Мұғалімнің педагогикалық әдептілігі кластер құрастыру
жүктеу/скачать 19.94 Kb.
|
|
Мұғалімнің педагогикалық әдептілігі кластер құрастыру Педагогикалық әдептілік – бұл мұғалімнің педагогикалық ұжымда, оқушылармен және олардың ата-аналарымен абыройлы және ұстамды болу қабілеті. Сонымен қатар балаларға жан-жақты әсер ету, олармен ортақ тіл табысып, бір көзқараста бола отырып, оңтайлы тәрбиелік қатынастар құру мүмкіндігі. Педагогикалық әдептіліктің белгілері мен элементтері бар. Педагогикалық әдептіліктің басты белгісі – бұл мұғалімнің жеке басының адамгершілік мәдениеті, қарым-қатынас процесінде мұғалім мен студенттер арасындағы қарым-қатынасты тимді жүзеге асыру. Әдептілік – педагогикалық процестің моральдық реттеушілеріне жатады және мұғалімнің моральдық-психологиялық қасиеттеріне негізделеді. Педагогикалық әдептіліктің негізгі элементтері: - тәрбиеленушіге талап қою және сыйластық; - білім алушыны көре және ести білу, оған жанашырлық таныту; - іскерлік қарым-қатынас; - мұғалімнің ұқыптылығы, сезімталдығы; - кәсіби әдептілік, өзін көрсетуі; - педагогтың сыртқы келбеті; - қалыптасқан жағдайды тез және дұрыс бағалау; - оқушылардың мінез-құлқы мен қабілеттерін дұрыс бағалау; - өз сезімдерін тежеу және қиын жағдайда өзін-өзі ұстау қабілеті; - білім алушылардың жас және жеке ерекшеліктерін жақсы біліп, өз еңбегін өзін-өзі сыни бағалай білуімен сипатталады. Әдепті педагог жұмысқа, іскерлік кездесулерге уақытында келіп, әріптестерімен, білім алушылармен, олардың ата-аналарымен тығыз қарым-қатынаста болады. Педагогикалық әдептілік педагогикалық ықпал ету әдістерін, формаларын меңгеруден көрінеді. Педагогикалық әдептіліктегі негізі такт – төзімділік пен байсалдылық. Мұғалім ретінде шығармашылық ұжымның жетекшісінің басты ерекшелігі – жоғары талап қою және тәрбиеленушілерге шынайы құрмет көрсету. «Әдептілік» ұғымы көптеген компоненттерді қамтиды, бірақ олардың барлығы балаға деген қамқорлықпен, оған мұқият және сезімтал көзқараспен байланысты. Педагогикалық әдептілік мұғалімнің мінез-құлқының икемділігін білдіреді. Студенттермен, оқушылармен сабақта және сабақтан тыс уақытта жеке әңгімеде, жорықта, экскурсияда және т.б. ашық әңгемелескен дұрыс. Әр баланың жеке ерекшелігіне сай әрекет ету – мұғалім жұмысын нәтижелі болуына жол ашады. Психологтардың пікірінше, педагогикалық әдептілікті ашуланшақтықпен алмастырған кезде, кәсіби педагогикалық іс-әрекет педагогикалық сәтсіздікке тап болады. Сондай-ақ, жазалау және көтермелеу сияқты ынталандыру әдістерін қолдана отырып, мұғалім әр оқушыға әдепті болуы керек екенін атап өткен жөн. Жазаны қолдану кезінде оқушыға мүмкіндігінше құрмет көрсету және сонымен бірге талап қою өте маңызды. Педагогикалық әдептілік көбінесе мұғалімнің жеке қасиеттеріне, мәдениетіне, еркіне, азаматтық ұстанымына және кәсіби шеберлігіне байланысты. Бұл мұғалімдер мен студенттер арасындағы рухани жақындық, сенім пайда болатын негіз. Педагогикалық әдептілік әсіресе мұғалімнің бақылау-бағалау іс-әрекетінде айқын көрінеді, мұнда ерекше ұқыптылық пен әділеттілік өте маңызды. Баланың бойындағы түрлі жағымсыз қасиеттерді өзгертуге ықпал ете отырып, оған біршама уақыт қажет екенін ұмытпаған жөн. Өйткені, жеке тұлғаны қалыптастырудың күрделілігі – бұл ұзақ, үздіксіз процесс, ол орынмен де, уақытпен де шектелмейді, ол бір реттік әсерден нәтиже бермейді. Оқыту процесінде көптеген жанама көрінбейтін күштер мұғалімнің тарапынан қажет болады. Мысалы, өзімшіл, енжар, бірбеткей балаларды еңбекқорлыққа тәрбиелеу, мейірімділік пен жауапкершілікті бойына сіңіру үшін ұжымдық дағдылар қалыптастырады. Педагогикалық әдептілік – педагог мәдениеті мен кәсіби шеберлігінің көрсеткіші. Бұл оның мінез-құлқының маңызды ерекшелігі, ол шыдамдылық, ұстамдылық, адамгершілік, оптимизм, ізгілік, балаларға құрмет, олармен қарым-қатынас мәдениеті, тез өзгеретін педагогикалық жағдайларға бейімделу және дұрыс шешім қабылдау қабілетінде көрінеді. Ол балалардың мінез-құлқын қалай реттеу керектігін біледі, сондықтан олар әрқашан оның ізгілігі мен әділдігіне сенімді болады. Педагогикалық әдептіліктің болмауы, әдетте, педагогтың балалармен қалыпты қарым-қатынасын бұзады. Бұл жақсы қарым-қатынасты бұзуға, жалған есеп беруге, жазалауға, дөрекі сөз айтуға әкеліп соғады. Ал, балалар мұндай педагогтың талаптарына қарсы шығып, педагогикалық әдептілік бұзылады. Педагогикалық әдептілікке ие мұғалім ешқашан дауысын көтермейді, ал балалар оны тыңдайды. Педагог әрқашан есте сақтау керек: ескертулер неғұрлым аз болса, тәрбиелік сөздің салмағы соғұрлым маңызды болады. Ол балалармен бірге бола отырып, әрқайсысын жеке түсініп, басқарудың, бағыт берудің жолдарын қарастырады. Топтағы барлық балаларға немесе әрқайсысына жеке-жеке жүгінудің өзіндік айырмашылықтары бар екені анық. Егер, бүкіл топқа бірден жүгінетін болсаңыз, онда ресми түрде берілген тапсырманы барлығы бірдей орындауға міндеттеледі. Бірақ оқушылардың біреуіне қатысты мұндай тапсырмалар орынды емес. Тәрбиешінің балалардың кез-келгенімен жекелеген қарым-қатынасы бүкіл топпен салыстырғанда жақын қашықтықта жүзеге асырылады. Баламен жеке байланыс әрқашан баланы терең түсінуді, белгілі бір сәтте оның көңіл-күйіне әсер етуді, оның іс-әрекетін білуді қамтиды. Нақты жағдайды ескере отырып, оны мәжбүрлеу емес, сендіру маңызды. Сөздің педагогикалық әсерінің тиімділігі көбінесе тәрбиешінің баланың эмоционалды саласына қандай әсер ететінін алдын-ала білу қабілетіне байланысты. Егер топта орта тыныш болса, онда балалар көңілді, өзара қарым-қатынаста қиындық туындамайды. Мұндай педагогикалық процесте тәрбиешілер мен балалар бір-бірін естіп, түсінеді. Педагогтың өзі балаларда эмоционалды тепе-теңдікті қалыптастыруда үлкен маңызға ие болады. Барлығы табиғи түрде жүзеге асып, балалармен сөйлесуде жылы шырай танытып, тиімді қатынас орнап, ескертулер сирек кездеседі. Жалпы, балалар педагог тарапынан қысым сезбейді және өздерін ұйымдасқан түрде ұстайды. В.А. Сухомлинский айтқандай, бұл тәрбиешінің әдептілігінің, оның «баланың жанын көру және сезіну» қабілетінің көрсеткіші. Ол ең алдымен мұғалімдерге баланың жүрегінің қозғалысын түсінуді үйренуге кеңес берді және «бұл мұғалімнің жоғары эмоционалды-адамгершілік мәдениеті арқылы беріледі» - деді. Осы сапаға ие мұғалім баланың көңіл-күйіне сәйкес әдістерді таңдай алады. Ол баланы уақытында тыныштандырады, әзілдейді, күледі, сенімді сөйлеседі. Сабақтағы педагогикалық этика Этика (лат. ethica-ғылым, адамгершілік өнері) – адамгершілік пен мораль туралы ілім. Бұл терминді Аристотель енгізді, ол оны жан туралы ілім (психология) мен мемлекет туралы ілім (саясат) арасында орналастырды. Этиканың орталық бөлігі ретінде ол ізгіліктер туралы ілімді адамның адамгершілік қасиеттері деп санады. Оның талаптары адам қызметінің көптеген салаларында, соның ішінде педагогикалық салада көрініс тапты. Айта кету керек, өзінің бүкіл тарихында этика мораль туралы білім ретінде (оның шығу тегі, мәні, мазмұны және т.б.) және дұрыс және лайықты өмір туралы ілім түріндегі практикалық философия ретінде әрекет етті. Осылайша, ол екі функцияға ие болды: танымдық, ағартушылық және адамгершілік тәрбие. Салыстырмалы функциялардың сәйкес келмеуі этика құрамындағы өзара байланысты екі бөліктің – теориялық және нормативті, сәйкесінше мораль мен өмір туралы білімге бағытталған біртіндеп бөлінуіне себеп болды. Қазіргі уақытта теориялық этика – бұл моральды ерекше әлеуметтік құбылыс ретінде сипаттайтын және түсіндіретін ғылым. Ол мораль дегеніміз не, ол басқа әлеуметтік құбылыстардан қалай ерекшеленеді, оның шығу тегі қандай, тарихи тұрғыдан қалай өзгереді, оның жұмыс істеуінің тетіктері мен заңдылықтары қандай, оның әлеуметтік рөлі қандай және т.б. сұрақтарды қарастырады. Нормативтік этика – бұл қоғамда іргелі моральдық құндылықтарды сақтау мақсатында моральдық ойлау жүйесі. Ол жақсылық пен жамандық, күнделікті өмірдегі адамның дұрыс мінез-құлқы және т.б. туралы сұрақтарға жауап беруге арналған. Осыған байланысты нормативтік этика моральдық мұраттар, қағидалар, ережелер мен мінез-құлық нормалары түрінде көрінетін белгілі бір моральдық позицияны жариялайды және қорғайды. Ол, ең алдымен, кез-келген нәрсеге күмән келтіре алатын сыни тұрғыдан ойлайтын адамға бағытталған. Нормативтік этиканың белгілі бір ережелерінің пайдасына ақылға қонымды дәлелдер жеке тұлға үшін сыртқы әлеуметтік императивті (моральдық норманы) ішкі импульске айналдыруға ықпал етеді (мысалы, кәсіби борыш сезімі, мінез-құлықтың моральдық мотивациясы және т.б.). Жеке, кәсіби немесе қоғамдық өмірде кездесетін жағдайларға қатысты нормативтік этиканың моральдық императивтерін әзірлеу және негіздеу – бұл кәсіби этикалық кодекстерді жасаушылардың қызмет саласымен (педагогикалық этика, қызмет көрсету этикасы, бизнес этикасы және т.б.) байланысты. Барлық осы іс-шаралар кейбір жалпы этикалық қағидаларды нақтылау және практикалық қолдану болып табылады. Демек, нормативтік этиканың ерекшелігі – бұл ұтымды негіздемені күнделікті тәжірибеде қолданудың іргелі құндылықтарға әкелуі. Педагогикалық этика – бұл этикалық ғылымның тәуелсіз бөлімі және педагогикалық моральдың ерекшеліктерін зерттейді, педагогикалық жұмыс саласында моральдың жалпы принциптерін жүзеге асырудың ерекшеліктерін анықтайды, оның функцияларын, принциптер мазмұнының ерекшеліктерін, этикалық категориялар мен ережелерді ашады. Сондай-ақ, педагогикалық этика білім беру саласындағы мамандардың кәсіби қызметінің моральдық сипатын, кәсіби ортадағы моральдық қатынастарды, оқыту мен тәрбиемен кәсіби түрде айналысатын адамдардың педагогикалық этикасының негіздерін қарастырады. Педагогикалық этиканың алғашқы элементтері педагогикалық қызметтің ерекше әлеуметтік функциясы ретінде пайда болды. Қоғамның жас ұрпаққа өз тәжірибесі мен білімін беру қажеттілігі мектеп жүйесінің қалыптасып дамуымен сипатталды. Бұл әлеуметтік қажетті іс-әрекеттің ерекше түрін – кәсіби педагогикалық қызметті тудырды. Оның эволюциясы барысында педагогикалық этика өзіне тән этикалық талаптарды қалыптастырды. Мысалы, ежелгі қоғамның философтары (Демокрит, Платон, Аристотель және т.б.) өз еңбектерінде баланың ата-аналық тәрбиесін түсіну қажеттілігі туралы, балалардың қызығушылығын ілімнің негізі ретінде пайдалану, тәрбиелеу, сендіру құралдарын анықтау туралы жазды. Сонымен бірге М.Ф. Квинтилиан бірінші болып педагогикалық этика мәселелерін кәсіби деңгейге қойды. Қайта өрлеу дәуірінде бұл мәселелер жазбаларда дәйекті түрде дамыды. Я.А. Коменский, Дж. Локк және т.б. педагогикалық этикеттің ережелері ретінде тәлімгердің жеке қасиеттеріне назар аудару, «баланың психикалық бейімділігін» ескеру, оқушының мұғалімінің идеяларын сөзсіз қабылдауды талап етпеу керек деген пікір айтты. Бірқатар еңбектерде мұғалімнің балалармен достық қарым-қатынасына, мұғалімнің өз міндеттерін орындауға, педагог пен оқушы арасындағы моральдық қатынастарға назар аударылды. Осыған байланысты шынайы мұғалім кез-келген балада жағымды жеке қасиеттерді анықтап, дамыта білуі, идеялық және адамгершілік тәрбиені насихаттай білуі керек. Педагогикалық этика мәселелерін дамытудағы сапалы жаңа кезең ағартушылықтың этикалық идеяларын байытқан және тереңдеткен орыс революционер-демократтарымен байланысты. Атап айтқанда, Н.А. Добролюбов бұл мәселеге көп көңіл бөлді. Ол өз еңбектерінде тәрбие баланың қорқынышын тудырмауы керек, керісінше мұғалімнің жан-жақты дамуына, берік сенімге, балалардың құқықтарын құрметтеуге негізделуі керек деп дәлелдеді. Кеңес заманында педагогикалық этика мәселелерін В.А. Сухомлинский, В.И. Писаренко, И.В. Чернокозова және т.б. ғалымдар қарастырды. Олар этикалық талаптар мұғалім мен балалар арасындағы адами қатынастарды көрсетуі керек екенін бірнеше рет атап өтті. Соңғы жылдары педагогикалық этика теориялық және қолданбалы болып бөлуге болатын бірқатар маңызды міндеттерге тап болды. Олардың ішінде әдіснамалық мәселені зерттеу, құрылымды анықтау және мұғалімдердің адамгершілік қажеттіліктерін қалыптастыру процесін зерттеу, педагогикалық еңбектің адамгершілік өлшемдерінің ерекшеліктерін дамыту қамтылды. Отандық педагогикалық теория мен практиканың гуманистік ұстанымдарға қайта бағдарлануына байланысты мұғалімнің адамгершілік көзқарасына қойылатын талаптарды анықтауға мүмкіндік туды. Бүгінгі таңда мұғалімнің «кәсіби стандарты» мұғалімнің жеке қасиеттеріне қойылатын талаптарды алға тартады. Онда кәсіби құзыреттілікті жетілдіріп, өзін-өзі дамытып, барлық балаларды, олардың бейімділігіне, қабілеттеріне, даму ерекшеліктеріне, шектеулі қабілеттеріне қарамастан, оқытуға дайын болу қағидасына баса назар аударылады. Ал, сабақтағы педагогикалық этика мұғалімнің балалармен қарым-қатынасымен тікелей байланысты. Балалар мұғалімнің олармен бірге қуанғанын, күлгенін, қайғырғанын, тіпті кейде ашуланғанын көреді. Сабақтың мазмұнын балаларға жеткізу – мұғалімнің барлық эмоциясын сыртқа шығаруға жол береді. Үй тапсырмасын орындамай келу, сабаққа дайын болмау, өзара жанжалдасу т.б. жағымсыз жайттар орын алса да, мұғалім сабырлылықпен осы әрекеттерді тиімді шешудің жолдарын көрсетуі тиіс. Сабаққа дайындықсыз келген баланы келемеждеу, дауыс көтеру, басқа балалардың алдында намысына тиетін сөздер айтудан аулақ болу қажет. Бұл мұғалімнің педагогикалық этиканы сақтамауына әкеледі. Мұндай балалармен жеке жұмыс жасап, оқу процесіндегі үлгермеушіліктің алдын-алу маңызды. Балаларды үнсіз айыптау немесе таңдану, мақұлдау немесе күлімсіреу көбінесе балаға ескертуден гөрі қатты әсер етеді. Сабақ барысында мұғалім көңіл-күйін басқара алмаса, онда оған білім беру әрқашан қиындық тудырады. Ол өз талаптарында дәйекті бола алмайды және балалармен қарым-қатынас оның субъективті эмоционалды бағалауына байланысты құрылады. Мұның бәрі мәдениеттің жетіспеушілігінің белгісі, өзін-өзі басқара алмаумен байланысты болады. Сондықтан әрбір қоғамның мүшесі күнделікті өмірде, қоғамдық орындарда, отбасында әдептілік негіздерін сақтаса – мәдениетті орта қалыптастырып, ұрпақ тәрбиесіне де септігін тигізеді. жүктеу/скачать 19.94 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|