Алаш партиясы мен Алаш Орда үкіметінің саяси тарихы мен рөлі бойынша деректер
жүктеу/скачать 40.25 Kb.
|
1 2
Алаш партиясы мен Алаш Орда кіметіні саяси тарихы мен р лі бой
1 Алаш партиясы мен Алаш Орда үкіметінің саяси тарихы мен рөлі бойынша деректер 1.1 Алаш партиясы мен Алаш Орда үкіметінің тарихи маңызы Егемен Қазақстан Республикасының дамуы, қоғамда қалыптасып келе жатқан жаңа дүниетанымдық ұстанымдар отандық қоғамтанудан өткенді және бүгінді бағалауға деген жаңа тұжырымдамалық шешімдер мен тәсілдерді әзірлеуді, тарихи білім саласындағы ғылыми мұраны сыни талдауды және қайта пайымдауды талап етеді. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін халық XX ғасырдың барлық оқиғаларын, соның ішінде "Алаш" қозғалысы мен «Алаш Орда үкіметінің» байланысты оқиғаларды еске алды. Қарқынды ғылыми зерттеулер нәтижесінде қазақ халқының ұлт-азаттық күресі тарихындағы "Алаш" қозғалысы мен «Алаш Орда үкіметінің» рөлі мен орнын объективті түрде анықтауға және қызметін бағалауда тарихи әділдікті қалпына келтіруге мүмкіндік туды. "Алаш" қозғалысы - дәуірлік құбылыс. Оның қызметі, идеялары, бағдарламалары ұлттық мемлекеттіліктің қалыптасуының іргелі негіздерін қалады. Қазір адамдар тарихшылардың, журналистердің, жазушылардың жарияланымдары мен еңбектерінің арқасында Алаш Орданың тарихтағы маңызын түсінеді. "Алаш" қозғалысы – қазақ халқы тарихындағы алғашқы зияткерлік қозғалыс, басты мақсаттылыққа жету үшін ең бастысы бұл қозғалыстың негізін қазақ интелегенциясы қалады. Өзінің деңгейі бойынша "Алаш" қозғалысы ХХ ғасырдың басындағы Еуропа мен Азиядағы ұлт-азаттық қозғалыстарға ұқсас және оны жүзеге асыру үшін "Алаш" партиясы, одан кейін Алаш автономиясы құрылды деп айтуға болады. Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев өзінің "Тарих толқынында" атты кітабында: "Біз Қазақстанның бостандығы мен тәуелсіздігі үшін күрескен адамдарды құрметтеуіміз және бағалауымыз керек. "Алаш" қозғалысына қатысушылар патшаны құлату қазақ халқына көптен күткен бостандық әкеледі деп шын жүректен сенді. Бірақ бұл болмады. Адамдар идея үшін қайтыс болды, бірақ олар бізге тәуелсіздікке деген ұмтылысты оятты. Оны табу бақыты біздің ұрпаққа түсті... Біз үшін "Алаш" ұстанымы -өзіміздің тарихи-мәдени бірлігімізді сақтау, келісімді сақтау және нығайту...». "Алаш" - халықты өсірген ұлттық идея. Бұл идея Абылай ханның басқаруынан бастау алады, ол кезде үш жүздің жерін бір ауыздан біріктіруге тырысады. Алайда бұл Кіші жүздің Ресей империясының құрамына кіруінің салдарынан жүзеге аспаған еді. "Алаш" - бұл ұлттың өзінің территориялық тиістілігін ұғыну актісі, күн астында өз орны бар халықтың үлесі мен орнын анықтау. "Алаш "-бұл мүлдем жаңа қоғамдық саяси күш: қазақ зиялылары,"ұлттық бірігу идеясын ұсынған рухани-интелектуалды элита". Олар рухани және ұлттық тәуелсіздікті бәрінен жоғары қойды [1]. Алаш партиясының 1917 жылғы жағдайдағы басты мақсаты Ресей демократиялық федеративтік республикасы құрамындағы халықтың бүкіл этникалық аумағы негізінде дербес Қазақ мемлекеттілігін құру болды. Съезд басталардан бір ай бұрын "Қазақ" газетінің беттерінде автономия мәселесі бойынша түрлі көзқарастар айтылған бірқатар мақалалар жарияланды. Газет 1917 жылғы 24 маусымдағы нөмірінде былай деп жазған: "Егер автономия қажет екені анық болса, онда қазақтар үшін ең қолайлы қандай форма – мемлекеттік автономия немесе Федеративтік автономия болады? Егер біз аймақтық автономия формасына келсек, оның негізі не болады-аумақ немесе мәдениеттің ерекшеліктері немесе ұлттың ерекшеліктері? Қазақтар тәуелсіздікке үміткер бола ала ма немесе басқа халықтармен одақта оған қол жеткізе ала ма"-делінген [1]. Съезде А.Байтұрсынов пен М. Дулатов "тәуелсіз дербес Қазақ мемлекетін" құруды жақтады. Әлихан Бөкейханов көпшіліктің пікірі " демократиялық, федеративтік және парламенттік Ресей Республикасында " қазақ ұлттық-аумақтық автономиясын таңдады. "Қазақ облыстары, – делінген съездің қарарында, -... территориялық-ұлттық автономия алуы тиіс " [2]. "Алаш" партиясының көшбасшылары Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мұстафа Шоқай және либералды-демократиялық бағыттағы қазақ зиялыларының басқа да өкілдері болды. Сондай-ақ партияға ғылыми және шығармашылық зиялы қауым өкілдері: М. Тынышбаев, М. Жұмабаев, Ш. Құдайбердиев, Ғ. Қарашеев, С. Торайғыров, х. Ғаббасов, А. Ермеков, х. Досмұхамедов, ж. Досмұхамедов және т. б. кірді. Олар социалистік идеологиялық бағдарламаны қабылдамады, өйткені қазақ қоғамы бұған толық дайын емес еді. Олар "қазақ халқын отарлық қамаудан азат ету" ұранымен партияға бірікті. Қ.Нұрпейіс өзінің таризи зерттеу деректерінде "Алаш" партиясының қоғамдық-саяси, мәдени, ағартушылық жұмысын сипаттайтын негізгі үш бағытты бөліп көрсетеді. Олар: 1) қозғалыс жетекшілерінің белгілі бір проблеманы, оның әдебиетте жариялануын және шешу жолдарын білуі; 2) халық ағартушылары бола отырып, олар отандық тарихты зерттеу арқылы ұлттық сезімдерді оятып, халық санасына бет бұрды; 3) жалпыұлттық және өңірлік (облыстық) баспасөз органдарын ұйымдастыру, мұсылман қозғалыстарымен және саяси партиялармен байланыс. Қазақ қоғамы дамуының әлеуметтік-экономикалық, саяси-құқықтық, діни, мәдени аспектілерінің барлық кешенін шешу жолдарын жан-жақты зерттеу және іздеу [3]. Бұл ретте аграрлық, атап айтқанда қоныс аудару саясаты, қазақтардың дәстүрлі өмір салтынан отырықшылыққа көшу өзекті мәселе болып қала берді. жүктеу/скачать 40.25 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2