Дәріс №4 Тақырып: «Жүктерді таңбалау» Дәріс жоспары

ДӘРІС № 4 
 
Тақырып: «Жүктерді таңбалау» 
 
Дәріс жоспары: 
1. Таңбалау мазмұны. Таңбалау түрлері 
2. ГОСТ 14192-96 «Жүктерді таңбалау». Манипуляциялық белгілер, негізгі, 
қосымша және ақпараттық жазулар 
3. Көліктік таңбалауды қолдану орны мен тәсілдері 
 
1. Таңбалау мазмұны. Таңбалау түрлері 
Таңбалау жүк орындарына қолданылатын жазулар, сызбалар, белгілер және шартты 
белгілер деп аталады – тасымалдау кезінде жүкті тану және тасымалдау, сақтау және тиеу-
түсіру жұмыстарын орындау кезінде онымен жұмыс істеу тәсілдерін сипаттау үшін 
мазмұны бар ыдыс бірлігі немесе тасымалдау кезінде біртұтас тұтастықты құрайтын 
осындай бірнеше бірлік. 
Темір жол таңбалауы: жөнелту станциясы — жүк жөнелтуші ортақ пайдаланатын 
орындарда жүктерді тасымалдауға қабылдаған кезде (жүктерді тасымалдауға ұсынғанға 
дейін) — жүктерді жалпы пайдаланылмайтын орындарда шағын жөнелтілімдермен тиеген 
кезде қолданылады. Теміржол көлігінің таңбалануы әр жүк орнына салынуы керек. Негізгі, 
қосымша және ақпараттық жазуларды (брутто массасы мен нетто массасынан басқа) 
барлық жүк орындарында емес, бірақ вагон жөнелтілімдерімен тікелей темір жол 
қатынасында біртекті жүктерді тасымалдау кезінде кемінде төртке жазуға жол беріледі. 
Таңбалаудың мақсаты келесідей: 
- жүктің тағайындалған жерге белгіленген жолмен жетуі; 
- жүкті тасымалдау, сақтау және орауыштан шығару кезінде оны өңдеу тәсілдерін 
көрсету; 
- жүктің толықтығын және оны жеткізудің сақталуын қамтамасыз ету. 
Тауарлық таңбалау –дайындаушы өнімге қояды. Бұл таңбалау жүк туралы, оның 
сапасы туралы ақпараттарды анықтайды. 
Жөнелтушілік таңбалау –белгілі бір партияға жататын жүктің реквизиттер кіреді. 
Көліктік таңбалау – жөнелтушімен барлық жүк орындарына қойылады. 
Арнайы таңбалау – тасымалдау, сақтау және тиеу-түсіру жұмыстары кезінде ерекше 
шарттарды талап ететін жағдайларда жөнелтушімен барлық жүк орындарына қойылады. 
Өзінің қасиеттері бойынша жөнелту жазбаларынан, яғни мекен-жайларынан, 
Тапсырыс нөмірлерінен және орындар санынан басқа, оларға аса мұқият қарауды талап 
ететін барлық жүктерге сөздермен немесе шартты белгілермен ескерту белгісі қойылады. 
Жазулар мен манипуляциялық белгілер жолда және тиеу-түсіру операциялары 
кезінде жүкті қалай өңдеу керектігін көрсетеді. Ыдыстағы барлық жүктерде міндетті түрде 
«Брутто» және «Нетто» салмағы, жүктің ауырлық орталығы белгіленеді. 
Кейде мұндай жазулар қажет: «Жоғарғы», «жиектемеңіз», «шыны» және т. б. жеке 
жүктемелерде келесі жазулар қолданылады: «ылғалдан қорқады», «жылудан қорқады», 
«жарықтан қорқады», «отқа қауіпті» және т. б. 
Жазулар мен белгілер жүктің екі немесе үш жағынан, егер олар қалың қағазға 
баспаханалық тәсілмен басылса, қалдырылмайтын бояумен анық жазылуы немесе 
қаптамаға Мұқият желімделуі тиіс. 
Тауар таңбасын тауарды дайындаушы өнімге немесе тұтыну ыдысына салады. 
Тауарлық таңбалау тұтынушыны қызықтыратын және тауардың мазмұнына, оның 
сапасына және т.б. қатысты мәліметтерді қамтиды; кем дегенде тауарлық таңбалауға жүк 
пен өндіруші ұйымның атауы кіреді. 
Жөнелтуші (немесе жүк) таңбалауда тауар-көлік құжаты бойынша келесі белгілі бір 
партияға жүктің тиесілігін айқындайтын деректемелер (жөнелту пункті және жүк 

жөнелтуші, межелі пункт және жүк алушы) болуға тиіс. 
Көліктік таңбалауды жөнелтуші бөлшек түріндегі жөнелтуші таңбалауға қарамастан 
барлық жүк орындарына салады: алымда жөнелту жөнелтушіде тіркелген реттік нөмір, ал 
бөлгіште – осы жөнелтімдегі жүк орындарының саны көрсетіледі. 
Арнайы таңбалауды жүк жөнелтуші жүк орындарына , егер олар тасымалдау, сақтау 
және тиеу-түсіру жұмыстары кезінде ерекше айналымды талап етсе және аулау белгілері 
немесе қысқа жазулар болып табылса, салады. 
Жүктің қасиетіне байланысты манипуляциялық белгілер әртүрлі комбинацияда 
қолданылуы мүмкін. Олар жүкпен жұмыс істеу тәсілін, атап айтқанда, оны ілу кезінде 
көрсетеді. 
Жүктер бетіндегі жазуларды дұрыс түсіндіру үшін барлық маркерлер мен 
жазулардың орналасу орындарының мағынасын нақты білу қажет. Осылайша сіз шатасулар 
мен түсініспеушіліктерден аулақ боласыз. 
Көліктік таңбалау жапсырмаларда орналасады. Манипуляциялық белгілер жоғарғы 
бұрышта орналасқан. Бұл қарама-қарсы түсті белгішелер айқын көрінеді. 
Арнайы белгілер тасымалдаушылар оларды ұзақ уақыт іздемеуі үшін қолданылады-
жәшіктердің бүйірлері, бөшкелердің түбі, сөмкелерде-жоғарғы тігістің жанында 
Қауіпті жүкті тасымалдаудың өзіндік шартты белгілері бар. Олар халықаралық 
ДОПОГ регламентімен реттеледі. Үлкен көлемді, көлемді жүктер үшін өз ережелері мен 
ережелері қолданылады. 
Құрама жүктерді тасымалдау кезінде толықтығына ерекше назар аудару қажет. 
Барлық таңбалау тауар-көлік жүкқұжатына дәл сәйкес келуі тиіс. Егер ақпарат бояумен 
қолданылса, онда кез-келген зақымданумен (әріптер сүртіліп, кір кірді) сәйкестендіру 
мүмкін болмайды. Нақышталған штрих-код тозуға төзімді, бірақ таңбаларды 
бағдарламалық жасақтама оқымайды. Сонымен, түсіру және қабылдау көп уақытты алады. 
Кейде белгілер жету қиын жерде орналасады, бұл іздеуді қиындатады. Барлық операциялар 
қолмен жасалады, адам факторының кінәсінен қателік ықтималдығы артады.