Өртке қарсы қорғаныс құралдарының тағайындалуы, топтастырылуы және оларға ұсынылатын негізгі талаптар

Өрт автоматикасы құралдарының техникалық деңгейін бағалау

Қайта құрылатын (өңделетін) өрт автоматикасы құралдарының техникалық деңгейі сәйкес келуші өнімдерді өңдеу кезінде отандық және шетелмен салыстырғанда сызба-конструкторлық шешімдердің прогрессивтілігін сипаттайды.

Кез-келген өнімнің техникалық деңгейін бағалау техникалық деңгейдің картасы мен сапалығы картасын, сол сияқты патенттік формулярды құру жолымен өткізіледі. Техникалық деңгейдің кезеңдері мынадай.

1. 
   Тағайындаулы өнім тізімін құру және оның қолданылу аймағын анықтау.
   
2. 
   Оның техникалық деңгейін анықтау үшін өнімнің берліген түрі сипаттамасын таңдау.
   
3. 
   Таңдалған өнім түрінің сипаттамаларын сандық бағалау.
   
4. 
   Таңдалған өнім түрінің техникалық деңгейін бағалау әдістемесін нақтылау.
   
5. 
   Бірдей тағайындаулы өнімдердің техникалық деңгейін жинақты бағалау.
   
6. 
   Анализденетін өнімдердің техникалық жетістігін бағалау үшін, техникалық жетістік көрсеткішінің жоғары мәніне ие болатын эталонды таңдау.
   
7. 
   Қайта өңделетін және эталонды өнімнің техникалық жетістігін салыстыру жолымен анализденетін өнімдердің техникалық деңгейін бағалау.
   

Автоматты өрт сөндіру қондырғысы – өрттің бақыланушы факторы қорғалатын бөлмеде шекті мәндерден жоғарылаған кезде автоматты түрде іске қосылатын өрт сөндіру қондырғысы.

Автономды өрт сөндіру қондырғысы – ішкі тұтыну көздері мен басқару жүйелеріне тәуелсіз өртті анықтау және сөндіру функцияларын автоматты түрде жүзеге асыратын өрт сөндіру қондырғысы.

Аэрозольды өрт сөндірудің автоматты қондырғысы (автоматты ӨСҚ, АӨСҚ) – өртті автоматты құрылғыларды қолдану көмегімен анықтайтын электрлік қосқышы бар от сөндіргіш генератор негізінде жасалған автоматты өрт сөндіру қондырғысы, онда от сөндіргіш зат ретінде от сөндіргіш аэрозоль қолданылады.

Қондырғының дистанционды іске қосылуы – қорғалатын бөлмелерде немесе оның қасында, диспетчерлікте немесе өрт постысында, қорғалатын имараттаың немесе жабдықтың қасында орналастырылатын қосқыш элементтерден іске қосылу.

Дренчерлі өрт сөндіру қондырғысы – дренчерлі шашыратқыштармен жабдықталған өрт сөндіру қондырғысы.

Қондырғы инерционділігі – өрттің бақыланушы факторы сезгіш элементті игеру сәтінен қорғалатын аймаққа от сөндіргіш затты беруді бастағанға дейінгі уақыт.

Өрт сөндіргіш затты беру қарқындылығы – уақыт бірлігінде аудан бірлігіне берілетін от сөндіргіш зат мөлшері.

Қондырғының жергілікті іске қосылуы – сорғыш станция немесе өрт сөндіру станциясы бөлмесінде орнатылған қосқыш элементерден, сол сияқты өрт сөндіру модульдерінде орнатылатын қосқыш элементтерден іске қосылуы.

Өрт сөндіру модулі – корпусында модуль қозғалтқышына қосқыш импульс әсер еткен кезде от сөндіргіш затты беру және сақтау функциялары біріккен құрылғы.

Модульды өрт сөндіру қондырғысы – қорғалатын бөлмеде немесе оның қасында орнатылған өрт сөндіру функциясын өздігінен орындауға қабілетті бір немесе бірнеше модульдерден тұратын өрт сөндіру қондырғысы.

Импульсты өрт сөндіру модулі – от сөндіргіш затты беру ұзақтылығы 1 с дейін өрт сөндіру модулі.

От сөндіргіш зат – жануды тоқтату үшін жағдайлар құруға мүмкіндік беретін физико-химиялық қасиеттерге ие зат.

От сөндіргіш концентрация – Жануды қолдамайтын ортаны құратын, көлемдегі от сөндіргіш зат концентрациясы.

От сөндіргіш заттың есептік мөлшері – нормативты құжаттардың талаптарына сәйкес анықталған және өрттің пайда болу жағдайында тез арада қолданылуға дайын өрт сөндіру қондырғысында сақталатын от сөндіргіш зат мөлшері.

От сөндіргіш зат резерві – қайта тұтану немесе өрт сөндіру қондырғысы өзінің тапсырмасын орындамаған жағдайда тез арада қолданылуға дайын от сөндіргіш зат мөлшері.

Өрт дабылдағыштарының жүйесі – бір объектіде монтаждалған және жалпы өрт постынан бақыланатын өрт дабылдағыштары қондырғысының жиынтығы.

Сумен толтырылған спринклерлі өрт сөндіру қондырғысы – барлық құбырлар сумен (сулы ерітіндімен) толтырылған спринклерлі өрт сөндіру қондырғысы.

Ауалы спринклерлі өрт сөндіру қондырғысы – сумен (сулы ерітіндімен) толтырылған құбырлар, қалғандары – қысым астындағы ауамен келтірілген спринклерлі өрт сөндіру қондырғысы.

Спринклерлі өрт сөндіру қондырғысы – спринклерлі шашыратқыштармен жабдықталған, автоматты өрт сөндіру қондырғысы.

Өрт сөндіру станциясы – арнайы бөлмелерде орналастырылған, өрт сөндіру қондырғысының ыдыстары мен жабдықтары.

Көлем бойынша локальды өрт сөндіру қондырғысы – бөлме көлемінің бір бөлігіне немесе жеке технологиялық бірлікке әсер ететін көлемді өрт сөндіру қондырғысы.

Беттік бойынша локальды өрт сөндіру қондырғысы – бөлме ауданының бір бөлігіне немесе жеке технологиялық бірлікке әсер ететін беттік өрт сөндіру қондырғысы.

Көлемдік өрт сөндіру қондырғысы – қорғалатын бөлме көлемінде жануды қолдамайтын ортаны құратын өрт сөндіру қондырғысы.

Беттік өрт сөндіру қондырғысы – жанғыш беттікке әсер ететін өрт сөндіру қондырғысы.

Өрт дабылдағыштары қондырғысы (ӨДҚ) – өртті, өңдеу, өрт туралы хабарды берілген түрде ұсынуды анықтау үшін техникалық құралдар жиынтығы.

Өрт сөндіру қондырғысы – от сөндіргіш затты шығару арқылы өртті сөндіруге арналған стационарлы техникалық құралдар жиынтығы.

Газды өрт сөндірудің орталықтандырылған қондырғысы – газдары бар баллондар өрт сөндіру станциясында орналасқан газды өрт сөндіру қондырғысы.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының өртке қарсы қызметінде АӨҚҚ түрлерін таңдау және қолдану қажеттігі негізінде екі әдіс қолданады: нормативті және есептеу-графикалық.

Нормативті әдіс. Оның негізі мынадай, АӨҚҚ негізінен нормативті актілермен, бұйрықтармен, ведомстволық нормаларға сәйкес басқарылатын үлкен өндірістік бөлмелер, тұрғын үйлер, министірліктер мен ведомоствалардың қызығушылығындағы қоғамдық және әкімшілдік ғимараттар иемденеді. Біздің жағдайымызда «Мега-Шығыс» сауда үйінің сауда залдарына автоматты өртке қарсы қондырғыларды орналастыру ҚР ҚНжЕ 2.02.15-2003 сәйкес жасалады.

Автоматты өртке қарсы қондырғының нормада көрсетілгендей қолдануды талап ететіндіктен, берілген жағдайға тиімді қондырғыны таңдаймыз

1
. Ішкі және сыртқы факторларды ескере отырып бөлменің жалпы өрт қаупін анықтаймыз О_жал:

мұндағы k_Mv - жалпы өрт күшін (массалық) шамасын ескеретін коэффициент Mv; K_opn – өрттің таралу қаупі бойынша қорғалатын нысан тобын ескеретін коэффициент; К_об – жақын өрт бөлімшесіне арақашықтықты ескеретін коэффициент; К_жан – қорғалатын ғимараттың отқа төзімділік дәрежесін ескеретін коэффициент; К_pn – қорғалатын нысанда өрттің пайда болу қаупі тәуекелін ескеретін коэффициент.

2
. Қорғалатын бөлменің ең маңызды ішкі факторларын және құны көрсеткішін ескере отырып өрт қаупін анықтаймыз О_і:

мұндағы К_п.т – жалын, жоғарғы температура сияқты өрттің қауіпті факторларының әсер ету қаупін ескеретін коэффициент; К_д – уытты жану өнімдерінің және түтіннің адамдарға қауіпті әсерін ескеретін коэффициент; К_с – қондырғылар мен материалдарды қоса отырып ғимараттың жобалық және тепе-теңдік бағасын ескеретін бағалық (құндылық) коэффициенті

О_жал және О_іш коэффициенттерінің мәндерін номограммаға енгіземіз (4.1-сурет) және автоматты өрт қондырғысының түрі мен қажеттілігін анықтаймыз. Есептің шешімі үздік сызықтарымен көрсетілген.

1 аймақ – АӨҚ қажет етпейді; II - аймақ – АӨҚ қолдануды ұсынады; III аймақ–; IV аймақ – өзінің жеке өрттен қорғау қызметі бар нысандар үшін АӨД қолдануды ұсынады, ал өзінің жеке өрттен қорғау қызметі жоқ нысандар үшін АӨСҚ қолдануды ұсынады; V аймақ – АӨСҚ қолдану міндетті деп есептеледі; VI аймақ – АУП қолдану міндетті деп есептеледі, және де нысандық өрттен қорғау қызметті сынады (жеке пост).

Егер де мына жағдайда, номограмманың көмегімен шешілген есептің шешімі альтернативті болса (АӨД – нысандық өрттен қорғау бөлімі болғанда немесе нысанды қалалық өртке қарсы бөлім қорғайтын болса, онда АӨСҚ болу керек), қалалық өртке қарсы бөлім қорғайтын нысан үшін автоматты өрт қондырғысына байланысты салыстырмалы ақырғы шешім тез және дер кезінде өртке қарсы бөлімшенің жетуіне тәуелді қабылданады (бұл жағдайда өрттен келетін шығын минимальді).

4.3 Өрт сөндіру құралдарын негіздеу
Қорғалатын нысанның ерекшеліктерін, сауда үйіне қарайтын заттар мен материалдардың өрт қаупі және физико-химиялық қасиеттерін ескере отырып, өрт сөндіру құралы ретінде су және сулы ерітінділерді аламыз.

Әр түрлі заттар мен материалдардың жануымен байланысты, су өте кең таралған өрт сөндіру құралы болып табылады. Судың өрт сөндіру құралы ретіндегі қасиетін көрсететін негізгі факторларды атасақ: арзандылығы, жылу сыйымдылығының жеткілікті жоғары болуы, жоғары жабық булану жылуы, көптеген заттар мен материалдарға қарағанда химиялық бейтараптылығы. Судың өрт сөндіру құралы ретінде ең негізгі жеткіліксіз қасиеті оның жоғарғы электр өткізгіштігі (әсіресе суға оның өрт сөндіргіштік және эксплутациялық қасиетін артыратын қосындыларды қосқаннан кейін), төменгі суландырғыштық қабілетінің болуы және т.б.

Су тиімді суытқыш агент болып табылады, яғни жанған нысанның көрші нысандарын қорғау үшін, өрт сөндіру құралдарымен мұнай өнімдерін сөндіру кезінде резервуарлардың суытуда кеңінен қолданылады.

Судың ең тиімді өрт сөндіру қасиеті оны тозаңдатып және өте тозаңдатып бергенде артады. Соңғы жылдары суды тамшысының орташа диаметрі 50 мкм–ге жақын аэрозольді тозаңдату кеңінен қолданады. Су осыған байланысты сұйықтар мен газдар арасындағы аралық жағдайды алады да, сұйық та, газ тәрізді де өрт сөндіру құралдарының қызметін атқарады. Судың аэрозольдық орталығы қыздыру жолы арқылы, болмаса арнайы тозаңдатқыштар арқылы қысымда қаныққан газ (СО₂ су ерітіндісінде) арқылы жетеді.

Суды онымен күшті әрекеттесетін және жылу, жанғыш заттар, сонымен қатар улы белсенді заттар бөлетін заттарды сөндіруге қолдануға болмайды. Ондай заттарға металдар, металлорганикалық қосылыстар, металдардың карбидетері мен гидридтері, қыздырылған көмір мен темір жатады.

Сонымен қатар, сумен мұнай және мұнай өнімдерін өшіруде қолдануға болмайды, өйткені қалдықты лақтыруы немесе шашырауы мүмкін. Сонымен бірге, шаңдарды жарылыс қауіпті орта түзуден сақтау үшін судың тұтас ағысын қолданбау талап етіледі.

Сумен өрт сөндіру қондырғылары әртүрлі салаларда қолданылады, олар мақта, лен, ағаш, маталар, пластмасса, резеңке, жанғыш және ұнтақ, заттар, өрт қауіпті сұйықтар бар заттар мен материалдарды қолданатын нысандарды пайдаланылады. Сонымен қатар, бұл қондырғылар технологиялық қондырғылар, кабельді құрылыстар, мәдениет ошақтарын (театрлар, мәдениет үйлерін,сауда үйлері және соған ұқсас құрылыстар) қорғауда да пайдаланылады. Жұмыс істеу принципіне байланысты сумен өрт сөндіру қондырғысы су шашатын түтікті және дренчерлі болып екіге бөлінеді.

Су шашатын түтікті қондырғылар жергілікті сөндіру кезінде қолданылады және бөлмеде тозаңдатылған сумен өрттерді оқшаулау үшін қолданылады. Нысанның температуралық жағдайына тәуелді олар үш түрге бөлінеді:

• 
  Сумен істейтін, барлық жүйе құбырлары жыл бойы сумен толып тұруы керек; ауа температурасы 5⁰С төмен емес жылытылатын бөлмелерде қолданылады;
  
• 
  Ауамен істейтін, бақылау-жібергіш орталығына дейін құбырлар сумен толтырылуы керек, ал кезекші тәртіпте тұрған қалған жүйе барлық кезде қысылған ауамен толтырылған болуы керек;
  
• 
  тәуліктік орташа температурасы 8⁰С төмен жылытылмайтын бөлмелерде, жылыту кезеңінің ұзақтылығы 240 күнге созылатын аудандарда қолданылады;
  
• 
  ауа-сумен істейтін, жыл мезгілдерінің жылы кезінде сумен, ал салқын кезінде – ауамен істейді.
  

Өрт сөндіру әдісін таңдауды мүмкін болатын сипатпен, өрттің даму жылдамдығымен және алынған өрт сөндіру құралы есебінен жүргіземіз. Біздің жағдайымызда аудан бойынша сөндіру әдісі ең тиімді болып есептеледі.

Алынған сөндіру әдісі және өрт сөндіру құралының түрлеріне байланысты және өрттің дамуының мүмкін болатын жылдамдығын таңдай отырып сумен өрт сөндірудің су шашатын түтікті қондырғысын таңдаймыз. Қорғалатын бөлменің конструктивті ерекшеліктерін ескере отырып, қоздырғыш ретінде ИП 212-41М УС 02 типті түтінді хабарлағышты таңдаймыз.

4.5 Өрт сөндіру қондырғысының негізгі тораптарына және жұмыс істеу принциптерін қысқаша сипаттау
Қондырғының нақты сызбасы 4.2-суретте көрсетілген. Қондырғы мына сипатта жұмыс істейді. Өрт пайда болған кезде су шашатын түтіктің тез балқығыш бекіткіші ашылады (5) су таратқыш жүйеден (6) өрт ошағына беріледі. Таратқыш 4 және магистралды 8 құбырға қысым түсіп, содан кейін СШ (КПУ) 7 клапанмен бақылау-жіберуші торталығын клапаны ашылады да, ашылған су шашатын түтік жүйесіне қарай суды жібереді. Су бұл кезеңде автоматты су қоректендіргіштен 14 ашық клапанды БЖТ-ге келіп түседі. Өртті сөндірудің басталуымен бірге су БЖТ-нен сақина тәрізді судыбысты клапанмен СШ және құбырмен қысым дабылына 3 келіп түседі. Импульс қысым дабылынан электрожүйе арқылы дабыл құрылғысына беріледі, ол дабыл дыбысының көмегімен өрттің пайда болу және сөндірудің басталғандығын қабылдайды, ал жарықтық көрсеткіш оның пайда болу орнын көрсетеді. Автоматты су қоректендіргіштен өртті сөндіруде суды беру ұзақтығы оның сыйымдылығына, сонымен қатар ашылған су шашатын түтіктердің санына тәуелді.

Автоматты су қоректендіргіштің (пневмобак немесе импульсті құрылғы) 14 қысымы құлаған кезде электро контактілі манометрдің (ЭКМ) 16 байланысы есептеуден төмен тұтылады, импульс одан сыммен электроқалқаншаға 2 беріледі, одан жібергіш құрылғы жұмыс істейді де және өрт сорғышының 11 әрекетін жетектейтін электроқозғалтқыш 12 іске қосылады. Сумен қамтамасыз ету көзінен 13 сорғыштың көмегімен қоректендіретін құбыр 6 арқылы БЖТ-нің 7 секцияларына беріледі, суландырғыштар оны өрт ошағына береді. Бұл уақытта пневмобактің 14 жұмыс істеуі кері клапан арқылы тоқталады. Қажеттілік жағдайында қалқаншаға 2 өрт дабылы станциясы 1 қосылуы мүмкін. Қондырғының жұмысы БЖТ ысырмасының жабылуымен сорғышпен бірге электродвигателді сөндіре отырып тоқтайды. Жұмыс біткеннен кейін өрттің жалғасын бақылау үшін қондырғының жұмысын қалпына келтіреді. Ол үшін ашылған су шашатын түтіктерді жаңасына ауыстырады, БЖТ ысырмасын ашатын пневмокепекке немесе импульсті құрылғыға су толтырады.

Егерде таратқыш жүйе (БЖТ-нен су шашатын түтіктерге дейін) ауамен толтырылған болса, су шашатын түтіктер ашылғанда жүйеден ауа шығады, жүйедегі қысым құлайды, әрі қарай қондырғының жұмыс істеуі жоғарыда жазылған бойынша жүреді. 4.1.Сурет.




4.2. Сумен өрт сөндіретін су шашатын түтікті

қондырғының сызбасы

В – иілген розеткалы;

П – жалпақ розеткалы;

Н – қабырғада орындалатын;

Э – балқығыш элементті;

К – шыны колбалы.

Ең кең тараған су шашатын түтікті шашыратқыш болып иілген розеткалы (ИШ) және жалпақ розеткалылар (ЖШ) болып табылады. Негізгі көрсеткіштері 3.1 кестеде берілген

4.1-кесте

Су шашатын түтіктердің техникалық сипаттамасы

Шығар тесіктің диаметрі, мм	Байланыстыра-тын резьба, дюйм	Суарғыш алдындағы минимальді жұмыс қысымы, МПа(кгс/см2)	Бір суландырғыш алатын аудан, м2 кем дегенде
8	3/8	0,06 (0,6)	12
10	½	0,1(1)	12
12	½	0,1(1)	9
15	½	0,05(0,5)	12
20	¾	0,06(0,6)	12

Су шашатын түтіктің тез балқығыш бекіткіші оның балқу температурасы көрсеткішімен алдастырылады. Көрсеткіштік үшін су шашатын түтікті суландырғыштардың штуцері мен стремечкосының бекіткішінің балқу температурасына байланысты эмаль бояумен әр түрлі түске бояйды (3.2-кесте).

Дәнекердің балқу температурасы бойынша су шашатын түтікті бөлме эксплутациясының қалыпты жағдайында ауа температурасының максималды мүмкіндігіне тәуелді таңдайды. Өрт пайда болған кезде жылу энергиясының әсерінен тез балқығыш бекіткіш түсіп қалады. Еркін жол ашылған су розеткаға созылып өрт ошағының үстіне шашырайды.

Бұдан басқа, боялған спиртті үйме орталығында дәнекерленген сезімтел элементі бар су шашатын түтіктерде кең түрде қолданылады. Төменде жылу бекіткішінің бұзылуының нақтылы көрсетілген температурасына тәуелді сұйықтық түсі берілген (4.3-кесте).