Қазақстан республикасының ОҚу ағарту министрлігі
жүктеу/скачать 222 Kb.
|
|
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ ӨСКЕМЕН ЭКОНОМИКА - ҚАРЖЫ КОЛЛЕДЖІ КУРСТЫҚ ЖҰМЫС Пән: «Бухгалтерлік есеп» Тақырыбы: «Негізгі құралдар» Тексерген: Тлеулесова Г.Ж. Орындаған: Мыңбаева М.Н. Топ: 20ИС-41к Өскемен қаласы, 2023-2024 оқу жылы ӨСКЕМЕН ЭКОНОМИКА - ҚАРЖЫ КОЛЛЕДЖІ Мамандық: 06130100 Бағдарламалық қамтамасыз ету Біліктілігі: 4S06160105 Ақпараттық жүйелер технигі РЕЦЕНЗИЯ
«Бухгалтерлік есеп» пәнінен курсттық жұмыс ________ курс, ______ тобының студенті Тақырыбы:__________________________________________________________ Өткізу мерзімі:______________________________________________________ Өткізген:____________________________________________________________ Көлемі : ____ бет Сурет :______ Кесте :______ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ Жұмысты қорғауға ұсынылатын баға:____________________________________ Оқытушы : Тлеулесова Г.Ж. «_____» ________ _______ж. МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
Бухгалтерлік есеп негізгі құралдардың сақталуын, олардың дұрыс пайдаланылуын және шаруашылық тиімділігін арттырудың қосымша резервтерін анықтауды жүйелі бақылаудың маңызды құралы болып табылады. Кәсіпорынның негізгі қорлары мен өндірістік қуаттарын толық және ұтымды пайдалану оның барлық техникалық-экономикалық көрсеткіштерін жақсартуға ықпал етеді: еңбек өнімділігінің өсуі, қор өнімділігінің артуы, күрделі салымдарды үнемдеу және т. б. Нарықтық қатынастар кәсіпорынды басқарудағы бухгалтерлік есептің рөлін арттырудың объективті қажеттілігін анықтайды. Бухгалтерлік есеп жүйесінде кәсіпорынның негізгі құралдарын есепке алу жағдайына байланысты мәселелер ерекше орын алады. Бұл қазіргі экономикалық жағдайда кез-келген ұйымның тұрақты даму факторларының бірі оның мүлкін пайдалануды жақсарту болып табылатындығына байланысты. Ұйым қызметінің бастапқы кезеңінде қалыптасқан негізгі құралдар оларды үнемі басқаруды талап етеді. Нарықтық экономикаға көшу тәжірибесі ұсынған және экономикалық әдебиеттерде қарастырылған мәселелердің ішінде негізгі құралдарды бағалау және олардың бухгалтерлік баланста көрінуі ерекше өзекті болып табылады. Негізгі құралдардың көлемінің, күйінің және қозғалысының көрсеткіштерінің дәлдігі және белгілі бір дәрежеде олардың сапалық сипаттамасының дәлдігі көбінесе олардың қаншалықты дұрыс және сенімді бағаланғанына байланысты, өйткені негізгі құралдарды дұрыс бағаламау кәсіпорынның мүліктік жағдайының жалпы көрінісін бұрмалап қана қоймай, амортизацияның дұрыс есептелмеуіне, демек өзіндік құнға әкелуі мүмкін және өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) сату бағалары , демек, кірістілік, рентабельділік және пайда. Кәсіпорынның негізгі мақсаты-мүмкін болатын максималды пайда алу. Осы мақсатқа жетуде негізгі құралдарды тиімді пайдалану және олардың есебін дұрыс ұйымдастыру үлкен маңызға ие. Негізгі құралдар кез-келген өндірістің маңызды факторларының бірі болып табылады. Олардың жай - күйі мен тиімді қолданылуы ұйымның қаржылық – шаруашылық қызметінің түпкілікті нәтижелеріне тікелей әсер етеді: еңбек өнімділігінің өсуі, қор өнімділігінің артуы, өнім шығарудың ұлғаюы, оның өзіндік құнының төмендеуі, ең бастысы-пайданың өсуі. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың негізгі құралдары-бұл экономикалық біртектілігіне қарамастан, мақсатты мақсатымен, қызмет ету мерзімімен ерекшеленетін көптеген еңбек құралдары. Демек, әртүрлі түрлердің өндірістік мақсатының ерекшелігін ескере отырып, негізгі құралдарды белгілі бір топтарға жіктеу қажеттілігі туындайды. Негізгі құралдарды есепке алу заттай және ақшалай нысандарда жүргізіледі. Негізгі құралдарды заттай нысанда бағалау кезінде машиналардың саны, олардың өнімділігі, қуаты, өндірістік алаңдардың мөлшері белгіленеді. Бұл деректер кәсіпорынның өндірістік қуатын есептеу, өндірістік бағдарламаны жоспарлау, жабдықта өндірісті арттыру резервтері үшін қолданылады. Ақшалай нысанда есепке алу негізгі құралдардың жалпы құнын, олардың динамикасын, құрылымын анықтау үшін, сондай-ақ амортизациялық аударымдарды және күрделі салымдардың экономикалық тиімділігін есептеу үшін, яғни онсыз кәсіпорын экономикасының жай-күйін бағалау мүмкін емес. Бұл курсттық жұмыстың өзектілігі, негізгі құралдардың қозғалысын есепке алуды дұрыс ұйымдастыру мәселелері ұйымдардың қызметі үшін үлкен маңызға ие. Бұл қазіргі салық заңнамасымен өзара байланысты ғана емес, сонымен қатар ұйымды басқару жүйесіндегі бухгалтерлік есеп орнына сәйкес маңызды. Жоғарыда айтылғандардың барлығы "негізгі құралдардың қозғалысын есепке алу" курстық жұмысының тақырыбын таңдауды, онда ашылған мәселелер шеңберін және оны құрудың логикалық схемасын анықтады. Бұл курсттық жұмыстың мақсаты: - негізгі құралдарды есепке алу мәселелерін зерделеу; -негізгі құралдар объектілерінің қозғалысының бухгалтерлік есебін жүргізуді ұйымдастыру тәртібін қарастыру. Мақсаттарға сүйене отырып, курстық жұмыстың келесі міндеттерін анықтауға болады: - кәсіпорынның негізгі құралдары ұғымын, оларды жіктеу мен бағалаудың негізгі тәсілдерін қарастыру; - негізгі құралдар объектілерінің қозғалысын есепке алудың нақты мақсаттары мен міндеттерін анықтау; - негізгі құралдар объектілері қозғалысының бухгалтерлік есебін ұйымдастыру және жүргізу. 1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР: ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ, МІНДЕТТЕРІ, ЖІКТЕЛУІ ЖӘНЕ БАҒАЛАНУЫ 1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мәні олардың құрамы мен бағасы Негізгі құралдар-бұл өнімді өндіруде, жұмыстарды орындауда немесе қызмет көрсетуде немесе ұйымды 12 айдан асатын кезең ішінде басқаруда немесе егер ол 12 айдан асатын болса, әдеттегі операциялық циклде еңбек құралы ретінде пайдаланылатын мүліктің бөлігі. Активтерді негізгі құрал ретінде бухгалтерлік есепке алу кезінде мынадай шарттарды біржолғы орындау қажет: - оларды өнім өндірісінде, жұмыстарды орындау немесе қызмет көрсету кезінде немесе ұйымның басқару қажеттіліктері үшін пайдалану; - ұзақ уақыт пайдалану, яғни 12 айдан асатын пайдалы қызмет мерзімі немесе 12 айдан асатын болса, әдеттегі операциялық цикл; - ұйым осы активтерді кейіннен қайта сатуды көздемейді; - болашақта ұйымға экономикалық пайда (табыс) әкелу мүмкіндігі. Пайдалы қызмет мерзімі-бұл объектіні негізгі құралдарды пайдалану ұйымға табыс әкелетін кезең. Негізгі құралдардың қонақ үй топтары үшін пайдалы қызмет мерзімі осы объектіні пайдалану нәтижесінде күтілетін өнім санына (заттай көріністегі жұмыс көлеміне) сүйене отырып анықталады. Ұйымдарда негізгі құралдардың бірыңғай үлгілік сыныптамасы қолданылады, оған сәйкес негізгі құралдар мынадай белгілер бойынша топтастырылады: салалық, мақсаты, түрлері, тиесілігі, пайдаланылуы. Салалық негізде (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, көлік және т.б.) негізгі құралдарды топтастыру олардың әр саладағы құны туралы мәліметтер алуға мүмкіндік береді. Мақсаты бойынша ұйымның негізгі құралдары негізгі қызметтің өндірістік негізгі құралдарына, басқа салалардың өндірістік негізгі құралдарына, өндірістік емес негізгі құралдарға бөлінеді. Түрлері бойынша ұйымдардың негізгі құралдары мынадай топтарға бөлінеді: ғимараттар, құрылыстар, жұмыс және күш машиналары, Жабдықтар, өлшеу және реттеу аспаптары мен құрылғылары, есептеу техникасы, көлік құралдары, өндірістік және шаруашылық мүкәммалдары мен керек-жарақтары, жұмысшы, өнімді және асыл тұқымды мал, көпжылдық екпелер, шаруашылықішілік жолдар. Негізгі құралдарға сондай-ақ жерді түбегейлі жақсартуға және негізгі құралдардың жалға алынған объектілеріне күрделі салымдар жатады. Негізгі құралдардың құрамында ұйымның меншігіндегі жер учаскелері, табиғат пайдалану объектілері ескеріледі. Пайдалану дәрежесі бойынша негізгі құралдар пайдаланудағы, запастағы, аяқтау, жабдықтау, қайта құру және ішінара жою, консервациялау сатыларына бөлінеді. Тиесілігіне байланысты негізгі құралдар бөлінеді: - меншік құқығындағы ұйымдарға тиесілі; - ұйымның жедел басқаруындағы немесе шаруашылық жүргізуіндегі; - ұйым жалға алған. Негізгі құралдарды есепке алу бірлігі-бұл жеке инвентарлық объект, яғни.жиынтықта бір функцияны орындайтын барлық құрылғылары мен керек-жарақтары бар дайын құрылғы, зат немесе заттар кешені. Әрбір мүкәммалдық объектіге белгілі бір түгендеу нөмірі беріледі, ол осы объектінің пайдалануда, запаста немесе консервациялауда болған барлық уақытында сақталады. Түгендеу нөмірі есепке алынатын затқа бекітіледі немесе белгіленеді және негізгі құралдардың қозғалысына байланысты құжаттарда міндетті түрде көрсетіледі. Шығып қалған объектілердің түгендеу нөмірлері шығып қалғаннан кейін бес жылдан ерте емес, жаңадан келіп түскен басқа да негізгі құралдарға берілуі мүмкін. 1.2 Негізгі құралдарды талдамалық есепке алу Негізгі құралдарды талдамалық есепке алудың негізгі тіркелімі түгендеу карточкалары болып табылады. Түгендеу карточкасының бет жағында объектінің атауы мен түгендеу нөмірі, шығарылған (салынған) жылы, қабылдау туралы актінің күні мен нөмірі, орналасқан жері, бастапқы құны, амортизациялық аударымдар нормасы, шығындар шифры, есептелген амортизация сомасы, ішкі орын ауыстыру және шығу себебі көрсетіледі. Түгендеу карточкаларының сыртқы жағында объектіні аяқтау, қосымша жабдықтау, реконструкциялау және жаңғырту, орындалған жөндеу жұмыстары бойынша күн мен шығындар туралы мәліметтер, сондай-ақ объектінің қысқаша жеке сипаттамасы көрсетіледі. Түгендеу карточкалары бухгалтерияда әрбір түгендеу нөміріне бір данада жасалады. Олар бірдей техникалық сипаттамалары бар, құны бірдей, өндірістік-шаруашылық мақсаты бірдей және бір күнтізбелік айда пайдалануға берілген бірдей типтегі заттарды топтық есепке алу үшін пайдаланылуы мүмкін. Шығындар бөлек жоспарланатын бірнеше құрылымдық бөлімшелерді (цехтарды, бөлімдерді) бір ғимаратқа орналастырған кезде жалпы түгендеу карточкасына қосымша тиісті пайдаланушылар арасында түгендеу объектісінің ауданы мен бастапқы құнын бекітілген бөлуге сәйкес "амортизацияны есептеу үшін" деген белгісі бар шығындардың әрбір бағыты (коды) бойынша анықтамалық түгендеу карточкаларын жеке ашу қажет. Түгендеу карточкалары бастапқы құжаттар негізінде толтырылады және ұйымның тиісті бөліміне қолхатпен беріледі. Олардың сақталуын бақылау үшін негізгі құралдардың орналасқан жері бойынша негізгі құралдардың түгендеу тізімдерін жүргізуге болады. Оларға түгендеу карточкасының нөмірі мен күні, объектінің түгендеу нөмірі, оның толық атауы, бастапқы құны және келу (орын ауыстыру) туралы мәліметтер - құжаттың күні мен нөмірі және шығу себебі жазылады. Түгендеу карточкаларында олардың орналасқан жері бойынша негізгі құралдардың есебін жүргізуге рұқсат етіледі. Бұл жағдайда түгендеу карточкалары екі данада жазылып, екінші данасы объектінің орналасқан жеріне беріледі. Орналасқан жері бойынша негізгі құралдар объектілерін есепке алуды осы қаражаттың сақталуына жауапты адамдар жүзеге асырады. 1.3 Негізгі құралдардың синтетикалық есебі Кәсіпорынға меншік құқығымен тиесілі негізгі құралдардың болуы мен қозғалысының синтетикалық есебі келесі шоттарда жүзеге асырылады - 2410"Негізгі құралдар"; - 2410"Негізгі құралдардың амортизациясы"; - 6290 " Өзге кірістер "және 7480"Өзге шығыстар". - 2410"Негізгі құралдар" шоты пайдаланудағы, запастағы, консервациялаудағы немесе ағымдағы жалға берілген негізгі құралдардың меншік құқығында ұйымға тиесілі болуы мен қозғалысы туралы ақпарат алуға арналған. Жарғылық капиталға салым ретінде түскен негізгі құралдардың құны бухгалтерлік жазбамен ресімделеді: 2410 "Негізгі құралдар"дебеті Несие 5110 "Жарғылық капитал". Басқа ұйымдар мен тұлғалардан ақыға сатып алынған, сондай-ақ ұйымның өзінде құрылған негізгі құралдар 2410 "Негізгі құралдар" шотының дебеті және 3380 "Өзге кредиторлық берешек"шотының кредиті бойынша көрсетіледі. Өтеусіз қабылданған Негізгі құралдар 2410 "Негізгі құралдар" шоттарының дебеті және 6220 "Өтеусіз алынған активтерден түсетін кірістер"Шоттарының кредиті бойынша келеді. Өтеусіз алынған негізгі құралдардың құны олар бойынша амортизацияның есептелуіне қарай 7210 "Әкімшілік шығыстар" шотының (немесе Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарының басқа шоттарының), 2420 "Негізгі құралдардың амортизациясы"шотының к-т шотының Д-т-сы есептен шығарылады. Негізгі құралдар шығарылған кезде объект бойынша жинақталған амортизация оның бастапқы құнын төмендетуге есептен шығарылады. Бұл ретте 2420 "Негізгі құралдардың амортизациясы" шоты дебеттеледі және 2410 "Негізгі құралдар"шотына кредит беріледі. Тозу, моральдық тозу, өтеусіз беру себебінен сату салдарынан негізгі құралдар шығып қалған кезде объектінің қалдық құны 2410 "Негізгі құралдар" шотынан 6290 "Өзге кірістер" және 7480 "Өзге шығыстар"шотының дебетіне есептен шығарылады. Сонымен қатар, 6290 "Өзге кірістер" және 7480 "Өзге шығыстар" шотының дебеті бойынша негізгі құралдардың шығуына байланысты барлық шығыстар, ал кредит бойынша - негізгі құралдардың шығуына байланысты барлық түсімдер көрсетіледі. Негізгі құралдарды сату кезінде олардың сату құны 1210 "сатып алушылармен және Тапсырыс берушілермен есеп айырысу" немесе 1280 "Әртүрлі дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысу" шотының дебеті және 6290 "Өзге кірістер" және 7480 "Өзге шығыстар"шотының кредиті бойынша көрсетіледі. Сонымен бірге негізгі құралдардың қалдық құны 2410 "Негізгі құралдар" шотының кредитінен 6290 "Өзге кірістер" шотының дебетіне және 7480 "Өзге шығыстар" шотына, ал сатылған негізгі құралдар бойынша амортизация сомасы 2420 "Негізгі құралдардың амортизациясы" шотының дебетіне және 2410 шотының кредитіне, 6290 "Өзге кірістер" шотының дебетіне және 7480 шоттың кредитіне есептен шығарылады "Басқа шығыстар "сонымен қатар негізгі құралдар бойынша ҚҚС және 8310"Қосалқы өндіріс" шотының кредитінен негізгі құралдарды сату бойынша шығыстарды есептен шығарады. Негізгі құралдардың шығуын есепке алу үшін 2410 "Негізгі құралдар" шотына "Негізгі құралдардың шығуы"қосалқы шоты ашылуы мүмкін. Шығарылған объектінің құны осы қосалқы шоттың дебетіне, ал жинақталған амортизация сомасы несиеге аударылады. Объектінің қалдық құны 2410 "Негізгі құралдар" шотынан 6290 "Өзге кірістер" және 7480 "Өзге шығыстар" шотына есептен шығарылады. 1.4 Негізгі құралдарды бағалау және қайта бағалау Негізгі құралдардың бастапқы, қалдық және қалпына келтіру құнын ажыратыңыз. Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар, әдетте, объектілер үшін анықталатын бастапқы құны бойынша көрсетіледі: - кәсіпорынның өзінде дайындалған, сондай-ақ басқа ұйымдар мен тұлғалардан ақыға сатып алынған-жеткізу, монтаждау, орнату шығындарын қоса алғанда, осы объектілерді салу және сатып алу бойынша нақты шығындарға сүйене отырып; - құрылтайшылар жарғылық капиталға (қорға) салымдарының есебіне енгізген-Тараптардың уағдаластығы бойынша; - басқа ұйымдардан және тұлғалардан өтеусіз алынған, сондай-ақ негізгі құралдардың есепке алынбаған объектілері-кіріске алу күніне нарықтық құны бойынша; - ақшалай емес қаражатпен міндеттемелерді орындауды (төлеуді) көздейтін шарттар бойынша сатып алынған-ұйым берген немесе беруге жататын құндылықтардың құны бойынша. Негізгі құралдарды сатып алуға, салуға және дайындауға нақты шығындар мыналардан тұрады: -сатып алу-сату шартына сәйкес, сондай-ақ құрылыс мердігерлік шарты және өзге де шарттар бойынша жұмыстарды жүзеге асырғаны үшін және негізгі құралдарды сатып алуға байланысты ақпараттық және консультациялық қызметтер үшін ұйым төлейтін сомалар; - негізгі құралдар объектісіне құқықтарды алуға байланысты жүргізілген тіркеу алымдарын, мемлекеттік баждарды және басқа да ұқсас төлемдерді; - кедендік баждар мен өзге де төлемдер; - негізгі құралдарды сатып алуға байланысты төленетін өтелмейтін салықтар; - негізгі құралдар объектісі сатып алынған делдалдық ұйымға төленетін сыйақылар; - негізгі құралдар объектісін сатып алуға, салуға және дайындауға тікелей байланысты өзге де шығындар және оларды пайдалануға жарамды күйге келтіру жөніндегі шығындар. Негізгі құралдарды сатып алуға және салуға жұмсалатын нақты шығындар төлем шетел валютасындағы сомаға баламалы сомада рубльмен жүргізілетін жағдайларда туындайтын сомалық айырмашылықтар ескеріле отырып айқындалады. Сомалық айырмашылық дегеніміз-шетел валютасында көрсетілген рубльдік бағалау, бухгалтерлік есепке қабылданған күні ресми немесе басқа келісілген бағам бойынша есептелген негізгі құралдардың объектісін төлеу бойынша кредиторлық берешек және оны өтеу күніне ресми немесе басқа келісілген бағам бойынша есептелген осы кредиторлық берешекті рубльдік бағалау арасындағы айырмашылық. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген жағдайларды қоспағанда, олар бухгалтерлік есепке қабылданған негізгі құралдардың құны өзгеруге жатпайды. Негізгі құралдардың бастапқы құнын өзгертуге тиісті объектілерді аяқтаған, қосымша жабдықтаған, реконструкциялаған, ішінара таратқан және қайта бағалаған жағдайларда да жол беріледі. Сатып алу кезінде құны шетел валютасында айқындалған негізгі құралдарды бағалау бухгалтерлік есепке қабылданған күні қолданылып жүрген Қазақстан Республикасы Орталық банкінің бағамы бойынша шетел валютасын қайта есептеу жолымен рубльмен жүргізіледі. Негізгі құралдардың қалдық құны негізгі құралдардың амортизациясының бастапқы құнынан шегерумен анықталады. Қалпына келтіру құны-бұл қазіргі жағдайда (заманауи бағамен, заманауи техникамен және т.б.) негізгі құралдарды көбейту құны. Қалпына келтіру құны бойынша қорларды қайта бағалау Қазақстан Республикасы Үкіметінің тиісті шешімдері бойынша жүргізілді. Ұйымдар жылына бір реттен жиі емес негізгі құралдардың объектілерін индекстеу (дефлятор индексін қолдана отырып) немесе құжатпен расталған нарықтық бағалар бойынша тікелей қайта есептеу жолымен қалпына келтіру құны бойынша толық немесе ішінара қайта бағалай алады. Бірінші рет жүзеге асырылатын негізгі құралдарды қайта бағалау кезінде негізгі құралдар объектісін жете бағалау сомасы ұйымның қосымша капиталына есептеледі (Дт 2410 КТ 5420). Негізгі құралдарды белгілеу сомасы Дт 5420 КТ 2410-ға жатады. Негізгі құралдарды жете бағалау кезінде амортизация сомасының ұлғаюы КТ 2420 және Дт 5420 бойынша, ал ДТ 2420 КТ 5420 негізгі құралдарын бағалау кезінде амортизация сомасының азаюы көрсетіледі. Қайталама және кейінгі қайта бағалау кезінде негізгі құралдардың объектісін алдыңғы есепті кезеңдерде жүргізілген және пайда мен залал шотына жатқызылған оны бағалау сомасына тең жете бағалау сомасы есепті кезеңнің пайда мен залал шотына пайда ретінде жатқызылады. Бұл жағдайда бағалау сомасы Дт 2410 КТ 5610 бойынша көрсетіледі. Негізгі құралдар объектісін бағалау сомасы алдыңғы есепті кезеңдерде (Дт 5610 КТ 2410)жүргізілген осы объектіні жете бағалау сомалары есебінен құрылған ұйымның қосымша капиталын азайтуға жатады Объектіні бағалау сомасының алдыңғы есепті кезеңдерде жүргізілген қайта бағалау нәтижесінде ұйымның қосымша капиталына есептелген оны жете бағалау сомасынан асып кетуі пайда мен залалдар шотына жатады (Дт 5620 КТ 2410). Негізгі құралдар объектісі шығып қалған кезде оны жете бағалау сомасы ұйымның қосымша капиталынан ұйымның бөлінбеген пайдасына ауыстырылады (Дт 5620 КТ 5610). Қосымша тәртіппен ұйым жүргізген негізгі құралдарды қайта бағалау нәтижелері салық салу мақсаттары үшін ескеріледі. Салық салу мақсатында негізгі құралдар шығарылған кезде есептен шығарылған қосымша капиталдың сомасы есепке алынбайды. 1.5 Негізгі құралдардың амортизациясын есепке алу Негізгі құралдар объектілерінің амортизациясы амортизациялық аударымдарды есептеудің мынадай тәсілдерінің бірімен жүргізіледі: - сызықтық әдіс; - қалдықты азайту әдісі; - пайдалы пайдалану мерзімі жылдарының сомасы бойынша құнын есептен шығару тәсілі; - өнімнің (жұмыстардың)көлеміне барабар құнын есептен шығару тәсілі; Амортизациялық аударымдарды есептеудің жылдық сомасы айқындалады: - сызықтық әдіспен-негізгі құралдар объектісінің бастапқы құнына және осы объектіні пайдалы пайдалану мерзіміне қарай есептелген амортизация нормасына сүйене отырып; - азайтылатын қалдық тәсілі кезінде-есепті жылдың басындағы негізгі құралдар объектісінің қалдық құнына және осы объектіні пайдалы пайдалану мерзіміне және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес белгіленген жеделдету коэффициентіне сүйене отырып есептелген амортизация нормасына сүйене отырып; - пайдалы пайдалану мерзімі жылдар сандарының сомасы бойынша құнын есептен шығару тәсілі кезінде-негізгі құралдар объектісінің бастапқы құнына және жылдық арақатынасына сүйене отырып, мұндағы алымда-объектінің қызмет ету мерзімі аяқталғанға дейін қалған жылдар саны, ал бөлгіште-объектінің қызмет ету мерзімі жылдар сандарының сомасы; - есептен шығару тәсілі кезінде өнімнің (жұмыстардың) көлеміне пропорционалды-есепті кезеңдегі өнім көлемінің заттай көрсеткішіне және негізгі құралдар объектісінің бастапқы құнының және негізгі құралдар объектісін пайдалы пайдаланудың бүкіл мерзімі ішінде өнімнің болжамды көлемінің арақатынасына сүйене отырып. Ұйым амортизацияны есептеу әдісін таңдауға құқылы. Алайда салық салу мақсатында Негізгі құралдар бойынша амортизациялық аударымдарды есептеу: - амортизацияланатын мүлік пайдалы пайдалану мерзімдеріне сәйкес 10 топқа бөлінеді; - салық төлеуші амортизацияны сызықтық немесе сызықтық емес әдіспен есептейді. Сызықтық әдіспен бір айдағы амортизация сомасы Негізгі құралдар объектісінің бастапқы құнын берілген объект үшін амортизация нормасына көбейту арқылы, ал сызықтық емес әдіспен объектінің қалдық құнын тиісті объект үшін амортизация нормасына көбейту арқылы анықталады. Амортизацияны есептеудің сызықтық әдісі амортизацияланатын мүліктің 8-10 топтарына кіретін ғимараттар, құрылыстар, беру құрылғылары бойынша қолданылады, қалған амортизацияланатын мүлікке ұйым амортизацияны есептеудің көрсетілген екі әдісінің кез келгенін қолдануға құқылы. Тұтыну қасиеттері уақыт өте өзгермейтін негізгі құралдардың объектілері амортизацияға жатпайды. Ұйымның амортизация сомасы ай сайын жылдық норманың 1/12 мөлшерінде есептеледі және "Негізгі құралдардың амортизациясын есептеу"арнайы әзірлеу кестесімен ресімделеді. Бұл регистрлер тиісті бухгалтерлік есеп шоттарындағы негізгі құралдардың амортизациясын көрсетуге негіз болады. Іс жүзінде есепті кезеңдегі амортизация сомасы келесідей анықталады: өткен айда есептелген амортизация сомасына өткен айда түскен негізгі құралдардың құнынан амортизация сомасы қосылады және өткен айда шығарылған негізгі құралдардың құнынан амортизация сомасы шегеріледі. Негізгі құралдар объектісі бойынша амортизациялық аударымдар осы объект бухгалтерлік есепке қабылданған айдан кейінгі айдың бірінші күнінен бастап есептеледі және объектінің құны толық өтелген немесе есептен шығарылған айдан кейінгі айдың бірінші күнінен бастап тоқтатылады. Негізгі құралдардың амортизациясын есепке алу үшін 2420 "Негізгі құралдардың амортизациясы" пассивті шоты қолданылады. Бұл шот негізгі құралдар объектілерін пайдалану кезінде жинақталған амортизация туралы ақпаратты қорытындылауға арналған. Өндірістік мақсаттағы Меншікті негізгі құралдар бойынша есептелген сома өндіріс және айналым шығындары шоттарының дебеті (8310 "Қосалқы өндірістер" және т.б. және 2420 "Негізгі құралдардың амортизациясы" шотының кредиті бойынша көрсетіледі. Толық амортизацияланған негізгі құралдар бойынша амортизация сомасы есептелмейді. Негізгі құралдар шыққан кезде олар бойынша амортизация сомасы 2410 "Негізгі құралдар" кредитінен 2420 "Негізгі құралдар амортизациясы"шотының дебетіне есептен шығарылады. 1.6 Негізгі құралдарды жөндеуді есепке алу Жөндеу жұмыстарының көлемі мен сипаты бойынша негізгі құралдарды жөндеу күрделі және ағымдағы болуы мүмкін. Негізгі құралдарды жөндеу шаруашылық тәсілмен, яғни ұйымның күшімен немесе мердігерлік тәсілмен (Бөгде ұйымдардың күшімен) жүзеге асырылуы мүмкін. Екі жағдайда да әрбір жөнделетін объектіге ақаулар тізімі жасалады. Онда орындалуы тиіс жұмыстар, жөндеудің басталу және аяқталу мерзімдері, мақала бөліміндегі сметалық құны көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп жөніндегі нормативтік құжаттарда негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындарды есепке алудың үш нұсқасын пайдалануға рұқсат етіледі. Бірінші нұсқада провизияға немесе негізгі құралдарды жөндеу жұмыстарына ақы төлеуге байланысты нақты шығындар ұйымдар тиісті материалдық, ақшалай және есеп айырысу шоттарының өндірістік және несиелік шығындарын есептей алады. Жөндеу шеберханалары болған кезде шаруашылық тәсілмен жүзеге асырылатын негізгі құралдарды есепке алу жөніндегі операциялар 8310 шоттың дебеті бойынша көрсетіледі - меншікті негізгі құралдарды күрделі және техникалық жөндеу бойынша нақты шығындар ескеріледі, ал шоттың кредитінен жөндеу жұмыстарының нақты құны өндіріс шығындарын есепке алу шоттарына есептен шығарылады (8210, 8310). Негізгі құралдарды жөндеу шығындарын есепке алудың екінші нұсқасында ұйымдар жөндеу жұмыстарын жүргізуге резерв жасайды. Құрылған резервті есепке алу үшін 5570 "Алдағы шығыстар резервтері" пассивті шоты бойынша "Негізгі құралдарды жөндеуге арналған резервтер"қосалқы шотын ашқан жөн. Негізгі құралдарды жөндеуге арналған нақты шығындар 5570 шотының дебетіне 1310, 3350, 3210 және т.б. шоттардың немесе 8310 шотының кредитінен алынады. Үшінші нұсқада негізгі құралдарды жөндеу шығындары алдымен 2920 "Болашақ кезеңдердің шығындары" шотының дебеті бойынша ескеріледі (материалдық, есеп айырысу және басқа шоттардың несиесінен немесе 8310 шотынан), ал осы шоттан жыл ішінде, әдетте, өндіріс шығындарының шоттарына біркелкі шығарылады. Мердігерлік тәсілмен жүзеге асырылатын күрделі жөндеуге ұйым мердігермен шарт жасасады. Аяқталған күрделі жөндеуді қабылдау Қабылдау-тапсыру актісімен ресімделеді. Аяқталған күрделі жұмыс мердігерге сметалық құны мен нақты көлемі есебінен төленеді. 1.7 Негізгі құралдарды түгендеу Негізгі құралдарды түгендеу кезінде комиссия объектілерді қарап тексеруді жүргізеді және тізімдемеге олардың толық атауын, мақсатын, түгендеу нөмірлерін және негізгі техникалық немесе пайдалану көрсеткіштерін енгізеді. Ғимараттарды, құрылыстарды және басқа да жылжымайтын мүлікті түгендеу кезінде комиссия аталған объектілердің ұйымның меншігінде болуын растайтын құжаттардың болуын тексереді. Ұйымның меншігіндегі жер учаскелеріне, су айдындарына және басқа да табиғи ресурстар объектілеріне құжаттардың болуы да тексеріледі. Негізгі құралдар объектілердің негізгі мақсатына сәйкес атаулар бойынша тізімдемелерге енгізіледі. Егер объект қалпына келтірілсе, реконструкцияланса, кеңейтілсе немесе қайта жабдықталса және соның салдарынан оның негізгі мақсаты өзгерсе, онда ол жаңа мақсатқа сәйкес келетін атаумен тізімдемеге енгізіледі. Түгендеу кезінде ұйымның орналасқан жерінен тыс орналасқан негізгі құралдар (алыс рейстерде теңіз және өзен кемелері, жылжымалы теміржол құрамы, автомашиналар; күрделі жөндеуге жіберілген машиналар мен жабдықтар және т.б.) олар уақытша шыққан сәтке дейін түгенделеді. Қалпына келтіруге жатпайтын негізгі құралдарға түгендеу комиссиясы пайдалануға беру уақытын және осы объектілерді жарамсыздыққа (бүлінуге, толық тозуға және т.б.) әкелген себептерді көрсете отырып, жеке тізімдеме жасайды. Анықталған негізгі құралдардың артығы 2410 "Негізгі құралдар" шотының дебеті бойынша нарықтық құны бойынша 6290 "Өзге кірістер" және 7480 "Өзге шығыстар"шотының кредитінен келеді. Негізгі құралдардың объектілері жетіспеген және бүлінген кезде олардың қалдық құны 2410 "Негізгі құралдар" шотының кредитінен 1253 "Құндылықтардың бүлінуінен болған кемшіліктер мен шығындар" шотының дебетіне, ал амортизация сомасы - 2410 шотының кредитінен 2420 "Негізгі құралдардың амортизациясы"шотының дебетіне есептен шығарылады. Нарықтық баға мен базалық қаражаттың қалдық құны арасындағы айырмашылық 1253 шотының дебеті және 4420 "Болашақ кезеңдердің кірістері"шотының кредиті бойынша көрсетіледі. Оның кінәлісі берешекті өтеу шамасына қарай тиісті бөлігін 4420 шотынан 6290 "Өзге кірістер" және 7480 "Өзге шығыстар"шоттарының кредитіне есептен шығарады. 1.8 Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың және жүргізудің әдістемелік негіздерін, тәртібін айқындайтын негізгі нормативтік құжаттар Бухгалтерлік есеп әртүрлі мәртебеге ие нормативтік құжаттарға сәйкес жүзеге асырылады. Олардың кейбіреулері міндетті түрде қолданылуы керек, ал басқалары ұсынымдық сипатта болады. Мақсаты мен мәртебесіне байланысты нормативтік құжаттарды келесі жүйе түрінде ұсынған жөн: 1 - деңгей-заңнамалық: "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы" ҚР Заңы және басқа да заңдар; 2 деңгей - бухгалтерлік есеп және есеп беру стандарттары; 3-деңгей - ҚР Қаржы министрлігінің және басқа ведомстволардың әдістемелік ұсынымдары (нұсқаулары), нұсқаулықтары, түсініктемелері, хаттары; 4-деңгей - кәсіпорынның бухгалтерлік есеп бойынша жұмыс құжаттары. Бухгалтерлік есеп және есептілік туралы заң бухгалтерлік есептің құқықтық негіздерін, оның мазмұнын, принциптерін, ұйымдастырылуын, бухгалтерлік қызмет пен есептілікті жасаудың негізгі бағыттарын, бухгалтерлік есепті жүргізуге және қаржылық есептілікті ұсынуға міндетті шаруашылық жүргізуші субъектілердің құрамын анықтайды. Есеп стандартын белгілі бір объектіні немесе олардың жиынтығын есепке алу және бағалау тәртібін белгілейтін негізгі ережелер жиынтығы ретінде анықтауға болады. Бухгалтерлік есеп стандарттары бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңды нақтылауға арналған. Әдістемелік ұсыныстар салалық ерекшеліктерге сәйкес бухгалтерлік есеп стандарттарын нақтылауға арналған. Оларды ҚР Қаржы министрлігі мен түрлі ведомстволар әзірлейді. Кәсіпорынның жұмыс құжаттары ондағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу ерекшеліктерін анықтайды. Олардың негізгілері: - есеп саясаты жөніндегі құжат; - басшы бекіткен бастапқы құжаттардың нысандары; - құжат айналымының кестесі; - "Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспары"басшысы бекіткен; - басшы бекіткен ішкі есептілік нысандары. Айта кету керек, көптеген ұйымдар есеп саясаты туралы бұйрықты әзірлеумен шектеледі. Есеп саясаты-бұл субъектінің басшысы олардың принциптері мен негіздеріне сәйкес бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есептілікті ашу үшін қабылдайтын әдістердің жиынтығы. Бухгалтерлік есеп саясатын қалыптастырудың негізі бухгалтерлік есеп стандарттары болып табылады, олар экономикалық операцияларды, активтерді, меншікті капиталды, міндеттемелерді, қызмет нәтижелерін және т. б. көрсетудің балама әдістеріне мүмкіндік береді. Есеп саясатын қалыптастыру әр стандартта ұсынылатын әдістердің бірін таңдаудан, субъект қызметінің шарттарына сүйене отырып, оларды негіздеуден және бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті ұсыну үшін негіз ретінде қабылдаудан тұрады. Есеп саясатын қалыптастыру қаржылық есептілікті дайындауға және ұсынуға әсер ететін маңызды және жауапты рәсім болып табылады. Есеп саясатын қалыптастыру үшін жауапкершілік субъектінің басшысына жүктеледі. Қалған жұмыс құжаттары мүлдем жоқ немесе басшы бекітпеген. Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жүйесін реттейтін, есепке алудың негізгі қағидаттары мен жалпы қағидаларын, субъектілер үшін ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі талаптарды белгілейтін негізгі нормативтік құжаттарға мыналар жатады: - "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы" Қазақстан Республикасының Заңы; - Қазақстандық Бухгалтерлік есеп стандарттары, халықаралық қаржылық есептілік стандарттары; - әдістемелік ұсынымдар, оларға арналған нұсқаулықтар; - субъектінің есеп саясаты. Қазақстанда бухгалтерлік есепке жалпы әдіснамалық басшылықты Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің Бухгалтерлік есеп және аудит әдіснамасы департаменті атынан үкімет жүзеге асырады. 1.9 Негізгі құралдардың қозғалысын есепке алу жөніндегі бастапқы құжаттар Негізгі құралдардың түсуін құжаттау және есепке алу. Негізгі құралдар нәтижесінде алынады: - Өндірістік және тұрғын үй ғимараттарын, құрылыстарды, беру құрылғыларын салу; - Машиналар, жабдықтар және жиһаз сатып алу; - Жас малдарды негізгі табынға ауыстыру; - Көпжылдық екпелердің негізгі құралдарына қабылдау; - Басқа субъектілерден және жеке тұлғалардан өтеусіз түсімдер; - Шарттық құнын толық төлегеннен кейін ұзақ мерзімді жалға алынған объектілер; - Құрылтайшылардан жарғылық капиталға салымдар ретінде; Негізгі құралдардың түсуі жекелеген объектілердің негізгі құралдарының құрамына қабылдау үшін "Негізгі құралдарды қабылдау-беру (орнын ауыстыру) актісімен" ресімделеді: 1. Оларды пайдалануға беруді ресімдеу үшін. 2. Негізгі құралдардың бір цехтан екінші цехқа ішкі қозғалысын ресімдеу үшін. 3. Негізгі құралдарды қоймадан пайдалануға беруді ресімдеу үшін. 4. Басқа ұйымдарға беру кезінде негізгі құралдардың құрамынан шығару үшін. Негізгі құралдарды қабылдауды ресімдеу кезінде Ұйым басшысы тағайындаған қабылдау комиссиясы әрбір жеке объектіге бір данада акт жасайды. Егер осы объектілер бір типті, құны бірдей болса және бір күнтізбелік айда қабылданса, жалпы актіні жасауға жол беріледі. Акт қоса берілген Техникалық құжаттамамен ресімделгеннен кейін бухгалтерияға беріледі, оған бас бухгалтер қол қояды және ұйым басшысы бекітеді. Негізгі құралдардың ішкі орнын ауыстыруды ресімдеу кезінде акт екі данада жазылады (объектіні тапсыратын және қабылдайтын кәсіпорын үшін). Негізгі құралдарды сату кезінде акт үш данада жасалады: екеуі тапсырушы субъектіде қалады, үшіншісі-негізгі құралдарды қабылдаушы тұлғаға беріледі. Негізгі құралдарды есепке алу 2410 "Негізгі құралдар" кіші бөлімінің белсенді шоттарында жүргізіледі: Негізгі құралдардың Талдамалық есебінің негізгі тіркелімі мазмұны мен нысаны Негізгі құралдардың түріне байланысты түгендеу карточкалары болып табылады. Ғимараттар мен құрылыстар түгендеу карточкаларында ескеріледі. Түгендеу карточкаларының бет жағында объектінің атауы мен түгендеу, Шығарылған жылы, қабылдау туралы актінің күні мен, орналасқан жері, толық құны, тозу нормалары, шығындар шифры (тозу сомасын жатқызу үшін), объектіні қабылдау немесе қайта бағалау күніне тозу сомасы көрсетіледі. Кейіннен карточкада әрбір күрделі жөндеудің күні мен құны, объектінің ішкі қозғалысы және шығу себебі белгіленеді. Түгендеу карточкалары бухгалтерияда әрбір түгендеу нөміріне бір данада жасалады. Техникалық сипаттамасы бірдей, құны бірдей және бір мезгілде келіп түскен бірдей типтегі заттарды есепке алу негізгі құралдарды топтық есепке алудың түгендеу карточкасында әрбір объект бойынша жеке түгендеу нөмірлерін көрсете отырып жүзеге асырылуы мүмкін. Жалға алушының бухгалтериясында жалға алынған негізгі құралдарға түгендеу карточкалары ашылмайды. Түскен негізгі құралдарды талдамалық есепке алу үшін жалға берушінің түгендеу карточкаларының көшірмелері немесе түгендеу кітабынан үзінді көшірмелер қолданылады. Негізгі құралдардың қозғалысы бойынша құжаттар былайша ресімделеді: -негізгі құралдардың ішкі қозғалысы кезінде объектіні тапсыруды жүзеге асыратын ұйымның қызметкері 2 данада жазып беретін жүкқұжатты жасау және пайдалану қажет; - негізгі құралдарды олар жөндеуден немесе қайта жаңартудан өткеннен кейін ресімдеген кезде актіге тиісті жұмыстарды жүргізген ұйымның материалдық жауапты қызметкері, сондай-ақ тапсырыс беруші ұйымның бухгалтері қол қояды; - объектінің толық және ішінара шығуы немесе есептен шығарылуы комиссияның есептен шығарумен айналысатын мүшелері қол қойған арнайы актінің екі данасымен құжатталуы тиіс; - жалға алынған объектілер оларға арналған арнайы есепке алу карточкасының көмегімен ресімделеді; - олар орналасқан жерлерге байланған бірнеше объектілерді объектілік есепке алу түгендеу тізімдерін пайдалана отырып жүзеге асырылады; - актінің арнайы нысаны, егер қоймаға түскен немесе орнатылатын жабдықты ресімдеу қажет болса, қолданылады; - анықталған ақаулар ОС бойынша арнайы құжаттарды – анықталған ақаулар туралы актілерді тіркейді. Негізгі құралдар объектілері нәтижесінде ұйымдардың бухгалтерлік балансынан алынады: - физикалық немесе моральдық тозу; - шаруашылық қызметте пайдаланылмайтын объектілерді сату; - жарғылық капиталға салым түрінде негізгі құралдарды басқа ұйымдарға беру; - басқа заңды және жеке тұлғаларға өтеусіз беру; - объектілерді ұзақ мерзімді (қаржыландырылатын) жалға беру; - жетіспеушілік, табиғи апаттар және т. б. 1-кесте.Негізгі құралдардың түсуі және шығуы
Негізгі құралдардың жарамсыздығын оларды қалпына келтіру жөндеуін жүргізудің мүмкін илистігін немесе тиімсіздігін анықтау үшін, сондай-ақ субъект басшысының бұйрығы бойынша есептен шығаруға қажетті құжаттаманы ресімдеу үшін тұрақты жұмыс істейтін комиссиялар құрылады. Комиссиялар объектіні тексереді есептен шығарудың нақты себептерін белгілейді пайдаланудан мерзімінен бұрын шығуға кінәлі адамдарды анықтайды пайдалану мүмкіндігін анықтайды және жарамды материалдық құндылықтарды бағалайды. Негізгі құралдарды толық немесе ішінара есептен шығару "Негізгі құралдарды жою туралы актімен" ресімделеді, ол екі данада жасалады. Актінің бірінші данасы бухгалтерияға беріледі, екіншісі-негізгі құралдардың сақталуына жауапты тұлғада қалады және есептен шығару нәтижесінде алынған қосалқы бөлшектерді, материалдарды және т. б. қоймаға тапсыру үшін негіз болып табылады. нысанды есептен шығару. Автокөлік құралдарының барлық түрлерін теңгерімнен есептен шығару "Автокөлік құралдарын есептен шығару актісімен" ресімделеді, оны Комиссия екі данада жасайды және субъектінің басшысы бекітеді. Автокөлік құралдарын бөлшектеуден түскен материалдық құндылықтарды жою бойынша шығындар мен құны "Автокөлікті есептен шығарудан алынған нәтижелерді есептеу"бөлімінде көрсетіледі. Негізгі құралдарды жоюға арналған актілердің негізінде негізгі құралдардың түгендеу карточкаларында, түгендеу карточкаларының тізімдемелерінде және негізгі құралдардың орналасқан және пайдаланылған жері бойынша түгендеу тізімінде шығуы туралы белгілер қойылады. Негізгі құралдарды бір кәсіпорынның екіншісіне беруі және субъектінің ішкі қозғалысы екі данада жасалады. Акт негізінде түгендеу карточкаларында және негізгі құралдардың орналасқан және пайдаланылған жері бойынша түгендеу тізімінде негізгі құралдардың шығуы және орын ауыстыруы туралы белгі қойылады. Негізгі құралдардың шаруашылықішілік қозғалысы кезінде 2410 "Негізгі құралдар"бөлімшесінің шоттарының дебеті мен кредиті бойынша жазбалар жасалады. Негізгі құралдардың шығуы нәтижесінде пайда болған кіріс немесе залал сату құны мен баланстық құн, сондай-ақ активтерді сатуға немесе өзге де шығуға байланысты шығыстар арасындағы айырма ретінде айқындалады. Основные средства выбывают вследствие физического и морального износа, реализации их физическим и юридическим лицам и других операций. Негізгі құралдардың бастапқы құнын белгілі бір күнге қолданыстағы бағаларға сәйкес келтіру мақсатында объектілерді қайта бағалау жүргізіледі, нәтижесінде негізгі құралдар ағымдағы құн бойынша есепке алу мен есептілікте көрсетіледі. ШОБ (IAS) 16 "Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар" бойынша жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар материалдық активтер болып табылады: 1) ұйым тауарларды немесе көрсетілетін қызметтерді өндіруде немесе жеткізуде, басқа тұлғаларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар үшін пайдалану үшін ұстайды; және 2) бір кезеңнен артық пайдалану көзделеді. Мысалы, егер ұйым автокөлікті қызметтік мақсатта сатып алса, онда ұйымның балансында ол жылжымайтын мүлік объектілерінің, ғимараттар мен жабдықтардың құрамында, егер қайта сату үшін болса, онда қорлардың құрамында көрсетіледі. Ұзақ уақыт бойы қаржы салу мақсатында сатып алынған жер учаскелері мен ғимараттар қаржылық инвестициялар ретінде көрсетіледі. Баланстық құн-барлық жинақталған амортизация сомасы мен құнсызданудан жинақталған залалдар шегерілгеннен кейін актив бухгалтерлік баланста танылатын сома. Өзіндік құн - (а) төленген ақшалай қаражаттың немесе олардың баламаларының сомасы Не (б) активті сатып алу немесе құру кезінде оны сатып алу үшін берілген басқа активтің әділ құны, не егер қажет болса, (в) басқа ҚЕХС (мысалы, ҚЕХС) ерекше талаптарына сәйкес танылған кезде осы активке жатқызылған сома (IFRS) 2 "меншік үлесіне негізделген төлемдер"). Амортизацияланатын құн-бұл активтің өзіндік құны немесе оның тарату құнын шегергендегі өзіндік құнның орнына қаржылық есептілікте көрсетілген басқа шама. Жылжымайтын мүліктің, ғимараттың және жабдықтың амортизациясы-бұл активтің амортизацияланатын құнын оның пайдалы қызмет ету мерзімі ішінде жүйелі түрде бөлу. Ұйымның қызметіне негізделген активтің құны-бұл ұйым осы активті пайдаланудан және оны пайдалы қызмет мерзімі аяқталғаннан кейін сатудан алуды жоспарлап отырған немесе міндеттемені орындау кезінде көтеруді жоспарлап отырған болашақ ақша ағындарының ағымдағы құны. Әділ құн-бұл активті осындай операция жасағысы келетін білімді, тәуелсіз тараптар арасында айырбастауға болатын сома. Құнсызданудан болған залал-бұл активтің баланстық құнының оның өтелетін сомасынан асып кеткен сомасы. Активтің өтелетін сомасы-оны одан әрі пайдалануды көздейтін ұйым үшін актив құнының немесе оны сатқан жағдайда өтелетін сома мәндерінің ең үлкені. Тарату құны-бұл ұйым активтен шығуға күтілетін шығындарды шегергеннен кейін оны пайдалану мерзімінің соңында алады деп күткен таза сома. Пайдалану мерзімі не: 1) ұйымның активті пайдалануы күтілетін уақыт кезеңі; не 2) Ұйым осы активті пайдалану арқылы алуды көздейтін өнімдердің немесе ұқсас өнімдердің саны. Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар объектілеріне материалдық-заттай нысандағы активтер, мысалы, жылжымайтын мүлікті (жер, ғимараттар, құрылыстар және жермен байланысты басқа да объектілер), Көлік құралдарын, машиналар мен жабдықтарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалатын өзге де мүлікті, жылжымайтын және жылжымалы мүлік ретінде қамтитын активтер жатады. ұйымның қызметінде тауарларды (қызметтерді) өндіру немесе сату үшін, басқа ұйымдарға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттарда пайдаланылады және оларды бірнеше кезең ішінде пайдалану көзделеді. Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар объектісі, егер келесі екі шартты қанағаттандырса, актив ретінде танылады: 1) ұйым жылжымайтын мүлік объектілерімен, ғимараттармен және жабдықтармен байланысты болашақ экономикалық пайда алады деген сенім бар; 2) жылжымайтын мүлік объектілерін, ғимараттар мен жабдықтарды сатып алуға жұмсалатын шығындар сенімді бағалануы мүмкін. Егер актив экономикалық пайда әкелмесе, онда оны сатып алу шығындары есепті кезеңнің шығындарына есептен шығарылады. Шығындарды сенімді бағалау шарты әдетте бірден анықталады, өйткені объектіні сатып алған жағдайда құн айырбастау процесінде анықталады, ал оны өз бетімен жасаған кезде объектінің құнын бағалау сыртқы Тараптармен материалдарды сатып алу, Еңбекке ақы төлеу және құрылыс (дайындау) процесінде жүзеге асырылатын басқа да шығыстар бойынша операциялар негізінде жүргізілуі мүмкін. 2-кесте.Негізгі құралдарды қайта бағалау
Болашақ экономикалық пайда алу үшін жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар болуы мүмкін: - ұйым сататын тауарлар мен қызметтерді өндіруде бөлек және басқа активтермен бірге қолданылады; - басқа активке сатылды немесе айырбасталды; - міндеттемелер бойынша есеп айырысу шотына берілді; - ұйым иелері арасында бөлінген. Жылжымайтын мүлікті, ғимараттар мен жабдықтарды тану кезінде келесі мәселелерге назар аудару керек: - бөлшектер мен жөндеу жабдықтары, әдетте қорлар ретінде танылады. Алайда, егер ұйым оларды бірнеше мерзімге пайдалануды жоспарласа, негізгі қосалқы бөлшектер мен резервтік жабдықтар жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар ретінде танылуы керек - қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау мақсатында сатып алынған объектілер болашақ экономикалық пайданы тікелей ұлғайтпаса да, ұйымның өзіне тиесілі басқа активтерді пайдаланудан болашақ экономикалық пайда алуын қамтамасыз ету үшін қажетті шарт болып табылады, сондықтан олар жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар ретінде танылады. Тану кезінде жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар бастапқыда өзіндік құны бойынша бағалануы керек. Жылжымайтын мүлік объектісінің, ғимараттар мен жабдықтардың өзіндік құнына импорттық баждар мен өтелмейтін сатып алу салықтарын қоса алғанда, активтің сатып алу бағасы, сауда жеңілдіктерін шегергенде, мақсатты пайдалану үшін активті жұмыс жағдайына келтіру бойынша тікелей шығындар, сондай-ақ активті бөлшектеуге және шығаруға арналған бағалау шығындары кіреді. Тікелей салыстырмалы шығындардың мысалдары: - активті салуға және сатып алуға тікелей байланысты жұмыскерлердің еңбегіне ақы төлеуге арналған шығындар; - құрылыс учаскесін дайындау шығындары; - бастапқы жеткізу және тиеу-түсіру жұмыстарының құны; - орнату және монтаждау жұмыстарының шығындары; - актив жұмысын тестілеудің өзіндік құны; - қызметкерлерге сыйақы; - 37 "Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты активтер" ШОБ (IAS) сәйкес бағалау міндеттемелері ретінде танылатын дәрежеде активті бөлшектеу мен жоюдың және учаскені қалпына келтірудің есептік құны. Ағымдағы кезең шығындары ретінде қарастырылатын шығындардың мысалдары: - жаңа ғимаратты ашу шығындары; - жаңа өнімді немесе қызметті енгізу шығындары (мысалы, жарнамалық немесе тауарларды немесе қызметтерді жылжыту); - жаңа жерде және жаңа контингентпен бизнес жүргізу шығындары (мысалы, қызметкерлерді оқыту); - әкімшілік және басқа үстеме шығыстар. Көп жағдайда жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтарды сатып алуға болады: - ақша үшін; - құрылыс арқылы; - несиеге; - тегін; - басқа активтерге айырбастау. А) жылжымайтын мүлік объектісін, ғимараттар мен жабдықтарды ақылы сатып алу кезінде сатып алуға жұмсалған нақты шығындар импорттық кедендік баждар мен өтелмейтін салықтар мен алымдарды қоса алғанда, сатып алу бағасынан (сатушы ұсынған кез келген сауда жеңілдіктерін шегергенде) және объектіні мақсатына қарай пайдалануға мүмкіндік беретін жұмыс жағдайына келтіру үшін тікелей қажетті барлық шығындардан тұрады. Кез-келген шығындарды нақты құнға қосудың қажетті шарты-оларды объектіні сатып алумен немесе оны жұмыс жағдайына келтірумен тікелей байланыстыру. Қажетті болып табылмайтын шығыстар (мысалы, тасымалдау кезінде алынған зиянды жою бойынша шығыстар) негізгі құралдарды бастапқы бағалауға енгізілмейді, бірақ ағымдағы кезеңнің шығыстары ретінде есепке алынады. Ұйым шығарған жылжымайтын мүлікті, ғимараттар мен жабдықтарды бастапқы бағалау сатып алу кезіндегі принциптер негізінде анықталады. Мысалы, ғимараттар мен құрылыстарды салу кезінде бастапқы құнға құрылыс бойынша барлық шығыстар: материалдар, еңбекке ақы төлеу, үстеме шығыстардың тиісті үлесі, сәулетшілердің, заңгерлердің қызметтеріне ақы төлеу, құрылыс кезеңіндегі сақтандыру шығыстары, құрылыс кезеңіне берілген кредиттер бойынша пайыздар, құрылысқа рұқсат сатып алуға арналған шығыстар және т. б. Егер ұйым өзінің әдеттегі қызметінде сату үшін бірдей активтер шығарса, активтің өзіндік құны әдетте сату үшін активтерді өндірудің өзіндік құнына тең болады (қараңыз) ШОБ (IAS) 2 "Тауарлық-материалдық құндылықтар"), яғни мұндай өзіндік құнды есептеу кезінде кез-келген ішкі пайда алынып тасталады. Сол сияқты, активтің дербес өндірісі кезінде орын алған шикізаттың, еңбектің немесе басқа ресурстардың нормативтен тыс шығындарының өзіндік құны оның өзіндік құнына енгізілмейді. ШОБ (IAS) 23 пайыздарды төлеу шығындары жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтардың өзіндік құнының элементі ретінде танылғанға дейін сәйкес келуі керек қосымша шарттарды белгілейді. Қаржылық жалдау құқығымен сатып алынған активтің өзіндік құны 17 "Жалдау"ШОБ (IAS) сәйкес айқындалады. 2 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫН ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 2.1 Негізгі құралдарды есепке алудың нормативтік-құқықтық базасы Негізгі құралдар бойынша бухгалтерлік есепті жүргізу тәртібін реттейтін негізгі нормативтік құжаттар: - "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы" Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы № 234-III Заңы (10.12.2008 ж.өзгертулермен) Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің негізгі құралдар мен шағын кәсіпорындар статистикасы бойынша мемлекеттік статистикалық есептілік нысандарын бекіту туралы 2000 жылғы 16 маусымдағы N 35 Қаулысы. - Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің 2000 жылғы 26 маусымдағы N 44 Қазақстан Республикасында Статистикалық есептілікті ұсыну қағидаларын бекіту туралы бұйрығы. - Бухгалтерлік есеп стандарты 23 шағын кәсіпкерлік субъектілерінің есебі мен есептілігі (ҚР Қаржы Министрлігінің Бухгалтерлік есеп және аудит әдіснамасы департаментінің 1997 жылғы 29 желтоқсандағы N 451 бұйрығымен бекітілген) - Негізгі құралдар мен шағын кәсіпорындар статистикасы бойынша мемлекеттік статистикалық есептілік нысандарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің 2000 жылғы 16 маусымдағы N 35 қаулысы. - Қазақстан Республикасында Статистикалық есептілікті ұсыну қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің 2000 жылғы 26 маусымдағы N 44 бұйрығы. - "Көрсетілетін қызметтер саласы статистикасы департаменті бойынша мемлекеттік статистикалық есептілік нысандарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің 2000 жылғы 18 шілдедегі N 46 қаулысы - ҚР Мемлекеттік кіріс министрлігінің 2002 жылғы 4 ақпандағы № 137 бұйрығы. - ҚЕХС бойынша бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары және ҚР ҚМ 22.12.2005 ж. № 426 бұйрығымен бекітілген ҚЕХС бойынша шоттар жоспарын қолдану жөніндегі Нұсқаулық. - ҚР ҚМ 2002.10.29 № 542 бұйрығымен бекітілген қаржылық есептілікті дайындау және ұсыну үшін тұжырымдамалық негіздер. - "Негізгі құралдарды қайта бағалаудың жекелеген мәселелері туралы" ҚР Үкіметінің 2000.05.26 № 799 Қаулысы (уәкілетті мемлекеттік орган - ҚР Статистика агенттігі - жүзеге асырады жыл басындағы жағдай бойынша ОЖ құнын ұлғайту индекстерін жыл сайын бекіту). -Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің 2002 жылғы 3 сәуірдегі № 03-1а-8 "негізгі құралдар құнын ұлғайту индекстері туралы"хаты. Салық кодексіне сәйкес салық салу объектілері бухгалтерлік есеп деректері негізінде анықталған негізгі құралдар мен материалдық емес активтер болып табылады. Жеке кәсіпкерлер мүлік салығын объектілердің орташа жылдық баланстық құнына 0,5 пайыз мөлшерлемесі бойынша есептейді (ҰК 355-бабы). Көлік және жер учаскелері бойынша мүлік салығы есептелмейді, дегенмен бұл объектілер негізгі құралдар болып табылады. Жер учаскелеріне жер салығы (12 - бөлім), көлік құралдарына-көлік құралдарына салынатын салық (13-бөлім) есептеледі. Есепте көрсету тәртібін және негізгі құралдарға салық салу тәртібін реттейтін нормативтік құжаттардың келтірілген тізбесін толық деп санауға болмайды, өйткені кез келген операцияларды есепке алу тәртібі туралы шешімдер нақты мәселе бойынша барлық қолданыстағы нормативтік құжаттардың (ҚР Азаматтық Кодексінің, лизинг туралы Заңның, салық салу жөніндегі өңірлік және жергілікті нормативтік актілердің, халықаралық келісімдердің талаптарын ескере отырып қабылдануға тиіс кірістер мен мүлікке қосарланған салық салу, өнімді бөлу туралы келісімдер және Заң және т.б.). 2.2 Бухгалтерлік есеп объектісі ретіндегі негізгі құралдар Негізгі құралдар-бұл ұзақ уақыт бойы өзгермейтін түрде әрекет ететін және өз құнын жаңадан жасалған өнімге бөліктерге бөлетін материалдық құндылықтардың жиынтығы. Бұл кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің материалдық-техникалық негізі мен жағдайларын жасайтын құралдар. Негізгі құралдарды есепке алу және жылжыту тәртібі анықталады. "Негізгі құралдарды есепке алу" бухгалтерлік есеп туралы заңда активтер мынадай шарттар біржолғы орындалған кезде негізгі құралдарға жатқызылады: - өнімді өндіруде, жұмыстарды орындау немесе қызмет көрсету кезінде, ұйымның басқару қажеттіліктері үшін немесе ұйымның ақылы түрде уақытша иеленуіне және пайдалануына немесе уақытша пайдалануына беру үшін қолданылады; - ұзақ уақыт бойы қолданылады, яғни пайдалы қызмет мерзімі, ұзақтығы 12 айдан асады немесе егер ол 12 айдан асса, әдеттегі операциялық цикл; - ұйым осы объектіні кейіннен қайта сатуды көздемейді; болашақта ұйымға экономикалық пайда (табыс) әкелу мүмкіндігі. Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебін ұтымды ұйымдастыру және есептілікте сенімді көрініс табу үшін олардың егжей-тегжейлі жіктелуі маңызды. Негізгі құралдарға мыналар кірмейді: ұйымдар қоймаларындағы дайын бұйымдар немесе тауарлар болып табылатын Машиналар, жабдықтар және ұқсас объектілер. Бұдан басқа, негізгі құралдардың құрамына тапсырылған немесе монтаждаудағы объектілер кірмейді. Пайдалы пайдалану мерзімін ұйым объектіні есепке алуға негізгі құралдарды қабылдаған кезде дербес айқындайды. Әдетте пайдалы қызмет мерзімі-бұл белгілі бір объектіні пайдаланудан кіріс алу болжанатын кезең. Әрбір объект бойынша пайдалы пайдалану мерзімі мыналарға сүйене отырып айқындалады: - жоспарланған қуаттылыққа немесе өнімділікке сәйкес осы объектіні пайдаланудың күтілетін мерзімі; - пайдалану режиміне, жөндеу жүргізу жүйесіне және өзге де жағдайларға байланысты болжамды физикалық тозу; - осы объектіні пайдалануға нормативтік-құқықтық және басқа шектеулер.Негізгі құралдардың объектілерін жаңғыртудан немесе реконструкциялаудан кейін олардың техникалық сипаттамалары өзгереді, сондықтан олар бойынша пайдалы пайдалану мерзімі қайта қаралуы мүмкін. Негізгі құралдарды бағалау. Негізгі құралдарды бағалау олардың бастапқы, қалдық және қалпына келтіру құны бойынша жүзеге асырылады. Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар, әдетте, бастапқы құны бойынша көрсетіледі, ол мынадай объектілер үшін айқындалады: кәсіпорынның өзінде дайындалған, сондай - ақ басқа ұйымдар мен тұлғалардан ақыға сатып алынған- жеткізу, монтаждау, орнату жөніндегі шығыстарды қоса алғанда, осы объектілерді салу немесе сатып алу жөніндегі нақты шығындарға негізделе отырып; құрылтайшылар олардың есебіне енгізген жарғылық капиталға (қорға) салымдар - Тараптардың уағдаластығы бойынша; басқа ұйымдардан және тұлғалардан өтеусіз алынған, сондай - ақ негізгі құралдардың бұрын есепке алынбаған объектілері-кіріске алу күніндегі нарықтық құны бойынша. Ұйым берген немесе беруге жататын құндылықтардың құнын белгілеу мүмкін болмаған кезде міндеттемелерді ақшалай емес қаражатпен орындауды көздейтін шарттар бойынша ұйым алған негізгі құралдар объектілерінің құны салыстырылатын жағдайларда негізгі құралдардың ұқсас объектілері сатып алынатын құнына сүйене отырып айқындалады. Олар бухгалтерлік есепке қабылданған негізгі құралдардың бастапқы құны ҚР заңнамасында белгіленген жағдайлардан басқа (мысалы, қайта бағалау), сондай-ақ олар ішінара жойылған жағдайда, оларды аяқтау, қайта жабдықтау, қайта жаңарту бойынша жұмыстар жүргізілген жағдайда өзгертуге жатпайды. Шетел валютасымен сатып алынған негізгі құралдарды бағалау объектінің құнын қалыптастыратын шығыстарды тану күнінде қолданылатын ҚР Орталық банкінің бағамы бойынша шетел валютасындағы сомаларды қайта есептеу жолымен рубльмен жүргізіледі. Негізгі құралдарды сатып алуға, салуға және дайындауға нақты шығындар мыналардан тұрады: -сатып алу-сату шартына (сатушыға) сәйкес, сондай-ақ құрылыс мердігерлік шарты, негізгі құралдарды сатып алуға байланысты ақпараттық және консультациялық қызметтер үшін шарттар бойынша жұмыстарды жүзеге асырғаны үшін ұйым төлейтін сомалар; - негізгі құралдар объектісіне құқықтарды алуға (алуға) байланысты жүргізілген мемлекеттік баждар және басқа да ұқсас төлемдер; - кедендік баждар мен кедендік алымдар; - негізгі құралдарды сатып алуға байланысты төленетін өтелмейтін салықтар; - делдалдық ұйымға төленетін сыйақылар; - негізгі құралдар объектілерін сатып алуға, салуға және дайындауға тікелей байланысты өзге де шығындар және оларды пайдалануға жарамды күйге келтіру жөніндегі шығындар. Пайдалану процесінде негізгі құралдар тозады, нәтижесінде негізгі құралдардың бастапқы құны қазіргі жағдайда сатып алынатын немесе салынатын ұқсас негізгі құралдардың құнынан ауытқиды. Бұл ауытқуды жою үшін негізгі құралдарды мезгіл-мезгіл қайта бағалау және қалпына келтіру құнын анықтау қажет. Негізгі құралдардың қалдық құны негізгі құралдардың амортизация сомасының бастапқы құнынан шегерумен анықталады. Қалпына келтіру құны-бұл қазіргі жағдайда (заманауи бағамен, заманауи техникамен және т. б.) негізгі құралдарды көбейту құны 2.3 Негізгі құралдарды есепке алу тәртібі Пайдалану процесінде ұйымның негізгі құралдары біртіндеп тозады және тозған сайын олардың құнын жаңадан жасалған өнімге ауыстырады. Осыған байланысты әрбір ұйым түпкілікті тозған негізгі құралдарды сатып алу және қалпына келтіру үшін қажетті қаражаттың жинақталуын қамтамасыз етуі керек. Мұндай жинақтауға амортизациялық аударымдар есебінен қол жеткізіледі. Амортизация-бұл негізгі құралдардың тозған бөлігін өндіріс шығындарына қосу. Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар объектілерінің амортизациясын есептеу мынадай тәсілдердің бірімен жүргізіледі: Негізгі құралдардың біртекті объектілер тобы бойынша әдістердің бірін қолдану пайдалы пайдаланудың бүкіл мерзімі ішінде жүргізіледі. Негізгі құралдар объектісін пайдалы пайдалану мерзімін ұйым объектіні бухгалтерлік есепке алу кезінде айқындайды және 12 айдан кем болмауы тиіс. Тұтыну қасиеттері уақыт өте өзгермейтін негізгі құралдардың объектілері (жер учаскелері және табиғат пайдалану объектілері) амортизациялауға жатпайды. Амортизациялық аударымдарды есептеудің жылдық сомасы айқындалады: - сызықтық әдіспен-негізгі құралдар объектісінің бастапқы құнына және осы объектіні пайдалы пайдалану мерзіміне қарай есептелген амортизация нормасына сүйене отырып; - азайтылатын қалдық тәсілімен-есепті кезеңнің басындағы негізгі құралдар объектісінің қалдық құнына және осы объектінің пайдалы пайдалану мерзіміне және жеделдету коэффициентіне қарай есептелген амортизация нормасына сүйене отырып; - пайдалы пайдалану мерзімі жылдар сандарының сомасы бойынша құнын есептен шығару тәсілі кезінде-объектінің бастапқы құнына және жылдық арақатынасына сүйене отырып, мұндағы алымда-объектінің қызмет ету мерзімі аяқталғанға дейін қалған жылдар саны, ал бөлгіште-объектінің қызмет ету мерзімі жылдар сандарының сомасы; - құнын есептен шығару тәсілі кезінде өнім (жұмыс) көлеміне пропорционалды-есепті кезеңдегі өнім (жұмыс) көлемінің заттай көрсеткішін және негізгі құралдар объектісінің бастапқы құнының және негізгі құралдар объектісін пайдалы пайдаланудың бүкіл мерзімі ішінде өнімнің (жұмыстардың) болжамды көлемінің арақатынасын негізге ала отырып. Есепті жыл ішінде негізгі құралдардың объектілері бойынша амортизациялық аударымдар қолданылатын есептеу әдісіне қарамастан ай сайын жылдық соманың 1/12 мөлшерінде есептеледі және "негізгі құралдардың амортизациясын есептеу" әзірлеу кестесімен немесе ұқсас мазмұндағы монограммамен ресімделеді. Бұл регистрлер тиісті бухгалтерлік есеп шоттарындағы негізгі құралдардың амортизациясын көрсетуге негіз болады. Маусымдық өндірістерде негізгі құралдар бойынша амортизациялық аударымдардың жылдық сомасы ұйымның есепті жылдағы жұмыс кезеңі ішінде біркелкі есептеледі. Негізгі құралдардың амортизациясын есепке алу 2420 "Негізгі құралдардың амортизациясы"шотында жүргізіледі. Д - т 8110,7110 к - т 2420-негізгі құралдардың есептелген амортизация сомасы ай сайын хат-хабарлардағы өндіріс және айналым шығындарына қосылады.: Д - т 2420 К-т 2410 - негізгі құралдар шығарылған кезде есептелген амортизация сомасын есептен шығару сымдармен көрсетіледі. 2420 шотында екі қосалқы шот бар: 2420 "Меншікті негізгі құралдардың амортизациясы"; 2427 "Лизингке берілген мүліктің амортизациясы". Ұйым амортизацияны есептеу әдісін таңдауға құқылы. Алайда салық салу мақсатында Негізгі құралдар бойынша амортизациялық аударымдарды есептеу: - амортизацияланатын мүлік пайдалы пайдалану мерзімдеріне сәйкес 10 топқа бөлінеді; - салық төлеуші амортизацияны келесі әдістердің бірімен есептейді: сызықтық; сызықтық емес. Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру. Негізгі құралдардың синтетикалық есебі-бұл ұйымға тиесілі, пайдаланудағы, запастағы, консервациялаудағы және жалға берілген негізгі құралдардың болуы мен қозғалысы туралы ақпаратты жинақтау. Есеп ақшалай бағалауда жүргізіледі. Кәсіпорында негізгі құралдардың бастапқы қалыптасуы олардың түсу көзіне байланысты жүреді. Негізгі құралдар нәтижесінде алынады: - күрделі салымдар; - басқа кәсіпорындар мен тұлғалардан ақша сатып алу; - өтеусіз түсімдер; - құрылтайшылардың жарғылық капиталға салым есебіне енгізуі; - негізгі құралдардың артығын кіріске алу; - кәсіпорынның басқа цехтарынан алу. Негізгі құралдарды пайдалануға қабылдауды кәсіпорын директоры тағайындаған Комиссия жүзеге асырады. Пайдалануға қабылданған объектілерге комиссия негізгі құралдарды қабылдау-беру актісін ресімдейді № ОС-1. Кәсіпорынға меншік құқығымен тиесілі негізгі құралдардың болуы мен қозғалысының синтетикалық есебі мынадай шоттарда жүзеге асырылады: 2410 "Негізгі құралдар"; 2420 "Негізгі құралдардың амортизациясы"; 6290" Өзге кірістер "және 7480"Өзге шығыстар". 2410 шоты пайдаланудағы, запастағы, консервациялаудағы немесе ағымдағы жалға берілген негізгі құралдардың меншік құқығында ұйымға тиесілі болуы мен қозғалысы туралы ақпарат алуға арналған. Шот белсенді, сальдо, түгендеу. Дебеттік Сальдо-ұйымның қолданыстағы және қордағы және консервациядағы негізгі құралдарының бастапқы құнының сомасын көрсетеді. Дебет бойынша айналым - түсімді, кредит бойынша айналым-әртүрлі себептермен объектілердің шығуын көрсетеді. Құрылтайшылардың жарғылық капиталға салған салымдарының есебіне енгізген негізгі құралдарын кіріске алу мынадай бухгалтерлік жазбалармен ресімделеді: Д-т шоттары 2410 К-т шоттары 5110. Ұйымның өзінде құрылған негізгі құралдар, сондай-ақ ол басқа ұйымдар мен адамдардан ақыға сатып алған қаражат күрделі салымдар, сондықтан бухгалтерлік есепте көрсетіледі: Д-т 2410 К-т 3380. Өтеусіз қабылданған Негізгі құралдар: доктор 2410 және К-т 6220. Ұйымдағы негізгі құралдардың талдамалық есебі негізгі құралдардың жекелеген түгендеу объектілері бойынша жүргізіледі. Оларға белгілі бір функцияларды орындауға арналған жеке зат немесе заттар жиынтығы кіреді (мысалы, ғимараттар, құрылғылары бар машиналар және т.б.). Негізгі құралдардың қозғалысын есепке алуды және бақылауды ұйымдастыру үшін әрбір объектіге түгендеу нөмірі беріледі, ол объектілердің өзінде көрсетіледі. Негізгі құралдарды талдамалық есепке алудың негізгі тіркелімі бастапқы құжаттар (қабылдау-беру актілері, техникалық паспорттар және т. б.) негізінде бухгалтерияда әрбір түгендеу нөміріне бір данада жасалатын түгендеу карточкалары болып табылады. Түгендеу карточкаларының орнына негізгі құралдар объектілерін есепке алудың түгендеу кітабын пайдалануға болады. Барлық түгендеу карточкалары негізгі құралдардың түрлері бойынша топтарға бөле отырып, түгендеу картотекасына қалыптастырылады. Осылайша, жоғарыда айтылғандардың бәрінен келесі қорытындылар жасауға болады. Негізгі құралдарды есепке алу басқарудың барлық деңгейлерінде реттеледі және заңнамалық, әдістемелік және өкімдік базаға сәйкес жүргізіледі. Негізгі құралдардың қозғалысы бойынша барлық операциялар бастапқы және жиынтық құжаттармен құжатталады. Синтетикалық есепке алу бухгалтерлік есеп шоттарының жоспарына және заңнама талаптарына сәйкес жүргізіледі. 2.4 Негізгі құралдардың салықтық есебі Негізгі құралдармен операцияларға салық салу тәртібі реттеледі: ҚР Салық кодексі ( ҚР ҰК) - "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі. 2010 жылдың 01 қаңтарынан бастап күшіне енді. ҚР ҰК 14-бөліміне сәйкес жер салығы бойынша салық салу объектісі және салық төлеушілер. Салық салу объектісі болып табылмайды: 1) елді мекендердің ортақ пайдаланылатын жер учаскелері. 2) жалпыға ортақ пайдаланылатын мемлекеттік автомобиль жолдары желісі алып жатқан жер учаскелері. 3) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша консервациялаудағы объектілерге арналған жер учаскелері; 4) осы Кодекстің 138-140-баптарында белгіленген тәртіппен инвестициялық жобаны сатып алынған және іске асыру үшін пайдаланылатын жер учаскелері. Сәйкес 340-бап "Заңды тұлғалардың салықты есептеу тәртібі және төлеу мерзімдері" келесі тәртіп көзделген: 1. Заңды тұлғалар салық базасына тиісті салық мөлшерлемесін қолдану арқылы жер салығының сомаларын дербес есептейді. 2. Заңды тұлғалар салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша ағымдағы төлемдерді есептеуге және төлеуге міндетті. 3. Ағымдағы төлемдердің сомалары ағымдағы жылдың 20 ақпанынан, 20 мамырынан, 20 тамызынан, 20 қарашасынан кешіктірілмейтін мерзімдерде тең үлестермен төленуге жатады. 2010 жылдан бастап ҰК (373-баптың 2-тармағы) жер салығын төлемейтіндер санатына қосымша енгізілді: - Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы қажырлы еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағының ордендерімен және медальдарымен наградталған адамдар, 1941 жылғы 22 маусымнан 1945 жылғы 9 мамырға дейін кемінде алты ай жұмыс істеген (қызмет еткен) және қажырлы еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағының ордендерімен және медальдарымен наградталмаған адамдар Ұлы Отан соғысы жылдарындағы тылдағы қызметі; - Жеке тұратын зейнеткерлер (мүлік салығына ұқсас) - тұрғын үй қоры Алып жатқан жер учаскелері бойынша, оның ішінде оның жанындағы құрылыстар мен құрылыстар бойынша. Жергілікті өкілді органның шешімі бойынша жер салығының мөлшерлемелерін 50% - ға түзету (ұлғайту не төмендету) жөніндегі Норма енді автотұрақтар, ЖМҚС және казино үшін бөлінген жер учаскелеріне қолданылмайды. Жер салығы негізінде есептеледі: 1) меншік құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар; 2) Жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган берген, әр жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша жерді Мемлекеттік сандық және сапалық есепке алу деректері. ҰК-нің 388-бабына сәйкес салықты есептеу әрбір жер учаскесі бойынша салық базасына тиісті салық ставкасын жеке қолдану жолымен жүргізіледі. Егер ҰК өзгеше белгілемесе, жер салығы салық төлеушіге жер учаскесі берілген айдан кейінгі айдан бастап есептеледі. Жер учаскесін иелену немесе пайдалану құқығы тоқтатылған жағдайда жер салығы жер учаскесін пайдаланудың нақты кезеңі үшін есептеледі. Жер салығын төлеу жер учаскесінің орналасқан жері бойынша бюджетке жүргізіледі. Заңды тұлғалар жер салығының сомаларын әрбір жер учаскесі бойынша салық базасына тиісті салық ставкасын жеке қолдану арқылы дербес есептейді (Салық кодексінің 389-бабы). Ағымдағы төлемдердің сомалары тең үлестермен ағымдағы жылдың 25 ақпанынан, 25 мамырынан, 25 тамызынан, 25 қарашасынан кешіктірілмей төленуге тиіс. Салық кезеңі ішінде салық міндеттемелері туындаған кезде жер салығының ағымдағы сомаларын төлеудің бірінші мерзімі салық төлеу бойынша салық міндеттемесі туындаған күннен кейінгі ҰК 389-бабының 3-тармағында белгіленген кезекті мерзім болып табылады. ҰК 373-бабы 3-тармағының 3, 7-тармақшаларында көрсетілген заңды тұлғалар салық салу объектілерін пайдалануға немесе жалға берген кезде салық салу объектілерін пайдалануға немесе жалға беруге берген күннен кейінгі кезекті мерзім ағымдағы салық сомаларын төлеудің бірінші мерзімі болып табылады. Салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша міндеттемелер өзгерген кезде ағымдағы төлемдер алдағы жер салығын төлеу мерзімдері бойынша тең үлестермен салық міндеттемелерінің өзгеру сомасына түзетіледі. Салық салу объектілеріне құқықтар салық кезеңі ішінде берілген жағдайда, салық сомасы осы құқықтарды беретін адамның жер учаскесін иеленуінің нақты кезеңі үшін есептеледі, құқықтарды мемлекеттік тіркеуге дейін немесе сол сәтте бюджетке енгізілуге тиіс. Бұл ретте бастапқы төлеуші ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан бастап жер учаскесін беретін айдың басына дейінгі салық сомасын есептейді. Кейінгі төлеуші жер учаскесіне құқығы бар айдың басынан бастап салық сомасын есептейді. Жер учаскесіне құқықтарды мемлекеттік тіркеу кезінде салықтың жылдық сомасы Тараптардың бірінің бюджетіне енгізілуі мүмкін (келісім бойынша). Кейіннен салық сомасы ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан бастап жер учаскесін беретін айдың басына дейін. Кейінгі төлеуші жер учаскесіне құқығы бар айдың басынан бастап салық сомасын есептейді. Салық төлеуші түпкілікті есеп айырысуды жүргізеді және салық кезеңі үшін декларацияны табыс ету мерзімі басталғаннан кейін күнтізбелік он күннен кешіктірмей жер салығын төлейді. Заңды тұлғалар (мемлекеттік мекемелерді қоспағанда), дара кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша салық органдарына декларацияны есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етеді. Жер салығы бойынша ағымдағы төлемдерді есептеу ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан кешіктірілмей ұсынылады. Ағымдағы төлемдерді төлеудің соңғы мерзімінен кейін құрылған салық төлеушілерді қоспағанда, жаңадан құрылған салық төлеушілер ағымдағы төлемдердің есебін салық төлеуші тіркеу есебіне қойылған айдан кейінгі айдың 15-күнінен кешіктірмей табыс етеді. Салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша салық міндеттемелері өзгерген кезде ағымдағы төлемдерді есептеу ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан және 15 қарашасынан кешіктірілмей табыс етіледі сәйкесінше 1 ақпандағы, 1 мамырдағы, 1 тамыздағы және 1 қарашадағы жағдай бойынша салық салу объектілері бойынша кезеңдер. ҚР ҰК көлік құралдарына салынатын салықтың 13-бөліміне сәйкес көлік құралдарына салынатын салық салу объектісі және салық төлеушілер. Салық салу объектілері болып табылмайды: 1) жүк көтергіштігі 40 тонна және одан жоғары карьерлік автосамосвалдар; 2) мамандандырылған медициналық көлік құралдары. Салықты есептеу салық кодексінің 367-бабында регламенттелген (2-кестеде көрсетілген) айлық есептік көрсеткіштерде белгіленген мөлшерлемелер бойынша жүргізіледі, оның мөлшері жыл сайын тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңнамалық актімен бекітіледі. Салық кодексінің 348-бабына сәйкес салық төлеушілер салық салу объектілерін, салық ставкасын және әрбір көлік құралы бойынша түзету коэффициенттерін негізге ала отырып, салық кезеңі үшін салық сомасын дербес есептейді. Айта кету керек, көлік құралын пайдалану мерзіміне байланысты салық ставкаларына қосымша түзету коэффициенттері қолданылады. Көлік құралын пайдалану мерзімі көлік құралының паспортында немесе "Әуе кемесін ұшуды пайдалану жөніндегі нұсқаулықта"көрсетілген Шығарылған жылы негізге алына отырып есептеледі. ҰК 370-бабында көрсетілгендей, көлік құралдарына салынатын салықты есептеу және төлеу үшін салық кезеңі корпоративтік табыс салығы үшін белгіленген салық кезеңіне ұқсас, яғни ҰК 148-бабына сәйкес ол күнтізбелік жыл болып табылады. Сонымен қатар, көлік құралдарына заттай құқықтар жылдың ортасында немесе соңында алынатын жағдайлар бар екенін атап өткен жөн, яғни оларға құқықтарды иелену кезеңі бір жылдан аз. Бұл жағдайда салық сомасы ҰК-нің 368-бабының 1-тармағына сәйкес есептеледі: көлік құралының меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында немесе жедел басқару құқығында нақты болған кезеңі үшін салықтың жылдық сомасын 13-ке бөлу және көлік құралының осы құқықтарда нақты болған айларының санына көбейту арқылы. Осылайша, салық кезеңіндегі көлік құралдарына салынатын салық сомасын салық төлеушілер осы көлік құралдарына заттық құқықтарды иелену кезеңдеріне барабар есептейді. Бұдан басқа, ҰК 368-бабының 3-тармағына сәйкес жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар болып табылмайтын жеке тұлғалардың көлік құралына меншік құқығын беру кезінде: - жеке кәсіпкерлерге, - жеке нотариустарға, - адвокаттарға, - заңды тұлғаларға бюджетке төленуге жататын салық сомасын есептеу жоғарыда көрсетілген тәртіпке ұқсас жүргізіледі, ол 368-баптың 2-тармағында регламенттелген. 3-кесте. Айлық есептік көрсеткіштерде белгіленген ставкалар
Бұл ретте салық сомасын есептеудің көрсетілген тәртібі көлік құралына меншік құқығын дара кәсіпкерлер, жекеше нотариустар, адвокаттар болып табылмайтын, сондай-ақ дара кәсіпкерлер, жекеше нотариустар, адвокаттар болып табылмайтын басқа жеке тұлғаларға беретін жеке тұлғаларға қолданылмайды. Бұл жағдайда салықтың жылдық сомасы Тараптардың бірінің келісімі бойынша есептеледі және бюджетке енгізіледі. Демек, жеке тұлғалардың көлік құралдарына салынатын салық жылына бір рет төленеді және ҰК-нің 368-бабында белгіленген ставкаларға сәйкес төлем кезінде қолданыстағы заңнамада белгіленген айлық есептік көрсеткіштермен есептеледі. Көлік құралдарын тіркеу кезінде иесінің өзгеруіне немесе тұрғылықты жерінің өзгеруіне байланысты ағымдағы жылы ҚР аумағында салық екінші рет төленбейді. Сонымен қатар, салық төлеушілердің назарын көлік құралы жөнделіп жатқанына немесе басқа себептермен пайдаланылмағанына қарамастан, оны мемлекеттік есептен шығарғанға дейін төленетініне аудару керек. ҚР ҰК-нің 15-бөліміне сәйкес мүлік салығы бойынша салық салу объектісі және салық төлеушілер. Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері салық төлеушілер ретінде қаралады. Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектілері бойынша салық төлеушілер болып табылады. Мүлік салығын төлеушілер: 1) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін қажеттілік нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын төлеушілер. Салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын төлеушілер белгіленген қажеттілік нормативтерінен тыс осы бөлімде белгіленген тәртіппен мүлік салығын төлейді; 2) салық салу осы Кодекстің 283-бабында айқындалған салық режимінің екінші моделі бойынша жүзеге асырылатын жер қойнауын пайдаланушылар; 3) мемлекеттік мекемелер; 5) қылмыстық жазаларды орындау саласындағы уәкілетті органның түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары; 6) діни бірлестіктер. Осы тармақтың 5 тармақшасында көрсетілген заңды тұлғалар пайдалануға немесе жалға берілген салық салу объектілері бойынша салық төлеуден босатылмайды. Салық салу объектілері болып табылмайды: 1) осы Кодекстің 326 және 327-баптарына сәйкес жер салығын салу объектісі болып табылатын жер; 2) осы Кодекстің 346-бабына сәйкес көлік құралдарына салық салу объектісі болып табылатын көлік құралдары; 3) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша консервациялауға жататын негізгі құралдар; 4) жалпыға ортақ пайдаланылатын мемлекеттік автомобиль жолдары және олардағы жол құрылыстары: - жолақ; - жолдардың құрылымдық элементтері; - жолдарды орнату және жайластыру; - көпірлер; - өткелдер; - виадуктар; - көлік айырбастары; - туннельдер; - қауіпсіздік галереялары; - жол қозғалысы қауіпсіздігін арттыруға арналған құрылыстар мен құрылғылар; - су бұру және су өткізу құрылыстары; - жол бойындағы орман белдеулері; - желілік өндірістік кешендер, ғимараттар мен құрылыстар, тұрғын үйлер; 5) осы Кодекстің 138-140-баптарында белгіленген тәртіппен инвестициялық жоба шеңберінде жаңадан пайдалануға берілетін негізгі құралдар; 6) жаңадан салынатын ғимараттар мен құрылыстар, сондай-ақ көрсетілген объектілерде монтаждауды талап ететін жабдық түріндегі аяқталмаған құрылыс объектілері. ҰК-нің 398-бабына сәйкес заңды тұлғалар (қоспағанда: 1) жеке кәсіпкерлер; 2) оңайлатылған декларация негізінде арнайы салық режимін қолданатын заңды тұлғалар. 2. Төменде көрсетілген заңды тұлғалар мүлік салығын салық базасына 0,1 пайыз мөлшерлемесі бойынша есептейді: 1) діни бірлестіктерді қоспағанда, ҰК-нің 134-бабында айқындалған заңды тұлғалар; 2) ҰК-ның 135-бабында айқындалған заңды тұлғалар; 3) негізгі қызмет түрі кітапханалық қызмет көрсету саласындағы жұмыстарды орындау (қызметтер көрсету) болып табылатын ұйымдар; 4) ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы функцияларды жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорындар; 5) табиғат қорғау мақсатындағы су қоймаларының, су тораптарының және басқа да су шаруашылығы құрылыстарының объектілері бойынша заңды тұлғалар, мемлекеттік меншіктегі және бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылатын; 6) ауыл шаруашылығы тауарын өндіруші - заңды тұлғалардың және шаруа немесе фермер қожалықтарының жерлерін суару үшін пайдаланылатын гидромелиорациялық құрылыстар объектілері бойынша заңды тұлғалар; 7) ауыз сумен жабдықтау объектілері бойынша заңды тұлғалар) мүлік салығын салық базасына 1,5% мөлшерлеме бойынша есептейді. Мүлік салығын салық базасына 0,5 пайыз мөлшерлемесі бойынша келесі төлеушілер есептейді: 1) жеке кәсіпкерлер; 2) оңайлатылған декларация негізінде арнайы салық режимін қолданатын заңды тұлғалар. Салықты есептеуді салық төлеушілер салық базасына тиісті салық мөлшерлемесін қолдану арқылы дербес жүргізеді. Салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша бюджетке жүргізіледі. Патент негізінде арнаулы салық режимін қолданатын дара кәсіпкерлерді қоспағанда, салықтың ағымдағы төлемдерінің сомаларын салық кезеңінің 25 ақпанынан, 25 мамырынан, 25 тамызынан және 25 қарашасынан кешіктірмей тең үлестермен салық төлеуші енгізеді. Салық салу объектілері салық кезеңі ішінде келіп түскен жағдайда, мүлік салығы бойынша ағымдағы төлемдер салық салу объектілері салық салу объектілері соңына дейін түскен айдан бастап ағымдағы салық кезеңінің айларының санына көбейтілген, келіп түскен күнгі бухгалтерлік есеп деректері бойынша айқындалған түскен салық салу объектілерінің бастапқы құнының 1/13-к салық ставкасын қолдану жолымен айқындалатын сомаға ұлғайтылады салық кезеңі. Ағымдағы төлемдер ұлғайтуға жататын сома осы баптың 5-тармағында белгіленген мерзімдер бойынша тең үлестермен бөлінеді, бұл ретте ағымдағы төлемдерді төлеудің бірінші мерзімі салық салу объектілері келіп түскен күннен кейінгі кезекті мерзім болып табылады. Салық салу объектілері салық кезеңі ішінде шығып қалған жағдайда, ағымдағы төлемдер салық салу объектілері шығып қалған айдан бастап салық кезеңінің соңына дейін ағымдағы салық кезеңінің айларының санына көбейтілген, шығып қалған салық салу объектілері құнының 1/13-к салық ставкасын қолдану жолымен айқындалатын сомаға азаяды. Бұл ретте шығып қалған салық салу объектілерінің құны: түскен күнгі бухгалтерлік есеп деректері бойынша – ағымдағы салық кезеңінде түскен салық салу объектілері бойынша бастапқы құны; салық кезеңінің басындағы бухгалтерлік есеп деректері бойынша баланстық құны - қалғандары бойынша болып табылады салық салу объектілеріне. Ағымдағы төлемдер азайтылуға жататын сома ағымдағы төлемдерді төлеудің қалған мерзімдеріне тең үлестермен бөлінеді. Салық төлеуші түпкілікті есеп айырысуды жүргізеді және салық кезеңі үшін декларацияны табыс ету мерзімі басталғаннан кейін күнтізбелік он күннен кешіктірмей мүлік салығын төлейді. ҰК-нің 402-бабына сәйкес мүлік салығы бойынша ағымдағы төлемдер сомасының есебі есепті салық кезеңінің 15 ақпанынан кешіктірілмей табыс етіледі. Жаңадан құрылған салық төлеушілер ағымдағы төлемдер сомасының есебін салық органдарында тіркеу есебіне қойылған айдан кейінгі айдың 15-күнінен кешіктірмей табыс етеді. Салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойынша салық міндеттемелері өзгерген кезде ағымдағы төлемдерді есептеу тиісінше 1 ақпандағы, 1 мамырдағы, 1 тамыздағы және 1 қарашадағы жағдай бойынша салық салу объектілері бойынша ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан және 15 қарашасынан кешіктірілмей табыс етіледі. Декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей ұсынылады. Негізгі құралдар объектілерінің қозғалысын есепке алу және салық салу жөніндегі үлгілік шаруашылық операциялар 3-кестеде жинақталған. 4-кесте.Негізгі құралдардың қозғалысы мен салық салу жөніндегі үлгілік хат-хабар.
3 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ МЕН ҚОЗҒАЛЫСЫН АВТОМАТТАНДЫРУ 3.1 Қозғалысты және негізгі құралдардың болуын есепке алу бойынша автоматтандырылған жұмыс орнының құрамы мен құрылымы Бухгалтерлік есеп технологиясы бухгалтерлік есептің әртүрлі бөлімдері бойынша белгілі бір процедураларды дәйекті түрде орындауды қамтиды. Кәсіпорындар мен ұйымдарда жасалатын шаруашылық операцияларға қарамастан, есепке алу жұмыстарының технологиясы оқиғаны немесе есепке алу объектісін тіркеуді, тіркелген деректерді өңдеуді және оларды талдамалық және синтетикалық шоттар бөлінісінде, сондай-ақ бухгалтерлік есептілік нысандарында тиісті есепке алу құжаттарында жинақтауды қамтиды. Автоматтандырылған өңдеудің реттілігі негізгі құралдарды есепке алу туралы ақпарат жүйені конфигурациялауды, қажетті анықтамалықтарды толтыруды және түзетуді, кәсіпорында негізгі құралдардың болуы туралы мәліметтер базасын құруды, олардың қозғалысы бойынша операцияларды тіркеуді, енгізілген ақпаратты өңдеуді және есеп регистрлерін қалыптастыруды қамтиды. Міндеттердің ақпараттық мазмұны мыналарды қамтиды: сұраныс бойынша, түгендеу жүргізілген күні, есепті кезеңнің басында және соңында негізгі құралдардың қозғалысы мен қол жетімділігі туралы деректерді қалыптастыру; негізгі құралдардың артығы мен жетіспеушілігін анықтау; есептелген тозу сомасы туралы, негізгі құралдарды жөндеуге нақты шығындар туралы, негізгі құралдарды қайта бағалау нәтижелері туралы және т. б. деректерді қалыптастыру. Негізгі құралдарды есепке алу бойынша автоматтандырылған жұмыс орны (бұдан әрі – АЖО) ақпаратының құрылымы кіріс (бастапқы), нормативтік-анықтамалық және шығыс (нәтижелік) ақпаратты қамтиды. Негізгі құралдарды есепке алу бойынша АЖО-да есепке алу жұмыстарын орындау технологиясы екі негізгі режимді қамтиды-түгендеу нөмірлері бөлінісінде негізгі құралдар базасын құру; негізгі құралдардың болуы мен қозғалысының есебін жүргізу, сондай-ақ тозуды есептеу бойынша есептеулер және жылдық есеп нысандарын қоса алғанда, барлық есепке алу тіркелімдерін қалыптастыру. Кіріс ақпараты негізгі құралдардың қозғалысын көрсететін бастапқы құжаттармен ұсынылған. Әдетте, қазіргі заманғы бухгалтерлік бағдарламаларда барлық кәсіпорындар мен ұйымдар үшін міндетті үлгілік құжаттардың нысандары (деректемелері) пайдаланылады: -негізгі құралдарды қабылдау-беру (ішкі орын ауыстыру) актісі (жүкқұжат) (т. № ОС-1 Негізгі құралдарды, аяқталмаған құрылысты және инвестициялық жылжымайтын мүлікті қабылдау-беру (орнын ауыстыру) актісі (2011 жылғы 2 тамыздағы № 390 бұйрыққа 1-қосымша); - негізгі құралдарды есептен шығару актісі (ОС-3 негізгі құралдар, инвестициялық жылжымайтын мүлік (2011 жылғы 2 тамыздағы № 390 бұйрыққа 5-қосымша); - негізгі құралдарды қабылдау-беру актісі (ОС-1 Негізгі құралдарды, аяқталмаған құрылысты және инвестициялық жылжымайтын мүлікті қабылдау-беру (орнын ауыстыру) актісі (2011 жылғы 2 тамыздағы № 390 бұйрыққа 1-қосымша) - өтеусіз беру кезінде. Бастапқы ақпарат деректермен ұсынылған: объектінің атауы, күні, Құжат нөмірі, операция коды, синтетикалық шот, негізгі құралдар объектісінің бастапқы құны, түгендеу нөмірі, шығындар коды, амортизациялық аударымдар коды, жабдықтың түрі, пайдалануға берілген күні және т. б. Нормативтік-анықтамалық ақпаратта негізгі құралдарды есепке алу жөніндегі қолданыстағы ережелер негізінде толтырылған анықтамалықтар (негізгі құралдардың жіктеуіштері, тозу (амортизация) нормаларының анықтамалықтары, негізгі құралдардың қозғалысы бойынша операциялар түрлері) және кәсіпорынның ерекшелігіне сәйкес қалыптастырылатын анықтамалықтар (материалдық жауапты тұлғалар, бөлімшелер және шығындардың Талдамалық объектілері) қамтылады. Шығу (нәтиже) ақпараты әртүрлі синтетикалық және аналитикалық есепке алу регистрлерімен, жылжымайтын мүлік салығын есептеумен, сондай-ақ есептік нысандармен ұсынылған. Негізгі құралдарды есепке алу бойынша АЖО-да есепке алу роботын орындау технологиясы екі негізгі режимді қамтиды-түгендеу нөмірлері бөлінісінде негізгі құралдар базасын құру; негізгі құралдардың болуы мен қозғалысының есебін жүргізу, сондай-ақ тозуды есептеу бойынша есептеулер және жылдық есеп нысандарын қоса алғанда, барлық есепке алу тіркелімдерін қалыптастыру. Бастапқы режим түгендеу объектілерінің картотекасы негізінде АЖО енгізу сәтінде (немесе процесінде) толық көлемде орындалады. Негізгі құралдар базасын ұйымдастыру негізгі құралдар бойынша деректерді түгендеудің бір түрін жүргізуге, негізгі құралдар топтары бойынша бастапқы құнын, есептелген тозу мен жүргізілген жөндеу сомаларын есептеуге және тексеруге, базадағы деректерді ретке келтіруге мүмкіндік береді, бұл сайып келгенде негізгі құралдар бойынша ақпарат сапасын арттыруға ықпал етеді. Екінші режим әртүрлі топтау белгілері (мысалы, құрылымдық бөлімшелер, шығындар объектілері және т.б.) және шоттар бойынша негізгі құралдар объектілерінің қозғалысын есепке алуды, сондай-ақ есепті кезеңдер үшін және әртүрлі топтағы сұраныс бойынша қажетті деректерді алуды қамтамасыз етеді. Бағдарлама жасаушылар орындалатын жұмыстың автоматтандырылған технологиясын қолмен жүзеге асырылатын есепке алу процесіне жақындатуға тырысады. Негізгі құралдарды есепке алу бойынша АЖО-ның маңызды артықшылығы-негізгі құралдар объектілерін автоматты түрде қайта бағалау. Бухгалтерге тек топтар бойынша қайта бағалау коэффициенттерін енгізу қажет негізгі құралдар. Әрбір объект бойынша бастапқыда бастапқы құны және есептелген тозу сомасы қайта есептеледі, содан кейін қайта бағалау ведомосы және оның нәтижелері бойынша бухгалтерлік жазбалар қалыптастырылады. Олардың шешімдерінің құрамы мен әдістері бойынша міндеттердің типтілігі көптеген кәсіпорындарда негізгі құралдарды есепке алу үшін АЖО пайдалануға мүмкіндік береді. Ең көп уақытты қажет ететін-мәліметтер базасын құру кезеңі (файлдар шкафы). Бухгалтердің негізгі құралдарды есепке алу бойынша күнделікті жұмысы көп шығынды қажет етпейді және оны орындау оңай. АЖО негізінде негізгі құралдарды есепке алуды автоматтандырудың өзіндік ерекшелігі мен ерекшеліктері бар және дербес немесе басқа АЖО-мен өзара іс-қимыл жасай отырып және жиынтық есепке алу АЖО-ға қорытынды деректерді бере отырып жұмыс істей алады. Бағдарламаны орнату. "1С: Кәсіпорын" жүйесі әртүрлі типтегі кәсіпорындарда бухгалтерлік есептің кез-келген бөлімдерін жүргізу үшін қолданылады. Ол әртүрлі бухгалтерлік есеп жүйелерін қолдай алады және бір ақпараттық базада бірнеше кәсіпорындар бойынша есеп жүргізе алады. Жүйені орнатудың бірінші кезеңі "Қызмет" режимінде жүзеге асырылады және "Жалпы", "Мәтін" және т. б. қойындыларды қамтиды. "Жалпы" функциясы барлық негізгі режимдерге әсер ететін бағдарлама параметрлерін реттеуге арналған. "Жұмыс күні" операциялар журналына жаңа сымдарды енгізу кезінде қолданылады, ол жұмыс кезеңіне және операцияларды қарау аралығына сәйкес келуі керек. Ұйым туралы мәліметтер ұйымның атауын, заңды және пошталық мекенжайларын, банктердің, сондай-ақ жауапты тұлғалардың деректемелерін қамтиды. Негізгі құралдар-12 айдан асатын кезең ішінде өнімді өндіру, жұмыстарды орындау немесе қызмет көрсету кезінде немесе ұйымды басқару үшін еңбек құралы ретінде пайдаланылатын мүліктің бөлігі. Үлгілік конфигурациядағы негізгі құралдардың есебін жүргізу үшін құжаттар: ОЖ түсуі; ОЖ пайдалануға беру; ОЖ есептен шығару; ОЖ беру. Көбінесе Негізгі құралдар басқа ұйымдардан ақыға сатып алынады немесе аяқталған құрылыспен пайдалануға беріледі. Бұл жағдайда негізгі құралдарды балансқа есептеу сәті олардың бастапқы құнын анықтаудан бұрын болады. Жеке объектілердің ақысы үшін негізгі құралдарды сатып алу-бұл ұйымға негізгі құралдардың түсуінің ең көп таралған нұсқасы. Негізгі құралдардың жекелеген объектілерінің ұйымға түсуін тіркеу үшін "Түсім" құжаты арналған ОЖ-нің жекелеген объектілері". Жаңа құжатты енгізу негізгі мәзірдің "Құжаттар" мәзіріндегі "ОЖ түсімі" тармағын таңдау арқылы жүзеге асырылады. Негізгі құралдарды балансқа есепке алу фактісін есепке алу үшін "ОЖ пайдалануға беру" құжаты арналған. Оны ұйымға кіру нұсқасына қарамастан пайдалану керек. Алушы Тарап қажетті тіркеу құжаттарын жасағаннан кейін "ОЖ беру"құжаты енгізіледі. Негізгі құралдарды есептен шығару фактісін есепке алу үшін "ОЖ есептен шығару" құжаты арналған. ҚОРЫТЫНДЫ Негізгі құралдар-бұл өнімді өндіруде, жұмыстарды орындауда немесе қызмет көрсетуде немесе ұйымды 12 айдан асатын кезең ішінде басқаруда немесе егер ол 12 айдан асатын болса, әдеттегі операциялық циклде еңбек құралы ретінде пайдаланылатын мүліктің бөлігі. Әрбір мүкәммалдық объектіге белгілі бір түгендеу нөмірі беріледі, ол осы объектінің пайдалануда, запаста немесе консервациялауда болған барлық уақытында сақталады. Негізгі құралдардың бастапқы, қалдық және қалпына келтіру құнын ажыратыңыз. Негізгі құралдарды сатып алуға және салуға жұмсалатын нақты шығындар төлем шетел валютасындағы сомаға баламалы сомада рубльмен жүргізілетін жағдайларда туындайтын сомалық айырмашылықтар ескеріле отырып айқындалады. Қабылдауды ресімдеу үшін комиссия бір данада әрбір объектіге негізгі құралдарды қабылдау - беру актісін (жүкқұжатын) жеке-жеке жасайды. Орнатуға арналған қоймаға келіп түскен жабдық Жабдықты қабылдау туралы актімен ресімделеді. Негізгі құралдарды түгендеу кезінде комиссия объектілерді қарап тексеруді жүргізеді және тізімдемеге олардың толық атауын, мақсатын, түгендеу нөмірлерін және негізгі техникалық немесе пайдалану көрсеткіштерін енгізеді. Есепті жыл аяқталғаннан кейін негізгі құралдарды жөндеуге арналған шығындар өндірістің немесе айналыстың шығындарына нақты жұмсалған шығындар сомасында есептен шығарылуы тиіс. Түгендеу кезінде ұйымның орналасқан жерінен тыс орналасқан негізгі құралдар (алыс рейстерде теңіз және өзен кемелері, жылжымалы теміржол құрамы, автомашиналар; күрделі жөндеуге жіберілген машиналар мен жабдықтар және т.б.) олар уақытша шыққан сәтке дейін түгенделеді. Негізгі құралдардың айрықша ерекшелігі-оларды өндіріс процесінде бірнеше рет қолдану, ұзақ уақыт бойы бастапқы келбетін (формасын) сақтау. Өндірістік процестің және сыртқы ортаның әсерінен олар біртіндеп тозады және белгіленген нормалар бойынша амортизацияны есептеу арқылы өздерінің бастапқы құнын Нормативтік қызмет мерзімі ішінде өндіріс шығындарына ауыстырады. Негізгі құралдар кәсіпорынға түседі және пайдалануға беріледі; пайдалану нәтижесінде тозады; жөндеуден өтеді, оның көмегімен олардың физикалық қасиеттері қалпына келтіріледі; кәсіпорын ішінде қозғалады; тозу немесе одан әрі пайдалану мүмкін .стігі салдарынан кәсіпорыннан шығарылады. Кәсіпорындардың негізгі құралдарға иелік ету, пайдалану және билік ету құқығы бар: басқаларға өтеусіз беру немесе сату немесе қарызға алған ғимараттарды, құрылыстарды, жабдықтарды, көлік құралдарын, мүкәммалды айырбастауға, жалға беруге, уақытша пайдалануға тегін беруге; егер олар тозған немесе моральдық тұрғыдан ескірген болса, олардың толық амортизацияланғанына немесе амортизацияланбағанына қарамастан, баланстан шығаруға құқылы. Негізгі құралдарды тиімді пайдаланудың көрсеткіштерінің бірі-тоқтап қалуды азайту, ауысым коэффициентін арттыру, жаңа техника мен технологияларды енгізу негізінде еңбек өнімділігінің өсуі, қор өнімділігін арттыру, яғни негізгі құралдардың әр рубліне өнім шығаруды, орындалатын жұмыстар мен қызметтердің көлемін ұлғайту арқылы олардың жұмыс уақытын ұлғайту. Сондықтан негізгі құралдардың болуы мен қозғалысын есепке алуды дұрыс ұйымдастыруды қамтамасыз ету кәсіпорындарда (ұйымдарда) бухгалтерлік есепті жүргізудің маңызды бөлігі болып табылады. Жобада негізгі құралдардың бухгалтерлік және салықтық есебін нормативтік және әдіснамалық реттеуді зерделеу; негізгі құралдарды бағалау әдістерін анықтау; ұйымдағы негізгі құралдарды талдамалық және синтетикалық есепке алуға байланысты мәселелерді қарау сияқты міндеттер толық көлемде орындалды. Нарықтық экономика жағдайында негізгі құралдардың маңызы өте зор, өйткені кез-келген ұйымның табысты және тұрақты дамуы үшін оның активтерін (мүлкін) жақсарту болып табылады. Негізгі құралдар әрқашан бақылауда болуы керек. Түсу және шығу нәтижесінде негізгі құралдар дұрыс және уақтылы көрсетілуі керек. Негізгі құралдардың қозғалысына байланысты барлық шаруашылық операциялар Ақтау құжаттарымен ресімделеді. Бұл құжаттар бухгалтерлік есеп жүргізілетін бастапқы есеп құжаттары болып табылады. Сонымен қатар, негізгі құралдар туралы алынған барлық ақпарат бухгалтерлік есепте, атап айтқанда: бухгалтерлік баланста, кірістер мен шығыстар туралы есепте, капиталдың өзгеруі туралы есепте, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте, бухгалтерлік балансқа қосымшада көрсетілуі керек. Осы курстық жұмысты қорытындылай келе, негізгі құралдар кез-келген ұйымның қаржылық-экономикалық қызметінің дамуына әсер ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады деген қорытынды жасауға болады. Өйткені, еңбек өнімділігінің өсуі қандай болатынына, қор өнімділігі арта ма, өнім өндірісі арта ма, өзіндік құны төмендей ме және, әрине, пайда өсе ме, соған байланысты. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1."Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы" 28.02.07 №234-III Қазақстан Республикасының Заңы. (28.02.2007 ж. № 235-III жағдай бойынша өзгерістер мен толықтырулармен). 2. "Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы "ҚР Қаржы Министрінің 2007.05.23 №185 бұйрығы. 3.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12 маусымдағы №209-11 кодексі (01.01.2010 ж. өзгерістер мен толықтырулармен). -Алматы: қаражы-қаражат, 2010 ж. 4.ҚР Қаржы министрінің 2007.06.21 №217 "Ұлттық қаржылық есептілік стандартын бекіту туралы" бұйрығы 5.Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Ерекше бөлігі). Түсініктеме (мақала). - 2-ші басылым.. және қосымша / ред.М. К. Сүлейменова, Ю. Г. Басина. - Алматы: Жеті жарғы, 2009. 6."Бухгалтер және кәсіпкер кітапханасы" журналы, 2010 ж. - № 4. 7."Бухгалтер және кәсіпкер кітапханасы" журналы, 2010 ж. - № 12. 8. Владимирова Т. В. және т. б. Бухгалтерлік есеп теориясы: - Мәскеу: "Емтихан" Баспасы, 2006 9. Гилек Ю. Н. қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары. Қысқаша кросс-конспект-түсініктеме / / Есеп және салық мәселелері. – 2006 10. Кеулімжаев Қ. Қ. "Бухгалтерлік есеп" 93б. 11. Нұрғалиева Р. Н. аралық қаржылық есеп. Оқу құралы 2 бөлімде – ҚЭУ, 2005. 12. Нурсеитов Э. О. ұйымдардағы бухгалтерлік есеп. - Алматы, 2006. 13. Назарова В. Л. "салалардағы Бухгалтерлік есеп" 14. Мырзалиев Б. С. -Бухгалтерлік есеп практикасы 15.Попова Л. А. Бухгалтерлік есеп: қаржы аспектісі-Қарағанды, 2003 16.Радостовец В. К., Радостовец В. В., Шмидт О. И. кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы, Центраудит-Қазақстан, 2002 ж. -728б 17.Сейдахметова Ф. С. қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп. - Алматы: "LEM баспасы" ЖШС, 2005 18. Толпаков Ж. С. негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі. Қарағанды, - 2000. 19.Тумасян Р. З. Бухгалтерлік есеп. - Мәскеу: "Омега-Л", 2006 № ОС-1 қосымшасы
№ ОС-3 қосымшасы
жүктеу/скачать 222 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||