Балқаш аллбүғасы Табиғи түрде өсіп-өнуі мүлде азайып барады. Бұ л түрі «Қызыл кітапқа»
жүктеу/скачать 36.41 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Азаюына
- Iле ақбалығы
- Азайып кетуіне себеп болған жайлар
- Биологиялық ерекшелігі.
- Таралу аймағы
| Жансыбай С.
Жоғалып бара жатқан балықтар мен құстар/Сүйіндік Жанысбай // Орталық Қазақстан.-2001.-16 мамыр Балқаш аллбүғасы Табиғи түрде өсіп-өнуі мүлде азайып барады. Бұ_л түрі «Қызыл кітапқа» енгізілген. Таралу аймағы Балқаш-Іле бассейнінің көлдері, жазықтағы өзендері мен су қоймалары. Орталық жэне Солтүстік Қазақстанның, Өзбекстанның су тоғандарына кездейсоқ таратылған. Мүнда олар кэдімгі алабүғамен арала-сып кетті. Су өсімдіктері көп өсетін аймаққа жылдам көндігеді. Саны 1961 жылға дейін балық аулауда екінші жэне үшінші орындарды алып, ж ы л ы н а 2300 тоннадай ауланып отырған. Балқаш пен Алакөл көл-дерінің қүйылыстарында саны жағынан басым орын алған. 1965-1966 жыл-дары оның ауға түсу көлемі Балқаш көлінде ондаған тоннаға азайып кетті, кейін мүлде жоғалды. Су топтырылған алғашқы жылдары Қапшағай су қоймасында өте көп болатын. Кейін ихтиофауна қатарынан мүлде шығып қалды. Қазір Күрті жэне Сазталғар су қоймаларында, Кіші Алматы өзенінде аздап сақталған. Аягөз өзенінде жэне Бапқаш өзенінің төменгі саласында аздап кездеседі. Алакөл көлдеріндегі саны мүлде азайып барады. Азаюына көксерке, жайын жэне ақмарқа сияқты жыртқыш балықтарды акклиматизациялау, гидрологиялық режімнің бүлінуі себеп болды. Биологиялық ерекшелігі. Жылдам өсетін жыртқыш жэне баяу өсетін болып екі экологиялық түрге бөлінеді. Дене үзындығы 50 см, салмағы 1,5 кг дейін жетеді. Өмірінің үзақтығы — 18 жыл. Iле ақбалығы Эндемиялық таралым. Жоғалудың аз-ақ алдында түр. Таралу аймағы. Балқаш көлінің батыс бөлегі мен Іле өзені. Мүндай түрі Қаратал, Лепсі жэне басқа өзендерде де кезігіп қалады. Саны ешқашан көп болған емес. Барлық ауланымның үш пайызы көлемінде ғана. Соңғы рет 1977 жылы Қапшағай су қоймасынан үсталғаны туралы жазылған. Одан кейін дерек жоқ. Азайып кетуіне себеп болған жайлар Іле өзенінің ағысын реттеу, браконьерлік. Сол сияқты көксерке жэне жайын тағы басқа жыртқыш балықтарды Балқаш көліне бейімдеу. Биологиялық ерекшелігі. ¥зындығы 100 см дейін, салмағы 12 кг дейін барады. Үш-бес жылда жетіліп, уылдырық шаша бастайды. Су өсімдіктерімен, личинкалармен, су жэндіктерімен, үсақ балықтармен қоректенеді. Ірілері жыртқыш болады. Өмірінің үзақтығы — 17-19 жыл. Қара қүтан Сирек кездеседі. Таралу аймағы Еуразияның орманды, таулы алқаптарында, Оңтустік Африкада, Қазақстанда — Кент тауларында, ¥лытауда, Батыс жэне Солтүстік Тянь-Шаньда, Жоңғар Алатауында, Алтайда кездесіп қалады. Көбіне таудың жақпар тастарында, жазықтағы жэне тау алқабындағы ормандарда болады.
КСРО «Қызыл кітабына» 1984 жылы енгізілген. Жоғалудың аз-ақ алдында түр. Таралу аймағы Африканың Солтүстік-Батыс жэне Евразияның далалық аймақтары, Қазақстанның далалық жэне орманды-далалық аймақтары. Тың игеруге байланысты мекен еткен жерлерінен ығыстырылып қалды. Саны белгісіз. Бүрын өте көп болған. Утва өзені маңында (Каспийдің солтүстігі) он қүс, Орал жазығында 2-ден 12-ге дейін, кейінгі сегіз жылда Шоқпақ асуында екі жеке қүс кездескен. Торғай даласында кейінгі отыз жыл ішінде 5-10 есе азайып кетті. Биологиялық ерекшелігі. Дуадақ жыл қүсы. Жылы болған жылдары Қазақстанда қыстап қалады. Наурыз-сэуір айларында үшып келеді де қазан айының соңын ала қайтады. Мамыр айының басында 2-3 жүмыртқа салып, оны мекиені 21-28 тэулікте басып шығарады. Балапандары 35 күнде үша бастайды. Қоңыздар мен шегірткелерді теріп жейді. Қыста өсімдіктердің дэнімен қоректенеді. Қазір Қорғалжың жэне Наурызым қорықтарында 2-3 жүбы үя салған. Ац бас тырна Көбейіп келе жатқан түрі. Таралу аймағы Еуразияның оң-түстіктегі далалық алқабы мен қүмдауыт аймақтары, Солтүстік Африка. Кейінг жылдары таралымы мүлде азайып кетті Африкаға, Месопотамийге, Үндістанға барып қыстайды. Қазақстанда далалар мен қүмдауыт аймақтарды, оңтүстік-шығыстағы таулы аймақтарды мекен етеді Саны азайып барып, қазір қайта көбейіп келе жатыр. Қазақстандағы 50-60 жылдардағы тың көтеру мен жерді жаппай жырту кезінде күрт азайып кетті Одан бүрын дала сэні болатын. Қазір Қазақстанға жыл сайын 50-60 мыңы келеді.
Биологиялық ерекшелігі. Үш жылда жетіледі. Жазық алқапқа, су көздерінен 3-5 км жерге мекендейді. ¥ясы шөптің арасындағы топырақта болады. Көбіне екі, кейде бір жріыртқа салады. Оны кезектесіп 28-30 тэулік бойы басады. Шыққан балапанды екеуі кезек тамақтандырады. Оны екі айдай мэпелеп, одан соң оларды «саяқтар» тобына қосады. Олардың саны бұл кезде бірнеше жүзге жетеді. Қазір Қорғалжың жэне Наурызым қорықтарында бірнеше жұбы қорғалуда. жүктеу/скачать 36.41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|