орналастыру үшін Ташкентке бардым. Онда барған соң Сырдария облыстық атқару комитенінен Әулие – Ата уезінің болыстары Ақмола губерниясының аралас отырған болыстарының тұрғындарынан қай жаққа қарағысы келетіндігі туралы пікірін айтып, санақ жүргізу үшін арнайы мандат алдым.

+/Пәленің басы осында жатыр. Онда Ақмола Сібіревкомға қараған. Әр түрлі айтыстар жүрген Рушылдық та болған. Оның мәнісі кейін ашылды – Т.Ж./

Мен өзімнің ауылыма келген соң ел – жұрттың есін шығарған Қара ноғай дегеннің бүліншілігі туралы көп естідім. Кейіннен оның Ақмоладан келген Әубәкіров деген екенін білдім. Бұған дейін бұл Әубәкіров Ақмола өкіметінің атынан құрылған Ақмола мен Қарқаралы уездерінің арасындағы барымта дауын реттейтін комиссияның төрағасы болып істепті.

Комиссия ешқандай нәтиже шығара алмай кері қайтыпты, ал Әубәкіров өзінің төтенше жасақтарымен осында қалып, жұртты тонаумен шұғылданыпты. Онымен бірге қалған мелиционерлердің саны 8 ғана болғанымен ол өзінің жасаған барымташылармен толықтырып, молайтып алыпты. Соның нәтижесіне Әубәкіровтің қарамағындағы жасақтардың саны 50-60 адамға жетіп, аңшылар мен тұрғындардан қаруды тартып алуға көшіпті. Әубәкіровке Жолдасбаев Шана деген ерекше жақын болып, оның оң қолына айналыты. Ол әйгілі ба

І том. 7-бет.

Әубәкіров осы жасағымен әуеліде Ақтау мен Ортау бойын аралап онда неше түрлі бейбастықтар жасап, әйелдерді зорлап, т.б. қиянаттар жасапты. Оның мұндайбейбастықтарын есептеген Ақмола өкіметі арнайы әскер жасақтап жіберіпті, екі арадағы қақтығыста еш нәтиже шығара алмай Әубәкіровтің жасағына қарсы еш нәтиже шыар алмай кері қайтыпты. Бұдан кейін Әубәкіровтің жасағы Тарақтыларға қарай жылыстап Шу өзенінің жағасына жайғасыпты. Осы араға қыстау салып алып, өзінің талан – таражын жалғасытыра береді. Күн сайын ойын –сауық кешін ұйымдастырып, зорлықпен тартып әкелген әйелдер мен қыздарды масқаралап, зорлаған. Ең соңында әр ауылдан әкелінген әйелдердің күйеулерін де осында алып келіп, әлгі қыстауға қамаған. Ал Әубәкіровтің өзі: Ақмоладан қоныс аударып кеткен тұрғындарды кері қайтару үшін көмек сұраймын деген желеумен Әулие – атаға жүріп кетеді. Алайда көліктің қосарға алған көліктерді сатып тарақтыларға қайтып оралады.

Осыдан кейін ол өзінің жасағын екіге бөлді, оның ішінде Мұстафин басқарған топты Шу өзенінің оңтүстігіне жібереді де, өз өзі бұрынғы орынында қала береді. Мұстафинмен бірге аттанған топ өзінің бейбастығы мен зорлық – зомбылығын жалғасытра береді. Мысалы, жасақтың бірнеше милиционерлері Үшабыз болысының азаматы Артықбай Алиннің бірнеше атын тартып алып кетіпті.

Алин осы жайды айтып маған кісі жіберіпті, мен сонда бардым. Онда барғаннан кейін жаңағы милиционермен кездесіп, құжаттарын көрсетуді талап еттім. Ол маған не мөрі, не белгісі жоқ, тек бұл адам менің жасағымның милиционері Әубәкіровтің қолы ғана қойылған қағазды көрсетті. Менің әңгімемнен кейін ол милиционерлер әлгі алған аттарын қайтарды.

Мен бұл кезде өзімнің ауылыма қайтып келіп едім. Біраздан кейін біз Әубәкіровтің тамалардың ішіне қарай қоныс аударғысы келетінін естідік, онда менің ағайындарым мен өзім тұратынмын Әубәкіровтің жасағының әлегінен құтылу үшін және Әубәкіровке өзінің бұл бейбастақтығын тоқтатуға көндіру үшін ағайым Байсейіт екеуіміз ақыл қостық та, ол осы жөнінде Әубәкіровпен келісуге аттанып кетті.

Байсейіт кеткеннен кейін бір екі күннен соң ол маған арнайы адамды хабаршы етіп беріпті. Байсейт хатында: ел – жұрттың төзімі әбден таусылғанын, сондықтан Әубәкіровтің өзі тұтқындалып, жасақтарының қарусызданғанын айтыпты. Сол хатында Байсейт менің келіп кетуімді өтініпті. Мен бірден солай жүріп кеттім.

Әубәкіров ұсталған жерге келсем Байсейіт онда жоқ болып шықты. Онда қолға түскен Әубәкіровтің өзі және оның көмекшісі Жолдыбаев пен бірге барлық милиционерлер бар екен. Олардың қолға түсіру барысындағы қарбаластың кезінде Жолдыбаев сол отрядтың бұрынғы милиционері Жексенов деген жаралап алыпты, ол жаралы күйінде жатыр екен. Тұтқындалған адамдарды Әубакіровтің жасақтарының қаруымен ауыл тұрғындары күзетіп тұр екен Әубәкіровты тұтқындауды ұйымдастырған аудандық милицияның бастығы Байтанов, менің ағайым Байсейіт пен Кеншімов т.б. екен.

Тұтқындармен мен ауылға қайтып келген күні жоғарыдағы аталған адамдармен бірге ағайым Байсеиіт те бірге келді. Ал Мұстафиннің жасағы әлі де құмның арасында өзінің талан – таражын жалғастыра береді.

Біз төртеуіміз, яғни, мен, Байсейіт, Байжанов және Кешимов өзімізше басшылыққа қолға алдық. Мен келгенше-ақ олар Әубәкіров

Бәріміз ақылдаса келіп үкімді Шу өзенінің жағасында орындау туралы бәтуға келдік, сөйтіп, олардың денесін өзеннің мұзының астына тастау керек деп шештік. Осы шешімге байланысты мен тұтқындалған Әубәкіровті ертіп Шу өзеніне қарай жүрдім де, Жолдасбаевтің қасына аудандық жасақтардың милиционерлерінен күзет қойып, ауылға тастап кеттім. Байсеиіт пен Байжанов бастаған тағы басқа адамдар қалған тұтқындармен бірге өз ауылдарына бет алды.

Шу өзенінің жағасына келген соң тұтқындарды тоқтаттым да Әубәкіровтің өзімен жеке сөйлестім, ол әңгіменің қысқаша мазмұны мынадай:

Мен одан: біздің бұларға не істеу керек деп шешкенімізді білесіздер ме? – деп сұрадым. Ол, не істейтінімізді топшалап қана білетінін, айтты да, кешірім жасай көріңдер деп жалынып, өзінің барлық кінасын мойнына алды... Мен оған өзімнің халық тілегін орындаушы ғана екендігімді, ал Әубәкіровтің оларға істеген қастандығының бастан асып кеткендігін және ол туралы ертерек ойлау қажет еді дедім.

Бұдан кейін Әубәкіров мұздың үстіне барып тұрды, сол кезде оны аудандық милицияның милиционері Жайлаубай Байларов атап салды. Әубәкіровтің жасағында бірге болған Жексенов жаралған Жолдасбаевті де сол милиционер атты. Өлікті мұздың астына батырып жібердік те біз жақын маңдағы ауылға бет алдық.

Оған дейін маған құм ішіндегі Мұстафиннің жасағын тауып ап оның отрядын қарусыздандыру тапсырылған еді. Сөйтсем, мен келгенше бұл жасақты халықтың өзі қарусыздандырыпты, мен тек жұрттың қолындағы мылтықтарды жиып алдым да оларды Әубәкіров

Мен өз ауылыма келген соң бұл милиционерлерге қолдағы тұтқындарды, заттарды және қаруларды қайтарып бердім. Байжанов аудандық милицияның бастығы ретінде және менің ағайым Байсейіт екеуі Әубәкіровтің жасағының бүліншіліктері туралы хаттама жазып қылмысты тергеу басқармасының бастығының атына хатама жазып, оны аталған милиционерлерге берді.

Бұдан кейін мен бірнеше милицияны ертіп, Әулие – Ата қаласына келіп, Уездік атқару комитетінің мәжілісінде Әубәкіровтің отрядының барлық бейбастықтығы мен жергілікті халықтың Сырдария облысына қарағысы келетіндігі туралы тілегін барынша толық жеткіздім. Бұдан кейін біз Ташкентке барлық, онда да болған жайдың мәнісін толық баяндап бердім. Бұл мәселе жөніндегі өкімет орындарының бағасына қарап мен іштей маған ешқандай кінә артылмайды және қуғынға түспймін ау деген сенімде болдым. Сол бұрынғысынша кеңес қызметінде істей бердім.

Өткен жылы Шымкент қаласында Әубәкіровтің ісіне байлансты менің ағайым Байсеиіт тұтқынға алынды. Бұны менің де тұтқындалуым мүмкін екендігі туралы берілген белгі деп түсіндім. Менің өз ауылыма кетіп қалып, қаладан алыс тұруыма түрткі салған жай осы еді. Менің бұл әрекетім осыдан кейін жазадан қашқандық деп бағаланды және Байсеиіт екеуімізді заң орындарының қудалап жүргені туралы хабар бүкіл қыр еліне жайылып, кетті. Кейінгі өсек аяң менің өмірімнің соңғы кездеріне ғана байланысты.

Куәлік сөзімді өзім оқып қол қойдым. Сұраған – Саенко.

28 желтоқсан. 1928.

Мен, 1885 жылы Торғай обылысының Торғай уезінің Сарықопа болысына қарасты №1 ауылда тудым./ Бұл қазіргі Қостанай облысының Наурызым ауданы/. Ата – анам мал шаруашылығымен айналысады, ортадан төмен дәулеті болды. Анамнан емшектегі кезімнен айырылдым, ал әкем 12 жасымда қайтыс болды. Ауыл мектебінде 2 жыл оқыған соң, 1897 жылы Торғай қаласындағы 2 кластық орыс-қазақ мектебіне түстім де оны 1901 жылы бітіріп шықтым, одан кейін Қостанай қаласындағы бір жылдық мұғалімдік курсты 1902 жылы тәмамдадым. 1902-1904 жылдың арасында /аздаған үзіліспен/ Торғай уезінде мұғалімдік қызмет істедім. 1904 жылы сонау Қытай шекарасынының түбіндегі Семей облысының Зайсан уезіндегі ауылдық мектептердің біріне ауыстырылдым, онда 1907 жылға дейін болдым... /97-107 беттер машинкаға басылған/

Сол кезде маған кеңес өкіметіне қарсы күрескеніне қарамастан алашордашыларға ВЦК- тің кешірім жасағаны туралы мәлімет келді. Мен 1920 жылдың қыркүйек айында Омбы қаласына келдім де бірден губерниялық атқару комитетіне кірдім.

Міне, тура сол кезден бастап менің кеңес өкіметінің жағында істеген үздіксіз еңбек жолым басталады. Өзімнің атқарған лауазымдарым мен істелген жұмыстарымды тізімдеп шықпай тұрып, мына жайды айтқым келеді: мен Омбы қаласында шығып тұратын “Кедей” газетінің бетінде /1920 жылғы 7 қараша күні / өзімнің кеңес өкіметіне деген көзқарасым баяндалған және біздің өткендегі қайраткерлігіміздің тұсында жіберілген кемшіліктерімізге тоқталған мақаламды өз атыммен жарияладым. Бұл мақаланың ешкімнің зорлауынсыз, еш қай жақтың мәжбүрлік ықпалынсыз және қорқып емес арыма жүгіне отырып жаздым. Өзімнің сөзімнің шын көңілден шыққандығын бұдан кейін іспен дәлелдеуге тырыстым.

Омбы да мен бар – жоғы екі ай ғана болдым, онда Ақмола ГуОНОесі мен Сібір ОНО-ның нұсқаушысы қызметін атқардым. Қараша айында Ташкентке ауыстым, онда “Ақ жол” газетінің жауапты хатшысы боп орналастым. “Ақ жол” да 1921 жылдың мамыр айына дейін істедім және өзіме көрсетілген сенімді толық атқардым, кей кездері бас мақала жаздым, оларды қазір санап бере алмаймын, алайда Кронштад оқиғасы туралы бас мақаланы менің жазғаным есемде. “Ақ жол” газеті және оның ішінде саяси мазмұндығы ұстамдықтар туалы, көп сөз қозғалып, баспа сөздерде түрлі таластар жүріп жатыр, оның барлығының мен істеген кезге ешқандай қатысы жоқ.

1921 жылы үйелеменінің соңынан Семейге бардым да үй-ішімнің жағдайына байланысты сонда қалуымы тура келді. 1921 жылы Семей уезінің халық тергеушісі боп істедім, ал сол жылы күз айында заң қызметкерлерінің губерниялық құрылтайында Семей губерниялық халық сотының төрағасының орынбасары боп сайландым. 1922 жылдың мамыр /май/ айына дейін осы міндетті атқардым. Асырап айтақандық емес, осынау қысқа мерзім ішіндегі менің жігерім мен
І том 14-бет
адал еңбегім губерниялық сот мекемелерінің беделін қазақ тұрғындарының арасына ерекеше көтеріп кетті. /Мен қазақ бөлімін басқарған болатынмын/ Бұл жай сол кезде Семйде істеген жолдастарының бәрін де жақсы біледі.

1921 жылы Торғай, Ырғыз, Қостанай уездері мен Орал губерниясының бір бөлігінің жаппай ашаршылыққа ұшырады. Мен Семейдегі “Қазақ тілі” газеті арқылы ол туралы ең бірінші боп мақала жазып, мынадай ұсыныстар жасадым: темір жолдан 400-500 шақырым шалғай жатқан әрі шашыраңқы қоныстанған далалық аудандардағы елді мекендерде мемлекеттік көмегі дер кезінде жетіп үлгермейді, сондақтан губернияларға қазақ қызметкерлерін жаппай іске тартып, оларды ел арасына жіберіп жұрттан ерікті түрде мал жинауға жіберу керек, сөйтіп, жылудан құралған малды ашаршылыққа ұышыраған аудандарға жеткізу қажет деген ұсыныс жасадым. Мен бұл ұсынысымды көпшілік қауым қызу қолдады және осы мәселе туралы шығарылған мәжілісте де менің жоспарым мақұлданды, кейіннен оны губерниялық аштарға көмек комитеті мен ашаршылыққа ұшырағандарға көмектесетін орталық тап қолдап, іске кірісу туралы нұсқау берді. Осы жұмыстың нәтижесінде 2-3 айдың ішінде 15 мыңға жуық ірі қара мал жиналып, олар ашаршылыққа ұшыраған аудандарға жеткізіліп, тұрғындарға таратылып берілді. Ұймдастырушы әрі үгітші үш уезін жаз бойы аралай шықтым.