Қан жүйесінің физиологиясы. Жүрек қан тамырлар жүйесінің физиологиясы
жүктеу/скачать 39.33 Kb.
|
1 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Қан жүйесінің физиологиясы. Жүрек қан тамырлар жүйесінің физиологиясы Мазмұны: Жүректің анатомиясы мен гистологиясы Камералар Клапандар
- Қабырға Тамырлар жүйесінің гистологиясы Жүрек физиологиясы Жүргізу жүйесі Жүрек бұлшықеті
- Компоненттер Қысым Қан кетуіне қанайналым реакциясы Жаттығуға қанайналым реакциясы Эмбриология
|
Қазақ Мемлекеттік Қыздар Педагогикалық Университеті Пәні: Адам және жануарлар физиологиясы Мұғалімі: Парманбекова М.Х. Мамандығы:Биология Курс: күндізгі бөлім 2 курс Орындаған: Тлеумуратова Н.Б Қан жүйесінің физиологиясы. Жүрек қан тамырлар жүйесінің физиологиясы Мазмұны: Жүректің анатомиясы мен гистологиясы Камералар Клапандар Қабырға Тамырлар жүйесінің гистологиясы Жүрек физиологиясы Жүргізу жүйесі Жүрек бұлшықеті Жүрек бұлшықетінің әрекет ету әлеуеті Шартты жауап Жүректің қызметі: жүрек циклі және электрокардиограмма Қанайналым жүйесінің қызметі Компоненттер Қысым Қан кетуіне қанайналым реакциясы Жаттығуға қанайналым реакциясы Эмбриология Аурулар: ішінара тізім Әдебиеттер тізімі The Жүрек-қан тамырлары жүйесі бұл жасушалар мен қан, және қан мен қоршаған орта арасындағы заттарды өткізетін қан тамырларының күрделі жиынтығы. Оның компоненттері - жүрек, қан тамырлары және қан. Жүрек-қантамыр жүйесінің қызметі: 1) организмнің тіндеріне оттегі мен қоректік заттарды бөлу; 2) көмірқышқыл газын және метаболизм қалдықтарын тіндерден өкпеге және шығару мүшелеріне тасымалдау; 3) иммундық жүйенің жұмысына және терморегуляцияға ықпал етеді. Жүрек екі сорғының рөлін атқарады, біреуі өкпе қан айналымы үшін, екіншісі жүйелік үшін. Екі айналым да жүректің камералары тәртіпті түрде жиырылып, қанды бір бағытқа жылжытады. Өкпе айналымы - бұл өкпе мен жүрек арасындағы қан ағымы. Бұл қан газдарының және өкпе альвеолаларының алмасуына мүмкіндік береді. Жүйелік қан айналымы - бұл өкпе қоспағанда, жүрек пен дененің қалған бөлігі арасындағы қан ағымы. Оған ағзалардың ішіндегі және сыртындағы қан тамырлары қатысады. Жүректің туа біткен ауруларын зерттеу жаңа туылған нәрестелер мен ересектердегі жүрек анатомиясын және туа біткен ақауларға қатысатын гендерді немесе хромосомаларды білуде үлкен жетістіктерге жол берді. Өмір барысында пайда болған жүрек ауруларының көп мөлшері жасына, жынысына немесе отбасылық тарихы сияқты факторларға байланысты. Дұрыс тамақтану, физикалық жаттығулар және дәрі-дәрмектер бұл аурулардың алдын алады немесе бақылауға алады. Қанайналым жүйесі ауруларының сенімді диагностикасы бейнелеудегі технологиялық жетістіктердің арқасында мүмкін болды. Сол сияқты, хирургия саласындағы жетістіктер туа біткен ақаулардың көпшілігін және көптеген туа біткен емес ауруларды емдеуге мүмкіндік берді. Жүректің анатомиясы мен гистологиясы Камералар Жүректің функционалды әр түрлі сол және оң жағы бар. Әрбір жағы екі камераға бөлінген, оның жоғарғы бөлігі атриум, ал төменгі бөлігі қарынша деп аталады. Екі камера да негізінен жүрек деп аталатын бұлшықеттің ерекше түрінен тұрады. Жүрекшелер немесе жоғарғы камералар аралық септуммен бөлінген. Қарыншалар немесе төменгі камералар қарыншааралық септуммен бөлінеді. Оң жақ жүрекшенің қабырғасы жұқа.Үш вена қанды оның ішкі бөлігіне жібереді: жоғарғы және төменгі қуыс вена және коронарлық синус. Бұл қан ағзадан келеді. Сол жақ атриум қабырғасы оң жақ қабырғаға қарағанда үш есе қалың. Төрт өкпе венасы оттегімен қанды сол жақ атриумға шығарады. Бұл қан өкпеден келеді. Қарыншалардың қабырғалары, әсіресе сол жақ, жүрекшеге қарағанда әлдеқайда қалың. Өкпе артериясы қанды өкпеге бағыттайтын оң қарыншадан басталады. Аорта сол қарыншадан басталады, ол қанды дененің қалған бөлігіне бағыттайды. Қарыншалардың ішкі беті қабырға тәрізді, шоғыры және бұлшықет белдеулерімен аталады trabeculae carneae. Папиллярлы бұлшықеттер қарыншалардың қуысына шығады. Клапандар Қарыншалардың әр саңылауы қан ағынын қайтаруға мүмкіндік бермейтін клапанмен қорғалған. Клапанның екі түрі бар: атриовентрикулярлық (митральды және трикуспидті) және жартылай айдарлы (өкпе және қолқа). Митралды қақпақша, қос жармалы болып табылады, сол жақ жүрекшені (атриумды) қарыншамен сол жағынан байланыстырады. Трикуспидті қақпақша оң жақ жүрекшені (атриумды) қарыншамен сол жағынан байланыстырады. Кірпіктер - эндокардтың жапырақ тәрізді қатпарлары (талшықты дәнекер ұлпамен нығайтылған қабықша). Атриовентрикулярлық қақпақшалардың көпіршіктері мен папиллярлы бұлшықеттері құрылымдармен біріктірілген chordae tendinae, жіңішке жіп тәрізді. Жарты клапандар - қалта тәрізді құрылымдар. Екі парақшадан тұратын өкпе қақпағы оң қарыншаны өкпе артериясымен байланыстырады. Үш парақшадан тұратын қолқа қақпағы сол жақ қарыншаны қолқамен байланыстырады. Талшықты дәнекер тіннің жолағы (annulus fibrosus), жүрекшені қарыншалардан бөліп тұратын, бұлшықеттерді бекітуге және клапанды енгізуге арналған беттерді қамтамасыз етеді. Қабырға Жүрек қабырғасы төрт қабаттан тұрады: эндокард (ішкі қабат), миокард (ішкі орта қабат), эпикард (сыртқы орта қабат) және перикард (сыртқы қабат). Эндокард - қан тамырларының эндотелиясына ұқсас жұқа жасуша қабаты. Миокардта жүректің жиырылғыш элементтері бар. Миокард бұлшықет жасушаларынан тұрады. Бұл жасушалардың әрқайсысында саркомер деп аталатын жиырылғыш бірліктер түзетін миофибриллалар бар. Әрбір саркомерде қарама-қарсы сызықтардан шығатын актин жіпшелері бар және қалың миозин жіпшелерінің айналасында орналасқан. Эпикард - бұл миокардқа апаратын коронарлық тамырлар енген мезотелий жасушаларының қабаты. Бұл тамырлар жүректі артериялық қанмен қамтамасыз етеді. Перикард - бұл дәнекер тінге сүйенетін эпителий жасушаларының борпылдақ қабаты. Ол жүрек тоқтатылған мембраналық қапшық құрайды. Ол төменде диафрагмаға, бүйір жағынан плевраға және төс сүйегінің алдына бекітіледі. Тамырлар жүйесінің гистологиясы Үлкен қан тамырлары үш қабатты құрылымға ие, атап айтқанда: tunica intima, tunica media және tunica adventitia. Ішкі қабат болып табылатын tunica intima - серпімді ұлпамен жабылған эндотелий жасушаларының бір қабаты. Бұл қабат тамырлардың өткізгіштігін, вазоконстрикциясын, ангиогенезін бақылайды және коагуляцияны реттейді. Қол мен аяқ тамырларының туника интимасында қанның қайтып келуіне жол бермейтін, оны жүрекке бағыттайтын клапандары бар. Бұл клапандар эндотелийден және кішкене дәнекер тіннен тұрады. Ортаңғы қабат болып табылатын туника ортасы интимадан эластиннен тұратын ішкі серпімді парақпен бөлінеді. Туника ортасы жасушадан тыс матрицаға салынған тегіс бұлшықет жасушаларынан және серпімді талшықтардан тұрады. Артерияларда туника ортасы қалың, ал тамырларда ол жұқа. Шеткі қабат болып табылатын туника адвентициясы үш қабаттың ішіндегі ең берісі болып табылады. Ол коллаген мен серпімді талшықтардан тұрады. Бұл қабат - ыдыстарды кеңеюден қорғайтын шектеуші кедергі. Үлкен артериялар мен тамырларда адвентиция бар vasa vasorum, тамыр қабырғаларын оттегімен және қоректік заттармен қоректендіретін ұсақ қан тамырлары. Жүрек физиологиясы Жүргізу жүйесі Жүректің тұрақты жиырылуы жүрек бұлшықетінің ырғағының нәтижесі болып табылады. Жиырылу жүрекшеден басталады. Бұл қарыншалардың жиырылуымен жүреді (жүрекше және қарыншалық систола). Жүрекшелер мен қарыншалық камералардың релаксациясы (диастола) жүреді. Мамандандырылған жүрек өткізгіш жүйесі электрлік белсенділікті отқа жіберуге және оны миокардтың барлық бөліктеріне жіберуге жауап береді. Бұл жүйе мыналардан тұрады: - мамандандырылған тіндердің екі кіші массасы, атап айтқанда: синатриальды түйін (SA түйіні) және атриовентрикулярлық түйін (AV түйіні). - Оның тармақтары және қарыншаларда орналасқан Пуркинье жүйесі. Адам жүрегінде SA түйіні жоғарғы жүрек қуысында, оң жүрекшеде орналасқан. AV түйіні интератриальды септумның оң жақ артқы бөлігінде орналасқан. Жүректің ырғақты қысылулары SA түйінінде өздігінен пайда болатын электрлік импульстан басталады. Электрлік импульстің пайда болу жылдамдығын осы түйіннің кардиостимулятор жасушалары бақылайды. SA түйінінде пайда болған импульс AV түйіні арқылы өтеді. Содан кейін ол Хис пен оның тармақтары арқылы қарыншаның бұлшықетінде Пуркинье жүйесіне қарай жалғасады. Жүрек бұлшықеті Жүректің бұлшықет жасушалары интеркалирленген дискілермен байланысқан. Бұл жасушалар бір-бірімен тізбектей және параллель байланысады және осылайша бұлшықет талшықтарын құрайды. Интеркалирленген дискілердің жасушалық мембраналары бір-бірімен бірігіп, иондардың тез диффузиясына және осылайша электр тогына жол беретін өткізгіш байланыстырушы қосылыстар түзеді. Барлық жасушалар электрлік байланыста болғандықтан, жүрек бұлшық еті функционалды түрде электрлік синцитиум деп аталады. Жүрек екі синцитикадан тұрады: - Атриумдардың қабырғаларынан тұратын атриумның. - қарыншалар, қарыншалардың қабырғаларынан тұрады. Жүректің мұндай бөлінуі жүрекшенің қарыншалар жиырылуынан сәл бұрын жиырылуына мүмкіндік береді, бұл жүрек насосын тиімді етеді. Жүрек бұлшықетінің әрекет ету әлеуеті Иондардың жасуша мембранасы бойынша таралуы мембраналық потенциал деп аталатын жасушаның іші мен сырты арасында электрлік потенциалдың айырмашылығын тудырады. Сүтқоректілердің жүрек клеткасының тыныштық мембраналық потенциалы -90 мВ құрайды. Тітіркендіргіш әсер потенциалын тудырады, бұл мембрана потенциалының өзгеруі. Бұл әлеует таралады және қысылудың басталуына жауап береді. Әрекет потенциалы фазаларда жүреді. Деполяризация фазасында жүрек жасушасы тітіркеніп, кернеуі бар натрий арналарының ашылуы және натрийдің жасушаға енуі жүреді. Арналар жабылғанға дейін мембраналық потенциал +20 мВ жетеді. Бастапқы реполяризация фазасында натрий арналары жабылып, жасуша реполяризацияға көшеді, ал калий иондары калий каналдары арқылы жасушадан шығады. Үстірт фазасында кальций арналарының ашылуы және калий арналарының тез жабылуы жүреді. Тез реполяризация фазасы, кальций каналдарының жабылуы және калий арналарының баяу ашылуы жасушаны тыныштық потенциалына қайтарады. Шартты жауап Бұлшықет жасушаларында кернеуге тәуелді кальций каналдарының ашылуы - бұл Ca мүмкіндік беретін деполяризация оқиғаларының бірі+2 миокардты енгізіңіз. Ca+2 бұл деполяризация мен жүректің қысылуын қосатын эффектор. Жасушалардың деполяризациясынан кейін Са ағыны пайда болады+2, бұл Ca шығарылуын бастайды+2 қосымша, Ca-ға сезімтал арналар арқылы+2, саркоплазмалық торда. Бұл Са концентрациясын жүз есе арттырады.+2. Жүрек бұлшықетінің жиырылғыш реакциясы деполяризациядан кейін басталады. Бұлшықет жасушалары реполяризацияланған кезде саккоплазмалық тор артық Са-ны қайта сіңіреді+2. Са концентрациясы+2 бұлшықеттің босаңсуына мүмкіндік беріп, бастапқы деңгейіне оралады. Старлингтің жүрек заңының тұжырымы «жиырылу кезінде бөлінетін энергия бастапқы талшықтың ұзындығына байланысты». Тыныштықта талшықтардың бастапқы ұзындығы жүректің диастолалық толу дәрежесімен анықталады. Қарыншада пайда болатын қысым толтыру фазасының соңындағы қарыншаның көлеміне пропорционалды. Жүректің қызметі: жүрек циклі және электрокардиограмма Кеш диастолада митральды және трикуспидті қақпақшалар ашық, қолқа және өкпе қақпақшалары жабық. Бүкіл диастолада қан жүрекке еніп, жүрекшелер мен қарыншаларды толтырады. Қарыншалар кеңейіп, AV клапандары жабылған кезде толтыру жылдамдығы баяулайды. Жүрекше бұлшықеттерінің немесе жүрекше систоласының жиырылуы жоғарғы және төменгі қуыс веналары мен өкпе тамырларының тесіктерін тарылтады. Қан келіп түскен қан қозғалысының инерциясы арқылы жүректе ұсталуға бейім. Қарыншаның жиырылуы немесе қарыншалық систола басталып, AV клапандары жабылады. Бұл фазада қарыншалық бұлшықет аздап қысқарады және миокард қанды қарыншаның үстіне басады. Мұны изоволюмикалық қысым деп атайды, ол қарыншалардағы қысым қолқа мен өкпе артериясындағы және оның қақпақшалары ашылғанға дейін созылады. Жүрек циклінің потенциалының ауытқуын өлшеу электрокардиограммада көрінеді: P толқыны атрияның деполяризациясы нәтижесінде пайда болады; QRS кешенінде қарыншалық деполяризация басым; Т толқыны - бұл қарыншалардың реполяризациясы. Қанайналым жүйесінің қызметі Компоненттер Қанайналым жүйелік (немесе перифериялық) және өкпелік болып бөлінеді. Қанайналым жүйесінің құрамына веналар, венулалар, артериялар, артериолалар және капиллярлар жатады. Венулалар қанды капиллярлардан алады және біртіндеп үлкен тамырлармен қосылады. Тамырлар қанды қайтадан жүрекке жеткізеді. Веноздық жүйеде қысым төмен. Тамыр қабырғалары жұқа, бірақ бұлшық еттері жиырылып, кеңейе алады. Бұл олардың қанның бақыланатын резервуары болуына мүмкіндік береді. Артерияларда қанды жоғары қысыммен тіндерге тасымалдау функциясы бар. Осыған байланысты артерияларда күшті тамыр қабырғалары болады және қан жоғары жылдамдықпен қозғалады. Артериолалар - бұл артериялық жүйенің ұсақ тармақтары, олар қанның капиллярларға тасымалданатын бақылау өткізгіштері ретінде жұмыс істейді. Артериолалардың бұлшықет қабырғалары мықты, олар жиырылуы немесе бірнеше рет кеңеюі мүмкін. Бұл қан тамырларын қажеттілігіне қарай өзгертуге мүмкіндік береді. Капиллярлар - бұл артериолдардағы қан мен жасуша аралық сұйықтық арасындағы қоректік заттардың, электролиттердің, гормондардың және басқа заттардың алмасуына мүмкіндік беретін ұсақ тамырлар. Капиллярлық қабырғалар жұқа және суға және ұсақ молекулаларға өткізетін көптеген кеуектерге ие. Қысым Қарыншалар жиырылған кезде сол жақ қарыншаның ішкі қысымы нөлден 120 мм с.б. Бұл қолқа клапанының ашылуына және жүйенің қан айналымындағы алғашқы артерия болып табылатын қан аортасына шығарылуына әкеледі. Систола кезіндегі максималды қысым систолалық қысым деп аталады. Содан кейін қолқа қақпағы жабылып, сол жақ қарынша босайды, сондықтан митральды қақпақ арқылы қан сол жүрекшеден ене алады. Релаксация кезеңі диастола деп аталады. Осы кезеңде қысым 80 мм сынап бағанасына дейін төмендейді. Систолалық және диастолалық қысым арасындағы айырмашылық, демек, 40 мм с.б., импульстік қысым деп аталады. Күрделі артерия ағашы пульсация қысымын төмендетіп, бірнеше пульсациямен қан ағымы тіндерге қарай үздіксіз жүреді. Сол жақпен бір мезгілде пайда болатын оң қарыншаның жиырылуы қанды өкпе қақпақшасы арқылы және өкпе артериясына итереді. Бұл кіші артерияларға, артериолаларға және өкпе айналымының капиллярларына бөлінеді. Өкпенің қысымы жүйелік қысымға қарағанда әлдеқайда төмен (10-20 мм сынап бағанасы). Қан кетуіне қанайналым реакциясы Қан кету сыртқы және ішкі болуы мүмкін. Олар үлкен болған кезде олар жедел медициналық көмекті қажет етеді. Қан көлемінің айтарлықтай төмендеуі қан қысымының төмендеуін тудырады, бұл қанайналым жүйесіндегі қанды қоздыратын, тіндердің тірі қалуы үшін қажет оттегін қамтамасыз ететін күш. Қан қысымының төмендеуін олардың ағызу жылдамдығын төмендететін барорецепторлар қабылдайды. Мидың түбінде орналасқан жүрек тамырларының орталығы базорецепторлардың белсенділігінің төмендеуін анықтайды, бұл қалыпты қан қысымын қалпына келтіруге бағытталған бірқатар гомеостатикалық механизмдерді іске қосады. Медулярлық жүрек-қан тамырлары орталығы оң жақ синоатриялық түйіннің симпатикалық ынталандырылуын күшейтеді, бұл: 1) әр импульста айдалатын қан көлемін көбейтіп, жүрек бұлшықетінің жиырылу күшін күшейтеді; 2) уақыт бірлігінде соққы санын көбейтеді. Екі процесс те қан қысымын жоғарылатады. Бір уақытта медулярлық жүрек-қан тамырлары орталығы белгілі бір қан тамырларының жиырылуын (вазоконстрикциясы) ынталандырады, олардың құрамындағы қанның бір бөлігі қан айналысының қалған жүйесіне, оның ішінде жүрекке ауысуға мәжбүр етеді, қан қысымын жоғарылатады. Жаттығуға қанайналым реакциясы Жаттығу кезінде сіздің денеңіздің тіндері оттегіге деген қажеттілікті арттырады. Сондықтан экстремалды аэробты жаттығулар кезінде жүректен қан шығару жылдамдығы минутына 5-тен 35 литрге дейін көтерілуі керек. Бұған қол жеткізудің айқын механизмі - уақыт бірлігінде жүректің соғуы санының артуы. Пульсацияның жоғарылауы жүреді: 1) бұлшықеттердегі артериялық вазодилатация; 2) ас қорыту және бүйрек жүйелеріндегі тамырлардың тарылуы; 3) веналардың жүрекке қайтуын және демек, оның айдай алатын қан мөлшерін жоғарылататын тамырлардың тарылуы. Осылайша, бұлшықеттер көп қан алады, демек, оттегі көп Бұл реакцияларда жүйке жүйесі, әсіресе медулярлық жүрек-қан тамырлары орталығы симпатикалық ынталандыру арқылы жаттығулар жасауда негізгі рөл атқарады. Эмбриология Адамның эмбриондық дамуының 4-ші аптасында қанайналым жүйесі мен қан сарыуыз қабығының мезодермальды қабырғасында пайда болатын «қан аралдарына» айнала бастайды. Осы уақытқа дейін эмбрион оттегінің таралуы тек диффузия арқылы жүруі үшін тым үлкен бола бастайды. Бауырымен жорғалаушылар, қосмекенділер және балықтар сияқты ядролы эритроциттерден тұратын алғашқы қан «қан аралшықтарында» орналасқан гемангиобласттар деп аталатын жасушалардан алынады. 6-8 аптада әдеттегі сүтқоректілердің ядросыз эритроциттерінен тұратын қан өндірісі бауырға ауыса бастайды. 6-айға дейін эритроциттер сүйек кемігін колониялайды және олардың бауырмен өндірісі төмендей бастайды, неонатальды кезеңде тоқтайды. Эмбриондық қан тамырлары үш механизм арқылы түзіледі: - In situ коалесценциясы (васкулогенез). - Эндотелийдің ізашар жасушаларының (ангиобластардың) органдарға қарай миграциясы. - қолданыстағы тамырлардан даму (ангиогенез). Жүрек мезодермадан туындайды және жүктіліктің төртінші аптасында ұра бастайды. Жатыр мойны мен цефалалық аймақтарды дамыту кезінде эмбрионның алғашқы үш салалық доғасы ұйқы артерия жүйесін құрайды. Аурулар: ішінара тізім жүктеу/скачать 39.33 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2