Қазақстан Республикасының Білім және Ғылыми министрлігі Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан қаласы

Асық ойыны әскери-ұлттық тәрбие

Асық – төрт түлік мал мен аңдар тілерсегінде болатын, бітісі бөлек, қызметі аса күрделі, буынға біткен шымыр сүйек. Ешкі, қой, сиыр, түйе асығы үлкен-кішілігіне қарамастан сыртқы формасы бір пішіндес, мүсіндес зат. Ал жылқы асығы бұларға ұқсамайды, басқа формада болады. Қасқыр асығы да басқа.

Ойын аттары – «Ханталапай», «Хан атпақ», «Хан жақсы ма?», «Ханды қара басты», «Хан мен уәзір», «Үйірмекіл», «Сасыр», «Атпақыл», «Қақпақыл», «Үштабан», «Омпы», «Алтыатар», «Шықетер», «Тисінқабат», «Табан», «Төрт асық», «Бес асық» тағы басқа түрлері қазақ даласына кең тараған.

Әрқандай нәрсенің аты мен атауында сол заттың іс-қимылы, атқаратын қызметі және алатын мазмұны толық қамтылған болады. Сол сияқты асық ойындарының да атына назар аударар болсақ, олардың да талай нәрсенің, оқиғаның мәнін білдіріп тұрғаны анық. Мәселен, «Ханталапай» – ханның халық мүлкін талапайға салуы не халықтың ханның қазынасын талапайға салуы немесе хан басқаратын елге ішкі-сыртқы жаудың шабуылын білдіріп тұрса, «Хан атпақ» – ханның қараны атуы немесе халық ханды ату, өлтіру, жазаға білдіріліп тұр.

«Хан жақсы ма?» болса – тағы да аты айтып тұрғандай науқас ханның көңілін сұраған қарашаның уайымы немесе «хан–жақсы хан болды ма, жоқ, елге қырсыз, жауыз, залым болды ма?» деген мәнді білдірсе, «Ханды қара басты!» ойынын талдамаса да түсінікті. «Хан мен уәзір» ойыны – өз ішіне хан мен уәзірдің бір-біріне керемет сәйкесуін, сөйтіп елді дұрыс басқарғандығын не екеуі ит пен мысықтай арбасып қарашаны қан-қақсатқандығы сияқты кілеңсіз жайды жасырып тұрған ойын түрі.

«Үйірмекіл» болса – қол жинауды, «Сасыр» болса – жаудың үркуін немесе жаудан сасуды білдіреді. Әрмен қарай «Атпақыл» ойыны – «сен тұр, мен атайын» дейтіндей бір керемет әскери кемелдікті, «Қақпақыл» – қарсы жақтың келекесін, «Үштабан» – үшке бөліп орналастырған әскери стратегияны, «Омпы» – жауды үстінен басып алуды, «Алтыатар» – соғыстағы партизандық әрекетті, «Шықетер» – қарсы жақтың тісіне тию сияқты әскери дипломатияны, «Тисінқабат» – жауды, ішкі дұшпанды үсті-үстіне соғуды, «Табан» – жеңіске жетіп, орнығуды, «Төрт асық» пен «Бес асық» – тәуелсіздікке жеткен елді, хандықты аймақтарға бөліп басқаруды білдіріп тұр.

Жалпы асық ойыны тек көңіл ашу, құмарлық ойыны ғана емес. Бейне шахмат ойынының төркініндегі әскери стратегия сияқты. Бұл да халқымыздың ел болуы мен Тәуелсіздігі жолындағы ішкі-сыртқы қорғаныс мәселесін терең зерттеуден туған. Ұлттың ілкідегі елдік ішкі кемелін, ірге бекітуін, хан мен қараша арасындағы бірлік пен байланысты нығайтуды ойлауы арыдан жалғасын тауып келген ұлттық негіздің ойын түріндегі көрінісі.

Жалпы ұлттық ойын түрлерінің астарында игілікке айналған істің, оқиғаның, негіздің болатыны даусыз. Ол тағы уақыт өте келе сөзсіз дәстүр түрінде істелетін салттық іске не ойнайтын ұлттық ойынға айналып, жалпы ұлттық өң алып, халықпен бірге жасайды. Немесе ол оқиғаны ұлттың күллі азаматтары, жастары, балаларына дейін білетін болады. Оның кейін неге ойынға айналу себебін де біледі (білдіріледі), түсінеді. Түсінгесін тұтынады. Тұтынғасын олар өздерінің дәстүрі етіп жалғастырады.

Міне, осылайша ұлт өмірінде өткен қайбір қан төгісті оқиғалар уақыт өте келе ұмыт қалмауы үшін ұлттық салт пен ойын түріне айналдырады. Сөйтіп әлгі соғыс қайғысы қуанышқа, ұлттық ойынға, салтқа айналады. Сөзіміздің дәлелі үшін мына бір тарихи оқиғаға назар аударалық.

Мәселен, қазақтың қараүзген шипагері Өтейбойдақ бабамыздан жеткен «Тектелгі» деп аталатын шежіреде айтылатын, бірақ қазақ тарихына аты енбеген, қазақ ықылымының көсемі Қазғақ (ол шежіре «қазақ» атауын осы есімнен таратады) би хан сайланып, тағына отырарда қарашасын жинап «Нау (үлкен) ырыс» (қазіргі наурыз) тойын жасайды.

Міне, осы тойда бір қыз келіп Қазғаққа: «Ханға ханым керек болмақ, сізге ханымдыққа мен лайықпын, ал менің шартым: мен қазір қашамын, ер болсаң мені қуып жет, егер қуып жетсең мен сенің ханымың боламын», – дейді. Және біраз хан намысына тиетін сөздер айтады. Хан қызды қууға шығады. Қыз қашады, хан қуады. Хан қызды қуып жетіп, оны атынан аударып алдына өңгерген бойы қайтадан тағына қарай шабады. Таққа жақындағанда орданы күзеткен қалың әскер жолды бөгеп қалатын болған соң, хан оларға қарап: «Ал аш, ал аш» деп дауыстайды. Онысы «алдымды аш, бөгемеңдер» дегені екен. Жұрт қақ жарылып жол береді. Қыз болса ханға қарап: «Ал ашсаң, ал аш» деп жымияды. Онысы «мен сендікпін, дайынмын, берілдім, саған адалмын» дегені екен.

Хан таққа келіп отырғанда ойламаған жерден бір көк бөрі сап ете қалып, қалың әскерді қақ жарып ханға қарай ұмтылады. Оны көріп тұрған қалың әскер әлгі көк бөріні бас салып, сол жерде тірідей тартқылап жүріп өлтіреді.

Міне, осы ұлы жиын тойда хан: «Бұл той бұдан кейін елдің дәстүрлі мерекесі, жылының басы болсын, «Ал аш» осы елдің ұраны болсын!» – дейді.

Хан жарлығын екі етпеген халық «Науырыс» тойын жыл басы, «Ал ашты» ел ұраны етіп алумен бірге, ол тойдағы ерекше екі оқиғаны да еске түсіріп отыру үшін «қыз қууды» және («көк бөрі») көкпар тартуды әдетке айналдырады. Олар бірақ үнемі тартуға көк бөрі таба алмағасын оның орнына көк серкені тартатын болады.

Міне, содан келе-келе «ал аш» – Алашқа, «көк бөрі» – көкпарға, «нау ырыс» – Наурызға айналып, халқымыздың салтына, ұлттық ойынына айналған екен.

Демек, бұдан әрқандай болмаған іс-салт болу тұрмақ ойын түріне де айналмақ емес немесе ойын да өзінен-өзі ойдан құралмақ емес деген қорытынды шығады. Енді асықтың сипаттарына келсек, ол былайша:

Алшы – асықтың үйірілгенде табаны жерге тиіп, тұрық түсуі. Ойын кезінде оған бірінші дәрежелі мән беріледі.

Тәйке (тәуке) – асық үйірілгенде табаны үстіне қарап, тұрық түсуі. Ол екінші дәрежелі асық.

Бүге (бүк) – асық үйірілгенде дөңес жағы үстіне қарап етпетінен жаттық түсуі. Ол үшінші дәрежелі мәнге ие.

Шіге (шік) – асық үйірілгенде шұңқыр жағы үстіне қарап, жаттық түсуі. Ол төртінші дәрежелі мәнге ие.

Тұрық – асықтың үйірілгенде алшы не тәйке түсуі.

Жаттық – асықтың бүге не шіге түсуі.

Омпы – асықтың тұмсығымен жер тіреп, тік шаншылып түсуі.

Сомпы – асық тұмсығымен көкке қарап тік шаншылып, шоқая түсуі.

Табан – асықтың тәйке жағы.

Оңқай – асықтың бүгесі алақанға қарап, тәйкесі оң қол бас бармағына басылып, ыңғайлы ұсталуы. Оңқай асық малдың сол жақ тілерсегінде болады.

Солақай – асықтың шігесі сыртқа қарап, алшысы оң қол бас бармағына басылып, ыңғайлы ұсталуы. Солақай асық малдың сол жақ тілерсегінде болады.

Сақа – қолдағы бар асықтың үлкенінен, салмақтысынан, оңқайынан белгіленеді. Солақайлар сақаны солақай асықтан таңдайды.

Қорғашбай сақа – табан жағынан ойылып қорғасын құйылған сақа.

Құлжа сақа – арқардың асығы.

Топай (томпай) – бұзаудың, тайыншаның асығы (жалпы сиыр асығын томпай дейді). Мұз үстінде әдейі асық ойнау үшін жасалған алаңда ойналғанда, алыстан атылатын ойындарға топай сақа ретінде пайдаланылады.

Жабайт – қой асығының сақадан кейінгі қорғасын құйылмаған түрі. Табандалады.

Шүкей (үшкейт) – қой асығының кішкенесі. Қозы, ешкі асығы. Ол да айырбасқа жүреді.

Шүкімейт (шүкімәт) – қозы, лақтың сойып жеуге әлі жарамайтын кезіндегі асығы. Ең кішкене асық.

Кеней – шүкейдің көп жұмсалып мұжылған (мүжілген) түрі.

Мұндағы атауларда да елдік, әскери нышандар байқалады. Біраздан соң патша, хан нағыз әскер басы деген сөз. Сондықтан да мұндағы сақа сөзін алар болсақ, ол – патша, асықтың патшасы деген мәнді берсе, алшы сөзі – бағы асқан хандық мерейді білдіреді.

Тәйке – уәзір, ханның орынбасары деген мәнді берсе, бүге – бүк түсу, бүгілу, бағыну, міндет атқару деген мазмұндарды беру арқылы жалпы әскерлік түсті білдіреді. Тұрық – тұру, тақ, тақта тұру, тірек, тіреу, тұғыр, тұрақ мәндерді өз ішіне алу арқылы орнында отырған ханды, оған тұрақ болар мекен мен ел-халықты меңзесе, жаттық – түзулік, тыныштық, жайлылық мәнін білдіріп, тұрақпен үндесіп тұр. Оңқай мен солақайды – оң қанат, сол қанат әскери жүйе деп ұққан еш қате тудырмайды.

Демек, бір ғана асықтың алты жағына қойылған аттың өзі патша-ханмен, ол басқаратын әскермен, мекенмен, халықпен үндесіп жатуы қазақ асық ойынының жай ғана балалар ойнайтын ойын түрі емес екенін, құмарлық ойыны тіпті де емес екенін, керісінше тұнып тұрған елдік, әскери стратегия екенін білеміз. Оны тағы өз кезінде осы асық ойыны жайлы шыққан:

«Қой асығы демегін,

Қолға жақса сақа (хан) ғой.

Жасы кіші демегін,

Ақылы асса аға (патша) ғой!» – деген өлең жолдарынан да анық байқаймыз.

Бірақ кейін замандар өте келе асық ойынындағы бұл әсілгі әскери, елдік қорғанысқа құрылған мазмұндар санаға ұрып тұрған шындығына қарамастан уақыттың жараларды жазуынан, ұмыттыруынан, ұрпақ алмасудан, саналық өзгерістерден өз мақсатын жойып, жалаң ойындық, тіпті кейде құмарлық түс алған.

Оның осы құмарлық жағы дендей бастағанда бабаларымыз ұрпағына және ескертіп:

«Асық ойнаған азады,

Тобық ойнаған тозады.

Бәрінен де қой бағып,

Құйрық жеген озады!» – деп жас өскінді құмардан қайтарып, адал еңбекке шақырып отырған. Өйткені, әскери стратегия сөзсіз жеңісті көздейді. Содан туған жеңіс жобасы болған бұл – асық ойыны ойнаушылар арасында әлсін-әлі құмарлық түс алып кетіп отырған. Екінші, оның осылай құмарлық түс алып отыруына, ондағы әсілгі әскери стратегиялық мазмұн ұрпақтан-ұрпаққа үнемі, қайта-қайта түсіндіріліп отырылмағанынан да еді.

Ең қызығы–асық ойынындағы біз айтқан мәнді мазмұн арғы-бергі асық ойынын, тіпті қазақ салт-дәстүрін зерттеуші ғалымдардың бірде-бірінің еңбегінде көрсетілмеген. Біз енді осы мәселені шағын мақаламызда көтере отыра ғалымдарымыздың осы мазмұнда ізденіп, асық ойынын ел стратегиясының бір кәдесіне жаратуын ескертер едік. Әрі оқулықтарға да осы мазмұнды байытқан негізде енгізуін өтінеміз. Сол арқылы ұрпақтарымыз ата-бабасының не нәрсені де қалай болса солай істей салмағанын, қыл аяғы асық ойынының өзі де үлкен елдік мән алатын ірі оқиғаның негізі екенін білдіріп отырсақ, елжандылық ұрпақ санасында неге жаңғырмасын.

Асық ойыны барысында қолданылатын құралдар мен әдістер

Тақта - көн киіз шағын тақтаның үстіне орналасады. Тақта дөңгелек немесе 4-6 қырлы болады. Ойыншылардың қимылына кедергі келтіретіндей үлкен болмауы шарт. Тақта ойыншылардың қалауына немесе ұйымдастырушылардың ұсынысына қарай отырып болмаса түрегеп тұрып ойын жүргізуге қолайлы болу керек.

Асық иіру – ойыншы асықты иіргенде көп асық қолына сыймайтын болса екі-үш бөліп иіруіне болады. Иіріп тасталған асық көн киіздің сыртына шашырап кетпеуі қажет. Ондай жағдайда көннен тыс жатқан асық ойыннан да тыс қалады. Былайша айтқанда ойыншы өз мүмкіндігіне толық ие бола алмайды.

Асық иірудің әдісі - ойыншы асықты жай шашып тастамайды аса ептілікпен иіреді. Асықты қос қолдап немесе бір қолмен иіріп тастайды.  Қолды төңкеріп немесе көн киіздің ортасын көздеп шиырлата  иірген асық дұрыс орындалған болып есептеледі. Егер ойыншы асықты дұрыс иірмесе төреші тарапынан ескерту алады. Ескертуді қатарынан үш рет алған жағдайда асықты келесі ойыншыға ауыстырады.

Асық ату – бұл асық ойынының ең бір ептілікті қажет ететін тұсы. Ойыншы қажетті асықты атқанда екі қолдың он саусағының кез-келгенін пайдаланады. Бірақ ату кезінде саусақты сүйретіп немесе жай түртіп атуға болмайды. Бұлай істеген жағдайда асық келесі ойыншыға ауысады.

Асық атудың әдісі – ойыншы көндегі асықтың  орналасуына қарай асықтарды атады. Асықты атуға ыңғайлы саусақ бүгіліп, екінші бір саусақтың тіреуінен шертіліп барып асыққа тигені дұрыс.

Асық атау барысындағы қозғалыс есебі – ойыншылардың жас айырмашылығына қарай асық атау кезіндегі қозғалыс есебі үлкен рөл атқарады. Мысалы, «тақта» ойыны барысында ойыншы тақтаны айналып жүріп қажетті асықты атуға болады. Немесе өзінің отырған орнынан қозғалмай-ақ ойынды жалғастыруға болады. Бұл жағдай ойыншылардың шеберлігіне байланысты ойынның алдында төрешілер тарапынан белгіленіп беріледі.

Қаралық – ойыншы асық ойыны ережесіне сай келмейтін іс-әрекеттерді қолданғанды айтады. Бұл төрешілер тарапынан ескерту беру арқылы жөнге келтіріледі.

Шеңбер – бұл асықтың «алаң» ойыны кезінде көп қолданады. Ойыншылардың сыртқы түзілім шегі.

Су – ойыншылардың алаңға тігілген асықты ату кезіндегі бағыты. Ойынның түріне қарай 1, 2, 3, 4 бағытта болады.

Сөре – асық тігілген кіші шеңбер. Онда ойыншылар көнге салған асықтар орналасады.

Қарақшы – алтын сақа  орналасқан нүкте.

Кезек – асық ойыншылардың ойынға кіру реті.

Кезекті анықтау – кезекті төрешілер анықтайды. Ойыншыларға асық иірту арқылы немесе жеребе бойынша кезек тоқтатады. Мысалы «тақта» ойынына 4 ойыншы қатысатын болса төреші ойыншылардың көнге тастайтын асықтарын (4-5 асық) иіртіп кімнің асығы көп алшы түседі, соған қарай кезек тоқтатады.

Қаржу (қаршу)  әдісі – асықты жоғары серпіп тастап, сол аралықта көндегі асықты іліп алып, жоғары серпілген асықты жерге түсірмей қаржып алу арқылы атқарылады.  Асықтың санына немесе түріне қатысты қаржыйды.

Шеңбер сыртында тұрып асық лақтыру – белгіленген орында тұрған сақаны атып алу үшін ойыншы қолындағы асығын дәлдеп лақтыруды айтады. Ойыншы асықты оң немесе сол қолының бас бармағы мен сұқ саусағына қысып ұстап, сақаны дәлдеп лақтырады.

Асық ойыны халқымыздың тұрмыс-салты мен мәдениетінің ажырамас бөлігі, ұрпақ тәрбиесінің бір құралы іспетті болған еді. Халқымыздың «асығың алшысынан түссін» дейтін жақсы тілегі, «қой асығы демегін, қолыңа жақса, сақа ғой» деген сынды нақылдары – соның айғағы. Асық ойындары үйде отырып ойнайтын, далада ойнайтын түрлеріне қарай балалардың қимыл-қозғалысын, шапшаңдығын жетілдіріп, ептілікке, мергендікке, жылдамдыққа баулиды. Оның көпшілік болып немесе жеке-дара ойнайтын да түрлері бар. Яғни бұқаралық спорттың бір саласы ретінде дамып кетуге әлеуеті зор. Сөйте тұра, кезіндегі солақай саясаттың кесірінен мемлекет тарапынан дұрыс көңіл бөлінбеуі себепті кенжелеп қалды. Тіпті ұмытылып кете жаздады. Ал қазір ше? Асық ойыны елімізде жалпыұлттық деңгейде дамытылып жатыр деп айта аламыз ба?

Қазіргі таңда ұлттық спорт түрлерінің жаңа серпін алып, қайта жаңарып, қолға алынып күн сайын дамып келе жатқаны байқалады. Күні кеше ғана елордамыз астанада өткен Қазақстан барысы соның бірден-бір дәлелі болса керек. Алла сәтін салып жатса ұлттық спорт түрлерімізбен әлемдік дейгейге көтерілетін күн де алыс емес секілді.

Қазір елімізде ұлттық спорттың жиыр­ма­дан астам түрі бар. Олардың алды әлем­дік деңгейге көтеріліп, Азия және Олим­пиада ойындарының бағдар­ла­ма­сы­на кіретін спорт түрлерінің қатарынан орын алуға тақап қалды. Мысалы, қазақ күресі келесі Азия және Олимпиада ойындарына кіруге дайын-ақ тұр. Тек кірер тетігін тапсақ болғаны. Алғы қадамдары да жасалуда. Мәселен, қазақ күресінен елімізде дәстүрлі түрде ұйымдастырылып келе жатқан «Қазақ­стан барысы» додасы жыл өткен сайын қарқын алып, дамып жатқаны соның айғағы болса керек. Егер осы қар­қы­ннан танбасақ, қазақ күресі де Олим­пиа­дадан ойып тұрып өз орнын алары сөзсіз. Ол үшін ең алдымен өз Отанымызда оның абыройын өсіруіміз керек.

Сонымен қатар қазақ халқының ұлттық спорты қатарында асық ойынының да алатын орны ерекше. Асық ойындары ерте кезден бері кішкентай бүлдіршіндердің сүйіп ойнайтын ойындар қатарына жата­ды. Жақында ғана Асық ату федерациясы құрылғаны белгілі. Ұлттық спорт түрін да­мытуға атсалысып жүрген Білім және ғы­лым вице-министрінің жаңа қызметіне де қан жүре бастаған сияқты. Жалпы, ұлттық ойын­дарымызды өскелең ұрпақтың ұмыт­пауы, ары қарай жалғастыруы құптарлық жайт.

Асық ату ойынының тамырына қан жүгіре бастады. Қазақ балалары сақасын сайлап, асығын тізетін күн де алыс емес деген үміттеміз. Олай дейтініміз, бүгінде жер-жерлерде ұлттық спорттың бұл түрі­нен әртүрлі турнирлер ұйымдастырыла бас­тады.

Ал асық ойнаудың басқасын айтпағанда денсаулыққа тигізер пайдасы да орасан екенін мамандар дәлел­деп жүр. Мәселен, қазір балалардың үйде интернетке қарап отырғанынан асық ойнағаны өздерінің денсаулығына және рухани дамуына мол пайдасын тигізеді. Оны өзіміз де түсіне бастағандаймыз. Асық ату – мектеп бағдарламасына міндетті пән ретінде енгізілуі мүмкін деген сыбыстарың да соның дәлелі болса керек. Яғни, жер-жерлерде ұлттық ойынға деген қызы­ғу­шы­лық қайта ояна бастады.

Асық ату – ұлттық ойынның атасы ғана емес, халықтың өткені мен бүгінгісінің көрінісі. Өйткені ертеде қазақ баласы қолына ең алғаш асық ұстаған. Ырымдап «Асығың алшысынан түссін» деген. Бұл – ұлттық тәлім-тәрбиенің, ізеттіліктің белгісі. Асық малдың жіліктерін жалғастырып тұратын шағын сүйек қана емес, ұрпақ тәр­биесіне аса қажетті құрал. «Асық ойынын қазақтың мергендік мектебі деуге толық негіз бар» дейді мамандар. Мер­гендікпен қатар, баланың ептілігін, шап­шаң­дығын, табандылығын және қыра­ғылығын жетілдіреді. Мамандардың дәлелдеуінше, асық баланың жүйке-жүйесін қалыптастырып, ой-өрісін кеңей­теді. Сондықтан асық ойынын, ұлттық бренд деңгейіне көтеріп, спорт түрі ретінде дамытудың кезi келген сияқты.

“Астанада ұлттық спорт жанашырларының қатысуымен  Ұлттық спорт түрлері қауымдастығының жиыны өткен. Жиналысты Қазақстан Республикасы Ұлттық спорт түрлері қауымдастығының вице-президенті Бекболат Тілеухан жүргізді. Бекболат Тілеуханның ұсынуымен Білім және ғылым вице-министрі Мұрат Әбенов Асық ойыны Ұлттық спорт Федерациясының Президенті болып тағайындалды,” – дейді http://www.bnews.kz сайты.

Ұлттық спорт түрін дамытуға атсалысып жүрген Білім және ғылым Вице-министрінің жаңа қызметі құтты болсын! Ұлттық ойындарымызды өсіп келе жатқан жастарымыздың ұмытпауы, ары қарай жалғастыруы құптарлық жайт.

Асық ойынын ауыл баласының еншісінде ғана қалдырмай, ұлттық спорт түріне көтерсек. Ұлттық ойындары көбінесе әр халықтың әлеуметтік - экономикалық жағдайларына, шаруашылың мүмкіншіліктеріне байланысты қалыптасқан. Қазақ халқының ұлттық ойындарының көбі табиғи заттармен ойнауға негізделген. Шаруашылығы мал шаруашылығына негізделгендіктен қазақ халқының ұлт ойындары да осыған икемделеді. Әсіресе, қойды көп өсіргендіктен, балалар ойынының көбі қой асығымен байланысты болып келеді. Сондықтан асық ойындары ұлт ойындарының ішіндегі арыдан келе жатқан көнелерінің бірі болып табылады. Асық ойыны баланың жастайынан нерв жүйелерін шыңдап, оларды дәлдікке, ұстамдылыққа, байсалдылыққа тәрбиелейді. Мұндай қасиеті болмаса, адамда төзімділік, шыдамдылық та болмайды. Ондай қасиеттері болмаса, адам ойында да, өмірде де көздеген мақсатынан шыға бермейді. Бұл ойынның еңбектеген баладан, еңкейген кәріге дейін ойнайтын түрлері болған.

Қорытынды
Көз алдыңызға елестетіп көріңізші, алыстан (бірнеше метр жерден) көз ұшында түймедей болып бұлдыраған асыққа сақаңды дәл тигізу нағыз мергендіктің белгісі емес пе?! Сондықтан болар, ерте заманда қазақтан небір құралайды көзге атқан мергендер шыққан. Садақ тарту болсын, найза лақтыру болсын, қазақ жауынгерлері ешкімге дес бермеген.

Өкінішке қарай, қазір асық ойыны ұмытыла бастады. Көптеген түрлері ұмытылып, мүлде ойналмайды. Ережелері де сол күйі сақталмаған. Себебі қазір ауылда болмаса, қалада балалар асық ойнамайды. Асық ойнаудың өзіндік техникалары да сақталып келе жатқан жоқ. Қала балалары асықты иіріп, шиіріп атуды білмейді. Тас лақтырғандай атып жібереді. Ал бір аяғыңды жерге тіреп, иіліп, созылып тұрып, екінші аяғыңмен ауаны сілкіп қалып асық ату да сақаңның қандай қарқынды және пәрменді болатындығын қала балаларына түсіндіріп жатқан жан бар ма? Асық атудың осы бір техникасы боулинг шарын дұрыс лақтыру тәсіліне ұқсастау. Осылай талдай берсек, асық ойынының, асық атудың көптеген спорт түрлерінің өзіндік техникасына сәйкес келетіндігін байқауға болады. Бұл асық ойынының сан қилылығы мен алуандығын, көптеген қимыл-әрекеттерді қамтитындығын білдіреді. Өкінішке қарай, біз осындай ұлттық байлығымызға лайықты деңгейде көңіл бөлмей, ұмыт қалдырып барамыз.

Асық ойындарына соңғы жылдары Астана қаласында айрықша мән беріліп, Наурыз бен Астана күні мейрамдарының мерекелік бағдарламасындағы ерекше іс-шаралардың біріне айналып келеді. Бірақ бұл үрдіс еліміздің басқа өңірлеріне де тән, басқа аймақтарында да дәл осылай өріс алып келеді деп айта алмаймыз. Өйткені қазіргі балалардың асықты білмейтіндері де жетіп-артылады. Ал асыққа қатысты бір нәрсе анық. Ол – баланы мәңгүрттікке тәрбиелеп, миын мең-зең етіп қоятын түрлі компьютерлік ойындар мен мультфильмдерден гөрі, таза ауада ойнайтын, қимыл-қозғалысты қажет ететін, мергендікке, ептілікке, шапшаңдыққа үйрететін асық ойыны әлдеқайда пайдалы екендігі. Осы мәселеге Туризм және спорт министрлігі ғана емес, Білім және ғылым министрлігі де назар аударып, ұлттық асық ойындарын мектептің дене шынықтыру пәнінің бағдарламасына да енгізсе, нұр үстіне нұр болар еді.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі :