"Алаш ісі" немесе "Түрме тарихына" қатысты деректер Мәңгілік сақталсын

Торғай ісі қаралып жатқанда мен Оралда болатынмын. Ол соттың барысы жөнінде ештеңе естімедім, тек Байтұрсыновтың ісі жөнінде мағлұмат болды. Байтұрсынов пен Дулатовты аштарға жиған дүниелерді өздерінің сіңіріп алды деген желеумен іс қозғаған болатын.

Ташкентте жүргенде Досмұхамедовтың үйінде және институтта Испуловтың қатысуымен өзара әңгімелескеніміз бар, бірақ ол жекеше сөз ғана болатын. Онда Досмұхамедов: жерге орналастыруды жеделдету керек, содан кейін өзбектердің Шымкент облысын отарлауын тоқтату керек, қазақтардың арасындағы оқу жүйесін кеңейту керек деген пікір білдірді. Бұл – 1922 жылы еді.

Оның өмірлік жалғасы табылмады, өйткені Испулов Жер жөніндегі халық комиссариатының алқа мүшесі, ал Табынбаев Оқу ағарту халық комиссары болатын.

Мен Оралда тұрған кезде ондай мәжілістер өткен жоқ. /256 бет/ Қолы қойылған. Жәленов.

Сұрақ алған Шығыс бөлімінің бастығы – Петров.

6 ақпан. 1929 жыл.

І. Ашық, әділ, турасын және ешкімді сатпай айтқан жауап осы К.Ж.

Осы сұрақ-жауаптан кейін мынадай қаулы шығарылды. Келесі бетте

Қаулы.

Мен, ПП ОГПУ- дің Шығыс бөлімі бастығының көмекшісі, ҚССР бойынша өкілі – Саенко, бүгінгі күні №6 іс бойынша тергеуде жүрген Жәленов Кәрімді Қылмысты Істер Кодексінің 58-7, 58-11, 59-3 баптарына сәйкес айыпқа тартылғандықтан былай деп тауып:

Кәрім Жәленов – кеңес өкіметін құру үшін құрылған астыртын конт – революциялық ұйымның мүшесі және Орта Азиядағы басмашылар қозғалысына көмек көрсеткені үшін Қылмысты Істер Кодекстінің 128 және 147 баптарына сәйкес мынадай

Шешім қабылдадым:

Жоғарыда жазылған айыптардың негізінде Жәленов Кәрімді айыпкер ретінде тергеуге тартылсын. Қылмыстың алдын-алу мақсатымен ол – ПП ОГПУ-дің ҚССР дегі түрмесіне қамалсын.

Шешімнің көшірмесі орындалу үшін ҚССР бойынша ППОГПУ – дің РСО жіберілсін.

Шығыс бөлімінің бастығының орынбасары – Саенок.

“Келісім” Шығыс бөлімінің бастығы – Петров.

“Бекітемін” ОГПУ-дің ҚССР бойынша төтенше өкілі – Волленберг:

Бұл айып маған таныстырылды. Өзімді айыптымын деп есептемеймін. “Не” деген сөз ерекшелену үшін сиямен жазылған. Айыпкер – Жәленов. Сол күні дәл осындай айыппен:

А. С. Исупов, Міржақып Дулатов, Хайретдин Болғамбаев, ал ақпанның ІІ күні Испулов Мырзағазы, Битілеуов Дамолла, Бірімжанов Ғазымбек туралы шешім шығарып, оларды тұтқындауына байланысты қызметтерінен босату туралы қатынас жасалған. Үлгісі мынадай:

“Азамат Міржақып Дулатұлы “Еңбекші қазақ” газетіндегі 3 қаңтардан бастап редакциясындағы әдеби қызметкер міндетінен босатылған, себебі яғни тергеу ісіне тартылған күннан бастап босатылсын, сол жағдайды Дулатовтың қызмет орны – “Еңбекші қазақ” газетіне хабарлансын”.

Сосын жоғарыдағы үшеуінің қолы қойылған.
І том. 46-бет.
272 – бет. Байдуллаев Ағабектің тергеуінің хаттамысының стеонограммасы. Ауызба-ауыз жазбасы.

4 ақпан Әділов Дінмұхамедпен 1922 жылдан бастап танысады. Мен өз ауылымнан шыққан емеспін, сондықтан да жұмыссыз жүрдім. Тамыр танысым аз болды. Содан кейін 1925 жылы мен Дінмұхамедке бардым, бұл кезде ол Шымкенттің губерниялық сотында хатшы болатын. Оның танысы көп болғандықтан да одан мені жұмысқа орналасуыма көмектесуін сұрадым. Ол: мен таяуда Қызылордаға барамын, сонда мен менімен бірге жүр деп ұсыныс жасады. 1925 жылы шылде айында мені, Дінмұхамед оның бауыры Асқар және оның әйелі бәрәмәз Қызылодаға келдік, онда Ходжановтың пәтеріне орналастық.

Дінмұхамед маған және өзінің бауыры Асқарға Қылмысты Іздестіру бөліміне орналастыру туралы хат жазып берді. Бізді арада қызметке алды да, мені Әулие-Атаға жіберді, ал оның інісі Асқар онда барғысы келмеді. Мен ол жерде 1927 жылға дейін қызмет еттім, қызмет орнының қысқаруына байланысты жұмыстан босап қалдым.

Наурыз айының басында біздің ауылға Әділев келді. Жайылма деген жерде ол өзінің ағасы Байсейіттің ұсталғаны туралы хабарды естіді де ол сол арада қалып, қазір Тама ауданында милиционер немесе шабарман болып жүрген Оразбек Наубаевті Шымкентке жіберіп, Байсейітті ұстаған кім және не үшін ұстады екен соны біліп кел деп тапсырма берді. Ол ауылға қайтып келген соң: Байсейітті Қызылордаға жіберіпті деген хабар айтты. Содан кейін Аймауытовқа жолыққанын, оның Дінмұхамедтің өзі осында келіп кетсін деп тілек білдіргенін айтты. Дінмұхамед өзімен бірге Қызылордаға барып, ағасының жағдайын біліп қайтуды ұсынды. Мен оған борыштар болғандығымнан да жігіттің серігі болайын деп келісімімді бердім де, шешем мен туыстарымның алдынан өтейін деп рұқсат сұрадым.

“...Дінмұхамед Голощекинге қастандық жасау туралы сөз қозғады, Испулов ештеңеде айтқан жоқ, ал Дулатов: “Голощекинді жолдан тайдырғанмен оның орынына басқаны қояды, одан қандай пайда бар” – деді. Оның сөзін Испулов та қостады. 274 – бет.

Бұл да Әділовпен қалай бірге ұсталғанын, Міржақып Дулатовқа қалай хат әкелгенін айтады. Әгіме ұсталумен тәмәмдалады.
І том 48-бет
Халел Ғаббасов.

ҚСР Республикасының Прокурорына

Мемлекеттік Жоспарлау мекемесінің Президиум мүшесі, ғылыми қызметкер, ПП ОГПУ- дің түрмесінің №.... камерасындағы тұтқыны .........../ бұдан кейінгі сөздер таспаға жазылған – Т.Ж./

Соған қарамастан, тергеу ісінің барысы мен оның алған бағытына қарағанда істің анық қанығына жетіп, нақты мәнісі ашылуына, менің пайымдауымша, әлі алыс, сондай- ақ, мен қазіргі емес, өткен кездегі қайраткерлерлігім үшін айыпталатын сияқтымын.

Менің өмірімнің өткен кезеңіндегі, “Алаш ордаға” байланысты қайраткерлігім мен іс-әрекетім ЦИК-тің /1919 жылғы және 20 жылғы/ қаулысы арқылы кешірімге жатқан болатын. Сондықтан ол жөніндегі / менің бұрынғы кездегі/ әрекеттерім менің бүгінгі күнгі қызметімді қаралау үшін алдыма көлденең тартылып отыр деп сеніммен айтуыма болады.

Мен бұған былай деп ашық мәлімдей аламын: кеңестің жауапты қызметкерлерінде болған соңғы 9 жылғы еңбегімнің барысында мен мемлекетке қарсы әрекет істемек түгілі, ондай пиғылы бар- ау деп күдік келтірерліктей де мінез көрсеткемін жоқ. Бұл менің өзімнің анық сенімім. Соның ішінде, маған тағылған тағылған айыпты / малды тәргілеуге кедергі жасау туралы/ арам адамдардың ойлап тапқан жәдігөйлік жаласы екенін және арандатуға үзілді-кесілді қарсы екендігімді мәлімдеймін. Сондай- ақ, кейбір қазақтардың Қытайға босып кетуіне менің қатысым барлығы, және айырықша бір жер саясатын жүргізуге менің атсалысқаным туралы /тергеудегі сұрақтардың астарында осындай мән бар/ жайларға да берер жауабым осы.

Жаптым-жала деп маған тағылып не қасақана маған жапсырылып отырған айыптауларға байланысты мен мынаны мәлімдеймін:

1.Мен малды мәргілеу-телімдеу туралы Заң жобасын негіздеген кейбір баптарын талқылаған комиссиялардың төрағасы және хатшы-

І том. 49-бет.
сы болдым. Егерде мен бұл шараның жүзеге асуына шынымен қарсы болсам, онда мен бұл жұмысқа қатысудан бас тартқан болар едім, оның үстіне, бұл мәселе Мемлекеттік жоспарлау мекемесіндегі ешқандай да қатысы жоқ болатын.

2.Өз ауылымда демалыста жүрген кезімде менің іштей қарсылығымды /психологиялық жағынан алғанда/ туғызатындай туыстарымның ішінен тәргіге түскен ешкім болған жоқ. Байларды кедейлерден қорғап не олраға – байларға әсер етіп, басшылық жасайтындай және кедейлерді байларды әшкерелеуге кедергі жасайтындай мүмкіндік менде болған жоқ, себебі, тәргілеу менің ауылымның 80-120 шақырымдай шалғай жерде өтіп жатты.

3.Мен ешқашанда /тіпті мен кеңеске қарсы адам болсам да/ ешкімге де Қытайға кету туралы ақыл бермес едім, өйткені, мұндай басудың соңы неге әкеліп соққанын бұрынғы кездің бүліншілігі арқылы бәріміздің есімізде/ 1916,17,18 жылдардағы оқиғаларды еске алсақ та жеткілікті/ - босқандардың барлығыда жаппай қырғынға ұшырап, талан – таражға түсті. Оның үстіне мен тұрған ауылда ондай жағдай болған емес. Жер туралы мәселемен айналысқан емеспін, ол аудан жер мәселесімен/ егін салу мағнасында-Т.Ж./ айналыспайды. 1922 жылдан бастап Семей губерниялық жер басқармасынан кеткеннен кейін және Мемлекеттік Жоспарлау мекемесінде істеп жүргенде де жер мәселесімен айналысудың реті келмеді, себебі мен онда сауда мен коперация жүйесі саласында жұмыс істедім.

Жоспардағы баяндалған жайдың мәнісене орай және ешқандай кінәсізден кінәсіз күйі 55 күн түрмеде отыруыма байланысты Сіздің – менің тергеуімді тездетіп, менің кісімді жан-жақты және әділетті тексеруді немесе мені түрмеден босатцды өтінемін.

Прокурорға жолдануға тиіс бұл арыз көк сия қарындашпен жазылған. Әрине, Халел Ғаббасовтың бұл шағымы жоғарға жолданбаған. Оны прокурор көрсе де назарға ілмеген. Істе тігулі күйінде қалған.

Мен, 1928 жылдың 15 қазанынан бастап түрмеде отырмын. 1928 жылы 10 қараша күні маған - байлардың малын тәргілеу науқанынан кедергі жасады – деген Қылмыстық Ереженің 58/ бабының 13 тармағы бойынша айып тағылды.

1928 жылдың 10/ХІ күні басталып, 1928 жылдың 28/ХІ күні аяқталған тергеу барысында қойылған сұрақтар негізімен менің бір кездегі бұрынғы “Алаш орда” тұсындағы іс-әрекетіме қатысты болды, ал тергеушінің сұрақтарының арасында екі не үш тармақ қана маған тағылып отырған айыптың айналысын жалпылама қамтып: І. Малды тәргілеуге деген менің көзқарасым қандай және 2. Кооперация туралы байламмен кеңес өткіздім бе деген т.б.с. сауалдар қойылды. Осы тектес сұрақтардан басқа ешқандай нақты айғақтары жоқ: Қашан қайда және қандай қылмас жасадым, менің қылмыстарымның нәтижесінде қандай зиян келтірілді – бұл туралы менің табанды түрде талап еткеніме қарамастан тергеушілер маған ешқандай да жауап бермеді.

Дәл осы жағдай сұрақ-жауап аяқталғаннан кейінгі бір айдан соң тағы да қайталанды, яғни, 1928 жылдың ХІІ.29 күні тергеуші маған істің аяқталғанын және оның ГПУ- дің коллегиясына тапсырылғанын хабарлады, алайда тергеу материалдары маған таныстырылған жоқ. Тегеушініңмаған берген сұрақтарының барлығында жалпылама – жағдай болғандықтан, менің іс-әрекетім туралы толық мағлұмат алу үшін мен тергеушігі бірнеше адамға жолығып, пікір алуын өтіндім, оның ішінде Мемлекеттік Жоспарлау мекемесінің бұрынғы төрағасы Құлымбетов жолдастың, Халық Комиссарлар төрағасы Нұрмақов жолдастың атын атадым, өйткені менің Мемлекеттік Жоспарлау мекемесіндегі жұмыстарым олармен байлансты болды, сондықтанда олар

Тергеушілердің ауызша айтып беруіне қарағанда/жазба түріндегі қорытындының нұсқасын көрсетумен ғана шектелді/ менің негізгі айыбым – ауылды жерлерді кеңестендіруге үнемі кедергі жасап келді дегенге саяды, олар негізінен мынадай:

І. Маған Дәрігер Павлов дегеннің күнделігінен үзінді алап берді де, сондағы айтылған сөздерді – менің қазақ қызметкерлерін коммунистік партияға қарсы үгіттегенімнің, сол арқылы “тұрақты түрде арандатушылықпен шұғылданғанымның” айғағы ретінде айып қып тағыпты. 1921 жылы жазлыған бүл құжатта /барлық тергеу құжаттарының ішіндегі маған көрсетілген жалғыз айғақ/ мен: “біз коммунизмның қыр еліне тарауына қарсы күрескеміз- мыс” – деп деп айтқан көрінемін. Павловтың кепілдемесіне қарамастан мен қолымды жүрегіме қойып тұрып айтарым – мұндай жайдың ешқашанда болмағанын мәлімдеймін. Екінің бірі: не дәрігер Павлов әлдекімдермен шатастырды, не менің жадымнан мүлдем шығып кеткені болып шығады ғой. Бұл мәселені жасырудың, оның үстіне күнделікке жазылған жайды /әрине мен Павлов қастандық оймен жала жапты дей алмаймын/ бүгіп қалудың ешқандайда қажеттілігі туып отырған жоқ. Мен дәл қазіргі уақытқа дейін ол адаммен таныс емес екеніме сенімдімін және сол пікірде қаламын. Маған түсініксіздігі сол, егер де ол адаммен /Павловпен/ өзінің күнделігінде жазылғанындай “екі сағат бойы шай ішіп, әңгімелескен” болсам, онда оны неге жасырамын. Оның үстіне Павлов қонаққа барған Үкібаевтар 1919 жылдың жазынан бастап Семей қаласында тұрған емес, сондай- ақ, бір рет кезігіп қалған көлденең көк аттыға /Павловқа/ қандай мақсатпен және қандай жағдайда оған сырымды ашуым мүмкін. Егер де бұл айғақ рас болса, онда ол кездесу 1919 жылы /Колчакүкіметінің тұсында/ өткен шығар? Бұл сөздің анық дәлелі ретінде мынаны айта аламын: мен 1919 жылы Үкібаевтардың үйінің бір бөлмесінде пәтерде тұрдым, сол
І том 52-бет
жылы қыс бойы мен Губерниялық Земствоның бастығының орынбасары міндетін атқардым, оны қысқартып, “Губзем” дейтін. Соныдықтанда Павлов “Губзем” дегенді “Завгубземотделмен” – Губерниялық жер бөлімінің меңгерушісі дегенмен шатастырып отырмын. Бұл жағдайдың түсініксіздігі менің ойымша дәрігер Павлов мені әдебіреулермен шатастырды немесе менің әр кездегі істеген қызмет орынымды /1919 жылғы мен 1921 жылғы/ жаңылыстырып жазып отыр деген күдікке итермелейді. Қалай дегенмен де, мен бұл құжатқа ешқандай саяси мән бермеймі, себебі, саясаттан сәл-сәл хабары бар адам өзі танымайтын, кездейсоқ ұшырасқан көлденең көк аттыға мына тергеушінің “белгілі бір саяси топтың ұйымдастырылған әрекеті” деп айыптап отырған мәселесі жөнінде айта қоюы екіталай.

Маған тағы да мынадай /тергеушінің ауызекі әңгімесі бойынша, әйтпесе, жазба құжаттарды мен көргемін жоқ/ айыптар тағыпты:

а/ маған: 1924 жылы өткен Алаш /Қазіргі Жаңа Семей –Т.Ж./ аудандық-ауылдық одақтардың/ мойынсеріктерінің – Т.Ж./ өкілдерінің құрылтайының сайлауын басқармасын – дедйді./ Мен ол мойынсеріктіктердің құрылтайына қатысқамын жоқ және сайлау өткен жерден 200 шақырымдай қашық жерде демелып жатқамын/. Ал 1925 жылы қөұрылтайдағы менің жасаған баяндамама келетін болсақ, онда мен қыр еліндегі қосшылар одағының мойынсеріктіктерінің /кооператив/ құрылысына ғана тоқталғамын. Менің мойынгерлік туралы пікірімді және ондағы баяндамамның мазмұнымен Қосшылар одағының қаулысының хаттамасынан танысуға болады.

б/. Мені осында – Қызылорда қаласында отырып- ақ, 1925-26 жылдары Семей уезіндегі Медет /?/ болысындағы ру таласына басшылық етті, яғни, “ру басыларын тағайындады” – дейді. Мұны кәдімгі тіршілікпен қалай байланыстыруға болады өзі...Біздің өлкедегі уездік, болыстық мекемелерді былай қойып, орталықтарымыздың өзі губерниялық орталықтармен әзер байланысып, өзінің міндетін әзер атқарып отыр. /Оның барлығы жердің тым қашықтығынан ғой/. Жылпы алғанда, кейбір жеке адамды

Мені сонау Медет болысындағы рулық тартысқа байланыстыру үшін де бір түйсікке түсінікті, ақылға сыйымды сылтау керек емес пе: ол үшін айғағы тоқы айыпкер тағылып, уақыт пен ара қашықтықтың арасын есептеп барып кінә айтпай ма.

Ондай жағдай болған да емес және болмайды да. Медет болысында өткен оқиғалардың бәріне мені кінәлай беретін несі? Аталған рулардың өзара талас-тартысына менің ешқандайда қатысым жоқ екенін ашық мәлімдемей және одан үзілді-кесілді бас тартамын.

Мен бұл ру таласына байланыстырып тұрған оқиға 1917 және 18 жылдары болған Облысытық қазақ комитетінің /оның құрамында мен де бар едім/ сол болыста 40 жыл бойы үзбей болыснайлыққа сайланып келген Молдабаевтардың билік тізгініне енбей қоюы болса керек. Біз ол кезде тек қана елдік төңкерістік мақсатты көздедік, ешқандай да рулық мүддені көзге ілгеміз жоқ. Содан бастап заманның ығына қарай жазылып, әр қилы жолын тапқан Молдабаевтар өзінің қас жауы ретінде тек қана мені қарауылға алып /мен де сол болыстың адамымы, ал қазақ комтеті болса сол кезде-ақ тарап кеткен/ аңдумен келеді. Ең бастысы –бұл арандату оған емес, сол Молдабаевтармен етене араласқан және араласып жүрген менің кейбір “достарыма” қажет болып отыр. Міне бүкіл істің мәнісін түсіндіріп беретін жай осы. Басқаша болуы мүмкін емес.

3/Бұған қосымша мені тағыда: әлдебір жер туралы саясатты ерекше саясатты жүргізушілердің көсемі деп айыптатпады. Оған “көсемдік кесте” ретінде қалалық бақшада кешкі ас ішіп отырғанда Омаров жолдаспен әңгімелескенім алыныпты. /Менің Омаров жолдасқа жазған хатымды қараңыз/.

Менің жер мәселесі туралы пікірім тергеудің хаттамасына баяндалған. Мен 1921-22 жылдан кейін жер мәселесімен айналысқан

1. 
   Маған тағылған негізгі айып бойынша /малды тургілеуге арналған науқанға кедергі жасау/ ешқандай да нақты айғақтар /қашан, қайда мен нендей кедергі істедім және қандай зиян келді/ келтірілімеді, жоғарыда айтылған /тергеудің жауабының хаттамасын қараңыз/ жалпылама қойылған 2-3 сұрақтан басқа тергеуші маған ештеңе көрсетпеді. Ол туралы мен көп ештеңе айта алмаймын/ өйткені ешқандай нақты айғақ келтіріген жоқ/. Менің ойымша, жер-көктегі жаланы үйіп-төгіп пәлеқорлардың жаласынан көрі, менің өзім қатысқан Тәргі туралы Заң жобасының бірнеше тармақтарын экономикалық негізге түсіру барысында істеген жұмыстарымды қарап қышшан әбзал болар. /Ол құжатты тергеу ісіне тіркеуіңізді өтінемін./, ал менің жалпы саяси көзқарасым туралы мәлімет керек боса онда оны 1925 жылы Семей Губерниялық комитеніне жазған менің мәлімдемем мен тергеушіге беген жауабымнан біле аласыздар.
   

Жоғарыда баяндалған жайларды талдасақ, онда бүкіл тергеу барысының бір жақты үстірт жүргізілгенін, менің ешқандайда айыбымның жоқтын, “үздіксіз жасаған зиянкестігім” туралы айтпағанның өзінде өзімнің арымды өзімнің қорғауыма ешқандайда мүмкіндік берілмей отыр. Айыбымды айғақтайтындай ешқандай нақты деректер мен құжаттар маған көрсетілген жоқ, шындықты қалпына келтіру үшін тергеушілерге көмек көрсететіндей болмашы мүмкіндік жасауға да мұрсат бермей істі ГПУ-дің коллегиясына жіберіп қойды.

Менің сенімім бойынша мұндай сыңаржақ тергеудің жүргізілуіне, біріншіден: тағылған айыптың барлығы арам, жалақор адамдардың өсегіне құрылған. / Біздің Қазақстанда мұндай жайлар өте жиі кездеседі/ көрсетінділер болғандықтанда Г.П.У.-дің өзін жаңсақ жолға салып жіберуі; менің өткен кезеңдегі бұрынғы “Алаш орда” тұсындағы қайраткерлігім туралы, реті келгенде айта кетейін бұл іс-әрекетіміз ВЦИК Президиумының қаулысы /1919 жылға және 1920 жылғы/ арқылы кешірім жасалған, бір жақты пікір түюі болса керек. Тіпті мен бүгінгі қызметім үшін емес сол өткен уақыттағы қайраткерлігім үшін айыпқа тартып отырған жоқ па екен деп те күдіктенемін, себебі, мен соңғы 9 жылда кеңес өкіметіне адал қызмет еттім.

Жоғарыдағы мәліметтеріме орай және 86 күннен бері

Менің бұл мәліметтерімді менің тергеу ісіме тіркеп қоюыңызды өтінемін.

Қосымша ретінде Омаровқа жазылған ашық хатты салып отырмын.

9.І 1929 жыл.

Қызылорда.

1. Тергеушілермен ерегескен. Оларды менсінбеген. Сондықтанда хат Прокурорға жетпеген. Істің ішінде қалған.

2. Омаровқа ????????? хат сақталмаған.

3. Ол туралы тағы да айтылған. Ол таспаға жазылды.

І том. 56-бет.
ПП ОГПУ-дің Шығыс бөлімінің бастығы Петров жолдасқа

25/І.29 жыл.

Сіздің ескертпелеріңізге .../жауап/

Әрине, сіздің “жалпы ұлттық ерекешелік” дегеніңізді /бұл арада тергеуші де, Халел Ғаббасовта бір-бірін кекетіп отыр-Т.Ж./ - оның ішінде /халықтың/ әлеуметтік теңсіздік пен қоғамға тән ерекшеліктердің бар екендігін мен мойындауға мәжбүр болдым және оны анық түсіндім.

Сонымен қатар айтылып отырған жағдай мен Қазан Төңкерісінің жасампаздық күшіне деген сенімсіздік те сол мәселеге тәкелей байланысты, оның ішінде біздің қазақ халқының жеке мемлекеттігін құру мүмкіндігінің туғандығы. Сол арқылы оны езгіден құтқарудың қажеттігі және алдағы уақытта оны мәдени экономикалық дамуына негіз қаланатындығы туралы “ізденістеріміз де” содан туындап отыр.

Қазан төңкерісі –менің идеяларымның негізгі нысанасы бойынша/ ұлттарды қанаудың темір шынжырын үзді, олардың жеке мемлекет болуына мүмкіндік ашты идеологиядан /отарлаушы- Т.Ж./ туындайтын ескі қоғамдық экономиканың негізін жойды, сондай-ақ тіршілік етудің жаңа негізін қалады және қалап та жатыр. Ол өзінің бұдан кейінгі мақсатта қозғалысына, қатыгез таптық шайқасына қадам басты, мұны қоғамның мазмұны ретінде өзіне сіңіріп алды, барлық “құндылықтардың” да сондай бағытпен қайтадан бағалай бастады, сөйтіп, өзінің алған бетінен қайтпайтын творчестволық ерік-күшіне түпкілікті көз жеткізді.

Осынау ауқымды қозғалыс жаңа қоғамдық қарым-қатынасты талап етеді және ол сол қозғалыстың тұсында өмір сүріп отырғандар үшін тағдырдың тауқыметінсіз өтпейді. Тіпті, өлгендердің өзі үш күннен кейін көрге де үйренеді дейді ғой, ал адамзатемес, сондай-ақ идеология дегеніміз де – күрестің қатып қалған түрі емес. Жұрттың бәріне ортақ қасиеттен менің тыс қалмауым табиғи нәрсе.

І том. 57-бет.

Менің шын жүректен шыққан пайымдауым бойынша, кімде-кім өзінің халқын сүйсе, кімде-кім оған адал қызмет етуді өзінің өмірлік мақсатым деп түсінсе – бұл адамның таңдайынан жалғыз- ақ жолы қалды, ол Кеңес үкіметінің шешімін орнату және соған адал қызмет еті. Менің сіздерге талмастан- айнымастан; тоғыз жыл бойы кеңес өкіметіне адал қызмет еткенімді, бұл өкіметке қарсы бағыттаған ешқандай топқа қосылмағанымды және қосылмайтынымды қайта – қайта тәптіштеп айтып – айта беруімнің себебі осы.

Менің бұл “кредомның” /латын қарпімен жазылғанТ.Ж./ негізгі мазмұнын 1925 жылы Семей губерниялық комитетінің атына жазылған мәлімдемеммен, тергеу барысында қойылған кеңестік құрылым туралы сұрақтарға берген жауабымнан анық байқалады, қысқасын айтқанда, менің осы “толғау – мінәжатымның” өзі де соны көрсетеді.
І том. 58-бет.
Менің бұл мәлімдемемді Волленберг жолдасқа – оның атына 29 жылы 9/І күні жазылған мәліметіммен бірге тіркеп, соған табыс етуімді, ал арыздың көшірмесін РСФСР – дің бас Прокуроры Крыленко жолдасқа оның атына жазылып, 29 – жылдың 14/І күні №3 камераға келген Республика Прокурорының көмекшісі Мусин арқылы беріп жіберген мәлімдеме қосымша ретінде салып жіберуіңізді өтінемін.