Қазақстан республикасы білім жәНЕ
жүктеу/скачать 75.85 Kb.
|
|
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БИЗНЕС ЖӘНЕ КОММУНИКАЦИЯ КОЛЛЕДЖІ Курстық жұмыс Тақырыбы:Пән: Мамандық: Тобы:
Қабылдаған: Алматы 2022 Мазмұны
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының өнеркәсібіндегі кәсіпорындар қалыптасуының тиімділігі және дамуы. Кәсіпкерлікті қолдап, шағын кәсіпкерлікті дамыту әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына енуге бет алған Қазақстан үшін өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Қазақстан Республика Конституциясында былай деп жазылған: «Әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез-келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар». Бәрімізге мәлім, өндірістің негізгі факторлары табиғи, еңбек, өндірістік ресурстар болып табылады. Нарықтық экономика кезінде осы факторладың жұмыс істеп, қозғалысқа түсуіне әсер ететін нақты күш бар. Олар: іскерлік, басқару және өз мүмкіндіктерін белгілі бар мақсатта жетістікке қол жеткізуге пайдалана білу икемділігі.[1] Курстық жұмыстың негізгі мақсаты – шағын кәсіпкерлікті қолдаудың, олардың әлеуметтік-экономикалық қызметін тиімді атқаруына мүмкіндіктер жасап, өмір сүру мерзімінің неғұрлым ұзаруына ықпал ету. Нарықтық экономиканың басты принципіне байланысты, қандайда болмасын шаруашылық субъектілері, ол адам болсын, жанұя, топ, ұжым, кәсіпорын, мүмкіндік түрде жұмысты іске асыруына және экономикалық қызметте кәсіпкерлік түрін таңдап алуына құқықты. Қойылатын міндеттері: -қоғамдық қажеттіліктерді толық қанағаттандыратын бәсекелестік және нарықтық қатынастарды қалыптасуы; -тауар ассортиментінің кеңеюі,қызмет көретуді жетілдіру,оның сапасының жоғарылауы; -экономиканы құрылымдық қайта көрсетудің нақты тұтынушыларғы бейімделуі; -жеке қаражаттың өндірісті дамытуға жұмсалуы; -қосымша жұмыс орындарының пайда болуы,жұмыссыздық деңгейінің төмендеуі; -еңбекке қоғамның жекелеген кейбір топтарын тарту.[2] Экономикалық қызметте кәсіпкерлік түріне әртүрлі өнім, тауар өндіру, қызмет көрсету, сол сияқты сауда-делдалдық, қаржы-несие, ғылыми-ақпарат, басқару жұмыстары, яғни өндіріс шеңберіндегі кез-келген жұмыс түрі, бөлісу және қайта бөлу, айырбас, тұтыну және қоғамдық өнімді пайдалану және т.с.с. жобалануы тиіс. Бұлардың бәрі заңға сәйкес болуы қажет, оған қайшы келмеуі керек. Кез-келген экономикалық өндіріс үрдісінде жаңалау цикліндегі типтік фазамен байланысты (өндіру – айырбас – бөлу – тұтыну) экономикалық қызметтерді кәсіпкерлік жұмыстарға, өндірістік, коммерциялық және қаржылық түрлеріне бөлуге болады. Өндірістік кәсіпкерлік – бұл түріне тауарларын өндіруге бағытталған, өндірілген өнімді пайдаланушыларға,тұтынушыларға сату жұмыстарын орындау, қызмет көрсету, ақпарат ұсыну жатады. Сонымен қатар, өндіріс міндетіндегі негізгі мақсаттан, атап айтқанда өндірістік ресурстар мен қамтамасыз етілуінен басқа: өнімді сақтау, тасымалдау, өткізу және т.с.с. қосымша қызметтер кәсіпорынның негізгі міндетін толықтырды. Коммерциялық кәсіпкерлік - бұл түріне негізінен тауар-ақша және тауар айырбастау міндетіндегі операцияларды жатқызуға болады. Мысалы, тауарды сатып алу барысында сатудың төмендегідей негізгі коммерциялық кезеңдері анықталды: • Тауардың түрін таңдау; • Жоғарғы сапалы тауарға сатып алу бағасын белгілеу; • Өндірге тауарға деген сұранысын белгілеу. Кәсіпкерліктің түрлі формаларының өзара тиімді ынтымақтастық құруы келешегі зор бағыт. Шағын кәсіпорындар ғылыми техникалық жетістіктерді қабылдауға анағұрлым қабілетті, нарықтағы сұраныс өзгерісіне оңай бейімделеді. Кәсіпкерлік нарықта консалтингтік, брокерлік, маклерлік, делдалдық, жарнама, қолданбалы зерттеу жұмыстары бойынша қызмет көрсетумен қамтамасыз етіліп, белсенді рөл атқарады. Курстық жұмыс кіріспеден,үш бөлімнен ,қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер көздерінен тұрады. Бірінші бөлімде кәсіпорынның маңызы және міндеттері, шағын кәсіпорынның экономикалық сипаттамасы, сонымен қатар кәсіпкерліктің мәні мен негізгі ерекшеліктері және Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің дамуы туралы тақырыпталға тоқталып өтемін. Ал,екінші бөлімде «Raimbek Agro» ЖШС кәсіпорынының қазіргі жағдайы және даму тенденциялары туралы айтылған. Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің даму мәселелері жайлы қарастырылады. 1 Шағын кәсіпорынның маңызы мен атқаратын қызметтері 1.1 Шағын кәсіпорындарды мемлекеттік реттеу Шағын кәсіпкерлікті дамыту - кез келген елдің экономикасының негізі. Шағын кәсіпкерліктің дамымағандығына қарамастан, мемлекеттердің макроэкономикалық жағдайының тұрақтылығы туралы айту қиын. Нәтижесінде, тәуелсіздіктің басында Қазақстанда шағын кәсіпкерлік экономиканың маңызды секторы ретінде анықталды. Шағын кәсіпкерлікті жан-жақты қолдау мемлекеттік саясаттың басымдығы болды. Осыған орай, 1990-шы жылдардағы елдегі қиын экономикалық жағдайға қарамастан, шағын кәсіпкерліктің саны үнемі артып отырды. Шағын кәсіпкерлікпен тікелей байланысты мамандар арасында жүргізілген сараптамалық зерттеулер барысында елімізде шағын бизнесті қарқынды дамыту үшін қажетті жағдайлар жасалғаны анықталды. Сонымен бірге респонденттердің 37,5% -ы бұл жағдайды қалыпты деп санайды.[3] Бұл саланың дамуы тиіс нәтижелерді бағалайтын болсақ, олар төмендегідей басымдыққа бөлінді: орта таптың негізгі базасы пайда болады, еліміздің экономикалық және қаржы секторлары одан да тұрақты болады, жалпы өнім мен өмір сүру деңгейі өседі, ең маңызды проблемалар,жұмыссыздық жоғалады. Шағын бизнестің бүгінгі таңда республикаға тартылған салалары кеңінен ерекшеленеді: кейбір азаматтар сауданың өз орнын тапты, басқалары халыққа қызмет көрсетудің барлық түрлерін белсенді түрде тартумен айналысады, ал басқалары тұтыну тауарларын өндіруге бағытталған. Шағын кәсіпорын — жұмыскерлерінің саны заңнамалық жолмен белгіленген мөлшерге сай келетін (экономиканың түрлі салаларында түрліше болып келеді) салық жеңілдіктерін, несие бойынша жеңілдіктер алатын басқа да мемлекеттік қолдау көрсетілетін субъект. Жұмыс істеушілер саны немесе шаруашылық қызметіне қатысты шектеулер ерекше белгілері болып саналатын заңды тұлға құқығы бар дербес әрекет етуші шаруашылық субъектісі; кәсіпкерлік қызметтің барынша икемді және өсіңкі даму нысанына ие нарықтық құрылымның маңызды элементі. Шағын кәсіпорынды шағын бизнес субъектісі немесе шағын бизнес кәсіпорны деп те атайды. Қазақстанда шағын бизнес кәсіпорындары — серіктестік немесе өндірістік кооператив нысанында белгіленген тәртіппен тіркелген, жұмыскерлерінің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын, активтерінің жалпы құны жылына орта есеппен заңды тұлғалар 60 мың еселік есептік көрсеткіштен аспайтын, банк және сақтандыру қызметі аясынан басқа салада істейтін заңды тұлғалар — шағын кәсіпкерлік субъектілері. 2005 жылы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республикада 6679 шағын кәсіпорын тіркелді. Өз бизнесін басқаруға шешім қабылдаған азаматтардың саны, әрине, мемлекеттің шағын бизнесті дамыту үшін жасайтын шарттарына тікелей байланысты. Сауалнамаға сәйкес шағын бизнесті табысты дамыту үшін мыналар қажет: 1. тіркеу, лицензиялау, сертификаттау және т.б. ережелерін өзгерту (сұралғандардың 75,0% -ы); 2. кәсіпкерлікті салық салу жүйесін жетілдіру (62,5%); 3. қаржылық-кредиттік реттеуді жетілдіру (56,3%); 4. есепке алу мен есепке алудың оңайлатылған есебi (25,0%) 5. іскерлік қауіпсіздік (25,0%) 6. осы салада жұмыс істейтін азаматтарды ақпараттық қолдауды жақсарту (25%); 7. лизинг қызметін жетілдіру талап етілді (6,3%).[4] Сарапшылардың айтуынша, алдағы жылдарда қазақстандық шағын бизнесті дамытуда үлкен табыстарға қол жеткізуге болады (сұралғандардың 68,8% -ы). Өткен жылдардағы шағын бизнестегі реформалардың баяу жүруінің негізгі себептерінің бірі шағын бизнесте тұрақты және ұзақ мерзімді табыстылықты қамтамасыз ететін тұрақты жұмыс ретінде халықтың күпірлігі болды. Қазір тұрақтылық пен адамның сенімі өзгеріп отырады, сондықтан мемлекеттік қолдаудың айтарлықтай нәтижесі болуы мүмкін », - деді сарапшылар. Қазақстан халқына Жолдауында «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» Жолдауында Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев Үкіметке мынадай міндет қойды: экономиканы әртараптандыруда маңызды рөл атқаратын мемлекеттік холдингтер осы үдерісте қазақстандық шағын бизнесті ынталандыру және қолдау керек. Қазақстан дамыған елдердің табысты тәжірибесін қабылдайды, өйткені шағын бизнесті мемлекеттік қолдау тетіктерін жетілдіру ел Үкіметі тарапынан тұрақты назар аударуда. Әлемдік тәжірибе дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде шағын кәсіпорындардың ұлттық экономиканың дамуына, әлеуметтік мәселелерді шешуге және жұмыспен қамтылған жұмысшылар санының артуына елеулі әсерін көрсетеді. Қызметкерлер саны бойынша өндірілетін және сатылатын тауарлардың көлемі, жұмыстарды орындау және қызметтер көрсету бөлігінде, белгілі бір облыстағы шағын бизнес кәсіпорындарының жетекші рөлі бар. Сондықтан шағын бизнесті мемлекеттік қолдау мәселесі бүгінгі таңда ең өзекті болып табылады. Сонымен бірге, шағын бизнесті кредиттеу өте маңызды рөл атқарады. Кәсіпкерлік қызметпен айналысуға шешім қабылдағандардың барлығы дерлік қаржылық қиыншылықтарға тап болуының құпия емес. Банктер мүлікті кепілдендіруге ғана несие береді. Ал, егер оның негізгі және ағымдағы активтері болмаса, жаңадан құрылған кәсіпкер не істей алады? Бұл мәселені федералды деңгейде шешу керек. Бірақ, ішінара, барлық қатысушылар кірістерінен шегерімдер жиналатын шағын кәсіпорындардың өзара кредиттік серіктестігін құру жолымен жойылуы мүмкін. Шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың американдық тәжірибесі ерекше назар аударуға лайық. Америка Құрама Штаттары - бұл ірі корпорациялардың ғана емес, сондай-ақ жеке сектордағы қызметкерлердің 50% -нан астамын жұмыс істейтін шағын кәсіпорындар. Көрсетілгендей, негізгі жұмыс беруші ірі емес, шағын және орта бизнес. Әрбір үш американдық отбасыдан біреуі кішігірім бизнесте жұмыс істейді. Елде жыл сайын 600 мыңға жуық шағын кәсіпорын тіркеліп, 500 мыңға жуық адам жойылған, бірақ бұл ешкімді қорқытпайды. Шағын бизнес иелері сұраныстың динамикасына өте сезімтал және жауапты. Басқа салада немесе басқа жерде өз бизнесі жақсаратындығын ескерсек, олар ескі бизнесін қысқартады және жаңасын ашады. Америкалықтар бұл тұрғыда өте бейімделгіш және тез қалпына келтіре алады. Олардың бизнесі банкрот болғанымен, олар өздерінің ынта-жігерін жоғалтпайды және ескі бизнестің аяқталуын жаңа бастаманың болуы деп санайды. АҚШ тұрғындарының 90% шағын бизнестің рөлін оң бағалайды. Шағын және орта бизнес сауда, өндіріс секторында, қаржы секторында, кеңес беру, инновациялар саласында және әлеуметтік қызметтер саласында жұмыс істейді. Халық шаруашылығы барлық салаларында шағын кәсіпорындардың болуы дүниежүзілік практикада экономикалық тиімді іс болып табылады. Қазіргі замаңдағы экономикада ірі монополоистік шаруашылыққа тығыз байланысты орта және шағым деңгейдегі кәсіпорындар ара салмақтарының өзара байланысты көптеген факторлармен байланысты. Шынында ірі фирмаларында зор материалдық, финанстық, еңбек ресурстары және маманданған кадрлар бар. Олар жоғарғы дәрежеде ғылыми-техникалық шешімдер қабылдап, өндірістің технологиялық жаңа әдістерін қолдана алады. Ал, екінші жағынан, соңғы уақытта шағын және орта дәрежелі кәсіпкерлік істер орын алуда. Ол әсіресе күрделі қаражатты және қызметкерлер кооперациясын көп талап етпейтін, жұмыс салаларында пайда болады. Шағын және орта кәсіпорындар, әсіресе ғылыми жұмысты көп талап етпейтін салаларда және тұтыну тауарларын шығару салаларында балады. Шағын фирмалардың ірі фирмалар мен салыстырғанда экономикалық тимділігі жергілікті нарыққа жақындығы, клиенттердің (тұтынушылардың) сұранысына икемділігі, шағын мөлшерде өндіруі. Шағын кәсіпорынға, өндіріске өндірістік және дербес тұтынудың сұранысының бөлінуімен байланысты өркендейді. Шағын және орта дәрежелі деңгейдегі бизнес экономиканы жетілдіруге септігін тигізеді: бәсекелестік орта өркендейді, қосымша жұмыс орны пайда болады, тұтыну секторы ұлғаяды. Шағын кәсіпорындардың дамуы нарықты тауар және қызметтермен толықтырады, экспорттың потенциалын арттырады және жергілікті шикізат ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік жасайды. Шағын кәсіпорын дүниежүзінде маңызды орын алады. Ол тек қана тұтыну сферасында емес, сол сияқты кейбір бөлек үзелдер мен механизімдерді шығару жағдайында немесе полуфабрикаттар өндіріп негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды орын алады. Шағын кәсіпкерлік субъектілері жеке адамдар болуы да мүмкін. Шағын кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. Ол қызметтер бір немесе бірнеше түрде болуы мүмкін. Бірақ ескеретін жағдай кейбір тауарларды шығару, қызмет атқару тек мемлекеттік кәсіпорындарға жүктеледі, ал кейбір атқару тек мемлекеттік кәсіпорындарға жүктеледі, ал кейбір тауарларды өндіру үшін арнайы ұлықсат (лицензия) керек етеді. Шағын кәсіпорын өзінің шаруашылық әрекетінде дербестік мүмкіндігі бар: өндірген тауарын, салық төлемдерінен қалған пайдасын пайдалана алады. Шаруашылық іс-әрекетіндегі басты жағдай – жоспарлау. Шағын кәсіпорын өзінің жеке пайдасын арттыру мақсатында және кәсіпорынның өндірістік мүмкіндігіне қарай сұраныс бар тауарлар шығару мен қызметтер атқару үшін өзінің әлеуметтік дамуы негізінде жұмыстарын алдын ала жоспарлауы керек. Жоспардың негізінде (бизнес-жоспар) тауар алушылармен және шикізат, материалдар сататын кәсіпорындармен, өндіріске керекті өнімдермен жабдықтар туралы шарттар болуы керек. Шағын бизнес басқармасы шағын және орта кәсіпорындарға несиелік кепілдік береді. Бұдан басқа, ол қаржыландырудың кең ауқымды әдістерін ұсынады - микрокредиттерден бастап ірі қарыздарды өтеу үшін қарыздарға дейін. Шағын кәсiпкерлiктi дамыту орталықтары әртүрлi салалардағы (үйдегi кәсiпкерлiктен кеме қатынасына және халықаралық саудаға) нақты жобалармен байланысты, сондай-ақ техникалық көмек, несиелерге арналған өтiнiмдердi басқару мен өңдеуге жәрдемдесуге байланысты көптеген қызмет түрлерiн ұсынады. Шағын бизнестің ерекшеліктері Экономикалық тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың баты күштерінің бірі кәсіпкерлік жетілдіру болып табылады. Жалпы кәсіпкерлікті дамыту үшін бірнеше белгілі шарттар орындалуы қажет: - кәсіпкерлік субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен құқығы болуы қажет. Ол – шаруашылық қызметінің бағытын таңдау, өндірістік, сауда бағдарламаларын анықтау, қаржы көзін таңдау, өнімдерді тасымалдау, өнімге баға белгілеу, табысты өз мұхтажына жұмсау: - кәсіпкерлік қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдікті қажет етеді. Қабылданған шешімдерге деген жауапкершілік болмайтын болса, ол кәсіпкерліктің де болмағаны; - кәсіпкерлік қызметтің белгілі коммерциялық табысқа жетуге бағдар ұстауы, экономикада қажетті нарықтық құрылым орнатумен байланысты. Яғни кәсіпкерлік дамуы үшін оның құқықтық базасы, әлеуметтік-экономикалық шарттары қалануы керек. Төртінші шарт жоғарыда аталған шарттардан туындайды. Еркін кәсіпкерлік меншіктің әр түрлі формада, түрде, типте болуын қалайды. Кәсіпкерлік – қызметтің ерекше бір түрі ғана емес. Бұл тағы да бір белгілі стиль және тәртіптің типі, жинақтапайтсақ: үлкен бастама, дәстүрден тыс шешімдері іздестіру, тәуекелге бару, іскерлік қызметтің орын алар жері ең алдымен кәсіпорын. Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың ең қарапайым формасы – ол жеке іскерлік. Бұл жағдайда кәсіпкер жеке тұлға ретінде өздігінен іс-қимыл жасайды. Жеке кәсіпкерліктің тағы бір түрі – жеке кәсіпорын, фирма. Бизнестің мұндай формасында мекеме құру құқы кез келген азаматта бар. Бұл үшін ол жеке кәсіпорында өткізіп, заңды тұлға мәртебесін алуы керек. Монополизм нарықтағы еркін бәсекелестіктің мүмкіндігін жоя отырып, экономикалық өрлеуге кері әсерін тигізетіні белгілі, яғни капитал мен өндірістің жиынтығынқұрайтын монополизімің бойында қай кезде де тоқырау қаупі бар. Оған қарсы тұра алатын бірден бір фактор – ол әлемдік тәжірибеде кең етек алған, біздің елімізде де енді дамып келе жатқан шағын бизнес. Жалпы өркениетті елдердің қай қайсысын алсақ та өздерінің экономикалық және әлеуметтік мәселелерін шешуде шағын кәсіпкерлікке арқа сүйейді. Себебі шағын бизнес халықтың әл-ауқатына арттырумен қатар, қосымша жұмыс орындарының ашылуына да себебін тигізеді. Кәсіпкерлік сектор нарықтық бәсекелестіктің өзгеруіне өте сезімтал. Сонымен қатар экономикадағы бәсекелік сипатты қолдай отырып, орта топтың қалыптасуының негізін қалайды. Осындай әлеуметтік базаны дамытпастан нарықтық реформаларға жоғары баға беру мүмкін емес. Бұл сипаттаманың әділдігін экономиканың қолдаушы күші болған шағын бизнесті кең бағытта қолданған шет елдердің тәжірибесіайғақтайды. Мысалы, АҚШ-та жалпы өнімнің қырық пайызы және еңбекке қабілетті халықтың елу үш пайызы оның үлесі тиеді. Ірі корпарацияларға қарағанда шағын кәсіпорындар технологиялық жаңалықтарды анағұрлым көп игереді. Мұндай кәсіпорындар тауарларды экспортқа шығаруға мүмкіншіліктері мол. Олардың үлесіне: Германия, Италия, Жапония сияқты елдерде тауар экспортының қырық пайызы жуығы тиеселі екен. Шағын бизнес өркениетті елдерде әлеуметтік мәселелерді шешудің басты күші бола отырып, тұрақтылықтың кепіліне айналуда. Экономикалық және статистикалық мәліметтер бойнша шағын бизнес субъектілерінің рөлі тіпті дамыған елдерде артқаны байқалады. Шағын бизнес субъектілерінің санын арттырып, оларға көмек көрсете отырып, мемлекет экономикалық, әлеуметтік, әсіресе жұмыспен қамту мәселесін шешеді. Әдетте, шағын бизнестің дамуынан келесі мәселелер шешімін табады: - қоғамдық қажеттіліктерді толық қанағаттандыратын бәсекелестік және нарықтық қатынастардың қалыптасуы; - тауар ассортиментінің кеңеюі, қызмет көрсетуді жетілдіру, оның сапасының жоғарлауы; - экономиканы құрлымдық қайта көрсетудің нақты тұтынушыларға бейімделуі; - жеке қаражаттын өндірісті дамытуға жұмсалуы; - қосымша жұмыс орындарының пайда болуы, жұмыссыздық деңгейінің төмендеуі; - адамның шығармашылық мүмкіндіктерін тиімді пайдалану; - еңбекке қоғамның жекелеген кейбір топтарын тарту; - жерді, шикізат қорын және ірі өндіріс қалдықтарын пайдалану; - мемлекетттен тиімдігі және табысы аз кәсіпорындарды сатып алуы немесе қолға алуы. Шағын бизнестің осындай, бақа да экономикалық және әлеуметтік функциялары шағын бизнесті дамыту мәселесін маңызы мемлекеттік міндеттер қатарына жатқызуға және экономиканы реформалаудың ажырамас бөлігі деп қарастыруға негіз береді. Шағын және орта кәсіпорындардың ірі ұйымдармен тиімді ынтымақтастық құруы келешегі зор бағыт. Шағын кәсіпорындар ғылыми – техникалық жетістіктерді қабылдауға анағұрлым қабілетті, нарықтағы сұраныс өзгерісіне оңай бейімделеді. Сондай – ақ ірі кәсіпорындарға тауарлар жеткізу мен қызмет көрсету құқығы үшін өзара бәсекеге барады, мұның өзі олардың тұрақты табыстарына кепілдік береді. Олар ірі кәсіпорындардың орнықтылығын және өндірістік этаптандырылуын қамтамасыз етіп, монополистік бағытқа қарсы әрекет береді. Шағын бизнес нарыққа консалтингтік, брокерлік, маклерлік, делдалдық, жарнама, қолданбалы зерттеу жұмыстары бойынша қызмет көрсетумен қамтамасыз етіліп, белсенді рөл атқарады. Соңғы уақытта дамыған нарықтық экономикасы бар мемлекеттерде шағын бизнестің дамуы үлкен орын алып отыр. Егер 1950 жылдары АШҚ-та орташа шамамен жыл сайын 130 мың фирма тіркелсе, 60 жылдары – 220 мың, ал 70 жылдары – 350 мың , ал 90 жылдары жыл сайын 600 мың фирмаға дейін орташа шамамен тіркелген. Бұл құбылыстың себебі шағын бизнестің дамып отырған қоғамдық тұтынушылықты дер кезінде қанағаттандыра алу қабілетімен, ғылыми техникалық прогресс барысында өндірістік құрал – жабдықтардың жетілдігімен және аралас экономикадағы әр түрлі меншік формаларының біркелкі мүмкіндігімен түсіндіріледі. Шағын бизнес – шешім қабылдау мен оны жүзеге асырудағы еркіндік, іскерлік, нәтижелерге толы қ экономикалық және құқықтық жауапкершілік, сондай-ақ шығармашылық ынта және жігермен сипатталады. Нарықты экономиканың субъектісі ретінде шағын бизнестіңартықтары мен кемшіліктері де бар. Шетелдік және отандық шағын бизнестің сипатын зерттей келе, келесі артықшылықтарды атап өткен жөн: - жергілікті жерде шаруашылықты жүргізу жағдайында тез бейімдеу; - шағын бизнес субъектілерінің іс-әрекет жасаудағы тәуелсіздігі; - шешімдеу қабылдауда және оны іске асыруда бейімділік пен оперативтік; - слыстырмалы түрде аз шығындар, әсіресе басқаруға жұмсалатын; - жеке тұлғаның өз идеяларын іске асырудағы зоа мүмкіндіктерді, кәсіпкерліктердің дамуы; - қорға деген аз сұраныс, өнімге және өндіріске өзгерістерді тез енгізу мүмкіндігі; - капитал айналымның жоғары болуы. Халықаралық еңбек бюросының баяндамасында шағын және орта кәсіпорындардың бірқатар бәсекелестік оартықшылықтары аталған. Бір қызметкерге шаққандығы қажетті қор мөлшерінің аз болуы, шағын кәсіпорындар жергілікті еңбек және материяалдық ресурстарды ірі кәсіпорындарға қарағанда кеңінен қолданады. Табысқа жету жолында жеке ынтаның басым болуы, кәсіпорын жұмысына да үлкен әсер етеді. Шағын бизнес субъектілері жергілікті нарықтағы сұранысты өте жақсы біледі, кей кезде нақты тұтынушының тапсырысы бойынша тауар тауар шығарады, кәсіпқой мамандары даярлайды. Кейбір мемлекеттерде тауар өндірісі, қызмет көрсету деңгейі бойынша шағын бизнес алдынғы орында тұрады. Қазіргі жағдайда шағын бизнестің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету тетігін, бірінші кезекте, шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдауды күшейту керек. Мұны істеу үшін ең алдымен қажет: 1.тұжырымдаманы қалыптастыру, басымдықтарды таңдау және экономикадағы шағын бизнес рөлін негіздеу; 2. экономикаға шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік саясатын әзірлеу; 3. шағын бизнесті нормативтік қолдауды және дамытуды жетілдіру; 4. инвестициялар саласындағы заңнаманы жетілдіру және елдегі қолайлы инвестициялық климатты қалыптастыру; 5. шағын кәсіпкерліктің салық салуын жақсарту; 6. шағын бизнесті дамытуға бағытталған несиелік және қаржылық механизмдерді дамыту және жаңа қаржы технологияларын енгізу; 7. шағын кәсіпкерлікті дамытуға қаржыландырудың тікелей және жанама қатысуын белсендіру. Ұлттық және аймақтық деңгейлерде шағын кәсіпкерлікті жан-жақты қолдауды қамтамасыз ететін тиісті жағдайлар жасасаңыз және оның салыстырмалы тәуекелсіз қаржыландыру (несиелеу) мүмкіндіктері, қалыпты кірістілік мөлшерлемесін алу үшін инвесторлардың ақшасы сөзсіз шағын бұл өз кезегінде соңғы қалыптасуы мен дамуына ғана емес, сонымен бірге осы негізде тұтастай алғанда экономиканың тиімділігін арттыруға ықпал етеді. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің субъектілері мыналар бола алады: • Қазақстанның азаматтары; • Шетел мемлекеттің азаматтары; • Адамдардың бірігуі (кәсіпкерлер ұжымы) Кәсіпкерлердің мәртебесі заңды және заңды тұлғалар мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін күшіне енеді. Құқығы, міндеті, жауапкершілігі және кәсіпкерлердің кепілдіктері ұлттық заңдармен реттеледі. Мысалы, Қазақстан Республикасының заңдарымен реттелетіндер. • Кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығы, кәсіпорындар құру және олар үшін қажетті мүліктер сатып алу; • Барлық субъектілердің рыноктағы материалдық, еңбекғ ақпарат және табиғи ресурстарға қол жеткізудің теңдік құқығы; • Меншік түрлеріне және ұйымдастыру – құқықтық формасына қарамастан кәсіпорын қызметінің теңдік жағдайы; • Кәсіпкерлердің мүліктерінен заңсыз айыруды қорғау; • Кәсіпкерлік саласындағы бекітілген шегінді еркін таңдау; • Нарықтық монополия жағдайында кәсіпкерлер мен кейбір тауар өндірушілердің бәсекеге селқос қарауына жол бермеу. Кәсіпкерліктің экономикалық формадағы қызметіне төтеп беру өзгешелігі, кәсіпкер барлық жұмыстарды қолға алады, ал тұтынушы оған бүгіннен бастап ақша төлеуге дайын. Кәсіпкер тауарлар өндіреді, содан соң оларды сатады. Осыған орай, кәсіпкерлік өндірістік, коммерциялық және қаржылық болып бөлінеді. Осылардың әрбір формасы өзіндік рекшеліші, өзгешелігі, демек өзіндік технологиясы болады. Кәсіпкерлікті дамытуды белсенді түрде қолдайтын және республика үшін оның мағынасын өзгелерден жақсы түсінетін мемлекет Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: шағын кәсіпкрлікке еңбекке жарамды халықтың ең аз дегенде 30%-ы жұмыс істеуіне қол жеткізу керек деген мақсатты алға кездейсоқ қойған жоқ. Сонымен, «Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің даму жағдайлары мен басым факторлары» елімізде кәсіпорындар қызметіне қолайлы экономикалық ахуал жасау тапсырмалары, кәсіпорын функцияларын ырықсыздандыруға талдау қарастырылады және кәсіпорындардың қызмет ету негізінде заңды нормативтерді жетілдіруге ұсыныстар көрсетіледі. 1.2. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің даму жағдайы Қазақстан Республикасында шағын бизнесті табысты дамыту үшін мемлекеттік қолдау жүйесі құрылды, ол мынадай элементтерден тұрады: • шағын кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған заңдар, регламенттер, бағдарламалар; • шағын кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік саясатын тиімді басқаруға және іске асыруға бағытталған мемлекеттік мекемелер; • Шағын бизнесті қолдау үшін коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдардан тұратын шағын бизнесті реттеудің мемлекеттік инфрақұрылымы. Кішігірім кəсіпорындар ірі бастапқы инвестицияларды қажет етпейтін жəне ресурстардың жоғары айналымын қамтамасыз ете алатын ұлттық экономиканы қайта құрылымдауға, шектеулі ресурстары бар тұтыну тауарлары (қызметтері) нарығын қалыптастыру жəне кеңейтуге тез əсерін тигізе алады. Кішігірім кәсіпорындар тұтынушылық сұраныстың ауытқуына тез жауап береді, осылайша қажетті нарықтық тепе-теңдікті қамтамасыз етеді және бәсекелестік ортаны қалыптастырады. Шағын бизнестің қарқынды дамуы жаңа жұмыс орындарын құруға, жұмыспен қамту мәселесін шешуге ықпал етеді. Шағын бизнес үшін келесі ерекшеліктер тән: -заңды тәуелсіздік; -кəсіпорынның капиталды басқаруы; -бастапқы капиталдың аз мөлшері; 25 адамға дейін персоналдың саны тиімді байланыс орнатуға ықпал етеді. Олардың табиғатына байланысты шағын бизнестер оларды басқаруда ерекшеленеді: • басқарудың дербестендірілуінің жоғары деңгейі, өйткені бизнестің меншік иесі өз қалауы бойынша ресурстарды және өкілеттіктерді иеленеді, бұл оның бизнесін ұйымдастырушылық қабілеттеріне тәуелді етеді; • стратегиялық жоспарлау мен басқарудың болмауы. Бизнестің иесі өзекті мәселелерді шешумен үнемі айналысу керек, сондықтан ол кәсіпорынның орта мерзімді және ұзақ мерзімді жоспарларын құрып, іске асыра алмайды; • бизнестің сыртқы факторларына үлкен тәуелділік: кредиттік мекемелер, мемлекеттік органдар, нарықтық жағдайлар, консалтингтік компаниялар және т.б .; • қаржы ресурстарының жетіспеушілігі, сондықтан құрылған кәсіпорындардың көпшілігі бірінші жылы жабуға мәжбүр. Экономиканың индустриалды-инновациялық дамуы жағдайында шағын бизнестің жаңа міндеттері кездеседі. ХХ ғасырдың 70 -жылдары ең маңызды өнертабыстарының ағылшын экономисі Г.Банок куәлігіне сәйкес жартысынан көбі шағын фирмалар немесе тәуелсіз өнертапқыштар тарапынан жасалды. Шағын кәсіпорындар теледидарлар, ауа баптау қондырғылары, электростатикалық көшіру машиналары, транзисторлар, араластырғыштар және тіпті реактивті қозғалтқыш үшін шарикті қалам, найзағай, шаңсорғыш, тостер және тағы басқалары сияқты электронды түтіктерді жасады. Осылайша, шағын бизнестің динамизмі оны дамытудың маңызды шарты болып табылады. Бүгінгі таңда экономиканы шикізат үлгісінен жаңа инновациялықке көшіру мәселесі шешілсе, кіші инновациялық бизнес кәсіпорындарын құру және дамыту қажет. Білім экономикасының қалыптасуы шағын бизнесті трансформациялық өзгерістегі басты факторға айналдырады. Бүгінгі күні шағын және орта бизнесті табысты дамыту үшін Қазақстан Республикасында барлық жағдай жасалуда. Шағын және орта бизнесті қолдаудың мақсатты және дәйекті мемлекеттік саясатты іске асыру еліміздің экономикалық дамуының басты басымдықтарының бірі болып табылады. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы Қазақстандағы кәсіпкерлікті кешенді қолдаудың тиімді және тиімді құралы болып табылады. Осы бағдарлама аясында кәсіпкерлерге несиелік пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау, ішінара несие кепілдігі, оқыту, бизнесті қолдау, шетелдік тәжірибе және т.б. түрінде қолдау көрсетіледі. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы 2020-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарламасын іске асыру тетігі ретінде әзірленді. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 26 сәуірдегі № 665 «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы» Жарлығының негізінде «Даму» қоры құрылды. Кәсіпкерлікті дамытудың қазіргі кезеңінде «Даму» КДҚ - кәсіпкерлікті дамыту, кәсіпкерлікті дамыту, қаржыландыру және несиелеу бойынша шешімдерді әзірлеу және енгізу, сондай-ақ ақпарат, талдау және кеңес беру арқылы мемлекет тарапынан бөлінетін активтерді басқару арқылы Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды қамтамасыз ететін негізгі құрылым. бизнес-құрылымдарға көмек көрсету. Тиісінше, Қазақстандағы шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдаудың барлық бағдарламалары «Даму» КДҚ қызметі шеңберінде әзірленіп, жүзеге асырылуда. Республикамыздың 10 облысында шағын кәсіпорындардың өсуі байқалады Ranking.kz талдамалық қызметі мамандарының ақпаратына сүйенсек, шағын бизнес кәсіпорындарының саны жөнінен көш басында еліміздегі халқы тығыз орналасқан өңірлердің бірі – Оңтүстік Қазақстан облысы. Мұнда өңірдегі бұрыннан келе жатқан шағын кәсіпорындар қатарына тағы 122 компания қосылған.[5] Орталық Қазақстан бизнесмендері де өз қызметін белсендірген. Сөйтіп, Қарағанды облысында осы жылдың мамыр айында тағы да 90 шағын және орта кәсіпорын ұйымы құрылған. Жалпы алғанда, ел бойынша белсенді шағын кәсіпорын саны мамыр айында 116,3 мыңға дейін ұлғайған (180 компанияға). Дегенмен, Астана мен Алматы қалаларын қосқанда алты өңірде кері динамика байқалады. Шағын бизнестің мол шоғырының Алматыда қалатындығына қарамастан, мамыр айында қаржы орталығы деген ерекше мәртебеге ие қала жайғасымын босаңсытып алды (ҚР-дан минус 0,1%, 22,2% дейін). Астананың да үлесі төмендеді (ҚР-дан 7,3%, бір айы бұрынғы 7,4%-ға қарсы алғанда). Өңірлер қимасында алар болсақ, онда ОҚО шағын және орта бизнес кәсіпорындарының саны жөнінен белгілі бір тұрақтылықты байқатады (ҚР-дан 8,4%, мамыр айындағы өсім - 0,1%) және Қарағанды облысы (тұрақты - 8,1%). Бір айта кететіні, соңғы бес жылда (2014-2019 жылдар мамыр айы) ҚР шағын белсенді кәсіпорындарының бизнес-регистрі 12,2% ұлғайған. Талдаушылардың ойынша, 2019 жылғы мамыр айы қорытындысы бойынша көш бастаған облыстардағы шағын бизнес нарықтан да жылдам өскен: Оңтүстік Қазақстан облысы 24,6%-ға бес жылдық өсімді көрсетті, Қарағанды облысы - 17,9%. Мегаполистер, керісінше, осы бес жылдық кезеңде ҚР бойынша орташа алғандағыдан төмен өсім көрсеткен: Алматы - 12,1%, Астана – бар-жоғы 8,7%. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпорындар жағдайы (2017-2019жылдар аралығында) Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректеріне сәйкес 2018 жылдың 1 сәуірінде нарықта белсенді жұмыс істейтін шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны өткен жалдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 15,3% артып, 657,5 мың бірлікті құрады, оның ішінде заңды тұлғалар – 56,2 мың, жеке кәсіпкерлер – 431,7 мың бірлік, шаруа қожалықтары – 169,6 бірлік. Республикалардың барлық өңірлерінде 1000 тұрғынға шаққанда белсенді шағын кәсіпкерлік субъектілерінің санының өсуі тіркелді. Олардың саны Ақтөбе (10,8 бірлікке), Қостанай (10,3 бірлікке), Маңғыстау (9,4 бірлікке) облыстарында айта қалаларлықтай өсті. Астана қаласында (8,7 бірлікке) елеулі өсті. Басқа өңірлерде өсім көрсеткіші 8 бірлікке дейін құрады. Шағын кәсіпкерліктің белсенді субъектілері 2014 жылдың қаңтар-ақпанында өнім (тауар, қызмет) өндіру өткен жылдың тиісті кезеңінен салыстырғанда 5,2% ұлғайып (тұрақты бағамен) 437,7 млрд теңгені құрады. Кесте 1
Қорытындылай келе, 2021 жылы Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсіпкерлікте жұмыспен қамтылғандардың үлесі жалпы жұмыспен қамтылған халықтан 37,2%-ды құрады. Осы көрсеткіш өткен 10 жыл ішінде 9,4%-ға өсті. 2 Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті талдау 2.1 «Raimbek Agro» сүт өнеркәсібі кәсіпорындарының қазіргі жағдайы және даму тенденциялары Жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС) — белгілі бір шаруашылық қызмет жүргізу мақсатында бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде құрылтайшылардың үлесіне (салымдарына) бөлінген заңды тұлға. Қызмет мақсаты пайда алуды көздейді. Қатысушыларының саны жүзден аспауға тиіс. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді, ал серіктестіктің қызметіне байланысты залалдарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде ғана жауап береді. Жарғылық капиталдың мөлшерін Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтайшылары белгілейді. Қазақстан Республикасының “Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы” Заңына сәйкес жарғылық капиталдың бастапқы мөлшері 100 айлық есептік көрсеткіш шамасына бара-бар сомадан кем болмауы керек. Егер Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында өзгеше жағдай қарастырылмаса, қатысушылардың жалпы жиналысы серіктестік мүлкіне қатысушылардың қосымша жарналар енгізу туралы шешім қабылдай алады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жоғарғы органы оған қатысушыларының жалпы жиналысы болып табылады. Серіктестіктің алқалы ұйымы ретінде басқарма және байқаушы кеңес сайланады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік заң құжаттарында белгіленген реттер мен тәртіп бойынша қатысушылардың жалпы жиналысының шешімімен шаруашылық серіктестіктің бір түрінен екінші түріне, мысалы, акционерлік қоғамдар немесе өндірістік кооперативтер болып қайта құрылуы мүмкін. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік тарату туралы шешім шығару қатысушылардың жалпы жиналысының құзыретіне жатады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктегі басқару мәселелері Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, заң актілеріне және оның жарғысына сәйкес іске асырылады.[6] Жауапкершілігі шектеулі серіктестік - алдын-ала белгіленген пайшылар үлестерінің негізінде құрылған бірлестік. Оның мүшелерінің (жеке және заңды иегерлері) қоғамның міндеттемелерін орындауда жауапкершіліктері жоқ, олар тек өз үлестерінің мөлшерінде ғана тәуекелділік жасай алады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті ұйымдастыру үшін құрылтай келісім шарты жасалады, онда: - кәсіпорынның аты; - мекен-жайы; -негізгі қызмет бағыттары; - қызмет түрлері; - капитал мөлшері; - қоғам мүшелерінің үлестері көрсетіледі. Айта кететін бір жәйт - серіктестіктерді ұйымдастырушылардың ақша қаражаттарынан басқа кұнды материалдық заттар түрінде заттық үлестері, мәселен, автокөлік, жылжымайтын мүліктер болуы да мүмкін. Қоғамдастық мүшелерінің құқығы жылына бір немесе екі рет өткізілетін жалпы жиналасында анықталады да, ал одан әрі ол тереңдетіліп, дамып отырады. Жалпы жиналыстың маңызды шешімдер қабылдауға құқығы бар, атап айтқанда: -жылдық балансты бекітеді; - кірісті белгілі бір мақсатты көздеп, орынды пайдаланады; - шығындарды неғұрлым аз жұмсау жолдарын айқындайды; -қоғамның төрағасын сайлауды немесе қайта сайлауды көздейді, оған әр түрлі мәселелер бойынша міндеттержүктейді. Қоғамдастық жұмысын бақылауды бақылау комиссиясы, экономикасы дамыған елдерде бақылау кеңесі іске асырады, оның мүшелерін жалпы жиналыста тағайындайды. ЖШС қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру мен жүргізудің ең танымал түрі болып табылады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құқықтық мәртебесі мынадай нормативтік құқықтық актілермен анықталады: -Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі;[7] -«Серіктестік және қосымша жауапкершілігі бар серіктестер туралы» -Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі № 220-I; -«Экономикалық серіктестік туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 2 мамырдағы № 2255 Заңы. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 77-бабына сәйкес «жауапкершілігі шектеулі серіктестік - жарғылық капиталы акцияларға бөлінген бір немесе бірнеше тұлғаның құрылтай құжаттары белгілеген мөлшерде құрылған серіктестігі; жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қатысушылары өз міндеттемелері бойынша жауапкершілікке тартылмайды және олардың жарналарының құнына қарай серіктестіктің қызметіне байланысты шығындардың тәуекелін көтереді «. Яғни, серіктестіктің қаржылық қиындықтарында құрылтайшылары өз капиталын немесе мүліктерін тәуекел етпейді. ЖШС жеке меншік фирмалық атауы бар, ол «Шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестер туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі № 220-I Заңының 4-бабында бекітілген. Компания атауы серіктестік атауын, сондай-ақ «жауапкершілігі шектеулі серіктестік» немесе «ЖШС» деген аббревиатураны қамтуға тиіс. Мұндай компания атауында серіктестік мемлекеттік тіркеуге жатады. ЖШС сондай-ақ фирманың атауы қысқартылған формасын және оның баламаларын шет тілдерінде пайдалана алады. ЖШС-ні тіркеген кезде маңызды орынды анықтау немесе басқа жолмен ЖШС заңды мекен-жайы. ЖШС заңды мекен-жайы оның тұрақты мекемесінің орналасқан жері ретінде танылады. Серіктестіктің орналасқан жері өзгерген жағдайда, ол серіктестіктің нақты мекен-жайында заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуге жауапты органға, іскерлік сәйкестендіру нөмірлерінің Ұлттық тізіліміне қажетті өзгертулер енгізу үшін хабарлауға міндетті. ЖШС коммерциялық ұйым болып табылады, азаматтық құқықтарға ие және серіктестіктің қызметімен байланысты міндеттемелерді орындауға жауап береді. «Жеке меншік серіктестік және қосымша жауапкершілігі бар серіктестер туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі Заңының 10-бабы бірмезгілік ЖШС-нің құқықтық мәртебесінің ерекшеліктерін қарастырады: «жауапкершілігі шектеулі серіктестігі бір қатысушы - бұл бір адамнан тұратын басқа іскерлік серіктестік ». Қорытындылай келе, ЖШС-нің артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастырамыз. ЖШС-ның артықшылықтары: • шағын кәсіпкерлік субъектісінің мәртебесін алу мүмкіндігі, бұл тіркеу уақытын қысқартуға, тіркеу жарнасының төмендеуіне, жеңілдетілген декларацияны қолдану мүмкіндігіне және т.б. • қарапайым басқару - әдетте басшы орган - қатысушылардың жалпы жиналысы (жоғарғы орган) және директор (атқарушы орган); Қатысушылардың жиналыстарын шақыру және өткізудің қарапайым рәсімі; • ең аз жарғылық капитал; • Қатысушылардың санын шектеу. Ал,енді кемшіліктерін айтатын болсақ: • ЖШС қатысушыларының құрамын өзгерту кезінде мемлекеттік қайта тіркеу қажеттілігі; • Қатысушы ЖШС мүлікте үлесін сатқан кезде, осы акцияны басқа қатысушылардың алдын-ала сатып алу құқығын құрметтеу қажет. Бүгінгі күні шаруашылық субъектлілердің барлығы осы жұмыстарында өнім өндіру шығындарын азайтуға мәжбүр болып отыр. Сонымен бірге әр кәсіорында әр түрлі деңгейде шығындарды азйтуға ең маңызды көңіл бөлініп отыр. Ол басқару икемділігі, қаржылық жағдай және басқа да факторларға байланысты болады. Еліміздің тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарындағы шығындарды азайтудың қазіргі жағдайы мен міселелерін талдау мақсатында индусрияның бірнеше саласында қызмет ететін кәсіпорындар жұмыста қарастырылды. Мәселен, тамақ индустриялының маңызды саласының өкілі ретінде «Қайсар сүт» компаниясының маркетингтік қызметі талданды. Тамақ өнеркәсібінде сүт өнімдерін өңдеу саласы ерекше орынға ие болып отыр. Осы аумақта белсенді әрі тиімді шарушылықты жүргізіп жатқан кәсіпорындардағы «Raimbek Agro» , «Адал», «Фуд Мастер», Алматы маргарин зауыты сияқты кәсіпорындарды жатқызуға болады. [8] Ал енді статистикалық деректерге жүгіне отырып, 2006 жылғы сүт өнімдерінің өндіріс көлемі, тұтынуы және экспорт пен импорт көлемдері, бөлшек сауда айналымына талдау жасайық. Ерекше тоқталған жайт, Елбасы Н.Назарбаев республикамыздың даму стратегиялын дайындауға аса көңіл аудару қажет екенін атап өтті. Осы алға қойылған міндеттерді орындау кезінде сүт өндірісінде кейінгі жылдары ерекше алға ұмтылыс болғаны байқалды. Мәселен, өткен жылмен салыстырғанда республикамызда сары май өндірісінің көлемі 3 есеге артып, 9 мың тоннаны құрады. Ал тұтыну көлемі 2 тоннаға асты. Соған қарамастан тұтыну мен өндіріс арасындағы негізінен көп жағдайда контрабандалық импортпен де байланысты болуы мүмкін. Ешбір аймақта өндіріс көлем тұтынуды қамтамасыз ете алмаған. Ең көп көлемде сары мен Алматы қаласында өндірілген. Екінші орынға солтүстік Қазақстан мен Қостанай облыстары ие болды. Ал енді нарықтың ең үлкен сыйымдылығы (тұтыну – өндіру Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды облыстарында, ал енді жақсы сыйымдылық, Оңтүстік Қазақстан, Батыс Қазақстан облыстарына тиеслі. Сары майдың негізгі бөлігі импортпен Ресейден 1971 тонна) және Жаңа Зеландиядан (1220 тонна) келген. Сүтке шыққандағы мақсатты сүт өнімінің өндірісін талдасақ 2014-2017 жылдар аралығында сүт өнімі өндірісінің күрт төмендеуі бұл проблеманы шешуді мемлекет тарапынан қолдауды қажет етуі айқын байқалады. Ең үлкен өсу ырғағы 2014жылды 2017 жылымен салыстырғанда Ақмола, Батыс Қазақстан мен Ақмола облыстарына тиесілі. Өткен жылмен салыстырғанда маргарин өндірісі 3 есеге асып, импорт 2 мың тоннаға көбейіп, ал тұтыну 2 мың тоннаға азайған. Негізгі көлемді өнімді Қазақстан өндіреді. Тұтыну көлемі бойынша Шығыс Қазақстан, Алматы, қостанай және Оңтүстік Қазақстан облыстарының болшағының мол екендігін зерттеу нәтижелері көрсетті. Импорттер мемлекеттер арасынан бірінші орынға Ресей (5 мың тонна), екінші – Түкия (3,5 мың тонна) және үшінші – Германия (1,3 мың тонна). Статистика мәліметтерінен сүт консервілері бойынша импорт өте жоғары екендігі анықталды. Себебі ол республикамыздағы тұтыну көлемін 4 есе көп. Негізгі өндіріс Алматы қаласында шоғырланған, сонымен қатар басқа да өндірушілерге Солтүстік Қазақстан мен Қостанай облыстары жатады. Негізгі импотталатын тауарлар Ресейден (16,7 мың тонна) әкелінеді. Экспортқа сүт және қант қосылмаған қоюланбаған қаймақ жатады. Республикамызда 3 мың тоннадан астам майонез тапшылығы бар. Негізі бұл өнімді өндірушілер Алматы және Қарағанды қалалары. Сонымен қатар жақсы тұтыну көлемі Шығыс Қазақстан мен Астанаға қатысты. Ал аз тұтыну Атырау, Қызылорда мен Маңғыстау облыстары. Негізгі импорт (4 мың тоннадан астам) Ресей мемлкетіне тиесілі.[9] Томат пастасының өндірісі тұтынуды мүлдем қамтамасыз етпейтіні байқалды. Бүкіл өндіріс Алматы қаласына шоғырланған деп айтуға болады. Негізгі тұтынушылар Алматы, Қарағанды, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарында болса ал оның төмен тұтыну деңегейі Павлодар, Маңғыстау және Қызылорда облыстарына келеді. Сүтке шаққандағы сүт және сүт өнімін сатудан табыстылық деңгейі соңғы жылдары өрлегенін атап кету қажет. Сонымен, соңғы жылдары сүт өнімін сатудың табыстылығының жоғары болуы нарықтық бағалардың қалыптасуы мен шығындардың біршама қысқарумен сипатталады. Өйткені, бұл өнімнің тапшылығы және сәйкесінше сұранымның жоғары болуы осындай құбылысқа түрткі болып отыр. Сүт өнімінің өндірісін өркендету мен май өнімдерінің өндірісі көлемін көбейту республикамыздың азық-түлік рыногының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар республикамызда табиғи сүт өнімінің көлемін арттыру бұл өндіріс үшін ерекше дамуға кепілдік береді. Қазір еліміздегі май өнімдері шетелден әкелінетін өңделген сүт шикізаттарын өндіріп отыр. Сондықтан бұл проблеманы шешу қажеттілігі республика алдынлдағы өзекті мәселелердің бірі деп те айтуға болады. 2.2 «Raimbek Agro» ЖШС-тің қаржылық тұрақтылығының көрсеткіштерін талдау Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауды кәсіпорын «Raimbek Agro» ЖШС ақпараттар негізінде жүргіздім. Басқару қызметінің тиімділігін анықтауда ұйымның қаржылық-экономикалық көрсеткіштеріне талдау жүргізудің маңызы зор. Ол кәсіпорынның балансы мен оның қаржылық іс-әрекет қызметінің жылдық есебінің мәліметтеріне негізделеді. «Raimbek Agro» ЖШС-тің қаржылық жағдайын зеттеу үшін ең алдымен басты техникалық-экономикалық көрсеткіштерін қарастырып көрейік. Дайын өнімнің бір теңгесіне шығындар есепті жылы негізгі шикізатқа (сүтке, қантқа) көтерме бағаның өсуінен көбейіп отыр Кесте 2 «ФудМастер» ЖШС-нің негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері
жүктеу/скачать 75.85 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||