Alikhan bokeikhanov university гуманитарлық факультет

Орындаған – Джасбаев Ерасыл

Семей 2023-2024ж

Екінші дүниежүзілік соғыстың қасіретті кезеңінде Қазақстан Кеңес Одағының құрамында фашистік Германияға қарсы күреске зор үлес қосты. Бұл эссе Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанның тарихи рөлін талдауға арналған. Осы кезеңнің жан-жақтылығын ашуға талпыныс жасай отырып, Кеңес мемлекетінің сыртқы және ішкі саясатының негізгі бағыттарын, Қазақстанның қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени жағдайын қарастырамыз.

Кеңес Одағы соғысқа дейін ұжымдық қауіпсіздік стратегиясын ұстана отырып, басқа мемлекеттермен белсенді әрекеттесті. Алайда ел ішінде үдемелі индустрияландыру мен ұжымдастыру жағдайында жаңа әлеуметтік-экономикалық құрылым қалыптасып жатты. Қазақстан осы процестің маңызды буыны ретінде қоғамдық-саяси өмірдегі өзгерістерді бастан кешіріп қана қоймай, алдағы соғысқа дайындыққа да белсене қатысты.

Эссе соғысқа дейінгі жылдарда Қазақстанға ішкі және сыртқы факторлардың әсерін жан-жақты талдауға, оның Ұлы Отан соғысы жағдайындағы шешуші рөлін ашуға бағытталған.*Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Кеңес мемлекетінің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттары:*

Соғыс қарсаңында ел ішінде екі негізгі процесс жүріп жатты: индустрияландыру және ұжымдастыру. Әскери қақтығыс кезінде елді қамтамасыз етуге арналған өнеркәсіпті қарқынды дамытуға бағытталған индустрияландыру Кеңес Одағының алдағы соғысқа дайындығының бір тірегі болды. Ұжымдастыру өз кезегінде ауыл халқының құрылымын өзгертіп, жаңа қоғамдық қатынастарды тудырып, азық-түлікпен қамтамасыз етті.

Сыртқы саяси бағыттар да маңызды рөл атқарды. КСРО әртүрлі дипломатиялық және әскери одақтарға кіре отырып, ұжымдық қауіпсіздік жүйесін құруға белсенді түрде ұмтылды. Франциямен және Ұлыбританиямен келісімдер, сондай-ақ Германиямен шабуыл жасамау пактісі шығыс шекаралардағы қауіпсіздікті қамтамасыз ететін стратегиялық қадамдар болды.

Осылайша, ішкі және сыртқы факторлар бір-бірімен тығыз байланысып, Қазақстанның Ұлы Отан соғысына белсенді қатысуына себеп болған оқиғалардың негізін құрады. Осы бағыттарды қарастыру сол кезеңдердің күрделі динамикасын және Қазақстанның соғысқа дайындалу және жүргізу контекстіндегі маңыздылығын түсінуге мүмкіндік береді.*Қазақстанның қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени жағдайы:*

Фашистік Германия Кеңес Одағына басып кірер алдында Қазақстан түбегейлі әлеуметтік-экономикалық және мәдени өзгерістердің куәсі болды. 1930 жылдардың басында енгізілген ұжымдастыру шаруа қожалықтарын колхоздарға біріктіру арқылы ауыл өмірін өзгертті. Бұл процесс әлеуметтік қиындықтармен қатар жүрсе де, ауыл шаруашылығы ресурстарын тиімдірек пайдалануға негіз жасады.

Әлеуметтік-экономикалық айнымалылар индустрияландырудың күрт өсуінде де сезілді. Қазақстанның әр түкпірінде өнеркәсіптік кәсіпорындар пайда болып, экономиканың дамуына жаңа серпін берді. Алайда, мұнымен қатар халықтың жаңа жағдайларға бейімделуі және индустрияландыру процестеріне қатысу сияқты жаңа міндеттер туындады.

Мәдени өмір де саяси-әлеуметтік ықпалымен өзгерістерге ұшырады

Халықты және өндіріс орындарын эвакуациялау облыс келбетінің күрт өзгеруіне әкелді

Қазақстан майдан шебінен шалғай орналасқанына қарамастан, фашистік басқыншылыққа қарсы әскери әрекеттерге белсене қатысты. Қазақ еріктілері мен әскерге шақырылғандар Қызыл Армияның маңызды бөлігін құрап, негізгі майдан операцияларына қатысты.

Қазақстандықтар тұрақты армиямен қатар партизандық қозғалысқа белсене араласып, жау шегіндегі басқыншыларға тойтарыс берді. Партизандық күреске қосқан бұл ерлік үлесі қазақтардың жалпы жеңіске қатысуына ерекше мән берді.

Қазақстанның алдыңғы шептегі операциялар мен партизандық қозғалыстарға қатысуы олардың тарихындағы маңызды кезең болды, күшті рухани және патриоттық құндылықтарды атап өтті.

Ұлы Отан соғысы жылдарында қазақ майдангерлері майданда ерекше ерлік пен жоғары кәсібилік көрсетті. Олардың Сталинград шайқасынан Берлин операциясына дейінгі ауыр шайқастарға қатысуы соғыс тарихында өшпес із қалдырды.

Соғыстың қасіретті жағы жау лагерінде қалған мыңдаған қазақ тұтқындарының тағдыры болды. Олардың көпшілігі қиын өмір сүру жағдайлары мен әскери лагерьлердің қатыгездігіне тап болды. Олардың тағдыры қиын сынаққа айналды, бірақ соған қарамастан көпшілігі елге оралып, соғыстан кейінгі Қазақстанды қалпына келтіруге үлес қосты.

Майдандағы жауынгерлердің ерлігі мен соғыс тұтқындарының тағдыры туралы әңгіме Ұлы Отан соғысының қайғылы оқиғалары кезінде шешуші болған аман қалу, ынтымақ пен қаһармандық құндылықтарын атап көрсете отырып, Қазақстанның ұлттық жадының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Соғыс.

Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстан тарихының маңызды аспектісі «Түркістан легионының» болуы және М.Шоқайдың Батыс Еуропадағы қуғынға қатысуы болды. «Түркістан легионы

Екінші дүниежүзілік соғыс жағдайында Түркістан легионының тарихы мен М.Шоқайдың Батыс Еуропадағы қызметі Қазақстанның әскери іс-шараларға қатысуының бірегей аспектісін ұсынады. Негізінен түркі ұлттарынан, оның ішінде қазақтардан құралған Легион Ваффен-СС Шығыс дивизияларының құрамында соғысқа қатысып, зерттеу мен пікірталас нысанасына айналды.

Қазақ тарихшысы, қоғам қайраткері М.Шоқай Сервис Батыс Еуропаға эвакуацияланған соң Шығыстағы әскери қылмыстар мен Түркістан легионының қызметі туралы шындықты жеткізуге белсене араласты. Оның тарихтың осы тұстарын ашуға қосқан үлесі Қазақстанның ғана емес, дүниежүзілік тарихнаманың жадында із қалдырады.

Түркістан легионының қатысуын және Шоқай М.Қызметінің рөлін Батыс Еуропа контекстінде қарастыру Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі Қазақстанның әлемдік тарихи жолдардағы күрделі байланыстары мен ықпалын толық түсінуге мүмкіндік береді.

Қорытындылай келе, Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанның рөлін қарастыру бұл халықтың нацизмді жеңуге қосқан сан қырлы және елеулі үлесін көрсетеді. Кеңес мемлекетінің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарынан бастап, қазақтардың майдан қимылдарына қатысуы мен соғыс тұтқындарының ауыр тағдырына дейін – әр қыры тарихи мұраға өзіндік үлес қосады.

Сол жылдары Қазақстанда болған мәдени, әлеуметтік және экономикалық қайта құрулар соғыстан кейінгі қоғам құрылысына негіз болды. Майдангерлердің ерлігі мен соғыс тұтқындарының ауыр сынақтары ұлттың төзімділігі мен патриотизмінің символына айналды.

Қазақстан тарихының құрамдас бөлігі «Түркістан легионының» тарихы мен М.Шоқай қызметінің сол кездегі әлемдік оқиғаларға аймақтың қатысуының күрделі аспектілерін атап өтті.

Осы аспектілерді жалпы талдау тарихтың күңгірт беттерін нұрландырып қана қоймай, ұлт өмірі мен оның болашақ дамуында өшпес із қалдырған Қазақстанның жалпы жеңісті күш-жігеріне қосқан үлесін анықтауға мүмкіндік береді.
1. Әбдіханов, Ж.(2010). Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстан: тарихи және саясаттану аспектісі. "Тарих. Тарихнама. Біздің заманның мәселелері", 2(13), 8-20.

2. Дүйсенбаев, С. (2005). Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстан. «Тарихи журнал: Ғылыми зерттеулер», 6, 103-114.

3. Ілиясов, С. (2018). Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанға өнеркәсіптің эвакуациялануы. «Қарағанды университетінің хабаршысы», 2(90), 35-40.

4. Әміренов, Н. (2013). Қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысындағы партизандық қозғалысқа қатысуы. «ҚР ҒА Известия», 2(45), 164-170.

5. Қасенов, Т. (2008). М.Шоқайдың Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстан тарихын зерттеудегі қызметі және оның үлесі. «Ғылым мен техниканың тарихы мен философиясы», 13(4), 256-260.

6. Кулагин, В. (2015). Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстандағы әскери тұтқындар және сталиндік субъектілер жүйесі. «Қазақстан және әлемдік қауымдастық», 4(54), 65-72.