Қазақстан Республикасындағы және шет мемлекеттеріндегі кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың ерекшеліктері

Бұл тақырыптың таңдау себебім: дамыған елдердегі кәсіпкерліктің ұйымдастыруы, оның нысандары, қызмет ерекшеліктері; Қазақстан жеріндегі шағын кәсіпкерліктің маңызы мен мәні туралы, менің курстық жұмыстың бастапқы мақсаты болып еді.

Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік белсенді дамып келеді. Экономикалық жүйенің кәсіпкерлік түрі кәсіпкерді ең маңызды тұлға санына-экономикалық процесс субъектісіне айналдырды. Өз қызығушылығымен әрекет ете отырып, кәсіпкер біздің қажеттілігімізді қанағаттандырады, біздің өмірімізді гүлдендіреді, оны қолайлы жасайды. Біз кәсіпкерді құрметтеуіміз қажет: ол біз қызығушылық білдірген тауарларды өндіреді, ол бізге оларды жеткізеді, біздің көпшілігімізге көмек береді.

Кәсіпкерлік жеке меншік, еркін экономикалық қызмет сияқты қажетті жағдайлар болған кезде күшіне енеді, ол табысты дамиды.

Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамытудың барлық алғы шарттары қарқынды жасануда, осы қызмет түрін реттеу және әрі қарай қалыптастыруға бағыттылған заңдар мен басқа нормативтік-құқықтық актілер қабылданды және қызмет етуде. Олар кәсіпкерлікті дамытудың барлық негізгі сұрақтарын қамтуда: шаруашылық қызметтің еркіндігі, жеке кәсіпкерді қорғау және қолдау, шаруашылық серіктестікті, акционерлік қоғамды, өндірістік кооперативті, мемлекеттік кәсіпорынды, жеке кәсіпкерлікті, шаруа (фермер) шаруашылығын, шағын бизнесті мемлекеттік қолдау, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын азаматтар мен заңды тұлғалардың құқығын қорғау және т.б.

Ал американдықтар ынтасы зор, шешімді, ұтымды ой пікірлерге бай әрбір адам өз кәсібін бастап, оны дамытуға мүмкіндігі мол мемлекетте тұратындығына қашан да сенімді болған. Іс жүзінде кәсіпкерлікке деген бұл сенім жеке кәсіппен шұғылданатын адамнан бастап ғаламдық конгломератқа дейінгі көптеген көріністерді қамтыды.

19-шы ғасырдың екінші жартысында бастау алып, 20-шы ғасырда жалғасуын тапқан бұл тенденция ақыраяғы үлкен өзгеріске және экономикалық әрекеттің күрделенуіне әкелді. Көптеген салаларда шағын кәсіпорындар талғампаз және ауқатты халық қажет ететін тауарларды тиімді өндіруге мүмыкіндік берді қаржы табуда және өндіріс көлемін ұлғайтуда көптеген қиыншылықтарды бастан кешірді. Осындай жағдайда көбінесе жүздеген тіпті мыңдаған жұмысшыларды жалдай алатын қазіргі заманғы корпорациялардың маңызы тұрақта түрде өсе түсті.

Қазіргі кезде Америка экономикасында жекеменшік кәсіпорындардан бастап әлемдегі ірі корпорацияларға дейінгі кәсіпорындардың алуан түрлері бар.

1. 
   Кәсіпкерліктің мәні. Маңызы. Ерекшеліктері.
   

“Кәсіп ету” – қандай да бір жаңа істі бастау, орындауға шешім қабылдау, қандай да бір маңызды істі орындауға кірісу.

Әкімшілік – бюрократтық үлгінің орнына келген шаруашылықтың нарықтық жүйесі мемлекет қолындағы реттеуші қызметтерді сақтай отырып, экономикалық жүйенің кәсіпкерлік түріне негізделген.

Соңғы уақыттарында Қазақстанда кәсіпкерлік дамуда. Кәсіпкерлік жеке және заңды тұлғалардың пайда, табыс алуға бағытталған өзінің тәуәкеліне, өзінің мүліктік жауапкершілігіне, өз атынан жүзеге асатын бастамалық, еркін қызметі.

Кәсіпкерлік мәнін “іскерлік” сөзі, оның мазмұнын жақсы ашады. Іскерлік барлық жерде, өмірдің барлық ауқымында – тек қана экономикалық қызметте ғана емес, шоу-бизнесте, киноиндустрияда, спортта, әскерде де қажет.

Кәсіпкерлік – іскерлік белсенділік өнері.

Кәсіпкерлік – бұл алдымен ойлау процесі. Біз әр қайсымыз жеке ойлау иесі болғандықтан, осы іскерлік белсенділіктің нақты ауқымындағы әрбір кәсіпкердің табыстары да әртүрлі.

Табыс деңгейі ойлау деңгейін көрсетеді, бірақ бұнын өзі жеткіліксіз көбіне жолы болғыштық та үлкен роль атқарады. Бірақ “жолы болғыштық” ойлай алатындарға, үйренгендерге ғана көмек көрсетеді.

Оқытудың негізгі міндеті - әрбір адамға көмек көрсетуге тырысу.

Кәсіпкерліктегі ойлау, нақты іскерлікті жобалау – кәсіпкердің кез-келген жоспарлаған іскерлік операциялары немесе белсенділігінің бастапқы нүктесі түрінде көрінеді.

Философиялық көзқарас тұрғысынан кәсіпкерлік – жанның ерекше қалауы, іскерлік романтика түрі, адамның өзіне тән мүмкіндігін жүзеге асыру құралы ретінде сипатталуы мүмкін.

Кәсіби мағынада кәсіпкерлік өзінің бизнесін ұйымдастыра алуы және оған байланысты функцияларды жеткілікті, табысты жүзеге асыра алуы ретінде қарастырылады.

Кәсіпкер үнемі болашақ туралы ойлайды, сондықтан бұл жерде ұлы ағылшын жазушысы Джон Голсуорсидің (1867 - 1933) мына сµзі орынды : “Егер сіз болашаќ туралы ойламасањыз, ол сізде болмайды”.

Кєсіпкерлік іскерлік белсендікке ыњѓайы бар, µз к‰шін салатын жања сфераларды іздестіретін адам ќызметініњ т‰рі.

Біраќ кез-келген бизнесменді кєсіпкер деп атауѓа болмайды. Кєсіпкер деп мысалы жыл сайын бір тауарды µндіретін жєне бір ѓана ќызметті кµрсететін кєсіпорын иесін санауѓа болмайды. Ол кєсіпкерлік емес репродуктивті функцияларды орындайды.

К‰нделікте µмірде кєсіпкерлерге бизнеспен айналысатындардыњ барлыѓын жатќызады, біраќ б±л сµз маѓынасы, тек нарыќтаѓы мінез-ќ±лыѓы ізденуші сипатымен ерекшеленетін іскер адамдарѓа арналѓан. Кєсіпкер жања нарыќты игерумен, жања тауарларды ќызметтерді µндіруге кµшумен т.б. µзі жеке айналысуы міндетті емес. Ењ бастысы - ±йымдастыру, іскерлік, ±жымда, шыѓармашылыќ атмосфера жасау, сондыќтан кєсіпкерлікті шаруашылыќ мінез-ќ±лыќ т‰рі ретінде т‰сіну керек. Оѓан тєн сипаттама:

• 
  Ењ жоѓары пайдаѓа ±мтылу;
  
• 
  Тєуекелге баруѓа дайын;
  
• 
  Жањаѓа ±мтылу ±йымдастыру – шаруашылыќ жањашылдыќ.
  

¤ндіріс сферасындаѓы кєсіпкерліктіњ басты мазм±ны µнімдерге (орындалатын ж±мысќа, кµрсетілетін ќызметке) с±ранымды табу жєне ќалыптастыру жєне оны дайындау (жасау) жолымен ќанаѓаттандыру, тауарды ретінде µнімдерді (орындалѓан ж±мысты, кµрсетілетін ќызметті) сату.

ЌР Азаматтыќ кодексіне сєйкес кєсіпкер – зањды немесе жеке т±лѓа, µз бастамасымен барлыќ шешімдерді ќабылдап, зањ негізінде µзініњ ќарауындаѓы м‰лігін ќолдануда кез келген ќызметті ж‰зеге асыра алады уаќыттыњ шаруашылыќ кењістігінен єрбір кєсіпкер µзініњ шаруашылыќ тауашасын (нишасын) табуы керек.

“Кєсіпкерлік” жєне “бизнес” т‰сінігі бір ќатарда т±рады жєне оларды синоним ретінде жиі ќолданды. Б±л расында да туыс категориялар.

Табысты бизнес, іскерліксіз жетілдірілмеген, ‰немі дамусыз ойѓа сыйѓысыз, яѓни бизнес кєсіпкерлікте ќ±рылады.

Кєсіпкерлік мемлекеттік секторды есепке алѓанда барлыќ экономика сферасында кµрінуі м‰мкін. Бизнес жеке кєсіпорындарда жєне акционерлік компанияларда (мемлекеттік ќалыптастырусыз) істі коммериялыќ ж‰ргізу. Шетелде шаѓын бизнес деп жеке кєсіпкерлікті т‰сінеді.

Кєсіпкерлікті кейде µндірістіњ тµртінші факторы деп те атайды. Өндірістіњ ‰ш басты факторы: жер, ењбек, капитал екендігі белгілі.

Австриядан шыќќан, ж±мыс орны американдыќ ѓалым экономист Иозеф Шумпетер µндірістіњ тµртінші факторы ретінде – кєсіпкерлікті кµрсетті.

Экономикалыќ ќызметтіњ µндірістік факторы ретінде кєсіпкерлік туралы айта отырып, экономикалыќ ќызметке ќатысушылардыњ кєсіпкерлік м‰мкіндігін, іскерлік, кєсіпкерлік белсенділігін айтады. Б±л екінші фактордыњ, яѓни ењбектіњ, ењбек ќорларыныњ сапасы.

Кєсіпкерлікті барлыќ ‰ш негізгі факторлар єсерін к‰шейтетін белсендіруге ќабілетті ќозѓаушы к‰ш кµзќарасы т±рѓысынан жеке фактор деп санауѓа болады.

Кєсіпкерлер мен кєсіпкерліктіњ мањызды ќасиеттері ±тќырлыќ, ќимылѓа бай, бастамалыќ, ізденіс болып табылады.

Кєсіпкерлікке ±йќышылдыќ, тыныштыќ тоќырау жат. “Кєсіпкерлік” атауына толыќ сєйкес ол ж‰зеге асыратын істіњ табысын ќамтамасыз етуге баѓытталѓан, ойдаѓы маќсатќа жетуге, пайдалануѓа к‰ші мен шараларын кєсіп етеді.

Ол шыѓындардыњ жєне пайданы жоѓалтудыњ алдын алуды ќарастырады. Осылайша кєсіпкерлік – б±л тірі, ‰немі жањарып отыратын, т±раќты ж±мыс кµзі.

Кєсіпкерліктіњ ж‰здеген аныќтамасы бар. Кєсіпкердіњ энциклопедиялыќ аныќтамасында “кєсіпкерлікке” мынадай аныќтама беріледі.

“Кєсіпкерлік” – пайда немесе жеке табыс алуѓа баѓытталѓан азаматтардыњ бастамалыќ еркін ќызметі, µзініњ атынан µзініњ м‰ліктік жауапкершілігімен немесе зањды т±лѓалардыњ атынан, зањды т±лѓанын жауапкершілігімен ж‰зеге асады. Кєсіпкер – зањмен тыйым салынбаѓан кез келген шаруашылыќ ќызмет т‰рлерімен: коммерциялыќ; делдалдыќ, сату-сатып алу, кењестік жєне басќа ќызметпен, ќ±нды ќаѓаздармен жасалатын операциялармен айналыса алады.

Кєсіпкерлік теориясыныњ негіздерін 18-19-ѓасырда Ф. Кенэ, А. Смит, Ж.Б. Сэй, одан кейін Шумпетер, Ф. Хайек, А. Чаянов жєне т.б. салѓан.

Кєсіпкердіњ жеке мєртебесі (меншік иесі немесе оныњ тапсырмасы бойынша ќызмет етуші адам), ќызмет маќсаты – єлеуметтік тиіммен бірге пайда немесе табыс алу жєне атќаратын ќызметтері – шыѓармашылыќ (шаруашылыќ тєуекелге байланысты коммерциялыќ идеяларды ойлап шыѓару жєне іске асыру), ресурстыќ (аќпарат, ќаржы, ењбек жєне материал ресурстарын орналастыру), ±йымдастыру (ресурстарды ќолайлы т‰рде біріктіру жєне олардыњ ќолданылуын баќылау).

А. Смит кєсіпкер ролі туралы былай жазады: “Ол µз ќызыѓушылыѓын ойлайды, µзініњ жеке табысын іздейді, біраќ б±л жаѓдайда ол еріксіз, µзініњ ойына м‰лдем кірмеген маќсаттарѓа баѓытталады. ¤зініњ ќызыѓушылыѓыныњ артына т‰сіп, ќоѓамѓа саналы ќызмет етуге ±мтылмаса да ќоѓам ќызыѓушылыѓына ќызмет етеді”.

“Кєсіпкер” т‰сінігі белгілі эволюциялыќ кезењнен µтті. Мысалы 1725 ж. Р. Контильон мынадай ой айтты, кєсіпкер тєуекел жаѓдайында єрекет етеді. А Бодо (1797 ж.) кєсіпкер – ќабылдаѓан ісіне жауапкершілік алатын адам, яѓни жоспарлайды, баќылайды, ±йымдастырады жєне кєсіпорынды басќарады. 1876 ж. Ф. Уокер кімніњ капиталды ±сынатынын, оѓан пайыз алатын жєне кімніњ µзініњ ±йымдастыру ќабілетініњ арќасында пайда алатынын бµліп кµрсетуді ±сынды. 1934 ж. И. Шумпетер кєсіпкер – жањашыл, жања технологияны жасайды деді. Д. Маклелланд бойынша кєсіпкер – ќуатты адам, тєуекел жаѓдайында ж±мыс істейді.

Г. Друкер (1964 ж.) кєсіпкер – б±л кез келген м‰мкіндікті ењ жоѓары тиіммен ќолданады.

А. Шапиро (1975 ж.) кєсіпкер – б±л бастама кµтеруші адам деп санайды.

Тєуекел жаѓдайында ж±мыс істей отырып, ол туындаѓан сєтсіздікке толыќ жауапкершілік алады. Р. Хизрич (1985 ж.) кєсіпкерлік – ќ±ны бар жања бірдењені жасау процесі, ал кєсіпкер - µзіне ќаржылыќ, психологиялыќ жєне єлеуметтік тєуекел алып, ќажетті уаќыты мен к‰шін ж±мсап, аќысына аќша алады жєне жетістігіне ќанаѓаттанады.

Сонымен, кєсіпкерлік – пайда алу маќсатында ќаржы салу, жеке тиімді ќоѓамдыќ кµмекпен ‰йлестіру негізіндегі ќызмет болып табылады.

Кєсіпкерлік субъектілері жеке т±лѓалар немесе єріптестердіњ бірігуі болуы м‰мкін. Кєсіпкерлік субъектілер ретінде жеке т±лѓалар жєне жан±ялыќ кєсіпорындарды ±йымдастыру жолымен шыѓады. М±ндай кєсіпорындар µз ењбектерініњ шыѓындарымен шектелуі немесе жалдамалы ењбекті ќолдануы м‰мкін.

Кєсіпкерлік субъектілері ретінде єріптестерді біріктіру єрт‰рлі шаруашылыќ ассоциациялар, жалдамалы ±жымдар, ашыќ жєне жабыќ т‰рдегі акционерлік ќоѓамдар, єрт‰рлі серіктестіктер т.б. т‰рінде шыѓады. Кєсіпкердіњ бастапќы шешімі дегеніміз негізін ќалаушы, ±заќ мерзімді шешімдер. Б±л бір-аќ рет ќабылданатын шешімдер, єрі ќарай оны т‰зеуге болмайды, µйткені б±л біршама ќ±ќыќтыќ мєселелер мен материалдыќ шыѓындармен байланысты. М±ндай шешімдерге жатады:

А) ±заќ мерзімді кєсіпкерлік шешімдерді аныќтау;

Б) µндірісті орналастыру ‰шін орын тањдау.

Кєсіпкерлік маќсат – б±л белгілі уаќыт ішінде жету, ќажет ќалайтын жаѓдай.

Маќсатты ќалыптастыру кезінде келесі ‰ш элементті дєл аныќтау ќажет:

А) маќсаттыњ мазм±ны, ќандай жаѓдайѓа жету ќажет жєне маќсатќа жету дењгейін аныќтау, белгілеу.

Б) ќалаѓан маќсат кµлемі, маќсат шексіз немесе шекті ќалыптаса ма?

В) маќсаттыњ уаќыт факторы. Єрбір маќсат ‰шін с±раќ анќтау ќажет, ќойылѓан маќсат ќандай кезењге дейін немесе ќандай уаќыт ішінде жету керек.

¤ндірісті орналастыру орнын тањдау туралы шешімді, тек жања ±йымдастырылатын кєсіпорын ‰шін емес, жекелеген µндірісті кењейту кезінде ќабылдау ќажет. ¤ндірісті орналастыру орнын тањдау кєсіпорынды ќ±ру кезіндегі негізгі шешімдерге жатады. Орынды д±рыс тањдамаса болашаќта орынды ауыстырып жµндеу де ќиын, шаруасы кµп жєне ‰лкен шыѓындармен байланысты. Орналастыру орынын тањдау кезінде кєсіпорын басшылыѓы µндірісті орналастыруѓа болатын єрт‰рлі орындардаѓы шыѓындар мен пайданы салыстыру кезіндегі рентабельдіктіњ жалпы принципы шешуші болып табылады.

Кєсіпкерліктіњ мањызды белгілері.

• 
  Шаруашылыќ субъектілердіњ еркіндігі жєне тєуелсіздігі, кез келген кєсіпкер кез келген с±раќ бойынша ќ±ќыќтыќ норма шегінде шешім ќабылдауда еркін.
  
• 
  Экономикалыќ ќызыѓушылыќ. Кєсіпкердіњ басты маќсаты ењ ‰лкен м‰мкін пайданы алу.
  
• 
  Шаруашылыќ тєуекел жєне жауапкершілік. Кез келген дєл есептеулерінде де тєуекелді аныќтау м‰мкін емес.
  

Шумпетер кєсіпкерге берген баѓасы д±рысыраќ деп саналады. Кєсіпкер - µндірістіњ жєне ќоѓамныњ µмірін ±йымдастырудыњ б±рыњѓы нысандарын табанды т‰рде б±зады. Экономикадаѓы революционер єлеуметтік жєне саяси революцияныњ бастаушысы. Кєсіпкер ќоѓамныњ экономикалыќ дамуындаѓы басты т±лѓа бола отырып, ‰немі “б‰лінгенді ќалпына келтіруді” ж‰зеге асырады. Ќоѓамда кєсіпкерлік пен жањашылдыќ µзара бір т±тасты ќ±райды деп ќорытынды жасауѓа болады.

Кєсіпкерлікті ќалыптастыру ‰шін белгілі жаѓадайлар ќажет:

• 
  Экономикалыќ;
  
• 
  Ќ±ќыќтыќ;
  
• 
  Єлеуметтік жєне басќа.
  

Кєсіпкерлікті ќалыптастырудыњ єлеуметтік жаѓдайлары экономикалыќпен тыѓыз ќосылады. Алдымен т±тынушылардыњ белгілі талѓам мен сєнге сєйкес тауарларды алуѓа ±мтылуы. Єрт‰рлі кезењдерде б±л ќажеттіліктер µзгеруі м‰мкін.

Єлеуметтік-мєдени ортаѓа тєуелді адамгершілік жєне діни нормалар біршама роль атќарады.

Єлеуметтік жаѓдайлар жеке т±лѓаныњ ж±мысќа ќатынасына єсер етеді. Ол µз кезегінде оныњ бизнестіњ ±сынѓан ењбек аќы шамасына, ењбек жаѓдайларына ќатынасына єсер етеді.

Кез келген кєсіпкерлік ќызмет сєйкес ќ±ќыќтыќ орта шењберінде ќызмет атќарады. Сондыќтан ќажетті ќ±ќыќтыќ жаѓдайды жасаудыњ мањызы зор. Бірінші орында кєсіпкерлік ќызметті реттейтін, кєсіпкерлікті дамыту ‰шін ењ ќолайлы жаѓдай жасайтын зањдардыњ болуы:

• 
  Кєсіпорынды ашу жєне тіркеудіњ ќарпайымдылыѓы мен жылдамдыѓы;
  
• 
  Кєсіпкерлікті мемлекеттік бюрократизмнен ќорѓау;
  
• 
  ¤ндірістік кєсіпкерлік ќызметті ынталандыру баѓытында салыќтыќ зањдылыќтарды жетілдіру;
  
• 
  Ќазаќстан кєсіпкерлерініњ шет елдермен бірлескен ќызметініњ дамуы. 1. 4 – 10 беттер
  

2. 
   Кәсіпкерліктің экономикадағы орны.
   

Қазақстанда жүргізілген экономикалық реформа кәсіпкерлікті дамыту үшін жаңа болашақты ашты.

Кәсіпкерліктің әлеуметтік-экономикалық маңызы:

• 
  Ол нарықтық экономикаға икемділік береді;
  
• 
  Халықтың қаржы және өндірістік ресурстарын тартуға әсер етеді;
  
• 
  Монополияға қарсы әлеуеті бар;
  
• 
  Ғылыми – техниалық прогреске бағытталған алғы шарттарды жасайды;
  
• 
  Нарықтық шаруашылықтың еңбекпен қамту және басқа әлеуметтік мәселерін шешеді.
  

Бұл міндетті шешуде біршама қиыншылықтар мен психологиялық бөгеулерді жеңу оңайға түспейді.

Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті дамытудың барлық алғы шарттары жасалған, соның ішінде меншікті жекешелендіру бойынша үлкен жұмыс жүзеге асты. Сол арқылы кәсіпкерлікті дамыту үшін мықты экономикалық негіз жасалды.

Қазақстанда меншік иесіне өз мүлкін иелену, пайдалану және басқару құқығын берілген, заңмен бекітілген (ҚР азаматтық кодексі).

Меншік құқығы мен экономикалық тиімділік арасында нақты байланыс бар. Экономикалық ғалымдар төрт маңызды тиімді бөліп көрсетеді:

• 
  Ынталандырушы;
  
• 
  Капиталды жинау;
  
• 
  Икемділік;
  
• 
  Мақтаныш.
  

Меншікті иелену және басқару меншік иесінің өз жетістіктеріне, өзінің кәсіпкерлік қызметінің тиімділігіне мақтаныш тудырады.

Өзіндік жеке меншік меншіктік немесе (жалға алынған) өндіріс құралдарын қолданып, жеке (жанұялық) еңбекпен жасалған материалдық және рухани құндылықтар болып табылады.

Жеке меншік өркениетті қызметтің басты факторы. Ол өзінің осы тарихи миссиясын орындауы қажет. Жеке меншік біздің экономикалық процестерге ең қолайлы ықпалын көрсетеді.

Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің заңдық негіздері 90 жылдарда жасала бастады. Осы бизнес түрінің дамуы және қалыптасу сұрақтарын реттеуге бағытталған заңдар, заңдық және басқа нормативтік-құқықтық актілер қабылданған және қызмет етуде.

Олар кәсіпкерлікті дамытудың көптеген сұрақтарын қамтиды:

• 
  Шаруашылық қызметтің еркіндігі, жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдану;
  
• 
  Шаруашылық серіктестікті, акционерлік қоғамды, өндірістік кооперативті, мемлекеттік кәсіпорынды, жеке кәсіпкерлікті шаруа (фермер) шаруашылығын әлеуметтік экономикалық зоналарды дамыту;
  
• 
  Заңды тұлғаларды лицензиялау, мемлекеттік тіркеу;
  
• 
  Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын азаматтардың және заңды тұлғалардың құқығын қорғау және басқа.
  

Нарықтық инфрақұрылымы – биржалар, банктер, сақтандыру компаниялары, аудиторлық, консалтингтік фирмалар және басқалар дамуда.

Республикада кәсіпкерлікті, әсіресе шағын және орта бизнесті, мемлекеттік қолдауда кең масштабты шаралар қолданылады.

ҚР Президентінің “Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік күшейту және дамытуды белсендіру шаралары туралы” Жарлығына сәйкес шағын кәсіпкерлікті қолдау және дамыту мемлекеттік экономикалық саясаттың маңызды сферасы деп саналады.

Отандық кәсіпкерлікті дамыту жолындағы барлық бөгеттер толық жойылды деп санауға болмайды. Қазір кәсіпкерлік сфераны жылдам дамытуға және оның қызметінің тиімділігін арттыруға әсер ететін, механизмдер белсенді жасалуда.

Кәсіпкерлік экономикада ерекше орын алады, кез келген кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі тірегі, ал кәсіпкер экономиканың осы күрделі процесінде басты роль атқарады.

Экономикалық процесті адамдар ұйымдастырады. Адамдар осындай поцестің негізгі субъектісі ретінде шығады.

Экономикалық поцесс – адамдардың өзара қатынастарының процесі. Экономикалық поцесс - өмірдің негізі: онысыз қоғамның қалыпты қызмет етуі мүмкін емес. Қоғамның барлық қалған жақтарының қызмет етуі ұйымдасқан экономикалық процеске байланысты. Өзінің қажеттілігін қанағаттандыру үшін адам экономикалық процеске қатысуы қажет.

Адамның экономикалық белсендігі оның қызметінің мақсаты болуы, істеген әрекетіне келесі жеке пайдалануы үшін ақысына жеке табыс алу. Адамның экономикалық белсенділігінің түрі күтілетін, жүктелетін орындалатын экономикалық процестегі жүзеге асуы тиіс қызметтер, міндеттер.

Адамның экономикалық белсенділігінің екі негізгі түрі бар:

• 
  Жалдамалы қызметкер ретінде;
  
• 
  Өндірісті ұйымдастырушы, яғни кәсіпкер ретінде.
  

Соңғы он жылдықта әлемнің барлық экономикалық дамыған елдерінде кәсіпкерліктің жеке түрі ретінде кеңестік (консалтинг) кәсіпкерлік бөліп көрсетілуде.

Көрсетілген кәсіпкерліктің түрлерінің ішінде әр қайсы бірнеше түрлерге бөлінген. Өндірістік кәсіпкерлікті кәсіпкерліктің жетекші түрі деп атауға болады. Мұнда өнімді, тауарларды өндіру, жұмыс, қызметтер көрсету жүзеге асады, белгілі бір рухани құндылықтар жасалады.

Бірақ осы қызмет сферасы нарықтық экономикаға көшу кезінде көп, жағымсыз өзгерістерге ыдырады:

• 
  Шаруашылық байланыстар ыдырады;
  
• 
  Материалдық-техникалық қамтамасыз ету бұзылды;
  
• 
  Өнімді өткізу күрт төмендеді;
  
• 
  Кәсіпорындардың қаржы жағдайы нашарлады.
  

Одан кейін ол тауарды сатып алатын әлеуетті тұтынушылармен қатынас жасайды. Басқаша айтқанда кәсіпкерлікке маркетингтік қызмет кіреді. Келісімнің бұл фазасы заңдық жасалуы мүмкін.

Өндірісті жүзеге асыру үшін кәсіпкер өндіріс факторларын қолданады: жұмысшы, өндірістік қорлар, материалдар, ақпараттар. Бас кезінде өндіріс факторларының біразы кәсіпкердікі болуы мүмкін, ал жетіспейтіні ол бастамас бұрын немесе кәсіпкерлік қызметтің жүзеге асу процесінде алуға мәжбүр болады.

Кәсіпкер өз күшімен орындай алмайтын қызметтер мен жұмыстар қажет болса, онда ол басқа ұйымдар мен адамдарды тартады.

Жұмыстар мен қызметтер ақша төлеуді талап етеді. Егер кәсіпкерде бастапқы капитал болмаса, ал ақшасы барлардан қарыз алуға мәжбүр болады.

Өндірістік кәсіпкерліктің нәтижесі өндірілген тауардың белгілі көлемін тұтынушыға сатып, оларға ақша түсімін алу.

Венчурлық бизнес. Инновациялық кәсіпкерлік туралы айта отырып, соңғы жылдары кең дамыған венчурлық бизнесті еске салуға болады.

Венчурлық бизнес, әдетте тәуекелді бизнес ретінде түсіндіріледі. Бұл технологиялық жаңалық еңгізудің бір түрі.

Вечурлық бизнес ғылыми зерттеулердің нәтижесі ғылымды көп қажет ететін, жоғары технологиялық облысты коммерцияландыруға тән, тиімді алу кепілдігі жоқ және тәуекел үлесі жоғары. Венчурлық фирма дегеніміз, әдетте, алдын ала анықталмаған табыспен, яғни капиталды тәуекел салыммен, жаңа технологияны және өнімді жасаумен енгізумен айналысатын коммерциялық ғылыми-техникалық фирма.

Коммерциялық кәсіпкерлік. Коммерциялық кәсіпкерлікте негізгі рольді тауар-ақша, сауда-айырбас операциялары атқарады. Бұл сатып алу - сату бойынша келісімдер.

Өнімді шығаруға қажет өндірістік қорлармен қамтамасыз етудің қажеті жоқ.

Коммерциялық келісімді нарықты талдау бастайды, нәтижесінде тауарды сатып алу және сату көлемі, сатып алу бағасы, өткізу бағасы болжанады.

Коммерциялық келісім бағдарламасына жатады:

• 
  Сатып алу операцияларын орындауға, тасымалдауға, тауарды сатуға, жарнама жұмысын және т.б. жүргізуге қызметкерді жалдау;
  
• 
  Келесі сату үшін тауарды сатып алу;
  
• 
  Тауарды сақтау және өткізу үшін орындар, қоймалар, сауда нүктелерін жалдау;
  
• 
  Келісімге тікелей қатыспайтын, бірақ өздерінің ақылы қызметтерін ұсынатын басқа ұйымдар мен адамдардың қызметтері мен алу және ақы төлеу;
  
• 
  Келісімді қаржыландыру үшін қарызға ақша қаржыларын тарту және соңынан пайызбен қарызды қайтару;
  
• 
  Келісімді жасауға қажет ақпараттарды алу;
  
• 
  Тауарларды тұтынушыға өткізу және түсім алу;
  
• 
  Келісімді тіркеу, салық төлеу.
  

Коммерциялық қызметтің басқа түрлері сияқты, қаржы-қарыз келісімін құнды қағаздар нарығын талдаудан және әлеуетті тұтынушыларды іздеуге, табуға байланысты маркетингтік қызметтен бастайды.

Қаржы кәсіпкерлігінде қызметтің ерекше түрі бөліп көрсетіледі, кәсіпкер құнды қағазды өндіреді, оны сатады, белгілі жағдайда және міндеттемеде қаржы тауары ретінде орналастырады. Оның кәсіпкерлік қызметінің мәні осында.

Қаржы кәсіпкерлігі ақпараттарды біраз көздерден алуды талап етеді. Бұл ақшаны, валютаны, құнды қағаздарды әлеуетті тұтынушылар туралы, валюта курсы, қарыз пайызы туралы, қаржы қарыз операцияларын жүзеге асыру шарттары және оларды жасау тәртібі туралы, кәсіпкерге қажет ресурстар көзі туралы мәліметтер. Егер мұндай ақпараттар кәсіпкерде болмаса, ол төлеуге сыртқы көздерден оны алуға және оған ақшалай сыйлық мәжбүр болады.

Қаржы келісімінің негізгі бөлігі (тұтынушыға ақшаны, валютаны, құнды қағазды сату) ерекше назарды және мұқият ресімдеуді қажет етеді.

Сатып алушының қаржылық жағдайын мұқият тексеріп, кепілдік мүмкіндігін бекітіп, сатып алушы үшін кепілдік беруге келісуші кепілді анықтау қажет.

Кеңес кәсіпкерлігі. “Консультант” сөзі латынның “кеңес беруші” сөзінен шыққан. Өз мамандығының сұрақтары бойынша кеңес беретін, белгілі облыстағы маман. Шетел тәжірибесінде басқару сұрақтары бойынша коммерциялық, ақылы кеңес консалтинг деп аталады.

Консалтингтік қызметтер ауызша бір рет айтылатын кеңес түрінде жүзеге асуы мүмкін. Көбінесе олар консалтингтік жоба түрінде ұсыналады және оған келесі негізгі кезеңдер кіреді:

• 
  Мәселені анықтау (диагностика);
  
• 
  Шешімдерді, жобаны жасау;
  
• 
  Шешімдерді, жобаны жүзеге асыру.
  

АҚШ-та жеке консалтинг саласы – бұл 700 мың адам, ал қызметінің жылдық көлемі 500 млрд. долл. құрайды.

Бірде бір күрделі экономикалық және басқару шешімдері экономикасы дамыған елдерде ғана емес, дамушы елдерде де кеңесті қолданусыз қабылданбайды.

Делдалдық. Делдалдық кәсіпкерліктің түрі. Делдал тікелей өнім өндірмейді, тауарларды, валютаны, құнды қағаздарды сатпайды, қарызға ақша ұсынбайды, бірақ барлық осы операциялардың жүзеге асуына және сәйкес шарт жасауына ықпал етеді.

Делдал көбінесе өндіруші мен тауарды сатушы, бір жағынан сатып алушы, екінші жағынан тұтынушы арасында тұрады, оларды кәсіпкерлік шарттың жасауға біріктіреді.

Бизнестің бұл ерекше түрі басқалармен тығыз байланысты, өндірістік, сауда-коммерциялық, қаржы кәсіпкерлігінің құраушы бөлігі; өндірістік, сауда коммерциялық, қаржы қарыз сферасындағы делдалдық туралы айтуға болады.

Сақтандыру кәсіпкерлігі. Мемлекеттік міндетті сақтандыру қазір әлеуметтік сақтандыру түрінде сақталды – бұл мемлекеттік зейнет ақымен қамтамасыз ету және медициналық сақтандыру бұл бизнеске жатпайды.

Кәсіпкерлікке мүлікті сақтандыру, өмірді және денсаулықты сақтандыру, тәуекелді жауапкершілікті сақтандыру түрлері тікелей жатады.

Кәсіпкерліктің әртүрлерінің үйлесуі. Кәсіпкерліктің барлық түрлері өзара бірі бірімен өте тығыз байланысты, бір түрімен айналыса отырып, еріксіз немесе қызығушылығы бойынша қандай да бір дәрежеде басқасымен кездеседі. Өндірістік кәсіпкерлік коммерциялыққа ұласады, өйткені өндірілген тауарды сату немесе айырбастау қажет.

Өндіру сату қаржы операцияларына байланысты, ақша қаржысын талап етеді, сондықтан өндірістік және коммерциялық кәсіпкерлік қаржылықпен тығыз байланысады. Кей кезде бір кәсіпкерлікте өндіруші, сатушы, қаржыгер тұтас үйлесіп, бірлеседі. Кәсіпкерліктің барлық түрі байланысты және бір біріне кіреді. 1. 14 – 18 беттер