Бейсенбекова Гүлмира Бекінқызы Молдабаева Роза Аппакбайқызы Нұрғалиева Сәуле Мұқанқызы

5 
 
 
Кіріспе. 
Тақырып 1. Жас ерекшелігі психологиясы пәні, міндеттері және әдістері. 

Жас психологиясы - адам психикасының дамуын және оны жас тұрғысынан әртүрлі 
кезеңдердегі ерекшеліктерін зерттейтін психология саласы.
Оның зерттейтін пәні – адам психикасының жас ерекшелігі динамикасы, даму 
үстіндегі адамның психикалық процестері мен психологиялық қасиеттерінің онтогенезі. 
Жас ерекшелігі психологиясы психикалық процестердің жас ерекшеліктерін, 
білімдіигерудің жасқа лайық мүмкіндіктердің жеке адамның дамуының жетекші
факторларт.б зерттейді. 
Жас ерекшелігі психологиясының негізгі ұғымдары. Жас- адам дамуының кезеңі 
организм мен тұлға қалыптасуының тән сипаты заңдылықтарының жиынтығымен 
сипатталады. 
 
Жаңарыстар ( жетістіктері )- нақты кезеңдегі мүмкіндіктерінің алғашқы және осы 
жастағылардың басқалардың ерекшелінуіндегі жеке бастың және психологиялық
процестердің сапалық өзгерісі. 
Әлеуметтік даму жағдайлары - әр кезеңдегі психикалық дамуға әсер ететін сыртқы 
жағдайлар. 
Дағдарыс - бір кезеңнен екінші кезеңге секірмелі түрде өтуі. 
Жетекші іс- әрекет- белгілі бір кезеңдегі адамның психикалық дамуының сипатын
анықтайтын іс-әрекет. 
Жас ерекшелігі психологиясының міндеттері: 
- 
балалардың дербес ерекшеліктерін қарастыру. 
- 
психикалық дамуды жас кезеңдерге бөлу. 
- 
психологиялық диагностикалық әдістерін жаңарту. 
Жас ерекшелігі психологиясының даму тарихы.  ХІХ ғасырдың ортасын дейін бала 
психологиясы жалпы психолгиядан бөлінбей келді. Кейін ХІХ ғасырдаң екінші 
жартысында психология ғылымына генетикалық ойлардың келуі мен дами бастады. 
Даму үстіндегі психологиялық- педагогикалық ой- пікірге көрнекті орыс педагогы К.Д 
Ушинскийдің енбектері алдымен оның «Адам - тәрбие тақырыбы» деген жұмысы 
едәуір үлес қосты. Жас ерекшелігі психологиясының дамуына Ч.Дарвиннің
эволюциялық идеяларының айтарлықтай ықпалы тиді. Олар психикалық дамудың
қайнар көздері проблемасына зейін аудартты. И.М Сеченовтың нерв қызметінің
жұмысы рефлекторлық тұрғыдан дәлелдеуінің маңызы үлкен Мұнымен қатар, жас 
психологиясы туралы мағұлматтар жинала бастады. Біріншіден балаға туғандардың
күнделік жазуы, екіншіден бала психикасын зерттеуде эксперимент тәсілдерін қолдана
бастады.
Аса көрнекті чехтың ұлы Я.А Каменский баланың сезім ерекшеліктеріне
байланысты оқыту системасын құру керектігін айтты. Мектепке дейінгі тәрбиенің 
жүйесін жасады. «Ұлы дидактика.» Ж.Ж. Руссо мектеп жасына дейінгі психологиялық 
ерекшеліктерің толық ашып берді. Ол баланың ақыл ойының, ықылас – тілегінің өзіндік 
ерекшелігінің болатының, оларға барлық уақытта бала деп қарауға болмайтындығын, 
кейде үлкендермен түрліше араласу баланың табиғи дамуына кері әсер етеді. 1746 –1824 
ж.ж. Г. Песталоци баланың жеке басының қалыптасуына жанұяның әсіресе ананың ролі 
зор деп бағалады. Ол танымның басталар сәті сезімді қабылдау деп есептеді, әр бір 
баланың бойында бақылау мәдениетін қалыптастыруды талап етті.
18 ғ Россияда алдынғы қатарлы ағартушылар өз пікірлерін қосты, сонын бірге 
В.Н. Татищев өзіндік ақылының даму көзі, жас адамға өзгенің іс тәжірбиесін 
меңгерудің нәтижесінде пайда болады деп көрсетті. Ең алғашрет балалық шақтың 
психикалық дамуының жас кезеңінің түп нұсқасын берген болатын сонымен бірге 
адамгершілік санасын қалыптастыруды ұсынды. 
1744-
1818 ж.ж. Новиков ақыл ой, адамгершілік және эмоциялық дамуды жан 

6 
жақты ашып көрсетті.
Бала пихикасын зерттеу шет елдерде кейінен дамыған болатын біздін елде октябрь 
революциясынан кейін зерттеулер жүргізілді. Мұндай зерттеулерге әсер еткен И.П. 
Павловтың 
шәкірттерінің 
жұмысы 
(Н.И.Кросногорский). 
В.М.Бехтеревтің 
басшылығымен онын шәкірттері (Н.М. Щелованов) зерттеулер жүргізді. Бұнда 
балалардың шартты рефлекстері туралы жүргізілді. Сонымен бірге үлес қосқандар 
П.Н.Блонский (1884-1941), Л.С.Выготский (1896-1934), Д.Б.Эльконин т.б.
С.А.Рубинштейн 1940ж. «сана және оның дамуы»-, атты еңбегінін мәні зор. Совет 
(Кеңес) психологтары мектеп жасына дейінгі баланың негізгі әрекеті «ойынды» мұқият 
зерттеді. Диалетикалық тұрғыдан түсіну кеңес психологтарына баланың психикасының 
даму процесін ашуға мүмкіндік берді. Баланың жеке басын зерттеуге үлес қосқандар 
А.Ф. Лазурский, А.П.Нечаев т.б. Жас ерекшелік психологиясының дамуына 
психоневрологтардың бүкіл россиялық І –ші съезі әсер етті (1903ж). Онда психологияны 
Маркстік негізде қайта қарау мәселесі қайта қаралды. 1927 ж. декабрьде болған съезде 
идеалистік теориялар сыналды. Ең алғашқы рет жас ерекшелік психологиясының 
марксизм-ленинизм тұрғысынан келуге тырысқан П.Н.Блонский 1884-1941ж.ж. 50 
жылдары П.Я.Гальпериннің еңбектерінде қалыптасты.
70 жылдары жан-жақты зерттеліп практикада қолдану мүмкіндігін алды. Кеңестік 
жас ерекшелік психологиялық концепциясының бірі ақыл ой әрекеттерінің кезен мен 
қалыптасу теориясы болды.

жүктеу/скачать 0.6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: