Қазақты отарлау саясаты тарихынан Жол жетекшілері мен түйелерді орыс генералдарының «жалға алды»
жүктеу/скачать 28.48 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Капитан Шульцтің қатесі
|
Қазақты отарлау саясаты тарихынан Жол жетекшілері мен түйелерді орыс генералдарының «жалға алды» деген аты ғана. Қазақтар орыс отрядтарына жол жетекші болуға көнбеді, кейбір отрядтарды шөл далаға апарып, бір түнде қашып кетіп отырған Капитан Шульцтің қатесі Қазақ даласын бағындыру Ресей империясына ХІХ ғасырда оңайға түскен жоқ. «Өз еркімен қосылды» деген сөз – көп өтіріктердің бірі. Орыс переселендерін қазақ даласына көшіріп әкелу үшін, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, орнықтыру үшін, әскер ұстап тұру үшін ең әуелі бекіністер мен қамалдар салу қажет еді. Бірақ өз жеріне қамалдар мен бекіністер салуға қазақтар қатты қарсылық көрсетті. Оларға әлсін-әлсін шабуылдар жасап, ойран салып отырды. ХІХ ғасырдың 30-40 жылдары Кенесары бастаған қазақ сарбаздары қазақ даласының нағыз қожайындары болды. Оған қарсы Орынбордан жіберілген картасыз, жолсеріксіз жүре алмайтын орыс отрядтары Кенесарының сарбаздарын қуып жетемін деп талай рет адасып, сусыз, тамақсыз қалған жағдайлар көп болған. Орыс әскерлері, әсіресе, қыс, күз айлары Орынбордан алысқа ұзап бара алмады. Ал Кенесарының сарбаздары болса өз даласымен ешқандай картасыз, жолсеріксіз адаспай ойламаған жерден орыстарға шабуылдап таптырмай кетіп отырған. Оны қууға орыстар суы мен тамағы 30-40 күнге ғана жететін арнайы экспедиция дайындап қана шыға алатын болған, бұл уақытта өз мақсаттарына жете алмай қайтып отырған. Осыдан болар, 1845 жылы Орынбор бекінісін салғаннан кейін орыстар екінші бекіністі Ырғызда салды. Олар үшінші бекіністі Темір мен Ембі өзенінің бір-біріне қиылысар жеріне салуға жоспарлаған екен. Мақсаты – Каспий жақтағы жауынгер адайлықтардың шабуылын тоқтату және оларды батыр Есет Көтібаров бастаған қазақтармен байланыстырмау екен. Бірақ ойламаған жерден Арал теңізі маңында, Райым бекінісін салу мәселесі қолға алыныпты. Бұл қалай болған еді? 1846 жылы Ресей Бас штабының департаменті капитан Лемм бастаған топографтарды Сырдария өзенінің құяр сағасына дейін аймақты картаға түсіріп келсін деп Орынборға жібереді. Осы мүмкіндікті пайдаланып қалғысы келген болса керек, Бас штабтағылар сол кезде қызметсіз сандалып бос жүрген Шульц деген бір капитанды топографтарға қосып, оған: «Сырдария өзенінің құяр сағасын көріп кел, ол аймақта қандай тәуір дүниелер бар екен, зерттеп кел» деген тапсырма беріп, ертіп жіберіпті. Капитан Шульц Сырдарияның Арал теңізіне құяр сағасына жақын жердегі Райым қолтығы аймағында, ондағы жағалай өскен ну қамысты көріп, оны мал жейтін шөп деп қабылдайды. Дереу Орынборға: «Райым» қойнауында бір маусымда миллион пұт шөп дайындайтын жер бар», – деп генерал Обручевке хабарлайды. Қуанып кеткен Обручев Петерборға хат жазып «Райым» қойнауына бекініс салайық деп ұсыныс қояды. Петербор оған қарсы болады. Сонымен хат жазысу басталады. Обручев айтқанын дәлелдеп тұрып алады. Әбден болмағасын айтады: «Біз ол жерге бекініс салмасақ, ол жерді ағылшындар алып қояды», – дейді. Шульцті медальмен марапаттайды. Сүйтіп жоспарын бекітіп алған Обручев 1847 жылы өзі бастап бекініс салуға, әскери гарнизонды орналастыруға қажетті барлық қаражат, тиісті құрал-жабдығымен, үлкен экспедициямен Райымға келеді. Келсе капитан Шульцтің шөп дегені ну қамыс екенін көреді. Бірақ, қаншама күш салып, министрліктерден қаржы-қаражат алған генерал кейін қайтуға күші жоқ (өз қатесін де мойындағысы келмеген болар) сол жерге бекініс салуға мәжбүр болады. Қателескен Шульцті Обручев сол жерге қалдырыпты. Қолайсыз жерге салынған бұл бекіністің өмірі ұзақ болмады. Кейін ол Арал бекінісі деп аталды. 1855 жылы таратылып, бекініс Қазалыға көшірілді. Генерал Обручев қателескен капитан Шульцті жазалауға бара алмапты. «Шөбің қайда? Көрсет! Ізде!» деп біраз сандалтыпты. Шульц болса «Сырдың суы тасып, шөп ну қамыс болып кетіпті» деп қана жауап берсе керек. Бірақ капитан Шульцтің қатесі Ресей империясының қазақ жеріне сыналап бойлап кіруін жылдамдатты, отарлауды тездетті. Оның қатесі болмағанда қазақ жерін игеру мәселесі кем дегенде 10-15 жылға кешеуілдеген болар ма еді... жүктеу/скачать 28.48 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|