№ 9
дәріс
|
Орта Ғасырдағы Еуропа Мәдениеті.
Қарастырылатын проблемалық мәселелер (дәрістер жоспары):
1. Орта ғасыр. Рим империясының ыдырауы. (V ғасырдың соңы). Протестантизм пайда болғанға дейінгі кезең (XVI ғасырдың басы). Орталықтандырылған мемлекеттер құру..
2. Ортағасырлық қоғамның құрылымы-діни, Асыл және қарапайым халық.
3. Орта ғасырдағы дін, мәдениет, өнер және ғылым.
Осы дәрістің қысқаша мазмұны:
Орта ғасырлар-Рим империясының ыдырауынан (V ғасырдың аяғы) протестантизмнің пайда болуына дейінгі кезең (XVI ғасырдың басы).
Кеңістіктік тұрғыдан алғанда, ортағасырлық Батыстың орталығы-Италия, Франция, Германия және Англия аумағы. Ортағасырлық Еуропаның осы ядросының айналасында Балқан түбегі, Польша, Скандинавия, Ирландия және т. б. болды.
Орталықтандырылған мемлекеттердің құрылуымен орта ғасырлық қоғамның құрылымын –дінбасылар, дворяндар және қарапайым халықты құрайтын сыныптар құрылды. Дінбасылар адамның жаны туралы қамқорлық жасады, ақсүйектер (рыцарьлар) мемлекеттік істермен айналысты, адамдар жұмыс істеді. Осылайша, адамның христиан үлгісі адам өмірінің таптық мұраттарына айналды.
Бұл процестің қызықты ерекшелігі жердегі Құдай Патшалығының қоғамдық күтуінен Мәсіхтің тірі кезінде аскетикалық "жарқырау" арқылы жеке құтқарылуға қол жеткізуге көшуді бейнелейтін монастыризмнің қалыптасуы болды. Батыс шіркеуінің алғашқы бұйрықтарының бірі-Бенедиктин (VI ғ.). Бұл монастырьлардың біртұтас Жарғымен бірігуі болды. Бенедиктиндердің тән ерекшелігі практикалық мейірімділік, еңбекті жоғары бағалау, қоғамның экономикалық өміріне белсенді қатысу болды.
Доминикан орденінің басты мақсаты (XII ғ.) еретиктерге қарсы күрес болды. Франсискан орденінің монахтары (XIII ғ.) Мәсіхтің жердегі Қайыршы өміріне еліктеуге тырысты.
Орта ғасырлар-бұл басталуы эллиндік –классикалық, ежелгі мәдениеттің өлімімен сәйкес келетін кезең, ал соңы-оның жаңа уақыттағы жандануымен сәйкес келді.
Ортағасырлық мәдениеттің негізі Батыс Рим империясының "романескалық бастама"деп аталатын дәстүрлеріне негізделген. Римнің мәдени мұрасындағы ең бастысы-Құқық, жоғары құқықтық мәдениет, ғылым, өнер, философия, христиан.
Ортағасырлық дәуірде мәдениеттің екі негізгі қабаты болды: шіркеу, ресми немесе ғалым, мәдениет, негізінен философия мен теологияда көрініс тапты, Халықтық немесе карнавал –күлкі мәдениеті, өзін халық шығармашылығының әртүрлі түрлерінде, фольклорда білдірді. Шіркеу мәдениеті жазбаша, кітап түрінде, ал екіншісі ауызша, фольклорлық дәстүрде көрініс тапты.
Күлкі мәдениеті карнавалда, алаңдық қойылымдарда, жонглерлер, акробаттар, бишілер, әншілер, музыканттар, сиқыршылардың шығармашылығында басым болды. Жергілікті халықтық мәдениеттің ең жоғары көрінісі барлық атақтарды, мемлекеттер мен жастағы адамдарды біріктіретін карнавал болды. Маскада кез-келген адам пайда бола алады, кедей бай шебер болды, бай әзіл болды, лицедия мүмкіндігі ортағасырлық қоғамға толы әлеуметтік шеңберден демалуға мүмкіндік берді. Шынында да, онда адам жеке тұлға ретінде емес, оның әлеуметтік рөлі (саудагер, рыцарь, қолөнерші) ретінде әрекет етті, бұл кезде адамның өмірі өзінің әлеуметтік рөлін орындайды, ол кәсіпке енеді. Адам қандай да бір кәсіби қызметпен айналыспастан, өз кәсібімен анықталды.
X ғасырда, екі дәуірдің – ерте және дамыған феодализмнің алдында –сәулет пен өнерде алғаш рет біртұтас жалпы еуропалық стиль-романескалық стиль пайда болды. "Роман тілдері "ұғымына ұқсас (латынға негізделген –ежелгі римдіктердің тілі). Романеск стилі сәулет өнерінің кейбір белгілері мен римдіктердің жеке құрылыс әдістерінің мұрасын білдірді, бірақ бұл белгілер жетілген ортағасырлық сәулет ерекшеліктерін сарқылмайды.
Романеск стилінің негізгі туындылары-қамал-бекініс және ғибадатхана-бекініс. Романескалық стильдегі ғимараттардың ең танымал мысалдары-Византия императоры Юстинианның Равеннадағы Сан Витало соборы және 792-805 жылдар аралығында салынған сегіз бұрышты сарай капелласы.
XII ғасырда Еуропада алғашқы жоғары мектептер-университеттер пайда болды. Ондағы сабақтар латын тілінде жүргізілді, сондықтан әр түрлі елдердің жастары кез-келген университетте оқи алады. Оқытушылар декандар басқаратын пәндер бойынша өз бірлестіктерін құрды. Барлығы бірге-оқытушылар да, студенттер де университет басшысын –ректорды (билеушіні) сайлады.
Университеттерінде оқып келді церковную "," ғылым –ілімі, заңдар, медицина. Студенттер (латын тілінен "студерге" –"көп жұмыс істеу") профессорлардың дәрістерін тыңдап, жазды, олар кафедрадан кітаптардан үзінділер оқып, түсініксіз жерлерді түсіндірді. XV ғасырда Еуропада 60-тан астам университет болды. Ең танымал Париж, Болонья, Оксфорд, Прага университеттері болды.
Батыс Еуропадағы ортағасырлық шіркеу мәдениетінің гүлденуі XIII ғасырға келеді. Бұл дәуірдің ең үлкен діни ойшылы Томас Аквинский (1225 -1274) болды, оның қызметі жетілген схоластиканың дамуының нәтижесі болды.
XV ғасырда Орта ғасырдың ең жоғары көркемдік синтезіне айналған готикалық стиль гүлденді. Готика "варваризммен" синоним болды және өнер қарабайыр, тіпті ұнамсыз деп саналды. Бірақ орта ғасыр өнеріндегі готикалық стильдің мұндай бағасы дұрыс емес, өйткені готикалық соборлар әдемі сәулет құрылымдары, көптеген еуропа елдерінің мақтанышы болып табылады.
Француз готикасының шедеврлерінің бірі –әйгілі Париж Нотр –Дам соборы (XII –XIV ғасырларда собор салынды). Ол өзінің сыртқы келбетінің қатаң ұлылығымен ерекшеленеді. Оның батыс қасбеті ерекше айқындық пен өлшеммен ерекшеленеді, ол әйгілі жазушы Виктор Гюгоға таң қалдырды. Нотр-Дам-бұл бір уақытта 9000-ға жуық адамға арналған үлкен үш қабатты насыбайгүл. Ол бұрынғы романескалық ауырлықты жоғалтпаған күшті формаларға ие.
|
