"Алаш ісі" немесе "Түрме тарихына" қатысты деректер Мәңгілік сақталсын

21.Жұмабаев Мағжан,

22.Омаров Елдес,

23.Ұрзабеков Абдолла,

25.Сәтбаев Ибрагим,

25.Әділев Асқар,

26.Әділев Әбуәли,

27.Әділев Әбубәкір

он жыл түрмеде отыруға кесілсін.
ҮІІ том. 166-бет.

(үкімнің жалғасы)

28. Болғамбаев Хайретдин,

29. Байтасов Абдолла

бес жыл түрмеге қамалсын, ол жаза ПП ОГПУ арқылы солтүстік аймаққа сол мерзімге жер аударылсын.

30. Жәленов Кәрім,

31 Кенжімбаев Дархан,

32. Мұратов Төреқұл,

33. Ибраев Акбар,

34. Кәрібаев Нұрлан,

35. Байдуллаев Ағабек

бес жыл түрмеге қамалсын. Ал төмендегі сотталғандардың:

Байтұрсынов Ахметтің, Дулатов Міржақыптың, Әділев Дінмұхамедтің (Мұқыш), Жұмабаев Мағжанның, Дулатов Асқардың, Бөлтіріков Оспанның, исмағамбетов Теміржанның, Барлыбаев Жарахметтің, Испулов Есенбайдың, Мұратов Төреқұлдың, Кеншімов Мәдібектің

еңбек мөлшерінен артық мүліктері тәргіге түссін.

36. Арғымбаев Мұхамедия,

37. Алин Артықбай,

38. Бектұрсынов Бажай,

39. Майлиев Ерке,

40. Тұрдыбеков Әбдірахман,

41. Мұханов Кәкен,

42. Ұлмұратов Тәжібай

үш жылға түрмеге (концлаерьге) қамалсын.

Іс архивке тапсырылсын.

ОГПУ-дің хатшысы- қолы.”

“1931 жылы 8 қаңтар күні істі қайта қарау мәселесі тыңдалды, онда мынадай қаулы қабылданды.

ОГПУ коллегиясының 4/ІҮ-30 жылғы мына азаматтарға шығарған үкімі: Біірмжанов Ғазымбекке, Испулов Мырзағазыға, Дулатов Міржақыпқа, Байтұрсынов Ахметке

шығарылған үкім күшін жойсын”-делінген.

Бұл тізімге, өкінешке орай, Жүсіпбек марқұм ілінбей қалды-ау.
ҮІІ том. 167-бет.
2-ші Бүкіл қазақтың құрылтай кеңесі делегаттарының 1921 жылғы 4 қазан күнгі коммунист-қазақтардың мәжілісінің хаттамасы.

Қатысқандар: РК обкомының мүшелері ж. Меңдешев, Мырзағалиев және Асылбеков, Түркістан республикасының төрағасы т. Ходжаев, Семей, Ақмола, Орал, Қостанай, Ырғыз, Ақтөбе және Бөкей губернияларының делегаттары, жиыны 51 дам қатысты.

Мәжіліс төрағасы Әуезов.

Күнтәртібіндегі мәселелер:

1. 
   Қазақ арасындағы жұмыстарды күшейту және кеңес аппаратын жөнге келтіру.
   
2. 
   Сәдуақасов жолдастың мәлімдемесі.
   

Тыңдалды: Қаулы етті:

1. Отарлаушылармен аяусыз

1.Кіндік аппарттың губерниялардан күрес жүргізілсін, оларды

қол үзіп қалғандығы. КССР –дің жерінен аластатуға,

партиядан шығаруға дейінгі

шаралар қолданылсын.

2. Қыр адамдарын кеңес пен партия 2. Сондай-ақ, партиядағы жол-

жұмысына тартудың жеткіліксіздігі. дастарды ұлтшыл шовинис-

терменде аяусыз күресуге

шақыру және кейбір жол-

дастардың ұлтшылдық-бет

бет алғанын сынау.

3.Қыр елінің мұхтаждығы мен ерек- 3. КЦИК пен КСНК құрамын

шелігін ескеруге дәрменсіз және сыйлағанда қазақ кедейлері мен

оған құлықсыз отаршылдардың зор- еңбекшілерін кеңінен тарту,

лығы, сондай-ақ тамыр-таныстық орыстармен тығыз байланысты

пен арандату арқылы тартысты сақтап, қатаң бағыт ұстау және

күшейтіп отырған қызметкерлерді құрылтайдың шешімдерін

қызметтен алу. жүзеге асыру.

4.Кейбір аса мүдделі және 4.Орталық мекемелердегі сьез-

тәжірибелік мәні зор мәселелерді дің шешімдерін орындауда

жүзеге асыру үшін қатаң тәртіп әрбір жауапты қызметкерлер-

орнату және ұлт мәселесі жөніндегі дің сессия алдындағы

Х сьездің қаулысын орындау. жауапкершілігін арттыруды

талап ету және жауапты

қызметкерлерді ауыстыра бере-

тін өктемдікті жою.
ҮІІ том. 168-бет.

қаулының жалғасы:

5.Жергілікті халық өкілдерін партия, кеңес орындарына тартылсын.

6.Партия қатарын тазалау жөніндегі губерниялық және уездік комиссиялардың құрамында кемінде жергілікті халықтан шыққан бір коммунист кіретін болсын.

(Осы қаулыны шығарған М.Әуезовтің өзі сол тазартуға ілігіп, «тазарып» кетті ғой-ТтЖ. )

ІІ. Сәдуақусов жолдастың мәлімдемесі.

Қаулы етілді:

Сәдуақасов жолдастың қысқаша мәлімдемесін тыңдағаннан кейін мәжіліс мынадай қаулы қабылдады. Оның бейберекеттікке жол беріп, отаршылдық саясатын жүргізген Семей губерниялық атқару комитеті мен губревкомын таратқаны жөніндегі шешімі өте дұрыс деп табылсын. Сәдуақасов жолдастың Семей губерниясындағы іс басына қыр елінің азаматтарын тартып, отаршылдарды жұмыстан босатқан ісі де дұрыс деп табылсын, сондықтанда обком мен бақылау комиссиясы құрылтай кезінде қабылданған Сәдуақасов жолдас туралы шешімді қайтадан қарап, сәдуақасов жоласты ақтау туралы мәселе көтерсін. Және обком мен бақылау комиссиясы сәдуақасовтың ісі туралы Семей мен ақмола губерниясының өкілдеріне жолығып, қосымша материал жинауды қамтамасыз етсін.

Хатшысы- А.Байділдин.

«8/ІХ 27жыл.

Жақа! Мырзағазы, Сейд-азым ағай және басқа ағайлар!

Жолдастар!

Аманшылық. Ептеп күнімді көріп жүрмін. Қалай, қаладағы жолдастарды сағындым. Ең әрісі бір айдан қалмай Қызылордағ жүремін. Иә, поезбен, иә, тапен барамын. Поезбен жүруді қауіпті көремін. Атпен жүрем. Байсейттің жұмысын мүмкін болған қадарда бір жола аяқсыз қалдыру жағын қарастырарсыздар – деп өтінемін. Көрген-білгендеріңді Мұқатай деген жігітке айтып жіберерсіздер.

Жолыққанша қош болыңыздар!

Дінше».

Ендігі бір хат түрмедегі Байсеитке арналған.

Бәке!

Түрмедегі жайлар, және Байсейітті алып қашып шығушының хаттары бар. ол бізге пәлендей қажет емес әрі ол интриганың түбіне жету өте қиын. Сондықтанда пайдаланбадық. Осы оқиға туралы «Советская степь» газетінің 1927 жылғы 4 январь күнгі санында «Көз-көрген» - деген мақаласы жарияланыпты. Соны тауып алу керек.

Дін!

Мадияр.

Діншеге хат жазуының себебі- театрға бір адамды алу туралы өтініш екен. «Бабай» деп отырған адамы - «Айтуар» ма, әлде «Аймауытов» па, оны тергеушінің сілтемесіндегі жазудан анық тани алмадым. Бұл кезде Дінше – қазақ театрының директоры болатын.

ВКП/б/ өлкелік комитетіне

ВКП/б/ мүшесі М.Төлеповтен

Партиялық билеттің №............

КССР - дағы біздің партиямыздың алдында өзінің шешімін табуға тиісті көптеген күрделі мәселелер тұр. Соның ішіндегі ең бір шиеленіскен әрі қиын және саяси және шаруашылық тұрғысынан алғанда өте маңызды мәселе- жер мәселесі. Бұл жөнінде неше түрлі пікірлер айтылып, қилы-қилы «теориялар», «тұжырымдар» мен «көзқарастар» қалыптасып отыр.

Бұл мәселе тек қана еңбекші- кедей табының ғана назарын аударып отырған жоқ, сонымен қатар, бізге жат, біздің партиямыздың жаулары бай- кулактар мен қоса әсершіл- алаордашыл элементтер де ерекше белсенділік танытып отыр. өзгені былай қойғанда біздің жауапты қызметкерлеріміздің бір тобының осынау күрделі ішкі мәселелер жөнінде Бөкейханов Әлихан сияқты контрреволюциялық элементтермен пікір алысып, соның ықпалымен шешім қабылдауға бой ұрған қатерлі де қауіпті бағыт аңғарылады, сөйтіп, әлгі адамның партия қатарына ықпал етуге жақсы жасап, біздің құрылысымыздағы шешуші мәні бар КССР- дағы ұлтаралық қарым- қатынасты шиеленістіріп, оны шешуге бөгет жасап отыр.

Төменде айтылатын партияға қарсы құбылыстың еріксіз куәсі болғандықтанда, мен мұны Өлкелік комитетке хабарлауды өзімнің партиялық парызым деп есептеймін:

Биылғы жылдың шілде айының аяғында Жер жөніндегі халық комиссары Сұлтанбеков жолдас Қырымға демалуға кетіп бара жатып жолай Мәскеуге тоқтады. Сол күні Сұлтанбеков жолдас қонақ үйге заттарын орналыстыра салып Әлихан Бөкейхановтың үйіне кетті, ал өзінің сонда баратыны жайлы Қазақ өкілдігіндегі Жер комиссариятының осындағы өкілі арқылы хабар бергізіп қойып еді, ол

Менің ойымша, бұл мәселені Бөкейхановпен және онйң тобымен емес, керісінше партияның басшы органдарымен ақылдаса отырып шешуі керек еді және солай ету қажет.

23/ІХ-27 жыл. М.Төлепов.

Енді түсінікті болды. Жер туралы мәселені қозғаған ақылдасуларды Голощекиннің назарына салып, оны ауызын көбікке толтыра сөйлеуіне жол берген өз қандасымыз болды. іс осыдан барып насырға шапқан. Ал бұл арызды Голощекин ОГПУ-ға жолдаған. Одан арғы жағы белгілі. Соншама несі күйіп кетті екен? осыдан кейін Сұлтанбеков орнынан алынған.

ІІІ том. 173-бет. Блокнот.

Дело № 124.т.3.

Бірде ол (сәдуақасов-Т.Ж.) менің бөлмеме келді. Бұл құрылтай өткеннен кейінгі 11-12 тәуліктің бірі болатын. Ол әңгімені сондай салмақты зілмен бастады. Ол: отаршылдар мені қудалауын тоқтатқан жоқ, керісінше, мені партиядан шығарып тастатуы да мүмкін - деді. Сондықтанда – деді ол, - бір батыл қадам жасағым келеді, бірақ не істерімді өзім де білмеймін. Әуезов маған Ташкентке ауыс, содан әрі басмашыларға қосыласың – деп ұсыныс жасапты. Әуезовтің бұл ұсынысын қабылдауға қарсы еместігін, бірақта ол туралы менің пікірімді білгісі келетінін айтты.(209-бет.)

Мен Смағұлға не айтарымды білмедім. Оның жағдайының сондай қиын екенін және көңілінің қобалжып жүргенін білетінмін. Алайда менің оның дәл осындай ойда жүргенін жәнебамашыларға қосылып кетуге келісім бергенінен мүлде хабарсыз едім әрі ондай арандатуға көне қояды деп ойламағанмын. Маған дәл осындай келеңсіз кеңес берген – обком партияның мүшесі және КЦИК-тің саяси секретары Әуезовтің пікірі түсініксіз,оғаш көрінді. Мен біздің мақсатымызды (ұлт мәселесі жөнінде жүргізіп отырған партияның бағдарламасын) басмашылардың мүддесімен сәйкестендіре алмадым. Мен өзімше, осындай кеңес берген Әуезов әлдебір шірік мақсатты көздеді ме деп ойладым. Сонымен қатар, осы пиғылы арқылы ол Сәдуақусовты құртып, біздің арамыздағы көсем өзі болғысы келдіме екен деп топшылаймын. Себебі: ол кезде біздің мақсатымыз ортақ ьолса да, әрқайсымыздың жершілдік, рулық тұрғыдан алғанда да жекелеген ішкі мүддеміз бар ед: Әуезов – семейлік еді, ал біз - Сәдуақасов екеуміз- ақмолалық едік. Соңғы мәселе - Әуезовтың көкейін тескен шешуші мәселе сияқты боп көрінді маған.

Бұл ойымның барлығын Сәдуақасовқа ашық айттым және Әуезовтың ұсынысын қабылдауға түбегейлі қарсы болдым. Мен оған демалыс алып

...Келесі күні ол демалыс алды да Мәскеуге жүріп кетті... (210 б.)

“Еңбекші қазақ” газетінің №1 санында Қазақ Төңкерісінің 4 жылдығына арналған менің бас мақалам жарияланды. Ол мақаланы мен 10 күн бойы жаздым.(Ол манің өмірімдегі жазған 1 мақалам еді), онда мен өзімнің сол кездегі көңіл-күйімді жеткіздім. Онда Ұлы Қазан Төңкерісінің Ұлы маңызы, оның жеңістері, Қазақстан республикасының табыстары, Қазан Төңкерісінің төлі боп келетін Қазақстан Республикасы, оған қарсы күрескен алаш-ордашылардың ақымықтығы тағы да басқа жайлар туралы жазып едім. Мақаламның соңын: “Жасасын Ұлы Қазан Төңкерісі! Жасасын кеңес өкіметі! ҚССР жасасын!”- деген сөздермен аяқтағанедім.

Менің бұл мақалам сол кезде Орынборда тұратын алаш-ордашылардың ренішін туғызды. Олар менен дәл осындай мақаланы күтпеген тәрізді. Ол аздай, менің бұл мақалам өзімнің коммунист жолдасым, жаупты қызметкер Әуезовтің де наразылығын тудырды. Газет шыққан күні ол мені шақырып алды да жеріме жете ұрысты. Ол менен түсінік-
ІІІ том.175-бет. Блокнот.
Ол менен: неге газеттің жауапты редакторына №1 санның материалдарын көрсетпедің, неге келіспедің, өзіңнің мақалаңды алдын-ала маған неге оқытпадың, бұл мақалада сен неге Қазан Төңкерісін жөн-жосықсыз даурыға “жасасындатқансың”, “Алаш орданы” жамандап нең бар еді,- деп ұрысты да түсініктеме беруімді талап етті. Ол бұған қоса: бұл мақалада айтылғандардың бәрі де құр көкмылжың қызыл сөз. Егерде “Алаш -орданың” атына қатысты тағы да осындай пікір білдіретін болсаң, онда сені редакция алқасының мүшелігінен шығаруды талап етемін, не өзім кетемін, мұндай газетте жұмыс істей алмаймын,- деді.

Менің мақалам туралы Әуезовтен дәл осындай көзқарасты күткен жоқ едім. Керісінше, мені қолдайтын шығар, сөйтіп менің көңіліме қанат бітірер, өйткені бұл менің тұңғыш мақалам еді ғой, әрі анандай маңызды тақырыпқа арналып отыр-деп ойламағанмын. Алайда ол күткенім болмады, жоғарыда айтқанымдай, керісінше боп шықты. Сондықтанда мен шыдай алмадым да Әуезовпен ұрысып қалдым. Мені шамдандырғаны менің мақаламды жақтырмағаны емес, Қазан Төңкерісінің маңызы туралы жазғандарымды мазақтауы еді және оның ескі «Алаш ордашыл» көзқарасынан бас тарпағандығы, әрі «Алашорданың» көсемдерімен байланысын үзбегендігі жыныма тиді. Ол орнынан тұрды да өзін оңаша қалдыруды өтінді. Мен шығып кеттім. (3 том. 211-бет.)