Дәрістің мазмұны: 1. Модернизация процесі, оның мәні және алғышарттары; Ұлы Петр дәуірі

Әдебиеттер:

2. Уткин А.И. «Россия и Запад: История цивилизаций». М., 2000 г.

3. Семенникова Л.И. «Россия в мировом сообществе цивилизаций». Брянск, 2000 г.

4. История. Отв. ред. Самыгин П.С. Ростов-на-Дону, 2002 г.

5. Анисимов Е.В.,Каменский А.Б. Россия в ХУІІІ-первой половине ХІХ века. М.,1994.

6. Буганов В.И. Петр Великий и его время. М.,1989.

7. Павленко Н.И. Петр Великий. М.,1990.

8. Н. И. Павленко, В. Б. Кобрин. В. А. Федоров. «История России с древнейших времен до 1861 года». М., 1989 ж.

9. М. Мунчаев, В. М. Устинов. «История России». М., 2003 ж.

10. История Российского государства. Ред. басқарған Ш. М. Мунчаев. М.,2000 ж.

• 
  Ұлы Петр және модернизацияның алғышарттары. Петр реформаларының қажеттілігі және алғышарттары. Петр реформалары: мазмұны, сипаты және салдарлары. Ұлы Петрдің саяси портреті. Ұлы Петрдің тұлға болып қалыптасуы;
  
• 
  Елдің экономикалық дамуы. Ауыл шаруашылығының және қолөнердің дамуы. Манфактура құрылысы. Орал металлургиясы. Демидовтер. Жұмысшы күшінің проблемасы. Сыртқы саудадағы Петербургтің алатын орны. Қаржы жүйесі. Мемлекеттік бюджет. Меркантилизм және протекционизм;
  
• 
  Әкімшілік реформалар. Облыстық және қалалық реформалар. Сенат реформалары. Шіркеу реформалары. Коллегия. Тұрақты әскер мен флоттың қалыптасуы;
  

- Сыртқы саясаттағы басты бағыттар. Азов жорықтары. Ұлы елшілік. 1700 ж. Константинополь келісімі;

- Солтүстік соғыс, басты мақсаты. Солтүсік кеңестің п.б. І Петрдің Прут жорығы. Аланд конгресі. Ништад бейбітшілік келісімі. І Петрдің сыртқы саясатының басты қорытындылары. І Петрдің – император, ал Ресейдің – империя болып жариялануы;

І Петрдің сыртқы саясатындағы Шығыс бағыты: Орта Азия, Сібір, Кавказ. Каспий жорықтары.

Комментарии

Реформы правления Петра I во многом обусловливалась военными задачами, проводились без какого – либо плана, но широким фронтом.

В политической сфере происходило становление абсолютной монархии. Вся законодательная, судебная, военная, финансовая власть концентрировалась в руках царя, который в 1721 г. принял титул Императора, Отца Отечества, Петра Великого. Вместо Боярской думы в

1711 г. был учрежден Сенат, законосовещательный и распорядительный орган, члены которого назначались царем и действовали его именем. Вместо приказов в 1717 – 1718 гг. появились 12 коллегий, состав которых определялся царем, а полномочия и направления работы – регламентами. За сенатом с 1722 г. наблюдал генерал – прокурор, «око государево». Вместо патриаршества для руководства делами церкви был создан Синод, во главе которого стоял назначаемый царем обер – прокурор. Сеть фискалов доносила о нарушении «казенного интереса» учреждениями и частными лицами. Для удобства управления страну разделили на восемь губерний во главе с губернаторами, которых назначал царь. Элементы выборности местных должностных лиц, характерные для Московского государства, были сведены к нулю.

Петр создал регулярные армию и флот, которые формировались на основе рекрутской повинности для податных сословий и обязательной службы для дворян. Появилась полиция, но продолжала действовать система «Слова и дела государева». Политическим сыском занимались Преображенский приказ (с 1695 г.), а с 1718 г. – Тайная канцелярия.

В сфере социально – экономических отношений резко возросла роль государства, которое активно вмешивалось в промышленность, торговлю, социальные отношения. Возникло собственное кораблестроение, производство вооружения, одежды, обуви для армии. По существу возник военно-промышленный комплекс. На мануфактурах использовался труд крепостных крестьян, которых «приписывали» целыми деревнями к промышленным предприятиям. Интересы отечественного купечества государство защищало высоким таможенными пошлинами на импортные (ввозимые), товары, проводило политику протекционизма и меркантилизма (накопления в стране золота и серебра за счет активного торгового баланса).

На основании проеденной переписи была введена подушная подать. Налог в денежной форме стал собираться не с крестьянского двора, а с мужской души крестьянина или посадского человека. При этом облагались все лица мужского пола от новорожденного до глубокого старика. Переписи населения (ревизии) проводились один раз в десять лет и были основой для налогообложения. 8-дәріс
Ұлы Петр дәуірі.

Феодализм дәуірі мен капиталистік қатынастардың үстемдік ету дәуірінің арасында ХVІ-ХVІІІ ғ.ғ. қамтитын өтпелі дәуір жатыр. Осы 3 ғасырға созылатын кезеңді тарихта «Жаңа дәуір» деп атайды.

Бүгінгі таңдағы тарихи ғылымда орта ғасырлар мен жаңа дәуірдің арасын бөліп тұратын ХVІІ ғ. ағылшын буржуазиялық революция деп есептейді. ХVІІ ғ. ағылшын буржуазиялық революциясы капитализм дамуы үшін кең мүмкіндіктер жасады. Батыс әлемі капитализм сатысына өтіп, мемлекеттер мен халықтардың өркениетіне орасан зор әсер етті.

Жаңа дәуір қарсаңындағы Ресей мемлекеті қандай еді? Ресей өзінің қоғамдық - саяси құрылысы әлеуметтік – экономикалық және мәдени даму тұрғысынан алдыңғы қатарлы Европа елдерінен артта қалған болатын. Оның бірқатар себептері бар. Әсіресе табиғи – географиялық, әлеуметтік және тарихи жағдайларын атап өтуге болады. Европа Россияны варворлық мемлекет деп есептеді. Көптеген мемлекеттер мысалы, Швеция Россияны Европаның болашақ колониясы деп есептеді.

ХVІІ ғ. аяғында Россияда крепостниктік типтегі 20 монфактура жұмыс жасады. Шетелден темір, мыс, күміс, қару-жарақ және жүн, мата әкелінді. Росссияның әскери күші білім саласы , медицина өте төмен дәрежеде болды.

Россияның осыншама жағдайының бір басты себебі оның теңіз жағалауларына шыға алмауында болатын, ал уақыт, дәуір Батыс пен байланысты үнемі дамытып, кеңейтуді қажет етті.

1676-1682 жж. патшалық құрған Феодр Алексеевичтің тұсында және оның қарындасы София 1682-1689 жж. бірқатар реформалық өзгерістер болды. Мысалы: Славян – Грек –Латын академиясы ашылды, жаңа Европалық дәстүрлер енгізілді. Бірақ тұтастай ескі ұлттық дәстүрлерді қирату мүмкін болмады. Дегенмен де уақыт реформа қажеттіліктерін күн тәртібіне қойды және осы міндеттерді жүзеге асыратын тарихи тұлға қажеттілігі туды. Ондай тұлға Петр І (1672-1725) болатын.
Петр І –нің сыртқы саясаты. Ресей империясының қалыптасуы.

Петр І Россияны қуатты державаға, империяға айналдырды. Ең алдымен халықаралық аренаға шығу қажет болды, ол үшін Қара және Балтық теңіз жағалауларына шығу міндеттері тұрды.

1695-1696 жж. Ресейдің оңтүстік бағытында белсенді саясат жүргізіліп, түріктер қолындағы Азоп бекінісіне екі рет шабуыл жасап ала алмады. Бұл әскери теңіз флотын құру қажеттілігін дәлелдеді. 1696 ж. Азоп бекінісі алынды. Осы жеңіс болашақ жоспарлардың арнасын кеңейтті. Қуатты флот құрып, солтүстік Қара теңіз жағалаулары үшін Түркия мен шешуші күресті бастау жоспарланды. Алайда Осман империясын құлату үшін, Европалық мемелекеттер ішінен одақтас іздеу қажет болды.

1699 ж. Петр Швециямен соғысқа әзірленіп, Даниямен және Саксониямен Солтүстік одақ дегенді құрды. Бұл Солтүстік соғысқа алып келді. Солтүстік соғысты 2 кезеңге бөлуге болады.

1. 1700-1709 жж. Палтава шайқасына дейінгі кезең.

2. 1709-1721 жж. Нйштад келісіміне дейінгі кезең.

Алғашқы кезде соғыс қимылдары Ресей үшін өте қиын болды. Мысалы: 1700 ж. Карл ХІІ 60 мыңдық орыс армиясын талқандады. Әрине Петр бұдан үлкен қорытындылар шығарды. 1702-1703 жж. орыс армиясы бірқатар жетістіктерге ие болды, бұл барып Палтава шайқасына ұласты. 30 мыңдық Швед армиясы түгел талқандалды. 1721 ж. 30-августте Нйштад қалашығында келісім шартқа қол қойылды. Бұл келісім бойынша

1) Россия Рига қаласымен Лифляндияны, Ревель және Нарва қалаларымен Эстляндияны алып, Выборг қалашығы мен Кориляндыны алды. Сөйтіп, Россия Солтүстік соғыс нәтижесінде Балтық жағалауларына шықты. 1721 ж. Петрға салтанатты түрде Жалпыресейлік Император титулы берілді. Петрды «Ұлы», «Отан әкесі» деп атай бастады.

1. 
   Ескі типтегі әскери бөлімдер таратылып, олар Стрелец бөлімдері және дворяндардың әскери жасағы болатын.
   
2. 
   Дворяндар тұрақты әскери бөлімдер де әскери қызмет атқарды. Дворяндар қатардағы әскери шеннен бастады.
   
3. 
   Тұрақты әскери бөлімдер құрылды.
   
4. 
   Бірыңғай әскери қызмет міндеткерлігі орнатылды.
   
5. 
   1716 жылы әскери устав қабылданды.
   

6. 
   Армия қажетін шешетін орталық мекемелер – коллегиялар құрылды: Әскери іс, Адмиралтикалық іс, Азық-түлік приказы, Сыртқы істер.
   

Саяси құрылыс

Экономика

құрылымы

Рухани