Кен өңдеу өнеркәсібінің негізін

3 сурет
Салалар кәсіпорындарымен 2009 жылда 2,45 млрд. сомада тауарлық өнім өндірілді, 2007 жылғы деңгейден 49,4% жоғары, 2008 жылғы көрсеткіштерден 5,4% төмен. 2009 жылғы қорытынды бойынша өнім өндірудің физикалық көлемінің индексі 2007 жылғы көрсеткіштерден 4,1 пайыздық тармаққа, 2008 жылға – 20,2 пайыздық тармаққа оза отырып, 127,8% құрады.

Кестеде көрсетілгендей соңғы үш жылда пима, ауыл шаруашылығы мен орман шаруашылығына арналған машина, сұйық және қаймақ, сыр және ірімшік, сары май шығаратын сүт өндірісі көлемінің азайуы,, дәнді және өсімдік дақылдардан ұн, жұқа помола өндірістері тоқтатылды.

нехватка сырья), однако за анализируемый период стоимость производимой продукции возросла.

4 сур.

Салардың сипатты мәселелері:

• 
  Ескірген өндіріс технологиялары;
  
• 
  өнімнің бәсекелестік артықшылықтарының төмендігі.
  

Кәсіпорындардың ішкі салаларымен 2009 жылда 0,25 млрд. теңге сомасында тауарлық өнім өндірілді, яғни 2007 жылғы деңгейге 71,4 % құрайды және 2008 жылғы деңгейге - 43,1%. 2009 жыл қорытындысы бойынша өнім өндірудің физикалық көлем индексі 64,9 % құрады, яғни 2007 жыл көрсеткіштерінен 71,9 пайыздық тармаққа төмен, 2008 жылмен салыстырғанда көрсеткіштер 51,3 пайыздық тармаққа төмендеген. Ішкі салалардағы табиғи көрсеткіштердің төмендеуі кәсіпорын қызметінің 2009 жылғы маусымда тоқтап қалуымен байланысты, осы жылдың қазанында қайта жұмыс істей бастады.

5 сур.
Салардың сипатты мәселелері:

• 
  әлем нарығындағы коньюктуралық бағаға тәуелділік.
  

Салардың сипатты мәселелері:

• 
  әлем нарығындағы коньюктуралық бағаға тәуелділік.
  

«Первомайка механикалық зауыты» ЖШС – аспалы құралдар өндірісін - ішкі машина жасау саласы ұсынады.

Ішкі сала кәсіпорындарымен 2009 жылда 0,068 млрд. теңге сомасында тауарлық өнім өндірілді, яғни 2007 жылғы деңгейге 119,3 % құрайды және 2008 жылғы деңгейге - 68%. 2009 жыл қорытындысы бойынша өнім өндірудің физикалық көлем индексі 49,5 % құрады, яғни 2007 жыл көрсеткіштерінен 74,4 пайыздық тармаққа төмен, 2008 жылмен салыстырғанда көрсеткіштер 117,4 пайыздық тармаққа төмендеген. Ішкі саладағы табиғи көрсеткіштердің төмендеуі кәсіпорындарда шығарылған өнім номенкулатурасына кірген қосымша құралдар шығарудың тоқтауы, осыдан басқа 2009 жыл ағымында кәсіпорында шығарылатын құрылыс материалдары мен конструкцияларына сұраныстың төмендеуі.


2007-2009 жылдардағы машина жасау өндірісі өнімдері көлемінің өзгеру динамикасы

6 сур.
Ішкі салалардың негізгі проблемаларының арасында – шығарылатын өнімнің бәсекеге қабылеттігінің төмендігіне қатысты. 2007-2008 жылдары өндірістегі табиғм көрсеткіштер көлемі және машина жасаудағы тауарлық өнім көлемі елеулі қарқынмен өсті, ал 2009 жылы басқалардан гөрі ішкі салалар дағдарыс салдарынан көбірек жапа шекті. 2008-2009 жылдары дәл осы кәсіпорында АТФ Банкімен мәселелер түсіндіруді тудырған қаржылық қиыншылықтар басталды.

Қазіргі уақытта ең өзекті мәселе, экономиканың барлық салаларының динамикалық дамуы тікелей отандық тауар өндірушілер өнімдеріне сұранымды ынталандыруға тәуелді болғандықтан, қазақстандық құрамның үлесін ұлғайту.

2009 жыл қорытындысы бойынша барлық көтере сатып алулар көлемінің, қазақстандық тауар өндірушілерден ауданның мемлекеттік мекемелерімен тауарлар, жұмыс және қызметтерді көтере сатып алу 89,3% құрады, құндылық тұлғалауда – 436,8 млн теңге. Шағын бизнес субъектілерінің тауарлар, жұмыс және қызметтерді көтере сатып алу көлемі 53% құрады, құндылық тұлғалауда – 227,2 млн теңге. 2010 жылғы 10 ай қорытындысы бойынша жалпы тауарлдар, жұмыс және қызметтерді мемлекеттік көтере сатып алу көлемі 647,8 млн теңгені құрады, оның ішінде қазакстандық құрамы -632,3 млн теңге немесе 98%. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің тауарлар, жұмыс және қызметтерді көтере сатып алуы 241,6 млн теңге сомасында немесе 37%, оның ішінде қазақстандық құрамы – 227,8 млн теңге немесе 94%.

2009 жыл қорытындысы бойынша ауданның 14 ірі және орташа кәсіпорындарымен мониторинг өткізу жолымен жүргізуде барлық көтере сатып алу көлемінің олардың тауарлар, жұмыс және қызметтерді көтере сатып алудағы қазақстандық құрамның үлесі 93,7% құрады, құндылық тұлғалауда – 4,4 млрд. теңге. 2010 жылғы қаңтар-қазанда көтере сатып алудың жалпы көлемі 5,26 млрд. теңгені құрады, оның қазақстандық құрамы 4,85 млрд. теңге немесе 92,4%.

2010 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша 5 кәсіпорынның отандық өндірісті нақтылайтын СТ-КZ куәлігі бар, оның қатарында Восток-НСТ ЖШС – құрылыс материалдарын дайындау, Мырыш ыдыстар зауыты ЖШС – металл өңдеу, Ертіс сирек жерлі компаниясы – химиялық өнеркәсіп, Шемонаихалық УППКОС ЖШС – жеңіл кәсіпорын. Осы кәсіпорындармен өндірілетін өнімдердің 57 түріне 23 куәлік алынды.

Кәсіпорындардың қызметін жандандыру, қазақстандық құрамын өсіру бойынша бағдарламаларды іске асыру, өндірілетін өнім көлемін өсіру үшін 2011 жылдың 1 тоқсанында аудан кәсіпорындарының және олардың өнімдерін әлеуетті тұтынушылардың қатысуымен Таныстыру-форумын өткізу жоспарлануда. Бұл Форум кәсіпорындар арасындағы қарым-қатынасты ретке келтіру мүмкіндігін береді және Шығыс Қазақстан облысының ішкі өнімдерін өндірушілер мен тұтынушыларды байланыстыруға көмектеседі.

2009 жылы Шемонаиха ауданындағы инновациялық-белсенді кәсіпорындарының үлесі 6,7% құрады (сала көрсеткіштерінде – 5,9%). 2015 жылғыа дейінгі кезеңінде металдық ниобия шығаруға мамандандырылған «ИХМЗ» АҚ – индустриялық-инновациялық бағыттағы кәсіпорынды іске қосу жоспарланды.

4 кесте
Инновациялық сала көрсеткіштерінің динамикасы

№ р/н	Көрсеткіштер	2009ж.
1	2	3
1	Кәсіпорындардың инновациялық белсенділіктерінің деңгейі	6,7
2	Инновациялы-белсенді кәсіпорындар саны, бір	3
3	Инновациялық өнім көлемі, млн теңге	704,5

Өңдеу саласындағы еңбек өндіріснің деңгейі 2008 жыл қорытындысы бойынша бір жұмыс істейтін салаға 3,77 млн теңге деңгейінде құрылды, 2009 жыл қорытындысы бойынша бір жұмыс істейтін салаға – 4,55 млн. теңге немесе 120,7%. Атап өтетін жайт салада жұмыспен қамтылғандар саны алдыңғы кезеңмен салыстырғанда 2009 жыл қорытындысы бойынша 78,4% дейін төмендеді (2008ж – 686 адам, 2009 жылы – 538 адам), ал құндылық тұлғалаудағы өнім өндірісінің көлемі – 94,6% (2008 жылы – 2,59 млрд. теңге, 2009 жылы – 2,45 млрд. теңге). Сол себептен салада жұмыспен қамтылғандар санының төмендеу қарқыны өнім өндірісінің төмендеу қарқынынан алда, сондықтан еңбек өндірісінің өсуі негізінде қарқынды еңбек есебінен.

Соңғы үш жылда жылу энргиясының өндірісі 31,7% өсті, ауыз су 6,6 пайызға төмендеді.

5 кесте

Электр энергиясын, газ және су өндірісі және үлестіру саласындағы маңызды өнім түрлерін өндіру динамикасы

№ р/н	Өнім атауы	Өлшем. Бір	Жылдар			Сала көлеміндегі үлес%
			2007	2008	2009
1	2	3	4	5	6	7
1	Жылу энергиясы	мың Гкал	213,9	260,4	281,8	2,6
2	Табиғи су	млн. куб. м	5,1	5,16	4,76	2,0

2009 жылда сала кәсіпорындарымен өндірілген тауарлық өнім сомасы 0,33 млрд. теңге, 2007 жылғы деңгейге 89,97% және 2008 жылғы деңгейге 100,07%. 2009 жыл қорытындысы бойынша өндіріс өнімдерінің физикалық көлем индексі 101,857% құрады, 2007 жылғы көрсеткіштерден 1,5 пайыздық тармаққа көп, 2008 жылмен салыстырғанда көрсеткіштер 15,4 пайыздық тармаққа ұлғайған.

7 сур.
Осы сала үшін мынадай мәселелер сипат береді:

- негізгі қорлардың ( 70 – 80 % дейін) тозғандығы;

SWOT-саланың даму жағдайын талдау

Күшті жақтары

1. 
   Кен орындарының ірі қорлары, оның ішінде түсті металлдар орны
   
2. 
   Кәсіпорындарды ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеуде шикізатпен қамтамасыз ету
   
3. 
   экономикалық жағынан тиімді географиялық орналасу;
   
4. 
   жақын ірі азық-түлікті өткізу нарығы (Өскемен, Семей ққ.)
   
5. 
   түсті металдардың ірі орындарының болуы
   
6. 
   мүмкін құрылған өндіріспен жүктелетін әртараптандыруды және жоғары технологиялық өнімдердің басқа түрлерін шығаруды реттейтін жоғары технологиля өндірістердің болуы (сирек кездесетін металлдар мен сирек кездесетін жерлерді өндіретін - «Ертіс сирек жерлі компаниясы» ЖШС, «Ертіс химиялық-метеллургиялық зауыты» АҚ).
   
7. 
   Жеткілікті жоғары еңбек әлеуеті (аудан тұрғындарының жалпы санынан экономикалық белсенді тұрғындар - 59%)
   

1. 
   Ауданның ірі өнеркәсіп кәсіпорындарының (шетке шығаруға бағдарланған) әлем экономикасындағы жағдайға тәуелділігі.
   
2. 
   Ауданның шарушылық субъектілерінің инвестициялық күмәндануы
   
3. 
   Ауданның барлық өнеркәсіп кәсіпорындарының негізгі қорларының моральді және физикалық тозуы, оларды жаңарту үшін айналымда жеткілікті қаражаттың болмауы
   
4. 
   Қайта бөлудің төмен деңгейі
   
5. 
   Жаңа пайдалы қазбалар орнын іздестіру бойынша геологиялық барлау жұмыстарына жеткіліксіз мемлекеттік қаржылар салу
   
6. 
   шет елдердегі ұқсас кәсіпорындармен салыстырғанда өнім өндірісіндегі өте жоғары ресурстық және энергия жұмсағыштық
   
7. 
   Еңбек өндірісінің төмен деңгейі
   
8. 
   Ішкі нарықтың аз көлеміне қатысты
   
9. 
   Білікті кадрлардың жетіспеушілігі
   
10. 
    өндірісті жаңалау және қайта жабдықтау үшін кәсіпорындарда айналым қаржылары мен жинақ қорларының болмауы.
    

1. 
   Өндірісті әртараптандыру негізінде жоғарғы технологиялық өндірістердің дамуы
   
2. 
   Өндіріске жаңа технологиялар енгізу
   
3. 
   Кедендік одақ аясында экономикалық тиімді ынтымақтастық
   
4. 
   Өндіріске салада өңделетін
   

1. Ауданның тек бір ірі кәсіпорынға тәуелділігі

2. Шет елдерге шығаруға бағытталған өнім өндірісінің бағаның әлемдік конъюнктурасына тәуелділігі

3.Өндірілген өнімнің төмен бәсекелестік артықшылықтары

4. Шикізат ресурстарына баға конъюнктурасы