Белсенді операциялардың тиімділігін арттыру «Қазақстан Халық Банкі»

Әрине банкирлер ең алдымен активтерге табысының, жоғарлауын алдыңғы кезекте қалды, тұрақта жаксы табысқа ие банк, төлемдерді уақытылы жүзеге асыруына акционелерлерге дивиденттер төлеуде, жоғары сапалы персонал ұстауына, жаңа клиенттер мен ресурстарды тартуда пайыздық ставкалармен ойнауына мүмкіндігі бар. Жоғары табыспен қамтамасыз етілуі үшін банкке ресурстарды тиімді басқау мен қаражаттарды тиімді салуды жүргізу қажет. Банктің активтерінің сапасы банктің барлық операцияларының аспектілеріне әсер етеді. Егер де несие алушылар зайымдар бойынша пайыздарды төлемесе, онда банктің таза табысы төмендейді. Өз кезегінде төмен табыстар (таза табыс) өтімділіктің жетіспеу себебіне айналуы мүмкін. Қолма-қол ақшаның жеткіліксіз кезінде банк әкімшілік шығыстар мен займдар бойынша пайыздарды өтеу бойынша банк міндеттемелерін азайтуы тиіс. Тұрақсыз (төлем) таза пайда банктің капиталын әсер етеді. Егер де несие алушылар қарызының негізгі бөлігіне өтемейді деп жоспарланса, активтер құндылықтарын жоғарлатады және капиталы азаяды. Өтелмеген зайымдардың көптеп болуы банктердің кең тараған төлем қабілетсіздігіне әкеледі.

Көлденеңнен талдауда жалпы көлемдегі банк активтерінің баптарының негізгі үлес салмағын анықтауға құрылған құрылған, ал тігінен қаражаттар көлемінің нақты өзгерісін сипаттап қана қоймай уақытша аспекті құрылымын да ескереді.

«Қазақстан Халық Банкі» АҚ активті баланс құрылымына талдау жүргіземіз, бұл үшін келесі кестені құрамыз (2 кесте).

1 кестеден көріп отырғандай 2014 жылы банктің барлық активтерінің көлемі 2013 жылмен салыстырғанда 12,1%-ға өсіп, 2 809,8 млрд.теңгені құрады. Мұндай жоғарлау несиелік портфельдің жоғарлауымен түсіндіріледі. Несиелік портфельдің 2012 жылы 1 319,2 млрд.теңгеден 2014 жылы 1 648,0 млрд теңгеге өсуі бөлшек сауда сомасын несиелендіру теңгеге дейін жоғарлатты, бұл 2013 жылмен салыстырғанда 12 есе, ал 2013 жылы 1,3 млрд.теңге құрады, 2012 жылмен салыстырғанда 5%-ға жоғыры.салдарынан (48,8%-ға).

Одан бөлек, 2014 жылы табыс және шағын бойынша әділ бағамен есептелінген қаржылық активтер 15,7 млрд.

Талданып отырған кезеңде ең жоғары үлес салмақты клиенттерге зайымдар баптары алады. Егер де активтер құрылымында бұл бап 2014 жылы 58,7% алатын болса, 2013 жылы 59,1%, ал 2012 жылы 54,8%. Яғни, талданып отырған жылдары жоғарлау 11,2% болған және нақты 165,8 млрд.теңгеге өскен, ал 2013 жылы 1 482,2 млрд.теңге құрады, 2012 жылмен салыстырғанда жоғарлау 12,4% болған және нақты 163,8 млрд.теңгеге өскен.
1-кесте

2012-2014 жылдардағы «Қазақстан Халық Банкі» АҚ активтерінің құрылымын талдау

млн.тенге

1 суретте 2012-2014 жылдардағы «Қазақстан Халық Банкі» АҚ ктивтерінің динамикасы бейне тұрінде көрсетілген.

1 сурет. 2012-2014 жылдардағы «Қазақстан Халық Банкі» АҚ активтерінің динамикасы¹

2014 жылы міндеттемелер мен капиталдың құрылымында ең жоғары үлес салмақты 83,1% (немесе 2334,6 млрд.теңге) міндеттемелер алып отыр және өткен жылмен салыстырғанда 10,4%-ға (немесе 220,3 млрд. теңгеге) ұлғайған.

«Қазақстан Халық Банкі» АҚ 2012-2014 жылдардағы пассивтер құрылымын талдау

млн.тенге

Пассив баптары	31.12.2012 ж.		31.12.2013 ж.		31.12.2014 ж.		ауытқу, %
	сомасы	үлесі, %	сомасы	үлесі, %	сомасы	үлесі, %	2013ж./ 2012ж.	2014ж./ 2013ж.
Клиенттердің қаражаттары	1 699 182	70,6	1 766 648	70,5	1 848 213	65,8	4,0	4,6
Несие ұйымдарының қаражаттары	15 202	0,6	107 395	4,3	107 192	3,8	в 7 р.ув.	-0,2
Табыстар мен шығыстар бойынша дұрыс құнымен бағаланатын қаржылық міндеттемелер	439	0,02	69	0,003	3 131	0,1	в 6 р.ум.	в 45 р.ув.
Шығарылған қарыздық бағалы қағаздар	301 919	12,5	189 515	7,6	311 009	11,1	-37,2	64,1
Резервтер	4 385	0,2	4 163	0,2	407	0,01	-5,1	в 10 р.ум.
Уақытша кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер	7 907	0,3	4 520	0,2	10 673	0,4	-42,8	в 2,4 р.ув.
Сақтандыру міндеттемелері	25 201	1,0	29 715	1,2	38 807	1,4	17,9	30,6
Өзге міндеттемелер	14 124	0,6	12 210	0,5	15 129	0,5	-13,6	23,9
Барлық міндеттемелер	2 068 359	85,9	2 114 235	84,4	2 334 561	83,1	2,2	10,4
Капитал	339 639	14,1	392 179	15,6	475 221	16,9	15,5	21,2
Барлық міндеттемелер және капитал	2 407 998	100	2 506 414	100	2 809 782	100	4,1	12,1
Ескерту: [21,22,23] мәлімет негізінде автор құрастырған

2 суретте «Қазақстан Халық Банкі» АҚ 2012- 2014 жылдардағы пассивтерінің динамикасы бейне түрінде көрсетілген.

2 Сурет. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ 2012- 2014 жылдардағы пассивтерінің динамикасы²

3 кестеден көріп тұрғанымыздай, 2014 жылдағы пайыздық табыс 210,6 млрд.теңгені құрап 2013 жылға қарағанда 15,4 % (немесе 27,9 млрд.теңгеге) өскен. Ал 2013 жылы пайыздық табыс 182,6 млрд.теңгені құрады және 2012 жылмен салыстырғанда 13,4%-ға (немесе 21,6 млрд.теңгеге) төмендеген.

Пайыздық активтерді қамтамасыз етуіне құрылған резервтердің «Таза» пайыздық табысы 2014 жылы тұрақты өсіп 133,1 млрд. теңгені құрап 2013 жылға қарағанда 24,9%-ға (немесе 26,5 млрд. теңгеге), ал 2013 жылы 106,6 млрд теңгені құрап 2012 жылмен салыстырғанда 17,1% -ға жоғарылаған.

Таза пайыздық табыс 2014 жылы 125,7 млрд.теңгені, 2013 жылы 80,6 млрд, теңгені, 2012 жылы 75,7 млрд.теңгені құрған және соңғы екі жылда 56,0%-ға ал 2013 жылы 2012 жылдың ұқсас көрсеткіштермен салыстырғанда 6,5%-ға жоғарылаған.

Таза пайда 2014 жылы 114,4 млрд.теңгені құраған және 2013 жылға қарағанда жоғарылыған, ал 2013 жылы таза пайда 72,4 млрд.теңгені құрап 2012 жылмен салыстырғанда 3,5%-ға өскен.

«Қазақстан Халық Банкі» АҚ 2012 – 2014 жылдардағы табыстылыған талдау

млн.теңге

Көрсеткіштер	31.12.2012 ж.	31.12.2013 ж.	31.12.2014 ж.	Ауытқұ, %
				2013 ж./ 2012 ж.	2014 ж./ 2013 ж.
Пайыздық табыс	160 994	182 563	210 503	13,4	15,4
Пайыздық шығыс	(69 934)	(75 932)	(77 458)	8,6	2,0
Резерв құрылғанға дейін пайыздық активтердің құнсыздануының «Таза» пайыздық табысы	91 060	106 631	133 135	17,1	24,9
Құнсыздануға байланысты резервтер құру	(15 362)	(26 021)	(7 387)	69,4	-71,6
«Таза» пайыздық табыс	75 698	80 610	125 748	6,5	56,0
Қызметтер мен комисиялар бойынша таза табыс	45 091	44 267	50 079	-1,8	13,1
Өзге де пайыздық емес табыстар	31 546	32 597	40 742	3,3	25,0
Пайыздық емес шығыстар	(67 606)	(68 543)	(74 671)	1,4	8,9
Таза пайда	69 961	72 409	114 377	3,5	58,0
Ескерту: [21,22,23] мәлімет негізінде автор құрастырған

2012-2014 жылдардағы «Қазақстан Халық Банкі» АҚ таза табыстың құрылымын толығырақ зерттеп оны келесі 3 суреттен көре аламыз.

4 сурет. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ 2012-2014 ж.ж. таза табысының құрылымы³

2012-2014 жылдардағы «Қазақстан Халық Банкі» АҚ салалық несиелік портфелінің құрылымы

млн.теңге

Салалар	31.12.2012		31.12.2013		31.12.2014		ауытқу, %
	сомасы	үлесі, %	сомасы	үлесі, %	сомасы	үлесі, %	2013ж./ 2012ж.	2014ж./ 2013ж.
Бөлшек несиелендіру	329 950	21,0	398 533	22,0	490 643	25,0	20,8	23,1
Көтерме сауда	287 126	18,0	341 489	19,0	386 201	20,0	18,9	13,1
Қызмет көрсету	157 560	9,0	233 492	13,0	229 741	12,0	48,2	-1,6
Құрылыс	168 244	10,0	163 615	9,0	154 817	8,0	-2,7	-5,4
Жылжымайтын мүлік	120 038	7,0	137 200	8,0	148 830	8,0	14,3	8,5
Бөлшек сауда	104 408	6,0	117 816	7,0	112 497	7,0	12,8	-4,5
Ауыл шаруашылығы	116 467	7,0	84 934	5,0	108 995	6,0	-27,1	28,3
Көлік құралдар	39 885	3,0	40 145	2,0	68 799	4,0	0,7	71,4
Тау-кен өндірісі	36 143	2,0	38 050	2,0	39 782	2,0	5,3	4,6
Мейманхана бизнес	32 668	2,0	31 549	2,0	29 969	2,0	-3,4	-5,0
Азық-түлік өңдеу өнеркәсіп	37 414	2,0	33 929	2,0	28 327	1,0	-9,3	-16,5
Байланыс	1 642	0	339	0	27 959	1,0	в 4,8 р. ум.	в 82,5 р. ув.
Металлургия	36 851	0,2	39 276	2,0	22 026	1,0	6,6	-43,9
Қаржы сектор	66 250	4,0	94 702	5,0	16 997	1,0	42,9	в 5,6 р. ум.
Энергетика	7 906	1,0	3 403	0	9 264	0	-57,0	в 5,6 р. ув.
Мұнай газ саласы	10 836	1,0	6 005	0	9 059	0	-44,6	50,8
Химиялық өнеркәсіп	41 127	0	10 604	1,0	8 793	0	в 3,9 р. ум.	-17,1
Машина жасау	9 416	1,0	7 878	0	5 250	0	-16,8	-33,4
Жеңіл өнеркәсіп	4 553	0	4 503	0	4 171	0	-1,1	-7,4
Өзгелер	13 650	1,0	18 094	1,0	31 911	2,0	32,6	76,4
Барлығы	1 622 134	100	1 805 556	100	1 934 031	100	11,3	7,1
Ескерту: [21,22,23] мәлімет негізінде автор құрастырған

Банктің экономика саласын несиелендіру көлемінің динамикасы 4

суретте көрсетілген.

3 сурет. 2012-2014 жылдардағы «Қазақстан Халық Банкі» АҚ банкінің экономика саласын несиелендіру көлемінің динамикасы⁴

Талдау қортындысын жүргізу үшін 2012-2014 жылдардағы «Қазақстан Халық Банкі» АҚ негізгі қаржылық көрсеткіштері 10 кестеден көріп отырғанымыздай, 2012 жылдағы банктің активтері 2013 жылы 98,4 млрд. теңгеге өсіп 2 506,4 млрд. теңгені құрады, ал 2014 жылы 12,1%-ға өсіп 2 809,8 млрд.теңге құраған.

2012-2014 жылдардағы «Қазақстан Халық Банкі» АҚ негізгі қаржылық көрсеткіштері

млн.теңге

Көрсеткіштері	2012 жыл	2013 жыл	2014 жыл	ауытқу, %
				2013ж./ 2012ж., %	2014ж./ 2013ж., %
Активтер	2 408,.0	2 506,4	2 809,8	4,1	12,1
Құнсыздану резервтерін алып тастағаннан кейінгі ссудалық портфель	1 319,2	1 482,2	1 648,0	12,4	11,2
Депозиттер	1 699,2	1 766,6	1 848,2	4,0	4,6
Бөлшек несиелендіру	329,9	398,5	490,6	20,8	23,1
Жеке капитал	339,6	392,2	475,2	15,5	21,2
Құнсыздану резервтерін аударғанға дейінгі таза пайыздық табыс	91,1	106,6	133,1	17,1	24,9
Қызметтер мен комисиялар бойынша таза табыс	45,1	44,3	50,1	-1,8	13,1
Таза пайда	70,0	72,4	114,4	3,4	58,0
Клиенттер займдарының клиенттер қаражаттарына қатынасы	0,8	0,8	0,9	-	-
Е С К Е Р Т У: [21,22,23] мәлімет негізінде автор құрастырған

2012-2014 жылдардағы «Қазақстан Халық Банкі» АҚ негізгі қаржылық көрсеткіштерінің динамикасы 5 суретте көрсетілген.

Активтер мен пассивтердің банктік портфелі – белгілі мөлшердегі тәуекелділік пен жоғары табыстылыққа жетудің біртұтастығы. Активтер мен пассивтерді бірдей басқару банкке депозиттерді қорғау құралы мен займдардың іскерлік актвтерінің үздіксіздік цикліне әсер етеді. Актвтер мен пассивтерді басқарудың мақсаты стратегияға сай баланс құрылымын тактика мен іс – шараларға орай құру.

«Қазақстан Халық Банкі» АҚ активтерін басқару – бұл жеке және тартылған қаражаттарды орналастыру тәртібі мен жолдары, яғни ол қолма – қол ақша инвестиция, ссуда және т.б.актиктер деп бөлу. Қаражаттарды орналастыруда ссудалық операциялар мен бағалы қағаздардың инвестицияларына ерекше мән беріледі.

Қаражаттарды орналастыруды шешудің проблемалары жоғары табыстылық әкелетін тәуекелділік деңгейі төмен активтерді «сатып алу» болып табылады.

1. 
   Халық банкінің 2012-2014 жж. аралығындағы жылдық есептері