БАҒдарламасы қостанай, 2014 жыл мазмұны 1

Елдің жалпы экспортында облыс экспортының үлес салмағы 2007 жылғы 2,9%-дан 2012 жылғы 3,6%-ға дейін өсті.

2011 және 2012 жылдармен салыстырғанда 2013 жылы облыстың экспорт көлемдері төмендеді, бірақ 2007 жылдың деңгейіне қарағанда 1,6 есе ұлғайды.
Сала бойынша өңірлік экспорт құрылымын талдау

Облыстың экспорты 2 сала бойынша орын табады: өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы.

Облыс экспортының көлемі тауарлардың халықаралық тарығындағы ахуалға байланысты. Темір кені өнімінің экспорты 2012 жылы барынша көп болды – 21830 мың тонна, дегенмен ақшалай түрде ол 2362,1 млн. АҚШ долл. құрады, бұл 2011 жылғыдан аз (2731,3 млн. АҚШ долл.). 2012 жылы бидай экспорты айтарлықтай көп болды – 293 млн. АҚШ долл. 1381,6 мың тонна (2008ж – көлем 1239,6 мың тонна болғанда 370,3 млн. АҚШ долл.), бұл облыстың экспортталған тауарлары бағасының төмендегені туралы куәландырады.

7-кесте

2013 жыл бойынша облыстың сыртқы сауда айналымында барлық негізгі тауарлық топтарында экспорттың төмендеуі байқалды: тау-кен өнеркәсібі өнімдеріне әлемдік бағалардың және сұраныстың төмендеуіне, сонымен қатар дәнді дақылдардың егін шығымының төмен болуымен байланысты, темір-кен өнімдері, асбест, астық, ұн.

1. Облыстың экспортталатын өнімнің әлемдік бағалар және сыртқы нарықтардан, глобалды және әлемдік экономика жағдайларынан тәуелділігі.

2. 2013 жылы өнім экспортының көлемдерінің төмендеуі.

Өнім экспортының төмендеуінің себептері: темір кенді өнім - темір кенді шикізатқа сұраныстың және бағалардың төмендеуі; өңделмеген алтын — жыл ішінде алтынға бағалардың орташа шамамен 15%-ға төмендеді; асбест — әлемдік дағдарыстың жалғасуы, соның ішінде үнді рупияның девальвациясы, Украинадағы жағдай, Өзбекістандағы құрылыс материалдарына сұраныстың төмендеуі.

1. Өнімді өткізу жаңа нарықтарын іздеу.

2. 2014 жылдың қорытындылары бойынша облыстың сыртқы сауда жағдайы жақсарады. Темір кенді өнімнің экспорты Қытай және Ресейге сату есебінен ұлғаяды. Асбест экспорты бойынша өсіруге мүмкіндіктер және қорлар бар. 2013 жыл деңгейіне бидай және ұн экспорты бойынша өсу қарқыны сақталуда.

Әлемдік нарық жағдайын тұрақтандыруда, экспортталатын өнім бағаларының және сұраныстың өсуінде, облыстың сыртқы сауда айналымы және эспорты өседі.

Облыс бойынша бір адамға шаққанда өнімділік серпінде жылдар бойынша өсуде. 2007 жылы облыстағы еңбек өнімділігі бір адамға шаққанда 1080,9 мың теңгені құрады, 2013 жылы ол 2,4 есе өсті және 2600,6 мың теңгені құрады.

2007 жылы ең төмен еңбек өнімділігі ауыл шаруашылығында – 665,8 мың теңге және саудада – 722,7 мың теңге болды. Ең үлкен өнімділік деңгейі көлік пен байланыста – 1852,9 мың теңге және өнеркәсіпте – 1747,9 мың теңге сомасында байқалды.

2013 жылы өнеркәсіп, көлік және байланыс салаларында ең үлкен еңбек өнімділігі - 4516,9 мың теңге және тиісінше 6815,1 мың теңге.

Облыс бойынша ауыл шаруашылығында еңбек өнімділігі жыл сайын өсуде, егер ол 2007 жылы 665,8 мың теңгені құраса, 2011 жылы ол айтарлықтай үлкен болды және 1,8 есе өсіп, 1214,1 мың теңгені құрады.

Орташа айлық атаулы жалақы облыс бойынша жыл сайын өсуде, 2007 жылмен салыстырғанда 2013 жылы 2,2 есе өсіп, 82978 теңгені құрады. 2012 жылмен салыстырғанда 8,3%-ға, 2011 жылмен салыстырғанда 23,4%-ға өсті.

Айтарлықтай жоғары жалақыны тау-кен өнеркәсібі және қазбаларды барлау қызметкерлері қызметкерлері алады – 127889 теңге (облыс бойынша орташа есеппен 1,5 есе артық), қаржы және сақтандыру қызметінің қызметкерлері алады – 119235 теңге (1,4 есе артық), ақпарат және байланыс – 104498 теңге (1,3 есе артық).

Төмен жалақы тіршілік және тамақтану бойынша қызметтер көрсететін қызметкерлерде қалыптасты – 50165 теңге (орташа облыстық деңгейден 60,5%), жылжымайтын мүлікпен операцияларды жүзеге асыратындардың жалақысы 50664 теңге (орташа облыстық деңгейден 61,1%). Салалар бойынша барынша үлкен және аз жалақы арасындағы айырмашылық 2,5 есені құрады.
Өнеркәсіп

Облыстың жер қойнауында бай пайдалы қазбалардың болуы облысты ірі минералдық-шикізаттық базаға айналдырды.

Облыста 90-дан жоғары темір кені өнімдері, 100 темір кені шекемтастары мен асбест өндіріледі. Облыс аумағында лигнит, көмір, құрылыстық құм, балшық, тас, құрамында алтын бар кен және т.б. өндіріледі.

Өз кезегінде тың және тыңайған жерлерді игеру облыс өнеркәсібінің дамуына қолдау берді. Облыс жер қойнауында шикізат ресурстары орасан зор мөлшерде болған кезде тау-кен өндірісін дамытуда ғана емес, сол сияқты жеңіл, тамақ, қайта өңдеу өнеркәсіптерінің дамуына және қызмет көрсету саласына ықпалын тигізді.

Облыс Қазақстанның өндірістік дамыған аймақтарының бірі болып табылады.

Облыста тау-кен, өңдеу өнеркәсіптері және электр энергиясын, газ және су өндіру мен бөлу жөнінде кәсіпорындар қызмет етеді. Қазіргі көп салалы өндірісті комбинаттар, зауыттар, заманға сай шағын кәсіпорындар қамтиды.

Облыс аумағында жұмыскерлерінің саны 49 мың адамнан астам 800 жуық кәсіпорын өнеркәсіп өнімдерін өндірумен айналысады.

2007-2013 жылдары тауар өнімдерін өндіру 236,3 млрд. теңгеден 541,8 млрд. теңгеге дейін 2,3 есе өсті.

Тау-кен саласында 128,8 млрд. теңгеден 280 млрд. теңгеге дейін 2,2 есе өсті.

Өңдеу өнеркәсібінде өндіріс көлемдері 81,6 млрд. теңгеден 225 млрд. теңгеге дейін 2,8 есе өсті.

Өнеркәсіп өнімін өндірудің ең үлкен көлемі 2011 жылы – 564 млрд. теңге болды.

Облыстың өнеркәсіп кәсіпорындары 2013 жылы қолданыстағы бағамен 541,8 млрд. теңгеге өнімдер өндірді.

Облыстың өнеркәсіп құрылымында тау-кен өнеркәсібінің және қазбаларды барлау үлесі 51,7% (2012 жылға қарағанда 2%-ға төмендеді), өңдеу өнеркәсібінде 41,5% құрады (2%-ға өсті).

9-кесте

2009 жылы өндірістің нақты көлем индексі негізгі экспорттық тауарларға (темір кені, шекемтастар, асбест, мысконцентраты) дүниежүзілік сұраныстың түсуінен туындаған қаржылық дағдарысқа байланысты өнімдерге сұраныстың бәсеңдеуінің әсер етуінен төмендеді, бұл облыстың ірі тау-кен өнеркәсібі кәсіпорындарының жұмысына әсер етті.