Д. жмф, 118 топ Тексерген: Абламбаева М. М. Семей 2011ж. Жоспар

Әлеуметтік-гуманитарлық пәндер кафедрасы

Тақырыбы: Қызығушылық топтар, түсінігі, функциялары, типологиясы.

Семей 2011ж.

1. 
   Кіріспе.
   

2. 
   Негізгі бөлім.
   

3. 
   Қорытынды.
   

Әлеуметтік, экономикалық, функциялық топтар мен мемлекеттің өзара әсер проблемасы саяси теорияларда ерекше орын алған, әсіресе саяси субъектілерді жекелеме талдау кезінде, қазіргі демократиялардың функционалының зерттеуде, азаматтық қоғам мен мемлекеттің өзара байланысу. Дәл осы азаматтық қоғам құрылымдарының қиындауы мен оның мемлекетпен байланысы ХІХ және ХХ ғасырларда шекарада (шетел) өзекті мәселе болған. Сол кезде ғылыми ой – пікір белсенді түрде халықтың (елдің) басқада қатпарлары мен жұмысшы топтардың қызығушылықтарын арттыруға тырысатын, әртүрлі бағыттағы қоғамдық – саяси қозғалыстардың идеологиялық күресімен қарама – қайшы келген. ХХ ғасырың басында мемлекет пен топтардың өзара әсерлеудің үш теориялық үлгісі құрылды. Синдикализм, корпоративизм және плюрализм.

Қызығушылық топтары.
Қызығушылық топтары: түсінігі, типология, функциясы, саясаттанудағы шешім қабылдаудағы рөлі.
1. Қызықғушылық топтары: Кез келген қоғам өзіне пайда келтеру үшін бір-бірімен күрделі қарам-қатынаста болып, бір бірімен бәсекелесудің әртүрлі формаларын қолданады. (экономикалық, саяси кәсiби, этникалық және тағы басқалар), мұның барлығы азды көпті болсын қызығушылық топтардың көрінісі ретінде бағаланады. Бүгінгі күні саяси жүйенің маңызды функция келмейтiндей етiп бүгiн жақсы (демократиялар үшiн - бұл орталық мәселе) саяси жүйелерiнiң жұмыс жасауының маңызды мәселелерiнiң бiрi белгiлi топтық және мемлекет аралық мүдделердiң келiсуi. Оның жасаудың негізгі топнұсқасы корпоратизм (корпорация сөзінен шыққан) болып табалады.

Коғамда саяси ғылым кызығушылык топтарға өткен жузжылдықта мән бере бастаған.Американдық саяси ғылымда қызығушылық туралы (қысым тобы)концепцияны американдық ғалым А.Бентли «басқару процессы» атты кітабында негізін салған. Ол «қоғамдық қысым» атты кітабында (1908 жылы) саяси процесске қоғамдық қызығушылық топтардың күресі негізінде қарады: “мемлекеттік басқару бір-біріне қысым көрсететін және қоғамдық келісім ушін жаңа топтармен оның өкілдерін ашатын қоғамдық топтардың әрекеттері.“ Заңды мекемелердегі дауыс беру процессі куресуші топтардың арасындағы дауыс беру кезіндегі текетірестікті ғана көрсетеді.

Европада қызығушылық топтар туралы түсінік тек екінші дүние жүзілік соғыстан кейін ғана пайда бола бастады. “Неокорпоративизм” немесе “ либералдық корпоративизм”осы ұғымдыға сай тек 70-ші жылдары пайда бола бастады.Г.Лембрух либералды корпоративизм ұғымын“экономика саласындағы ұйымдастырушы топ арасындағы мемлекеттік саясатты құрушы қатысушылар тобы деп атаған .

Осы концепция негізінде қызығушылық топ деп саяси басқаруға таласпайтын, бірақ оған әсер ететін әртүрлі типтер (кәсіпкерлік , профсоюздық, діндік, этникалық, мәдени және т.б.) арасындағы институционалды құрылымды айтады.Дж.М.Берри «қызығушылық топтар –ортақ мақсаттары бар индивидумдер ассоциациясы және оны саяси шешім қабылдауға әсер ету арқылы іске асыратын топтар».Кең ұғымды швед политологы Н.Андрен ұсынған : «материалдық қызығушылықты көрсететін ұйымдар тобы» .Бірдей позиция және қызығушылық негізінде қоғамға немесе онын институттарына немесе басқа да ұйымдастыру топтарына талап қоятын топтар.Негізгі критерийі –бір негіздегі қызығушылық басқа топтар арасында беделді роль ойнайды.

Американдық ғалымдар Г. Алмонд және Дж. Пауэлл қызығушылық топтың төрт тобын бөліп көрсетеді:

Спонтанды,яғни тез арада ұйымдастырылған және куш көрсетуге негізделген топтар (манифестация, көтеріліс);

Ассоциативтік емес , яғни формальды түрде емес,тұрақсыз, куш көрсетпейтін ,туыстық қатынас және дін уағыздау т.б негізінде пайда болған топ(діни ұйым,студенттік топтар)

Институтті , яғни формальды ұйымдар, қызығушылық көрсетумен қоса , басқа да жұмыс атқаратын топтар (партия, жиналыс, администрация)

-ассоциативті, яғни ерікті , ұйымның қызығушылығын көрсететін топтар (профсоюз,іскер адамдар тобы, этническалық және азаматтардың діни ассоциациясы )

Француз саясаткері М.Дюверже қызығушылық топтарды ұйымдастырылу құрылымы бойынша бөлуді ұсынған: а) жалпы (кәсіподақ, жастар ұйымы,ардагерлер ұйымы т.б) және б) кадрлық ( кәсіпкерлік одақтар).Ал үшінші топқа Дюверже ғылыми-зерттеу орталықтары мен фондтарды, жарнама агенттіктерді жатқызды.

Қызығушылық топтарды белгілі қоғамдық ұйымға байланысты бөлу кең тараған– экономикалық,әлеуметтік немесе саяси. Қызығушылық топты бес әртүрлі сфераға бөліп қарауды Алеман да ұсынған:

1) еңбек ұжымы мен экономикалық сферадағы қызығушылық: кәсіпкерлік ұйымдар, кәсіподақ,тұтынушы одақтары

2) әлеуметтік сферадағы ұйымдастырылған қызығушылық:әлеуметтік құқықты қорғайтын ұйымдар (соқырлар ұйымы ,зейнеткерлер одағы тб), әлеуметтік жетістіктер ұйымы (қамқорлық ұйымы , озіндік көмек ұйымдары (анонимді ішкіштер ұйымы )және тб;

3) демалу сферасындағы ұйымдастырылған қызығушылық топтар :спорттық ұйымдар ;

4) мәдениет, ғылым және дін сферасындағы қызығушылық топтар : шіркеу, діни секталар ,ғылыми одақтар ,жалпы білім беретін ұйымдар ,өнер іскерлерінің ұйымдары .

5) әлеуметтік –ғылыми сферадағы құрылған қызығушылық топтар : этикалық ,құқық қорғаушылық ( «Врачи без границ»),қоғамдық қозғалыстар (экологиялық, феминисттік).

Соған байланысты қоғамдық қозғалыстарды өзіндік ұйымдасқан қызығушылық топ түрлері деп қарауға болады.Олардың мақсаты қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге қарайласу немесе қарсы шығу.

Американдық социологтар Р.Тернер мен Л.Киллиан қозғалыстың екі параметрін бөліп қарады: ұйымдасушылығы және бағыт-бағдарлығы .

Қызығушылық топтардың әсері олардың ресурстарымен анықталады: қатысатын адам саны,экономикалық әсерімен,қоғамда ойнайтын роліне байланысты болады.

Қызығушылық топтар өз мақсатына жету үшін әртүрлі тәсілдер қолданады: үкіметке консультациялық және эксперттік қызмет көрсету, өз талабын негіздеу үшін коммуникация көздерін пайдалану. Оған қауіп көрсету және бопсалау жасауы да ықтимал,ал егер ол нәтиже бермесе «келісім алу» үшін ақшаны да пайдалануы мүмкін. Мықты қызығушылық топтар үкімет қызметіне кедергі келтіруі де мүмкін ,мысалы: кейбір мемлекеттік қызметтерді тежеу немесе елде финанстық дағдарыс тудыру арқылы.

Өнеркәсібі дамыған Батыс елдерінде қызығушылық топтар әрекеті нормативті акттермен,конституциялармен реттеліп отырады .

Қызығушылық топтың даму теориясы спецификалық және бейспецификалық құрылымнан тұратын әртүрлі ұйымдардың политикалық процессімен тығыз байланысты.
Лоббизм деген ұйымы кеңінен алғанда парламент депутаттарының қызығушылық топтары жатады. Бюджеттік құралдарды таратудағы парламенттік фракциялар салықтық және беттік саясаттарын анықтау.

Мемлекеттік билік ұйымдарынан басқа ысым мекемесіне саяси партияда жатады, сонымен қатар қоғам пікірі. Топ қысымына әсер тигізетін негізгі құрал ақпараттық және кеңестік билік ұйымдары болып табылады, көптеген ақпараттың құралы бар компания ұйымдары.

Ғылыми әдебиеттерде әр түрлі критериймен, топтық мүдделерге әр түрлі типология келтірілуде. Ресейдегі қалыптасқан құрамы үшін мүдделік топтардың қоғамдық саладағы қызметтері топтастыру жағынан ерекшеленеді.

• 
  экономика саласындағы ұйымдасқан топтар және еңбек араласу саласы (кәсіптік ассоциация, тұтынушы одағы, профсоюз).
  
• 
  әлеуметтік саладағы ұйымдасу тобы.(ардагерлер бірлестігі, жарым жандар қоғамы, қайырымдылық қоғамы).
  
• 
  бос уақыт пен демалыс өткізу саласында ұйымдасқан топ.(спорттық одақ, т.б.)
  
• 
  діни, ғылыми және мәдени саласында ұйымдасқан топ.(шіркеу, секталар, ғылыми ассоциациялар, суретшілер одағы, жазушылар, әртістер, және т.б.)
  
• 
  саяси салада ұйымдасқан топтар (экологиялық қозғалыстар, әлем үшін қозғалыс, әйел құқығы үшін, жастар құқығы ушін, және т.б.)
  

Арнайы қызметтер (әрекет) бойынша:

Қоғамдық басқару саласы бойынша, аймақтық нышандар, қызметтік деңгей мен маштабтармен.

Қазіргі уақытта лоббизм демократиялық саясат процесінің міндетті бөлігі болды десе де болады, бірақ ол әр мемлекеттерде әр түрлі болады, және экономикалық, социалды, саяси өмірге байланысты болып келеді.

Ал Францияда болса, лоббистерге мемлекеттік атқарушы органдарға, және заң адамдарына әсер етпес үшін мемлекетте қызығушылық топтар мен мемлекет арасындағы байланысты реттеп, жүргізіп отыратын арнайы мемлекеттік құрылымдар құрылған. Мұндай құрылымға экономикалық және социалды кеңес жатады. Олардың әрқайсысында өз атқаратын міндеттері бар. Кеңес құрамына пофсоюз, жеке кәсіпкерлер, мемлекеттік ұйымдар, ауылшаруашылық өндірісі, «либералды мамандықтар» сонымен қатар кооперативтік ұйымдар ішінен мүшелікке адамдар алынады

Либералды концепцияны ұстанушыларды жақтаушылар болса, қызығушылық топтар демократия жағдайында мемлекеттік басқару ісінде маңызды қызмет атқаратынын алға тартуда.

Қазіргі уақытта топтық түрдегі қызығушылықты көбінесе өз мойынына қоғамдық ассоциациялар алуда. Бірақ анықтама бойынша, қызығушылық топтар биліктің легитимділігі және биліктің өз атынан жүргізілін талап ете алмайды.

Сонымен, қорыта келгенде: қызығушылық топтар дегеніміз- мемлекетпен, басқа да саяси институттармен қарым- қатынаста өздерінің маңызды қызығушылықтарын айту және оны жақтау үшін арнайы құрылған ерікті бірлестік. Қызығушылық топтардың қызметіне қатыса отырып, азаматтар әлеуметтік белсенділіктен саяси белсенділікке қадам жасайды. Олар билікке ықпал жасайтын, тұрғындардың сұраныстары мен қажеттіліктерін саяси шешімдерді қабылдаушы тұлғаларға, органдарға жеткізетін көптеген ресурстарға иелік етеді. Ондай ресурстарға олардың экономикалық және қаржы мүмкіншіліктері, саясатқа қатысатын топ мүшелері, ұйымдық құрылымдар, т.б. жатады. Қандай кезең болмасын қызығушлық топтар өмір сүруін тоқтатпайды

• 
  В.А. Ачкасов В.А.Гуторов “Политология” Москва 2007жыл (орыс тілінде)
  
• 
  «Казахская советская энциклопедия»
  
• 
  www.google.kz –іздеу жүйесі (орыс тілінде)