Американдық және британдық бизнес терминдерінің айырмашылықтарымен ұқсастықтары
жүктеу/скачать 85.5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Түйін сөздер
- Ключевые слова
- Британдық термин Американдық термин
| А.К. Мусагулова
Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан
Данная статья посвящена анализу функционирования британских и американских терминов бизнеса на уровне языка и на уровне речи с целью установления, можно ли говорить о существовании отдельно британской и американской терминологии бизнес или лишь региональных вариантах одной и той де терминологической системы Ключевые слова: британский бизнес термины, американский бизнес термины, дескриптор, периферийный термин, региональный вариант. Aida Musagulova This paper focuses on the analysis of the functioning of the British and American business terms at the language level and at the level of speech in order to establish whether it is possible to speak of the existence of a separate British and American term business or a regional variants of one and the de terminological system Keywords: British business terms, the U.S. business terms, the handle, the peripheral term regional version. «Қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі, ал ағылшын тілі – жаңа саясатқа кірудің басты кілті», - деп елбасымыз айтқандай қазіргі таңда еліміз шетелдермен саяси-әлеуметтік және мәдени қарым-қатынас жасау үстінде.Британдық ағылшын және американдық ағылшын тілдері ағылшын тілінің екі негізгі жергілікті нұсқасы болып табылады. Британия мен Америка арасындағы қатынастар әрқашан да күрделі сипатқа ие болған, ол тілдік деңгейде де көрініс тапқан деуге болады. Бір жағынан, әр ел өз ерекшелігін сақтап, оған көпшіліктің назарын аудартуға ұмтылады, бұл үдеріс тіл арқылы жүзеге асады. Нәтижесінде ағылшын тілінің британдық және американдық нұсқалары арасында барлық тілдік деңгейлерде, атап айтсақ, фонетика, орфография, морфология, синтаксис пен лексика деңгейлерінде айырмашылықтар туындайды [1]. Екінші жағынан, ағылшын тілінің халықаралық мәртебесі осы екі нұсқаның түгелдей айрықшалануы мен жекелеген тілдерге оқшаулануының алдын ала отырып, оларды жақындатуға ықпалын тигізеді. Терминдер жүйесі тілдің лексикалық жүйесінің бір бөлігі болғандықтан, осы үрдіс терминологиялық жүйелерде де кездесуі тиіс. Сондықтан да біздің басты міндетіміз: біріншіден, жеке британдық және американдық банк терминологиясының болуын немесе олардың бір терминологиялық жүйенің аймақтық нұсқасы болып табылуын анықтау, екіншіден, британдық банк терминологиясының американдық банк терминологиясынан айрықшалануын нақтылау. Қойылған сұрақтарға жауап беру үшін, ең алдымен, ағылшын тілінің британдық және американдық нұсқаларында банк терминдерінің қалыптасуын екі деңгейде – тіл деңгейінде және сөйлеу деңгейінде қарастырамыз. Термин туралы ғылымда да өзгерістер болып, терминді зерттеудің когнитивтік аспектісі жасалыну үстінде. Терминтанымға когнитивтік көзқарастың енуі терминологиялық зерттеулердің ойлаумен байланысынан, нақтырақ айтқанда,тілге деген антропоцентристік көзқарастың пайда болуынан келіп туындайды. [2] Көптеген бизнес терминдерінің сөздіктерінде британдық және американдық банк терминдерін бөліп көрсетпейді. Ең беделді деген баспаханалардан шыққан сөздіктердің өзінде кейбір терминдер американдық ағылшын тілінде немесе, керісінше, британдық ағылшын тілінде аналогқа ие ретінде белгіленген. Сөздіктерден қажетті ақпараттарды ала алмағандықтан, тікелей банк ісіндегі мәтіндерді талдауға кірісеміз. Ең алдымен, банк ісіндегі дескрипторлар (түйінді сөздер) мен негізгі терминдердің қолданысын қарастырамыз. О.С. Ахманованың пікірінше, дескрипторлар кез келген терминологиялық жүйенің өзегін құрайды. Дескриптор – қарастырылушы ерекше құбылыстың табиғатын ашып көрсететін және ғылыми интерпретацияда, осы құбылысты жіктеуде тиімді қолданыла алатын сөз немесе сөз тіркесі. Дескрипторлар терминдер жүйесінде негізгі терминдер болып табылады, ал тар мағыналы терминдер перифериялық (шеттегі) терминдерге жатады. Банк терминологиясындағы дескрипторларға келесі терминдерді жатқызуға болады: «account», «transaction», «fee», «loan», «credit», «cash», «mortgage», «deposit», «transfer», «asset» және т.б. Сондай-ақ, «interest rate», «withdrawal», «debit», «delinquency» және т.б. Осы cияқты банк терминологиясында жиі қолданылатын ұғымдарды білдіретін терминдерді талдаймыз. «Аccount» термині (банктегі немесе өзге де қаржы институтындағы есепшот [3]) Британияда да, Америкада да бір мағынада қолданылады: “Some accounts especially those paying the highest rates of interest, may require you to give notice before you can withdraw your money or may limit the number of withdrawals you can make” [http:www.bba.org.uk] (Брит)
«Fee» термині (бағасының пайызы немесе ақшаның тиянақты мөлшерлемесі түріндегі көрсетілген қызмет, жүргізілген операция төлемі (комиссиясы) [4]) де екі жақта да бірдей мағынаға ие: “Most credit cards charge fees under certain circumstances: annual fee-charged for having the card; late-payment fee-charged if your payment is received after the due date ” [http:www.bba.org.uk] (Брит) “Find out what’s right for your needs and check out all the various rates and fees. ” [http:www.americanbanker.com] (Амер) «Тransaction» термині (банк есепшоттарындағы жағдайды өзгертетін, банктің ақпараттық жүйесінде тіркеуді талап ететін жеке-дара банк жұмысы [3]) Британияда да, Америкада кеңінен қолданысқа ие:
«Сash» термині (қолма-қол ақша – банкноттар [4]) Британияда да, Америкада да қолданылады: “In most countries”, the aim is to exchange legacy for euro cash as quickly as possible[http:www.bba.org.uk] (Брит) “with the touch of a few buttons, you can withdraw cash, make deposits and transfer funds virtually anywhere an ATM is located” [http:www.americanbanker.com] (Амер) Мағыналары жағынан жақын «сredit» термині (қарыз мәмілесі [4]) мен «loan» терминін (қарыз, несие: белгілі бір төлем үшін сұрап алатын немесе белгілі бір мерзімге берілетін ақша несиесі [4]) екі елдің де мамандары жиі қолданады: “Banks are likely to reduce the interest rates they charge on their loans to individuals and businesses” [http:www.bba.org.uk] (Брит) “Loan losses are low because banks make the initial credit deciosion,and are responsible for servicing the loan from cradle to grave,”Eversion said.[http://www.aba.com].(Амер) «Мortgage» термині (ипотека, кепіл, ипотекалық несие: қарызгердің несие берушіге қарызды қамсыздандыру ретінде жылжымайтын мүлікке өз құқығын тапсыруы, сондай-ақ жылжымайтын мүлікке құқығы қамсыздандырылған қарыз құралы [4]) екі елде де бірдей мағынада қолданылуда: “Rising housing costs forced more than a million householders to use a credit card to pay their mortgage or rent over the past 12 months, a poll for the housing charity shelter reveals today”[http://www.guardian.co.uk] (Брит) “When you’re looking for a mortgage, you’are likely to shop among lenders for the most favorable interest rate, and the lowest points and other up-front charges” [http://www.aba.com].(Амер) «Deposit» терминін (несие мекемесіндегі клиенттің ақша немесе құнды қағаз түріндегі салымы [4]) ағылшын тілінің британдық нұсқасында, сондай-ақ американдық нұсқасында сөйлеушілер бірдей қолданады: “Broadly defined as those deposits where part of the balance is not accessible without penalty, either on demand or by close of business on the day following that on which the deposit was made” [http://www.guardian.co.uk] (Брит) “Secured cards, which require a security deposit. The larger the security deposit, the higher the credit card limit.” [http://www.aba.com].(Амер) Сонымен, банк ісіндегі британдық және американдық мәтіндерді талдау дескрипторлардың басым бөлігі мен жиі қолданылатын банк терминдерінің Британияда да, Америкада да айтылу жағынан да, мағынасы жағынан да бірдей екендігін, яғни бір-бірімен толық сәйкес келетіндігін көрсетті. Бірқатар британдық және американдық банк терминдері мағынасы бір болғанымен, айтылу жағынан айрықшаланады. Бұл айырмашылықтар терминдердің жазылуына да қатысты, мәселен: cheque (брит.) – check (амер.) [1], chequebook (брит.) – checkbook (амер.), traveller's cheque (брит.) - traveler's cheque (амер.), licence fee (брит.) – license fee (амер.), offshore centre (брит.) – offshore center (амер.). Осыған сәйкес британдық және американдық банк терминдері ағылшын тілінің лексикалық жүйесінің бір бөлігі бола отырып, британдық және американдық орфографияны ажырататын барлық ерекшеліктерін көрсетеді деген қорытынды жасауға болады. Зерттеу нәтижесі көрсеткендей, Британия мен Америкада әр түрлі атауға ие бірқатар банк ісінің ұғымдары бар, атап айтсақ:
Осы тәрізді терминдер көп емес және ең белгілі сөздіктерде олар аймақтық нұсқалар ретінде көрсетілген. Әдетте, мұндай терминдер перифериялық болып саналады және басқа терминдер үшін дескриптор бола алмайды. Британия мен Америкадағы банк терминдерінің басқа да айырмашылықтарын осы елдердегі банк жүйелеріндегі әркелкіліктермен түсіндіруге болады. Мәселен, британдық «merchant bank» терминінің американдық баламасы – «investment bank». Британияда клиенттерді депозиттерін жоғалтудан Депозитті қорғау қоры қорғайды, ал Америкада бұл іспен Депозиттерді сақтандыру федералдық корпорациясы айналысады. Сонымен қатар, британдық немесе американдық реалиилерді, яғни бір елде ғана болатын нысандарды білдіретін терминдер де кездеседі. Мәселен, «hard dollars», «flower bond» терминдері американдық реалиилер болып табылады, ал «bill leak» термині британдық болмысқа ғана қатысты қолданылады. Британия мен Америкада мағынасы жағынан сәйкес келетін, бірақ айтылуы жағынан айрықшаланатын терминдерді сөйлеу деңгейінде талдаймыз. Британдық және американдық мамандар терминдердің өз нұсқаларын ұстана ма, немесе бірдей жағдайда екі нұсқаны да қолдана ма? Осы мәселені анықтап алу қажет. Сонымен, британдық және американдық банк терминдерін ажыратудың лексикографиялық тәжірибесі болғанымен, мәтіндерді талдау көрсеткендей, бүгінгі таңда терминдердің британдық және американдық нұсқалары екі елде де қолданысқа ие: британдық мамандар терминнің американдық нұсқасын, керісінше американдық мамандар терминнің британдық нұсқасын қолданатын жағдайлар өте жиі кезедеседі. Оған қоса, американдық және британдық нұсқалардың гибридтері болып табылатын терминдер да пайда болуда. Кей жағдайларда терминдер бір мәтінде синонимдер ретінде қолданысқа ие болады; кейде терминдердің бірі өз мағынасын кеңейтуі де ғажап емес жайт. Алайда, көп жағдайларда американдық және британдық мамандар байырғы терминдерге жүгінетіндігін атап өткен жөн. Банк ісіндегі британдық және американдық мәтіндерді талдау көрсеткендей, банк терминологиясының өзектері, яғни дескрипторлар мен негізгі банк терминдері Америкада да, Британияда да бір-біріне сәйкес келеді, ал бұл дегеніміз – банк ісіндегі басты ұғымдарды білдіретін терминдердің басым бөлігі екі елде де айтылуы жағынан да, мағынасы жағынан да ұқсас деген сөз. Британдық ағылшын және американдық ағылшын тілдерінде аймақтық нұсқалары бар терминдер кездеседі, бірақ мұндай терминдердің саны шектеулі, әдетте, бұл терминдер перифериялық ұғымдарды білдіреді. Оған қоса, екі нұсқаны да Америкадағы, Британиядағы мамандар қатар қолданады, сондықтан терминдердің аймақтық тиесілігі жойылып, терминдер абсолютті синонимдер ретінде қолданысқа ие болады. Мұны банк терминологиясын біріздендіруге апаратын жаһандану үдерісімен түсіндіруге болады. Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, британдық және американдық банк терминологиясын бөлудің негізі жоқ, бұл жерде банк терминологиясының британдық және американдық нұсқалары туралы сөз қозғауға болады, өйткені терминологияның өзегі екі нұсқаға да ортақ болып табылады. Банк терминологиясының британдық және американдық нұсқалары арасындағы ең елеулі айырмашылықтарды екі елдің банк жүйесіндегі айырмашылықтармен түсіндіреміз.
2. Исакова С.С. Терминді зерттеудің когнитивтік аспектісі. ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, № 4 (42)2012ж. 3. Миркин Я.М., Миркин В.Я. англо-русский толковый словарь по банковскому делу, инвестициям и финансовым рынкам. – М., 2006. 4.Федоров Б.Г. Англо-русский банковский энциклопедический словарь. – СПб., 1995. жүктеу/скачать 85.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|