Берікқали Мәдіғали, №21 жалпы орта мектеп оқушысы
жүктеу/скачать 0.53 Mb.
|
| Берікқали Мәдіғали,
ОҚО, Түркістан қаласы Тақырыбы: «Аю тұқымдастары» Жетекшісі: Тастанбекова Гүлжазира Аннототация Млекопитающие в мире животных- исследование медведей. Главная мое цель –призвать к их защите. Узнал об их лечебных свойствах и разммножений. Призываю своих сверстников к защите и заботе животных. Annotation Mammals in the animalworld a study of the bears.My main purpose to protect
Айқындама Жануарлар әлеміндегі сүтқоректілер- аю тұқымдастарын танып білу,
Мазмұны
Кіріспе Негізгі бөлім 1. Аю туралы жалпы мағлұмат 2. Аю етінің емдік қасиеттері 3.«Ақылды аю» аңыз әңгіме Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер Кіріспе
Аюлар- жыртқыштар отрядына жататын аң. Олардың денесі шомбал, басы үлкен, құлағы кішкентай, құйрығы қысқа. Жүні бір түсті, қоңыр, қара не ақ, аяғы бес саусақты,тырнақты болады . Иіс сезу мүшесі жақсы жетілген. Қазір олардың ақ аю, ақтөсті аю, қоңыр аю, кқзілдірікті аю, малай аюы, үлкен панда деген түрлері кездеседі. Аюлар үш жасында жыныстық жағынан жетіледі. Ұйығуынан 7 ай өткен соң , 2-4 қонжық табады. Қаңтар, ақпан айларында жаңа туған қонжығының салмағы 300-600г болады. Енесінің сүтімен 4,5-5,5 айға жуық қоректенеді, бір-екі жыл енесімен бірге жүреді. Аюлар 30-40 жылдай тіршілік етеді. Буаз аю жеке жүреді, қыста үңгірінде жалғыз жатады. Күзге таман бойына 50кг-дай май жинап ,қатты семіреді де, қысқа қарай ұйқыға кетеді. Егер қажетті май қорын жинамаса, ұйқыға жатпайды. Аю –бағалы аң. Ол майы және шипалық қасиеті бар өті үшін ауланады. Семіз аюдан 120кг-дай ет, 50кг-дай витамині мол май алуға болады. Аю жабайы тұяқты аңдарға, үй малдарына, сондай-ақ адамға да шабуыл жасайды. Бал омартасына түсуді жақсы көреді. Аюдың аталығы –”матай”, аналығы-”кірекей”, ұрпағы- “қонжық”, бір жасар ұрпағы “апалақ” деп аталады. 
Аюдың емдік қасиеттері .Аюдың .кейбір өнімдері халықтық медицинасында қолданады. Аюдың етін кептіріп алып, суға езіп ішкізсе, адамның көптеген ауруларына дауа деп есептеледі. Мұндай ем түрі ыстықты түсіреді, жараны жазады, көкжөтелге, шиқан, сыздауық шыққанға,бала денесіне шыққан бөртпеге және сары ауруға қарсы ем ретінде саналады.Мәлімет берушілердің айтуына қарағанда,Аю етін асқазан қыжылдау,кекіру сияқты ауруларға қарсы ем ретінде де қолданылады.Оны көбірек жесе денені , қан қысымын көтереді.Аюдың қыртыс майын боршалап, жел-құздан болған буын ауруына, саусақтардың арасына шыққан теміреткіге қыздырып жағады. Ұйқысы қашып жүрген адам иленген теріні жамылып жатса тыныштанады. Аюдың терісінің үстіне бір ұйықтап тұрса ұйқысы Аюдікіндей болады деп ырымдайды. Ақ аю
3 м-дей, салмағы 400-700 кг- дай. Суда өте жақсы жүзеді, сүңгиді, табаны жүн болғандықтан мұз үстінде таймайды. Ит балықпен , әсіресе каспий ит балығымен қоректенеді.Ақ аю екі жылда бір балалайды, қонжықтары енесімен 1,5 жылға дейін жүреді. Ақ аю Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына» енгізілген.Ал Қазақстанда Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай,Сауыр және Алтай тауларында мекендейді. 
Қоңыр аю
болады.Өзінің мінез құлқы жағынан бейқам, момын, қорқақтау келеді, орман ішінде адам көзіне көрінбейді.Ол адамның өмірі үшін қауіпті емес,қорек талғамайды.Қоңыр аюлар кәсіптік аң ретінде ауланады. Қазір оны аулауға тиым салынады. 
Үлкен панда, бамбук аюы- аю тұқымдасына жататын сүтқоректі.Кейде үлкен панда жанат тұқымдасына жатқызады немесе кіші пандамен пандалар тұқымдасына жатқызады.Қытай елінде таралған.Жылына 1-2 қонжық туады.Бамбук өркені мен тамырларымен қоректенеді.Панда аю қазіргі кезде сирек кездесетін аз қалатын және жоқ болып кетуі үлкен қауіпі бар жануарлардың тізіміне кіреді.ХТҚО Қызыл кітабына енген. Дене ұзындығы 120-130см, құйрығы 12см. Салмағы 30дан 160кг дейін жетеді.Терісің түсі жартысы ақ жартысы қара.Денесі ірі, аяқтары қысқа.Аюлардан айырмашылығы тіс құрылысында және құйрығы ұзын.Түсі ақ тек аяқтары, құлақ ұштары, көз айналасы, көлденең иық жолағы, құйрық ұшы қара.Панда аю жыртқыш сабына кірсе де, өсімдік жейтін жануарлар секілді бамбук сабақтарымен қоректенеді.Заманауи өнерде панда аюдың келбеті кейіпкер ретінде жиі қолданады.Үлкен панда әлемге әйгілі «Кунг- Фу» мультфильмнің бас кейіпкері. Үлкен панда Дүниежүзілік жабайы табиғат қорының төлтаңбасы ретінде пайдаланылады.Пандаға жоғалып кету қаупі төніп тұр. Соңғы деректер бойынша, Қытайда қазір 239 панда адам қолында тіршілік етіп жатыр.27 панда өзге елдердің хайуанаттар бағында жүр.Панданың мекен ететін ортасы ЮНЕСКО-ның қарамағына алынған. 
«Ақылды аю» туралы аңыз Бұл оқиға 1960-шы жылдардың басында болған екен. Қытай елінде атақты
әскерлер апанда жатқан аюдың қонжығын алып келіп, отқа қақтап жеп қойыпты. Сол күні аналықаю оң жақ беттегі құз тастың үстіне шығып алып,
ұйықтағанда өздері топ ортаға үйіліп алып, сырт жағынан жазасын өтеушілерді қойып ұйықтапты. Соның өзінде аю жергілікті тұтқындардың үстінен ыршып өтіп, ортадағы қытай әскерлерін жұлып әкетеді. Бейбақ солдаттар шырылдап аюдың қолтығында кете барады. Біреу сенер, біреу сенбес, бұлар шынымен болған оқиға. Менің еріксіз таңданғаныма Әбең айтатын: «Таңданатын түгі жоқ, сырттан харам ниет ойлап келген жауыздарды жергілікті жердің адамы тұрмақ ғой, аңы да таниды һәм ол да туған жерінің тыныштығы үшін күреседі» -деді. Қорытынды Еліміздің байлығы табиғат пен жануарлар. Табиғат –адамның ежелден бергі тіршілік етіп келегн ортасы және мәңг Сондықтан мен аю тұқымдастарының түрлерінің азайып бара Ғылыми жетекшісі: Қ.А.Ясауи п.ғ.д., профессор Қ.Ералин Жетекшісі: Тастанбекова Гүлжазира Бағыты: этномәденидүниетану жүктеу/скачать 0.53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|