Цазацстан республикасыныц конституциясын дамыган елдердіц конституциясымен салыстьфу
жүктеу/скачать 40.37 Kb.
|
| ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЦ КОНСТИТУЦИЯСЫН ДАМЫГАН ЕЛДЕРДІЦ КОНСТИТУЦИЯСЫМЕН САЛЫСТЬФУ Цазацстан Республикасыныц Конституциясы Цазацстан Республикасыныц муддесін цоргайтын ата зацымыз.Цазацстан Республикасыныц Конституциясын дамыган елдердін конституциясымен салыстыу арцылы Цазацстан Республикасыныц Конституциясыныц мартебесін аныцтау.Конституция букіл цогамныц тагдырын айцындайтын негізгі зац болгандыцтан, Конституцияга взгеріс енгізу реттілігі де вте цатац ескеріледі жане ондай арекет жиі цайталана бермеуі керек.Батыстыц дамыган елдерінде жуздеген жылдар бойы Конституцияларын взгетпей, орныцты вмір суріп келеді. Осыган орай мен вз гылыми ецбегім арцылы елімиіц Конституциясын дамыган елдердін Конституциясымен салыстыра отырып мемлекеттіц негізгі зацдылыц мудделеріне, халыцтыц шын маніндегі еркіне сай келуімен жане цузыреттілігін айцындау мацсатында Елдін турацтылыгы, цауіпсіздігі, взге халыцтар арасындагы достыгы осы Конституцияныц мартебесіне байланысты болгандыцтан Цазацстан Республикасыныц ар азаматына улкен жауапкершілік керек. Ел экономикасын реформалауды жеделдету ушін жане халыцтыц ал-ауцатын жацсарту ушін l995жылы 30 тамызында букілхалыцтыц реферундум Цазацстан Республикасыныц жаца Конституциясын цабылдаган болатын. Осы Цазацстан Республикасыныц Конституциясыныц мартебесін айцындау ушін тілін, азамапардыц цыцтарын, басцару жуйесін, дамыган елдердін Англия, Ш Конституциясындагы тілімен, азамапар куцыцтарымен жане басцару жуйесімен салыстырып зерпеу. Конституция ( лат. Constitution рылу, вкім) — цогамдыц жане мемлекеттік рылыс негіздерін, мемлекеттік органдар жуйесін, олардыц тузілу реттілігі мен цызметін, азамапардыц куцыцтары мен міндеперін мемлекеттіц Негізгі зацы. Конституцияныц мані мемлекеттіц негізгі зацдылыц мудделеріне, халыцтыц шын маніндегі еркіне сай келуімен жане цузыреттілігімен айцындалады. Конституцияны жасауга саясатшылардыц, философтардыц, алеумепанушылардыц, куцыцтанушылардыц, мадениет- танушылардыц, тартшылардыц, экономистердіц, взге де мамандыц иелерініц жане царапайым халыцтыц бірнеше урпагы цатысады. Оныц жасалу урдісі кейде ондаган жылдарга созылуы мумкін. Сондыцтан мемлекеттік даналыцтыц жинацталган нысаныныц кврінісі ретіндегі Конституцияны цабылдау aca зор жауапкершілікті цажет етеді. Букіл цогамныц тагдырын айцындайтын Негізгі зац болгандыцтан, Конституцияга взгеріс енгізу реттілігі де вте цатац жане ондай арекет жиі цайталана бермейді. Батыстыц классикалыц демократиялы кейбір елдері жуздеген жылдар бойы конституцияларын взгертпей, орныцты вмір суріп келеді. 1991 жылы 16 желтоцсанда Цазацстан Республикасы Жогаргы Кецесі «Цазацстан Республикасыныц мемлекеттік тауелсіздігі туралы» Конституциялыц зац цабылдап, Цазацстанныц халыцаралыц куцыцтыц субъект ретінде жария етілуі елдіц тауелсіздік мартебесіне сай зацын — Конституциясын цабылдау цажеттігін тугызды. 1993 жылы 28 цацтарда тауелсіз Цазацстан Республикасыныц Негізгі зацы цабылданды. Жаца Конституция Цазацстанныц мемлекеттік тауелсіздігін ныгайтуда, мемлекеттіц халыцца цызмет ететін жаца билік органдарын куруда, азамапардыц куцыцтары мен бостандыцтарын айцындауда жане оларды кецей Цазацстан Республикасыныц 1993 жылгы Конституциясы втпелі кезецніц негізгі зацы ретінде екі жыл взініц миссиясын атцарып, ел тарихында цалды. Бул кезде Жогаргы Кецестіц вкілеттілігі Президент пен Укімет билігінен кушті болуынан туындаган мемлекетті басцару жуйесі туралы маселе шиеленісіп турды. Ацыры, Президенттіц вкілеттілігін кецейту арцылы ел экономикасын реформалауды жеделдету цажеттігін жацтаган багыт устемдік алды. Осыган орай елдіц экономикасын жане халыцтыц ал-ауцатын жацсарту ушін жаца Конституция цабылдау керек болды. 1995 жылдыц 30 тамызында букілхалыцтыц реферундум Цазацстан Республикасыныц жаца Конституциясын цабылдады. Онда мемлекеттік жане цогамдыц курылыстыц уйымдастырылуы жане болашацца багдар устай отырып цызмет ету устанымдары белгіленген. Адамныц жане азамапыц конституциялыц мартебесі, букіл халыцтыц мартебесі, мемлекеттік билік пен мемлекеттіц алеуметтік базасыныц цайнар квзі ретіндегі адам мен азамапыц куцыцтары, бостандыцтары жане міндепері баян етілген. 1995 жылгы Конституциясы: «Біз, Цазацстан халцы... осы Конституцияны цабылдаймыз» деген свздермен басталады. Цазацстан Республикасыныц Конституциясына взгерістер мен толыцтырулар республикалыц референдум арцылы енгізілуі мумкін. Басцаша айтцанда, халыц Конституцияны цабылдап цана цойган жоц, ол Конституцияга взгерістер мен толыцтырулар да енгізе алады. Алайда, мундай жагдайда да халыц сырт цалмайды. Парламент халыцтыц жогары вкілетті органы, сондыцтан ол Конституцияга енгізілетін взгерістер мен толыцтыруларды халыцтыц атынан цабылдайды. Цазацстан Республикасыныц Коституциясы тогыз бвлімнен, 98 баптан турады. «Жалпы ережелер» деп аталган I болімде Цазацстан Республикасыныц саяси сипапамасы, цызметініц тубегейлі устанымдары кврсетілген; президенттік басцару нысаны, цыцтыц цолданылуы айцындалган; идеологиялыц жане саяси алуандылыц, меншікке цатысты цагидалар тј»кырымдылган. Цазацстан Республикасы Конституциясында «Мемлекеттік биліктіц бірден-бір бастауы — халыц» деп жарияланган. Адамныц цыцтары, бостандыцтары мен міндепері, азамат жане азамапыцца байланысты ережелер «Адам жане азамат» деп аталган II болімде жинацталып берілген. Цазацстан Республикасы Конституциясы бойынша зац мен сот алдында ›курпыц барі бірдей; азамапардыц вмір cypyre, жеке бас бостандыгына, еркін цоныс аударуына, саяси бірлесуге, ецбек етуге, меншік иесі болуына, денсаулыгын сацтауга, дан бостандыгына, білім алуга т.б. і;ут;ыгы бар. Адамды цорлауга болмайды, ары цоргалады. Сонымен цоса, азамат взіне тиісті конституциялыц міндеперін де абыроймен атцаруга тиісті. Конституцияныц мацызды ерекюелігі — ол 6ip жагынан, мемлекеттіц, ал екінші жагынан, цогамныц Негізгі зацы болып табылады . Муньтн взі мемлекеттік биліктіц цайнар квзі ретіндегі жане цогамныц алеуметтік базасы ретіндегі халыцтыц мартебесімен байланысты. Конституция мемлекеті оныц барлыц элементтерімен: аумагымен, жогары вкімет билігімен, азамапыгымен, дербес зац шыгарушылыц цызметімен, т.б. цоса баянды етеді. Конституция мемлекеттіц, мемлекеттік органдардыц цогаммен, цогамдыц институттармен взара царым-цатынастарыныц негіздерін цалайды. Ол цогамдыц т;урылыстыц экономикалыц, уйымдыц, рухани жане жеке тулгалыц негіздерін аныцтайды. Мемлекет дана емес, оныц институттары да Конституцияныц цыцтыц ережелерін, идеяларын пайдаланады. Цогамныц курамдас бвліктері де (бірлестіктер, уйымдар) вз цызмеперін Конституцияга негіздеп туруга тиіс. Жекелеген зацдар белгілі 6ip цогамдыц институттардыц — саяси партиялардыц, діни, мадени бірлестіктердіц т.б. т;урылуы мен цызмеперініц багыпарын айцындайды. Фздерініц мацсапары мен арекепері арцылы конституциялыц т;урылысты зорлыцпен озгертуге, республиканыц тутастыгын бузуга багыпалган цогамдыц уйымдардыц курылуына жане арекет етуіне тыйым салатын Конституцияныц нормативтік ережелері тура жане тікелей іске асырылады. Сондыцтан куцыц цоргау органдары Конституция нормаларыныц бузылу жагдайына цатысты шаралар цолданганда, Конституцияныц озін тікелей басшылыцца алады. Цазацстан Республикасы Конституциясыныц жогары зацдыц куші бар. М ыц мані — мемлекеттік органдар цабылдайтын зацдар мен нормативтік актілер Конституцияга цайшы келмейтін болуга тиіс дегенді білдіреді. Мемлекеттік органныц цандайы болса да — жергілікті органдар да, орталыц органдар да, кез келген лауазымды тулга, барлыц азамапар, олардыц бірлестіктері Конституция цагидаларын сацтауы керек. Конституцияда оныц ережелері, нормалары тікелей цолданылады деген нусцау бар. Оныц мані - арбір азамат взініц куцыцтары мен бостандыцтарын цоргау ушін мемлекеттік органдарга, acipece сотца отініш білдіргенде, Конституцияны, оныц нормаларын пайдалануга і;ут;ыцты. Азамапыц куцыцтар мен бостандыцтар адамга жеке тулга ретінде оныц сол елдіц азаматы екендігіне царамастан беріледі. Жеке адамныц Цазацстан Республикасыныц 1995 жылгы Конституциясында орныцтырылган цыцтыц мартебесі адамдар мен азамапардыц цыцтары тј»кырымдамасына негізделеген жане халыцаралыц- цыцтыц кужапардыц негізгі цагидаларынан туындайды. Цазацстан Республикасыныц жаца Конституциясы (1995ж.) азамапардыц куцыцтары мен бостандыцтарын ныгайта отырып, халыцаралыц актілердіц нормалары мен принциптеріне суйенеді. Аталган жане басца халыцаралыц актілер мынадай негізгі куцыцтар мен бостандыцтарды жариялайды: кез келген адам вмір cypyre, бостандыцц жане жеке басына цол сугылмауына куцылы; ешкім де азапталмауы, цадір-цасиетін кемсітетіндей квз алартушылыцца жане жазага ушырамауы тиіс; барлыц адамдар зац алдында тец, зацмен тец дарежеде цоргалуга цуцылы; кез келген адам туратын орнын мемлекет шегінде еркін алмастыруга жане тацдауга куцылы; кез келген адам взініц, отбасыныц жане басцаларыныц денсаулыгын жане турмыс жагдайын цолдауга цажетті вмірлік децгейде ецбек етуге, білім алуга, дем алуга куцылы. Халыцаралыц- цыцтыц кужапар адам цы мен бостандыгын ец жогары ндылыц деп таниды. Азамапыц куцыцтар мен бостандыцтар цогам вмірініц адамгершілік негізін білідіреді, адамныц жеке вмірі кецістігін, басца цол сугушылыцтардан жекелеген бостандыгын цоргайды. Мундай куцыцтар тобы аркімге тумысынан беріледі жане ол тартып алуга жатпайды. ДР-ныц Конституциясында азамапыц цыцтар мен бостандыцтарга 15-23 баптар арналган. Фмір cypy т;уцыгы — ДР-ныц Конституциясына сайкес, адамга берілетін негізгі кепілдіктердіц бірі. Сондыцтан да зацга цайшы арекеттіц жасалмауына царамай, адам цыцтары сацталуга тиіс. Цазацстан Республикасы Конституциясыныц 15-бабына сайкес, аркімніц вмір cypy цуцыгы бар. ДР-ныц цолданыстагы Цылмыстыц Кодексініц 17-бабында (18 цурамы бойынша) влім жазасы жане оган балама ретінде 20 жылга бас бостандыгынан айыру жане вмір бойы бас бостандыгынан айыру квзделген. ДР-ныц Конституциясы адам жане азамат цыныц негіздеріне оларды ныгайтатын жане олардыц куцыцтыц мартебесініц жузеге асырылуына ыцпал ететіндей негіз боларлыц принциптерді жинацтайды. ондай принциптердіц цатарына мыналар жатады: Адам кы мен бостандыгыныц айнымастыгы. Табиги танылган куцыц мемлекеттіц сыйы емес. Ол оны тек таниды, атайды жане олардыц жузеге асырылуына, сацталуына кепілдік жасайды. Не мемлекеттіц, не оныц органдарыныц, не лауазымды адамдарыныц, зацмен квзделгеннен взге жагдайда, одан айыруына, шектеуіне кукы жоц. Конституциялыц куцыцтар мен бостандыцтарды теріс пайдалануга тыйым салады. Адамныц жане азамапыц бірініц куцыцтары мен бостандыцтарын бузбауы, констнтуцнялыц курылыска жане цогамдыц ізгілікке нуксан келтірмеуі тиіс екендігі Коннтнтуцняда жазылган. Op адам мен азамапыц куры мен бостандыгыныц тецдігі буган олардыц барініц де иелігін білдіреді. Орине, адам куры мен бостандыгын екінші біреу (біреулер) бузган жагдайда зацды цоргау, басца адамдардыц куцын , бостандыгын, ар-намысы мен цадір-цасиетін рмепеу жвніндегі міндепеме бузылгандыцтан, зац кепілігі кушіне енеді. Конституциялыц куцыц пен бостандыцтыц зацсыз шектелуіне тыйым салынады. Сонымен бірге Конституция шектеудіц шегі мен негізін де корсетеді. Біріншіден, адам мен азамапыц куры мен бостандыгын тек зац гана шектеуі мумкін. Бул зацга сайкес норматвтік куцыцтыц актілер арцылы (Президенттіц нормативтік жарлыцтарымен, Укіметтіц цаулысымен, министрліктердіц, мемлекеттік комитепердіц, жергілікті вкілетті жане атцару органдарыныц нормативтік актілерімен) адам мен азамапыц і;ут;ы мен бостандыгын шектеуге болмайтындыгын корсетеді. Ата зацныц 13-бабы 3-тармагында танылган аркімніц білікті зац квмегін алуга цуцыгын ауылдыц жерлерде цамтамасыз ету ушін бірцатар шаралар жузеге асырылуда. жүктеу/скачать 40.37 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|