Демократия және оның әртүрлілігі

1. 
   Мемлекет түрі.
   
2. 
   Тендік, сайлау, көпшілік дауыспен шешім қабылдау принциптеріне негізделген ұйымның ұйымдастырылу түрі.
   
3. 
   Қоғамдық құрылымның мұраты.
   

• 
  Делегативті демократия - гибридті режимдердің негізгі түрлерінің бірі. Бұл ұғым саясаттану ғылымына аргентиналық саясаттанушы Г. О'Доннелмен демократия мен авторитаризм белгілерін қамтитын режимді бейнелеу үшін енгізілген.
  
• 
  Идентитарлы демократия - халық еркі мен мемлекет әрекеттерінің теңдігіне негізделген демократия концепциясы. Бұл үлгі жоғарғы билік пен халықтың қарым-қатынасына кедергі келтіретін өкілдіктен бас тартуды (Ж.Ж. Руссо), сондай-ақ, билікті бөлу принципінен де бас тартуды білдіреді (ленинизмнің теориясы мен тәжірибесі).
  
• 
  Тікелей демократия- халықтың жалпы мемлекеттік және жергілікті ауқымда билікті тікелей жүзеге асыруы, халықтың өзінін (көбінесе сайлаушы азаматтармен) жалпы және жергілікті сипаттағы шешім қабылдауы. Мұндай форманың негізгілерінің бірі референдум.
  
• 
  Өкілдік демократия - халықтың билікті өзі таңдаған мемлекеттік органдар арқылы жүргізуі. Халық билігінің негізгі екі түрінің бірі (екінші түрі тікелей демократия). Қазіргі демократиялық қоғамда осы екі түр өзара бірін-бірі толықтырады.
  

1. 
   Маңызды мемлекеттік қызметтерге сайлауға болатын айтарлықтай билікті, маман өкілдері тобы болу тиіс.
   
2. 
   Саяси органдар халық жақсы қабылдап, оларға өз көзқарастарын айта алатын шешімдер қабылдауы керек.
   
3. 
   Жауапкершілікті толық сезінетін, қызмет орнының абыройын жоғары бағалайтын дайындығы бар жақсы ұйымдасқан бюрократия болуы керек.
   
4. 
   Демократиялық өзін-өзі бақылау болғаны өте маңызды. Мұнда топ өкілдері қандай мәселе болмасын халық мүддесін бірінші орынға қоюы керек.
   

• 
  халықты саясаттан шеттетпейді, саяси жүйенің тұрақтылығын және басқарудың ұтымдылығын арттырады;
  
• 
  халықтың белсенділігін дамытып, тұлғаның өзін-өзі көрсетуіне, танытуына жол ашады;
  
• 
  саяси институттар мен қызмет адамдарын бақылаудың ықпалдылығын қамтамасыз етеді, билік мұратын теріс пайдаланудан сақтайды, басқарушы төбе топтың халықтан алшақтануына, шенеуніктердің бюрократтануына жібермейді. Тура демократияға референдум, плебисциттер жатады.
  

1. 
   Билік органдарын сайлау.
   
2. 
   Биліктің бөлінуі.
   
3. 
   Саяси пікірдің әртектілігі.
   
4. 
   Бостандық, жауапкершілік бірлігі.
   
5. 
   Заң.
   
6. 
   Қоғамдық пікірді ескеру.
   
7. 
   Азшылықтың өзіндік көзқарасқа хұқы.
   
8. 
   Жариялылық.
   

• 
  Сайлау өткізу, есеп беру.
  
• 
  Жобаларды бүкілхалықтық талқылау.
  
• 
  Референдум өткізу.
  
• 
  Митинг, жиналыс.
  
• 
  Съезд, конференция, пленум.
  
• 
  Шеру, бой көрсетулер.
  
• 
  Сессия
  
• 
  Шетелге сапарлар.
  
• 
  Ереуілдер
  

Қазіргі кезеңдегі демократиялық қозғалыстар

1. 
   Халық бұқарасының дүниежүзілік соғысқа қарсы күресі.
   
2. 
   Жаңа экономикалық тәртіп орнату жолындағы қозғалыстар.
   
3. 
   Нәсілдік және ұлттық кемсітушілікке қарсы бағытталған қозғалыстар.
   
4. 
   Бейбітшілік пен демократия жолындағы күрес.
   
5. 
   Ғалымдар мен дәрігер, заңгерлердің қозғалысы.
   
6. 
   Жастар, студенттер, әйелдер қозғалысы.
   
7. 
   Жер мәселесі және әлеуметтік құқықтарды талап ету жолындағы шаруалар қозғалысы.
   
8. 
   Қоршаған ортаны сақтау жолындағы түрлі бұқаралық қозғалыстар.
   

• 
  азаматтардың кепілденген құқықтары мен бостандықтарының кең ауқымы қамтылуы;
  
• 
  билеуші және оппозициялық саяси партиялардың еркін қызмет етуі;
  
• 
  жалпымемлекеттік өкілетті билік органдарының - парламенттің болуы;
  
• 
  сайлаудағы заңды күрес қорытындылары бойынша партиялардың үкіметті жасақтауы;
  
• 
  мемлекеттік және қоғамдық органдардың қызмет етуі принциптері және заңцылықтарына бақылау орнататын тәуелсіз соттар жүйесінің болуы;
  
• 
  өзін-өзі және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының болуы;
  
• 
  көз жеткізу, дәлелдеу мемлекеттік органдар ықпалының негізгі құралы ретінде ақпарат көздерінің еркін қызмет етуі.
  

1. 
   басқарушы топтың тұрақты занды мойындалғандығын;
   
2. 
   оны қалыптастыруға қалың бұқараның қатысуы;
   
3. 
   саясаттың негізгі бағыттарын айқындауға бұқараның тікелей немесе жанама түрде қатысуы;
   
4. 
   бүқараның тарапынан басқарушы топты бақылауға алуы.
   

• 
  Экономикалық
  

• 
  Саяси
  

• 
  Рухани
  

• 
  Әлеуметтік
  

1. 
   Еңбек адамдарының меншік қатынастарына тікелей тартылуы;
   
2. 
   Меншік түрлерінің әркелкілігі;
   
3. 
   Ауқымды өндіріс демократиясы қажет;
   
4. 
   Кәсіподақтардың еңбекшілер құқын қорғауы;
   
5. 
   Еңбекке қарай бөлу принципінің болуы;
   
6. 
   Мүгедектермен,табысы төмен топтарға қамқорлық жасау;
   

• 
  қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму;
  
• 
  қазақстандық патриотизм, мемлекет әмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық, әдістермен, оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламентке дауыс беру арқылы шешу” деп көрсеткен (Жалпы ережелер, 1-бап).
  
• 
  1990 жылы 25 қазанда, КСРО тарамай тұрғанда-ақ, Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы Декларация қабылданды. Одан кейінгі мерзімде бұл Декларация конституциялық, күші бар Жарлықтармен толықтырылды.
  
• 
  1995 жылы 30 тамызда республикалық референдум нәтижесінде жаңа Конституция қабылданды.
  
• 
  Қазақстан Республикасының егемендігі оның бүкіл аумағын қамтиды. Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлінбеуін қамтамасыз етеді.
  
• 
  Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді. Қазақстан Республикасында билікті ешкім де иеленіп кете алмайды.
  
• 
  Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлінеді, олардың тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін пайдалану арқылы, өзара іс-қимыл жасау принципіне сәйкес жүзеге асырылады.
  
• 
  “Қазақстан халқы” деген конституциялық ұғым жергілікті қазақ ұлтымен тарихи тағдыры бір және ежелгі қазақ жерінде тұрақты дамыған көп сатылы біртұтас экономика мен жарқын өмір салтының негізінде ортақ тілекпен топтасқан адамдардың саяси этностық бірлігі болып табылатын Қазақстан халқының әлеуметтік ерекшелігін; Конституциялық жолмен белгіленген ұлттық, кәсіптік және азаматтық теңдігін, тең қолданылатын мемлекеттік және ресми тілдерді – сан қырлы қазақстандық мәдениет пен туысқандық менталитетті барынша нығайта түседі.
  
• 
  Қазақстан Республикасы – демократиялық мемлекет.
  
• 
  Біздің Республикамыздың жағдайында демократиялық мемлекет – ең алдымен Конституция қабылдап, тікелей мемлекет басшысын және Парламентті сайлайды, өкілетті мерзімі біткен соң оларды ауыстыруға халықты құрылтайшылар арқылы қатыстырады. Басқару тәртібінің нысанына (президенттік, парламенттік) қарамастан, мемлекеттің жоғарғы органдары арқылы көпшіліктің еркін анықтауға және барынша жүйелі қорғауға қажетті жағдайлар жасайды.
  
• 
  Сонымен қатар демократиялық мемлекет әлеуметтік және ұлттық нысандарына, тағы басқа да ерекшеліктеріне қарамастан жекелеген азаматтардың өз мүддесін білдіруіне, оның есепке алынуына да мүмкіндік береді. Бұл ретте Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес сөз, ар-ұждан бостандығы, тілі мен ұлтын өзі анықтауын қамтамасыз ете отырып, бірлесу, митингілер, демонстрациялар, шерулер өткізу ереуілге шығу құқығымен қоса, жекелей және ұжымдық, еңбек дауын шешу, сондай-ақ мемлекеттік қызметке араласып, мемлекеттік, тағы басқа да істерді басқару қызметіне қатысуға тең құқықтар беріледі.
  
• 
  Демократиялық мемлекеттің сипаттық ерекшелігі республика азаматтарының мемлекеттік қызметке араласуын ретке келтіру болып табылады. Мемлекеттік қызмет институтын реттеу 1995 жылғы Конституцияда қарастырылды.
  
• 
  Демократиялық мемлекет ретіндегі Республика қызметінің түбегейлі принциптерінің бірі – қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық. Демократиялық мемлекет саяси тәртіп жүргізудің демократиялық тәсілдері мен әдістерін көбірек қолданады.
  
• 
  Қазақстан Республикасы – зайырлы мемлкет. Бұл ұғым Қазақстандағы діни мекемелер мен діннің мемлекеттен ажыратылғандығын білдіреді. Қазақстандағы ислам мен православиелік, тағы басқа нанымдық ағымдардың ісіне мемлекет араласпайтындығын білдіреді. Діни негізде партия құруға жол берілмейді. Мемлекет органдары қағидалық заң негізінде емес, Конституция негізінде құрбылы, жұмыс істейді.
  
• 
  Сонымен бірге әркімнің ар-ұждан бостандығына құқығы бар, оны жүзеге асыру мемлекет алдындағы міндет. Наным немесе атеизм мәселесі - әркімнің өзіндік ұстанымы.