Латын тілі – жарқын болашақ кепілі

Латын тілі – жарқын болашақ кепілі

Латын тілі – ғылым тілі ретінде нақты және табиғи ғылымдардың қызметтік тілі болып табылады. Латын тілін меңгеру барысында пәнді ғылымға сәйкес өзіндік ерекшелігі тұрғысынан қарастыра отырып, тілдік мағынада сөйлемнің стилистік мәнін толық түсіне білу және халықаралық деңгейдегі ұғымы ретінде түсіну керек. Сондықтан да белгілі бір саланы меңгеру үшін әр бөлімге сәйкес грамматикалық және лексикалық қажеттіліктер таңдалынып, сөзжасамдық үлгілері оқытылады.

Латын граматикасын оқу барысында негізінен клиникалық терминологиялық сөз жасамды толық меңгеріліп, ауру малға диагноз қою және латын терминдерін ветеринариялық медицина саласында пайдалану үйретіледі.
- Ветеринария саласындағы кең қолданыстағы латын терминдерін пайдалануды үйреніп, шипа ұсынымды жазуда, диагноз атауларын т.б қолдануды үйренуге негізделеді;

- Болашақ ветеринариялық іс-шаралардағы күнделікті қолданыстық терминдік сөздерді және сөзжасамды сауатты қолдану болып табылады.

- латын тілі грамматикасын, сөйлем құру әдістерін игеру;

- латын тілінде оқудың негізгі ережелерін үйрену;

- жануарлардың клиникалық белгілерін көрсету мен диагноз қою барысында сондай-ақ, емдеудегі терминологияны пайдалана алуы керек.

- ветеринариялық терминдердің мән мағынасын анықтау, қолданыстағы терминоэлементтерді пайдалана отырып, тиісті салаға сәйкес сөзжасам құрылымын құру;

- бағдарлама шеңберінде латын тілінде оқуды және жазуды

- латын терминдерді, ғылыми түсініктерді теориялық және тәжірибелік мағынасында пайдалану;
ҚОСЫМША: Дәрі-дәрмектердің сөз жасам құрылымы. Шипаұсынымдық терминдер және сөзжасам. Сабақ барысында қарастырылатын латындық ұғымдар:

Негізгі фармацевтикалық түсініктер

·Дəрілік шикізат - өсімдіктердің, жануарлар мүшесінің бір бөліктері жəне минералдардан, бактериялардан, саңырауқұлақтардан алынатын өнімдер.

·Дəрілік заттар – дəрілік заттар ретінде қолданылатын химиялық қосылыстар. Дəрілік заттарды химиялық синтез жолымен дəрілік шикізаттардан арнайы əдіспен алады.

·Дəрі – ауруды емдеу жəне алдын алу мақсатында қолданылатын химиялық немесе табиғи жолмен алынатын заттар

·Дəрілік заттар пішіні – дəрілік затқа қолдануға ыңғайлы болу үшін берілетін пішін. Олар төмендегідей болып бөлінеді:

Сұйық (ерітінділер, тұнбалар, қайнатпалар, сұйық экстрактілер, суспензиялар, микстуралар, эмульсиялар...)

Жұмсақ (сүртпе майлар, линименттер, пасталар, суппозиторилер, таяқшалар, пластырлер..)

Қатты (ұнтақтар, капсулалар, таблеткалар, жиынтық дəрілік заттар, пилюлдер, болюстер, брикеттер ...)

Дəрілік препарат –дəрілік пішіндегі дəрілік зат (қатты, сұйық, жұмсақ т.б.).
Фармацевтикалық атауларда жəне рецептте бас əріппен:

·Дəрілік заттар атаулары (мысалы: Raunatinum).

·Дəрілік өсімдіктер атаулары (мысалы: Crataegus).

·Химиялық элементтер атаулары (мысалы: Hydrargўrum).

·Дəрілік заттарға теңгерілген атаулар (Saсchărum – қант, Amўlum – крахмал, Gelatīna – желатин жəне т.б.).

·Рецептегі жаңа рецептік жол.

·Терминнің құрамындағы төмендегі сөздер (олар сөздік формада жай əріппен жазылады): Acĭdum acetylsalicylĭcum – ацетилсалицил қышқылы,

Aqua destillāta – дистилденген су, Liquor Ammonii anisātus – мүсəтір-анис тамшылар, Solutio Ammonii caustĭci – мүсəтір спирті, Vitaminum B12 –

витамин В12).

Фармацевтикалық атауларда жəне рецептте жай əріппен:

·Терминнің ортасында келетін дəрілік пішін атаулары (мысалы: Pulvis extracti Belladonnae).

·Сын есімдер (мысалы: Mentha piperīta).

·Оксид атауларындағы oxўdum, peroxўdum, hydroxўdum (мысалы: Zinci oxўdum).

·Терминнің ортасында келетін өсімдік бөлшектерінің атаулары (мысалы: Infusum radīcis Althaeae).

·Тұз атауларындағы анион атаулары: (мысалы: Magnesii sulfas).

·Рецепт рəсімдеудегі қалыптасқан сөздерде: in vitro nigro, contra tussim, in charta cerata жəне т.б.

Кез келген фармацевтикалық атауларда бірінші сөз бас əріппен басталатынын ұмытпаған жөн (номенклатурада, сөздіктерде, этикеткаларда, тізімде). Жаттығу мен бақылау жазғанда төменде көрсетілгендей етіп жазу керек:

·Solutio Camphŏrae – камфоры ерітіндісі.

·Flores Chamomillae – дəрілік түймедақ гүлдері.

Дəрілік өсімдіктер деп, мал ағзасына биологиялық белсенді заттарымен əсер ететін өсімдіктерді айтады.

Дəрілік өсімдіктер шикізаты деп, дəрілік зат ретінде кептірілген немесе кептірілмеген дəрілік өсімдіктер мен олардың бөлшектерін айтады.

Дəрілік өсімдік шикізаты ретінде өсімдіктің əр түрлі бөлшектері қолданылады: бүршігі, гүлі, қабығы, тамыры, сабағы, жапырағы, дəні, жемісі жəне т.с.с.

Қазіргі кезде шипалық қасиеті бар дəрілік өсімдіктердің 21000 түрінен астамы емдік жəне алдын алу мақсатында пайдаланылады.

Өсімдік бөлшектерінің атаулары (лексикалық минимум)

1) cortex, ĭcis m қабық

2) flos, floris m гүл

3) folium, I n жапырақ

4) fructus, us m жеміс

5) gemma, ae f бүршік

6) herba, ae f шөп

7) radix, īcis f тамыр

8) rhizōma, ătis n тамыршық

9) semen, ĭnis n тұқым

Сөздік формада есте сақтау қажет:

Сұйық дəрілік зат формалары

1. Solutĭo, ōnis f ерітінді

Қатты дəрілік затты дистилденген суда, спиртте, майда ерітіп алынған дəрілік пішін.

2. Mucilāgo, ĭnis f шырыштар

Фармацевтикалық терминдердің құрамындағы бұл құрамдар орфографиялық дұрыс жазуға жəне көп терминдерің мағынасын түсінуге себеп болады.

Рецептурада бұйрық рай жекеше түрдің екінші жағында қолданылады.

· Recĭpe ал

· Da бер

· Misce араластыр

· Repĕte қайтала

· Sterilĭsa!

(леп белгісімен!)

Залалсыздандыр!

· Da tales doses numĕro Осындай мөлшерде ... санымен берілсін

· Divĭde in partes aequāles Бірдей бөліктерге бөл

· Adde қос

б) қалау рай

Рецептурада қалау рай «бұйыру, тапсыру, іс-əрекет жасау» мағынасында бұйрық раймен синоним түрінде қолданылады. Қазақ тіліне қалау рай –сін, - сын жалғауларымен (мысалы: берілсін) немесе етістіктің инфинитив формасында аударылады.

· Detur берілсін.

· Signētur белгіленсін

· Misceātur араластырылсын.

· Sterilisētur! (леп белгісімен!)

Залалсыздандырылсын!

· Repetātur Қайталансын

· Dentur tales doses numĕro (denture - көпше түрдің формасы, осы мағынада ғана қолданылады) Осындай мөлшерде ... санымен берілсін

N.B! Бұйрық рай мен қалау райдың формалары бір мағына береді, сондықтан олар бірінің орнына бірі қолданыла береді. Бақылау, жаттығулар жазғанда олардың қай-қайсысын болса да қолдана беруге болады.

fiat/fiant формасының қолданылуы

Рецептте fiĕri етістігі fiat/fiant түрінде көп қолданылады:

·fiat – орындалсын, болсын

·fiant – орындалсын, болсын (көптік _______түрде)

Misce, ut →fiat + жекеше түр, атау септігіндегі зат есім →fiant + көпше түрдегі атау септігіндегі зат есім

Төменде рецепттегі қалыптасқан ұғымдар тізімі берілген:

· Misce, fiat linimentum Араластыр, линимент болсын

· Misce, fiat pasta Аралыстыр, паста болсын

· Misce, fiat unguentum араластыр, сүртпе май болсын

· Misce, fiat suppositorium Аралыстыр, балауыз болсын

· Misce, fiat suppositorium rectāle (vagināle) Аралыстыр, тік ішікке (қыныпқа) қолданатын балауыз болсын

· Misce, fiant suppositoria rectalia (vaginalia) Аралыстыр, тік ішікке (қыныпқа) қолданатын балауыздар болсын

· Misce, fiat bacillus longitudĭne 5 cm et crassitudĭne 0,5 cm Араластыр, ұзындығы 5 см жəне ені 0,5 см таяқша болсын

· Misce, fiat pulvis Араластыр, ұнтақ болсын

· Misce, fiat emulsum Араластыр, эмульсия болсын

· Misce, fiat suspensio Араластыр, суспензия болсын

· Misce, fiant species (көпше түр) Араластыр, құрғақ жиынтықтар болсын

Fiant көпше түріне жəне бұл ұғымда Misceātur” формасы емес, “Misce” формасы қолданылатындығына назар аударыңдар.

Көп қолданылатын бөліктер ( 2 бөлім)

Латын мағынасы мысалдар

1. -cain- Жергілікті жансыздандыру заттары Procainum Tetracainum

2. -cyt- Цитостатиктер (ісік торшаларын өлтіретін; грек. cytos - «торша») Cytarabinum

Cytocristinum

3. -form- Acĭdum formicĭcum құмырсқа қышқылы Xeroformium Iodoformium

4. -ichth(y)- грек. “ichthys” – «балық» Ichthammolum Ichthyolum

5. -poly- грек. “polys” – «көп» Polyphepanum Polymixini B sulfas

6. -rheo- Қан айналымын жақсартатын зат Rheomacrodexum Rheopolyglucinum

7. -zep- антиксиолитиктер – стресске қарсы заттар Diazepamum Bromazepamum

Лексикалық минимум

Дəрілік өсімдіктер атаулары

1. Betǔla,ae f Ақ қайың

2. Convallaria, ae f меруертгүл

3. Frangǔla, ae f Сыңғақ итшомырт

4. Junipĕrus, i f арша

5. Linum, i n зығыр

6. Quercus, us f емен

7. Amўlum, i n крахмал

8. Epinephrinum, i n эпинефрин

9. Oleum Ricĭni (Ricĭnus, i m) кастор майы

10. Synthomycinum, i n синтомицин

11.Xeroformium, i n ксероформ

Дəрілік зат формаларының атаулары

12. bacillus, I m таяқша

13. balsămum, I n бальзам

14. carāmel, ēllis n карамель

15. emplastrum, I n пластырь

16. emulsum, I n эмульсия

17. gelum, I n гель

18. granŭlum, I n гранула

19.membranŭla (ae f) ophthalmĭca (us, a, um) (lamella ophthalmĭca) көздің жұқа қабығы

20.mixtūra, ae f микстура

21.mucilāgo, ĭnis f шырыш

22. pasta, ae f паста

23. pilŭla, ae f пилюля

24. specĭes, ērum f (только мн.число) жиынтық

25. spongia, ae f губка

26. stilus (i m) medicinālis (e) медициналық қарындаш

27. cortex, ĭcis m қабық

28. fructus, us m жеміс

29. gemma, ae f бүршік

30. semen, ĭnis n тұқым

Басқа да лексика

32. longitudĭne … cm et crassitudĭne … cm ұзындығы… см и ені… см

Латын тілінде тұз атаулары екі зат есімдерден тұрады:

2. Катион аты - бірінші орында, ілік септігінде

3. Анион аты - екінші орында, атау септігінде.

Мысалы:

· Aluminĭi nitras - алюминия нитрат

· Natrĭi nitris - натрия нитрит

Катиондар қашанда бас əріппен, ал ониондар жай əріппен жазылады.

(мысалы: Solutĭo Natrĭi tetraborātis glycerinōsa). Катион ретінде дəрілік заттар

мен химиялық элементтер қолданылуы мүмкін.

Латын жəне қазақ тіліндегі анион атаулары

Латын тілінде анион аттары -as, -is, -ĭd(um) суффикстері арқылы пайда

болады. Төменде келтірілген кестеде ілік, атау септігіндегі латын суффикс-

тері жəне қазақша аудармасы келтірілген:

Латын тілінде Қазақ тілінде

атау/ілік

септ

-as

Aluminii nitras

Aluminii nitrātis

-ат

алюминий нитрат

алюминий нитрат

-is

Aluminii nitris

Aluminii nitrītis

-ит

алюминий нитрит

алюминий нитрит

-ĭdum

Natrii chlorĭdum

Natrii chlorĭdi

-ид

натрий хлориды

натрий хлориды

Кестеге түсінік:

-as, -is суффиксіне аяқталатын анион аттары латын тілінде 3

· жіктеудегі зат есімдерге жатады. Оларды қазақ тіліне аударғанда

соңғы -s əрпі –т ауысып кетеді.

Мысалы:

· phosphas - фосфат

· nitris - нитрит

· -as, -is суффиксіне аяқталатын ілік септігіндегі аниондар басқа 3

жіктеудегі зат есімдер сияқты аударылады:

Салыстырыңдар_______:

· citras, ātis m - tuberosĭtas, ātis f

· -ĭd- суффиксі бар аниондар 2 жіктеудегі n тектік түріндегі зат

есімдерге жатады:

Мысалы:

· bromĭdum, i n - бромид

Ескерту: негізгі тұздардың қазақша атаулары «негізгі» деген сөзбен

жазылып, латын тілінде «sub-» қосымшасына сай келеді.

Мысалы:

· негізгі висмут нитраты - Bismŭthi subnitras

Калий жəне натрий тұздарының рəсімдеу ерекшеліктері

Калий жəне натрий органикалық тұздарының екі компонентінен

тұратын, дефис арқылы жазылатын атаулары латын тіліне жəне латын тілінен

қазақ тіліне аударғанда сол сөз тəртібін жəне септеулерді сақтап қалады:

Мысалы:

· сульфацила-натрия - Sulfacyli-natrii

Ескерту: қазақ тілінде бір сөзден, латын тілінде екі сөзден тұратын тұз

атауларын есте сақтаған жөн:

·метилсалицилат - Methylii salicylas

·фенилсалицилат - Phenylii salicylas

·амилнитрит – Amylii nitris

·хлоралгидрат – Chlorali hydras

Дəрілік өсімдіктер атаулары

1. Papāver, ĕris n Көкнəр

2. Strychnos, i m Қисық жалғақ

3. acetas, ātis m ацетат

4. benzoas, ātis m бензоат

5. bromĭdum, i n бромид

6. carbonas, ātis m карбонат

7. chlorĭdum, i n хлорид

8. gluconas, ātis m глюконат

9. hydras, ātis m гидрат

10. hydrocarbonas, ātis m гидрокарбонат

11. hydrochlorĭdum, i n гидрохлорид

12. hydrotartras, ātis m гидротартрат

13. iodĭdum, i n йодид

14. lactas, ātis m лактат

15. nitras, ātis m нитрат

16. orotas, ātis m оротат

17. phosphas, ātis m фосфат

18. salicylas, ātis m салицилат

19. subcarbonas, ātis m негізгі карбонат

20. subnitras, ātis m негізгі нитрат

21. sulfas, ātis m сульфат

22. tetraboras, ātis m тетраборат

23. trimethylacetas, ātis m триметилацетат

24. Coffeinum-natrii benzoas

Coffeini-natrii benzoātis

кофеин-бензоат натрия

25.Kanamycinum, i n канамицин

26.Methylthionii chlorĭdum метилтиония хлорид (метилен көк)

27.Methylii salicylas (ātis m) метилсалицилат

28. Phenylii salicylas (ātis m) фенилсалицилат

29. Strychninum, i n стрихнин

30.Vinylinum, i n винилин

31. isotonĭcus, a, um изотониялық

32.massa (ae f) pilulārum (a, ae f) пилюл массасы

33. praecipitātus, a, um тұндырылған

34. tritus, a, um үгілген

РЕЦЕПТ ЖƏНЕ ОНЫҢ ЛАТЫН БӨЛІМІН РƏСІМДЕУ

Рецепт (receptum; лат. recipĕre - алу) - дəрігердің белгілі бір мөлшердегі жəне дəрілік зат формасында дəрі жасап беруі туралы дəріханаға немесе фармацевтке арнап жазған жазбаша сұрауы. Рецепт – маңызды заңдық жəне медициналық құжат болып саналады.

Дəріханаларда дəрігердің бақылауынсыз жіберілетін дəрілер бар (валидол, ацетилсалицил қышқылы, валериан таблеткасы, т.б.).

Мұндай препатарттар рецепсіз жіберілетін дəрілер немесе ОТС (ағыл. over the counter – сөреден) деп аталатып, тізімі қажетті құжаттарда келтіріледі.

Қалған дəрілердің бəрі рецепт бойынша жіберіледі.

Рецепт алты құрамдас бөлімдерден тұрады:

I inscription – кіріспе. Бұл бөлімде емдеу мекемесің таңбасы, ауру мал туралы деректер (түрі, жасы, иесінің аты-жөні, т.б.), рецепт жазылған уақыты жəне рецепт жазушы дəрігердің аты-жөні жазылады.II praeposition - Дəрігердің фармацевтке өтініші. Қысқаша Rp.: (resipeалыңыз) деп жазылып, үш нүкте қойылады. Себбебі, ол біріншіден қысқартылып отырған сөз, екіншіден, ол сөзден кейін дəрілердің аттары жазылады.

Дəрілер латын тілінде көбіне жекеше түрде, ілік септігінде жазылады.

Кейде ілік септігінде көпше түрде, табыс септігінде жекеше не көпше түрде жазылады.

ал не? Қаншалықты?

(Acc.)нені? (Gen.)

Recĭpe: 10 ml Tincturae Valeriānae

Ал: 10 мл Тасшүйгін тұнбасын

Recĭpe: Tincturae Valeriānae 10 ml

III designation materiarum. Дəрілік заттардың атаулары. Рецепт құрамындағы дəрілік заттар белгілі бір тəртіппен, ретпен жазылады:

бірінші - remedium basis - негізгі дəрілік зат

екінші - remedium adjuvans – көмекші дəрілік зат

үшінші - remedium corriqens - дəмдік заттар

төртінші - remedium constituens – форма түзгіш заттар жазылады. Бұл бөлімде дəрілік заттарды бір рет қолдануға немесе емдік курсқа тағайындалған мөлшері көрсетіледі, ал форма түзгіш заттар керегінше алынсын - quantum satis (q.s.) деп жазылады.

IV subscriptio – дəрі жасау жəне оны босату (жіберу) туралы мəлімет беріледі. Алдымен дəрілік заттарды (екі немесе бірнеше болса) араластыру-

Misce (M), содан соң жасалынсын - fiat – орындалсын, болсын деп, ең соңында қандай дəрілік форма жасау керек екендігі көрсетіледі. Дəрігердің дəрілік заттар берілсін деген нұсқауы рецепте Da, denture (қысқаша D) деген сөзбен жазылады. Егер дəрілік заттарды қара түсті ыдыспен беру керек болса – Da in vitro nigro, парафинделген қағазбен - Da in corta paraffinata, қорапшада берілу керек болса - Da in scatula деп көрсетіледі.

V signatura (S) дəрілердің қолданылу тəсілі, қанша мөлшерде жəне қанша рет, қашан берілуі керек екендігі көрсетіледі. Бұл бөлім ауруға түсінікті ұлт тілінде жазылуы керек.

VI nomen medici дəрігердің қолы. Бұл бөлім рецептің ең жауапты бөлімі болғандықтан, дəрігер мұқият қарап шығуы керек.

Дəрігер ресми (лат. officina – аптека, фармациялық көшірмеден түскен жазбалар) жасаған жазбалар жəне магистрлік (лат. magister – оқытушы, ex tempore, қажеттілігіне қарай) жазбаларды түсіне білуі керек.

Рецептік мысал:

I inscription – кіріспе «Айболит» клиникасы

Азамат С. Айтқұловтың 2 жасар итіне

20 _05_ 10

XII

II praepositio Rp.: Tincturae strophantini 100 (basis)

III designation Themisali 50. (adjuvans)

Sirupi simplicis 20.0 (corriqens)

Aqua distillatae 20.0 (constituens)

IV subscriptio M.f. mixture

Vsignatura таңертеңгісін жəне кешкісін бір ас қасықпен ішке қабылдау үшін

VI nomen medici дəрігердің қолы

Науқасқа дəріні шұғыл түрде босату қажет болған жағдайда дəрігер рецептің көрінетін тұсына Cito! - Тез! Немесе Statim! - Дереу! деп жазуы керек. Дəрі мұндай жағдайда кезексіз жіберіледі.

Егер дəріні бірнеше рет қайталау қажет болса, Repetātur – қайталансын; Bis (tres) repetātur - екі (үш) рет қайталансын деп жазылады.

Рецептте орфографиялық қателіктер жіберілмеуі тиіс!!!

Рецепттер құрамына қарай:

· қарапайым мөлшерленбеген - бір ғана дəрілік заттан құралған:

Rp.: Streptosidi 100.0

D.S. жараға себу үшін

· қарапайым мөлшерленген - бір ғана дəрілік заттан құралған:

Rp.: Streptosidi 50.0

D.t.d. №20

S. ұнтақтан күніне төрт рет ішкізу үшін

· күрделі мөлшерленбеген - екі немесе бірнеші заттан құралған:

Re.: Cupri citrātis

Lanolīni

M.f. ungutntum

S. жараға жағу үшін

·күрделі мөлшерленген (диспензиялық-бөлінген):

Rp.: Streptosidi 5.0

Synthomicini 3.0

M.f. pulvis D.t.d. №10

S. күніне 3 рет 1 ұнтақтан ішкізілсін

·күрделі мөлшерленген (двизиондық-бөлінбеген):

Rp.: Streptosidi 50.0

Synthomicini 30.0

M.f. pulveres №10

D.S. күніне төрт рет 1 ұнтақтан ішкізілсін

Дəрілік заттардың малдарға арналған мөлшерін жазу ережелері:

· граммда - «грамм» сөзі жазылмайды, сан ондықпен белгіленеді,

грамм бөлшектері «0» – 10,0 (10 грамм) қойылады; 0,25 (0,25 грамма), т.с.с.

· миллилитрде - 10 ml (10 мл), 0,2 ml (0,2 мл);

· тамшыда – тамшы саны рим цифрімен белгіленеді – жекеше түрде

guttam (бір тамшы - guttam I), көпше түрде guttas (капель пять - guttas V);

· кейбір антибиотиктер бірлік əсерде жазылады - ƏБ: 100 000 ƏБ – 100000 əсерлік бірлік).

мысалы: Recĭpe: Kalĭi chlorĭdi 3,0

Insulīni 25 ЕД

Solutiōnis Glucōsi 10% - 1000 ml

Misceātur. Sterilisētur!

Detur. Signētur: ішке құю үшін

· кейде дəрігер мөлшерді көрсетпей (мысалы, балауызда), оны фарма-

цевтің қалауына қалдырады; бұл жағдайда рецепте quantum satis – қанша

керек) деп жазылады.

Егер бірнеше дəрілік зат бір мөлшерде жазылатын болса, мөлшері тек соңғы дəрінің тұсына жазылады да, санның алдында ana (бірдей, тең) деп

көрсетіледі.

Мысалы: Recĭpe: Cupri citrātis

Lanolīni

Ал: Мыс цитратын

Ланолин

Вазелин тең 5,0

Re.: Tabulettas "Quamatel" numĕro 28

Da. Signa: бір таблеткадан тəулігіне 2 рет

Сұйық дəрілік заттар формасы ерітінділер – Solutiōnes

·Solutiōnis қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін жекеше түрде ілік септігінде жазылады.

·Ерітінділер сулы, спиртті, майлы, глициринді болуы мүмкін: Aqua purificāta – дистилденген су (бұл атау қазіргі кезде Aqua destillātaның орнына қолданылады), Spirĭtus aethylĭcus – этил спирті, Glycerinum – глицерин, сұйық майлар – Oleum Vaselini – вазелин майы, Oleum Olivārum зəйтүн майы жəне Oleum Persicōrum – шаблады майы.

· Рецепте Recĭpe сөзінен кейін ерітінді аттары ілік септігінде былай жазылады: Solutiōnis spirituōsae, Solutiōnis oleōsae, Solutiōnis glycerinōsae (solutio – femininum тектік түрінде), сын есімдер рецепт сөйлемінің соңына жазылады. «майда» сын есімі латын тілінің “oleōsus, a, um” сын есіміне сəйкес келді: (майдағы камфора ерітінідіс– Solutiōnis Camphŏrae oleōsae), бірақ, майдың нақты аты келтірілсе, “in” конструкциясы қолданылады:

(зəйтүн майындағы камфор ерітіндісі – Solutiōnis Camphŏrae in oleo Olivārum).

·Ерітіндінің концентрациясы төменде келтірілгендей белгіленеді:

Recĭpe: Solutiōnis Camphŏrae oleōsae 10% - 100 ml.

Шырыштар– Mucilagĭnes

·Mucilagĭnis - қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін жекеше түрде ілік септігінде жазылады.

·Көп қолданылатын сөздер: Mucilāgo radīcis Althaeae (жалбызтікен тамырының шырышы ), Mucilāgo Amўli крахмал шырышы).

Суспензиялар – Suspensiōnes

·Suspensiōnis - қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін жекеше түрде ілік септігінде жазылады.

·мысалы: Recĭpe: Suspensiōnis Hydrocortisōni acetātis…

Эмульсиялар – Emulsa

·Emulsi - қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін жекеше түрде ілік септігінде жазылады.

·Майлы эмульсия дайындау үшін Oleum Ricĭni –кастор майы, Oleum

Amygdalārum – миндаль майы, Oleum jecŏris Aselli vitaminisātum – дəруменделген треска балық майы қолданылады

·Қысқартылған түрде:

Recĭpe: Emulsi olei Amygdalārum 200 ml

Codeini phosphātis 0,2

Misce. Da. Signa: бір ас қасықпен күніне үш рет

Қысқартылмаған түрде:

Recĭpe: Olei jecŏris Aselli 30 ml

Gelatosae 15,0

Aquae destillatae ad 200 ml

Misce, fiat emulsum

Da. Signa: екі рет қабылдауға

Тұнбалар мен қайнатпалар - Infūsa et Decocta

·Infūsi, Decocti - қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін жекеше түрде ілік септігінде жазылады.

Дəрілік зат атынан кейін дəрі дайындалған өсімдіктердің бөлшектері жазылады:

*қабық- cortex (ілік септ. – cortĭcis)

*тамыр – radix ((ілік септ. – radīcis)

*тамыр сабақ – rhizōma ((ілік септ. – rhizomătis)

*жапырақ – folĭum ((ілік септ. Жекеше түрде– folĭi, көпше түрде - foliōrum)

*шөп – herba (ілік септ. – herbae)

*гүл – flos (ілік септ. – floris, көпше түрде - florum)

·мысалы: Recĭpe: Decocti cortĭcis Quercus …

Ал: Емен қабағының тұнбасы….

тұндырмалар– Tinctūrae

·Tinctūrae - қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін жекеше түрде ілік септігінде жазылады.

·мысалы: Recĭpe: Tinctūrae Valeriānae… .

Экстракты – Extracta

·Extracti - қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін жекеше түрде ілік септігінде жазылады.

·Сұйық экстрактылар (Extractum fluĭdum – Extracti fluĭdi), қою экстрактылар (Extractum spissum – Extracti spissi) жəне құрғақ экстрактылар (Extractum siccum – Extracti sicci) бар.

·мысалы: Recipe: Extracti Frangŭlae fluĭdi... .

Ескерту: рецепте тек сұйық экстрактілер (fluidum)жазылады – spissum, siccum сөздері жазылмайды.

Көп кездесетін кесінділер

Латын мағынасы мысалдар

1. -anth- грек. “anthos” – «гүл», өсімдік текті

Helianthus

Galanthamini

hydrobromidum

2. -camph- камфоралы Camphonium Bromcamphora

3. -ephedr- грек. “ephedra” – «қылқан жапырақты»

Ephedrinum

Ephedrosanum

4. -erythr-, - eryth- грек. “erythros” – «қызыл» Erythromycinum Erythaemum

5. -estr-, -oestrəйел жыныс гормондарының препараттары Oestradiolum Synoestrolum

6. -glyc-, -gluc- грек. “glykys” – «тəтті» Nitroglycerinum Glucosum

7. -phyll- грек. “phyllon” – «жапырақ» Euphyllininum Theophyllinum

8. -phyt- грек. “phyton” – «өсімдік» Phytinum Phytolysinum

9. -stroph- Строфант препатары Strophanthus Strophanthinum

10. -theo- Латындалған қытай тілінен “theа” – «шəй» Theophedrinum

Theophyllinum

Лексикалық минимум

Дəрілік өсімдік атаулары

1. Adōnis (ĭdis m, f) vernālis (e) Көктемгі жанаргүл

2. Chamomilla, ae f түймедақ

3. Crataegus, i f долана

4. Farfăra, ae f өгей шөп

5. Glycyrrhiza, ae f Қызыл мия

6. Неlianthus, i m күнбағыс

7. Rheum, i n рауғаш

8. Salvia, ae f жалбыз

9. Strophanthus, i m строфант

10.Thermopsis, ĭdis f термопсис

Дəрілік заттар атаулары

10. Alūmen, ĭnis n Ашу тас

11. Amўlum, i n крахмал

12. Camphora, ae f камфора

13. Flucytosinum, i n флуцитозин

14. Furacilinum, i n фурацилин

15. Gelatosa, ae f гелатоза

16. Glucosum, i n глюкоза

17. Ichthyolum, i n ихтиол

18. Nitroglycerinum, i n нитроглицерин

19. Oleum Amygdalārum миндаль майы

20. Oleum Helianthi күнбағыс майы

21. Oleum jecŏris Aselli vitaminisātum дəруменделген треско балық майы

22. Oleum Olivārum зəйтүн майы

23. Oleum Persicōrum шабдалы майы

24. Resorcinum, i n резорцин

25. Strophanthinum, i n строфантин

26. Vinylinum, i n винилин

Басқа да лексикалар

27. aethylĭcus, a, um этилді

28. aqua, ae f су

29. bacca, ae f жидек

30. crystallisātus, a, um кристалды

31. destillātus, a, um дистилденген

32. glycerinōsus, a, um глицеринде

33. oleōsus, a, um Майда

34. purificātus, a, um тазартылған (су)

35. rectificātus, a, um тазартылған (спирт)

36. spirituōsus, a, um спиртті

37. spirĭtus, us m спирт

ad 10,0 10 граммға дейін

ad usum externum сыртқа қолдануға

ad usum internum ішке қолдануға

ana теңдей

bis (tres) repetātur екі рет қайталансын (үш рет)

cito! жылдам!

contra tussim жөтел (ден)

cum radicĭbus … тамырымен …

in ampūllis ампулада

in capsǔlis капсулада

in vitro nigro көрінбейтін ыдыста

non repetātur қайталанбасын

numĕro санмен

pro adultis үлкендерге (ірі малға)

pro auctōre автор үшін

pro infantĭbus төлдерге

pro injectionĭbus инъекцияға

pro me маған

quantum satis қанша қажет (қажет болғанша)

statim! тез! (жылдам)

1. 
   Errare humanum est - адамға қателесу тəн
   
2. 
   Gutta cavat lapidem - тамшы тас теседі
   
3. 
   Pigritia est mater omnium vitiorum – барлық кемшіліктің негізі – жалқаулық
   
4. 
   Est modus in redus – судың да сұрауы бар.
   
5. 
   Homo ornat locus, non hominem locus – орта адамды емес, адам
   

6. 
   De lingua stulta incommŏda multa - ақымақ тілден көп қолайсыздық
   

7. 
   Ignorantio non est argumentum – білмегенің себеп емес
   
8. 
   Radices litteratum amarae sunt, fructus dulces – Білімнің тамыры ащы
   

9. 
   Alit lectio ingenium - оқу – ақыл толықтырады
   
10. 
    Ignoti nulla, curatio morbi – анықталмаған ауруды емдеуге болмайды.
    
11. 
    Omne principium difficile est – бастау қашан да қиын.
    
12. 
    Ruditatis antidotum eruditio est – сауатсыздыққа қарсы бірден бір жол
    

1. 
   Дəрілік заттардың тауарлық атаулары қандай түрде жазылады?
   
2. 
   Дəрілік заттарды жазғанда бірінші орында не жазылады?
   
3. 
   Екінші орында дəрі атауы қандай септікте жəне қалай жазылады?
   
4. 
   Тұнбалардың, тұндырмалардың, экстрактылардың, қайнатпалардың
   

5. 
   Дəріні тез жіберу керек болса, дəрігер қандай қосымша сөз қоса алады?
   
6. 
   Дəріні бірнеше рет қайталап жіберу керек болса, қандай қосымша сөздер енгізіледі?
   
7. 
   Recĭpe сөзінен кейін дəрілік зат қандай септеуде жазылады?
   
8. 
   Дəрілік заттардың мөлшері қалай жазылады?
   
9. 
   Ресми жəне магистральді рецепт деген не?
   
10. 
    Рецепт құрамы.
    
11. 
    Ерітінділердің түрлері.
    
12. 
    Шырыш түрлері.
    
13. 
    эмульсия дайындағанда қандай майлар қолданылады?
    
14. 
    Экстрактың түрлері.
    
15. 
    Сұйық жəне жұмсақ дəрілік зат формаларының ілік септігіндегі атаулары.
    
16. 
    Латын тіліндегі тұз атаулары.
    
17. 
    Калий жəне натрий тұздары атауларын рəсімдеу ерекшеліктері .
    
18. 
    а) оксид; б) пероксид; в) гидроксид атаулары қалай пайда болады?
    
19. 
    рецептурада «қалау, бұйрық» мағынасында қолданылатын етістіктің қандай формалары бар?
    
20. 
    fiĕri етістігінің рецептурадағы ерекшеліктері?
    
21. 
    «-цит-», «-форм-», «-ихти-», «-поли-», «-рео-» көп қолданылатын кесінділерді латын тілінде жазып беріңдер.
    

1 Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. ІІ: (цитология, эмбриология, гистология) / Тоқаев, З.К. - 2006

2 Латинский язык / Валл Г.И. - 1990 Латинский язык / Валл Г.И. – 1990

3 Латинский язык и основы ветеринарной терминологии: / Вульф, В.Д. - 1988

1 Введение в латинскую ветеринарную терминологию /Валл, Г.И. - 1978

2 Анатомия терминдерінің сөздігі ( Қазақша-орысша латынша, орысша латынша-қазақша, латынша-орысша-қазақша) / Рақышев, А. - 1992
БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАР ТАҚЫРЫПТАРЫНЫҢ ТІЗІМІ
1 Латын-Грек тілінің тарихы. Көне жазба ескерткіштері;

2 Медицина және ветеринария тарихындағы латын тілінің маңызы;

3 Терминоэлементтер, деонтология. Латын афоризмдері;

4Анатомиялық терминология негізіндегі латын, грек тектік сөзжасам;

5 Анатомиялық қиысымды анықтауыш;

6 Анатомиялық қиысымсыз анықтауыш;

7 Клиникалық термионологиядағы латын және грек тілдік сөзжасам;

8 Клиникалық терминоэлемент;

9 Фармакологиялық терминология негізіндегі сөзжасам;

10 Шипаұсынымдық терминдер және сөзжасам;

11 Латын тілінің граматикасы; Латын тіліндегі афоризмдер, префикстер;

12 Анатомиялық терминологиялық сөздік;

13 Клиникалық терминологиялық сөздік;

14 Фармакологиялық терминологиялық сөздік;