Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»
жүктеу/скачать 1.89 Mb.
|
26
Мысалы, 50 жылдардағы 1 сыныпкд арналған "Қазақ тілі" окулығының 1024 сөз, 2480 сөз формасы мен 6314 сөз қолданысқа, ал 70 жылдардағы 1 сыныпқа арналған "Қазақ тілі" оқулыгының 1454 сөз, 2867 сөз формасы мен 8910 сөз қолданыскд тең екендігі байқадды. Бұл айырмашылық 70 жылдардағы оқулықтардың 50 жыддармен салыстырғанда ғылыми-танымдық және оқу-әдістсмслік мазмұнының ғылымдағы соңғы жаңалықгармен толығып, оқулық мәтіндерінің қүрылымы күрделене түсуінің нотижесі екендігі қейінгі тарауларда толығырақ сипатталады. Қарастырылып отырған 50 жылдардағы оқулықгардың лексика-грамматикалық топтармсн қамтылуындағы ерекшеліктер 3-кестеде пайыздық көрсеткіштермен берілді. Өзге сөз таптарына кдрағанда қолданылуы жөнінен жоғары пайыздық көрсеткішке ие зат есімдердің ішінен жалкы есімдерді бірнеше топтарға бөле отырыгі, шартты белгілермен көрсету барысында анықталғаны - 50 жылдар окулықтарындағы барлык. сөз қолданыстардың 0,8%-ын адам аттары', 0,73%-ын географиялык атаулар, 0,17%-ын ру, тайпа, үлттардың аты, ал сң аз пайыздык. көрсеткішті (0,0016%) мәдени-ағарту орындарының аты қамтиды екен (Қосымша Г). Көптеген статистикалық зерттеулердің нысанында қамтыла бермейтін зат есімдердің бір тобы — жалқы есімдер белгілі бір пәндік-тақырыптық мазмүн мен ғылыми-әдіснамалық ауқымға қатысты болғандықтан, олардың оқүлықтарда белгілі бір дәрежеде қамтылуы міндетті. 4-кесте - 50 ж. мектеп өкулықтарындағы сөз таптарының сыныптар бойынша сөзбен және сөз формаларымен қамтылуы
27
Бірақ осы жалқы есімдсрдің де баланың таным-түсінігін арттырып, үғымдық ой қорыту қабілетін дамытатынын ескере бермейміз. Окулық мәтіндерінің қүрастырылуында ескерілетін мәселенің тағы бірі - дерексіз үғымдағы зат есімдер мен нақты мәнді сөздердің ара қатынасы "10-ға - бір", яғни 10 нақты сөзге 1 дерексіз мәнді сөз [1,57] тура келуі дүрыс деп қарастырылатынына сүйене отырып, бүл реттіліктің 50 жылдардағы оқулықтарда сақталмағандығы анықтадды. Енді осы оқулық мәтіндеріндегі сөз таптарының ара салмағын олардың қолданысы бойынша анықтайтын болсақ, жогарыдағыдай көріністі байқаймыз (4-кесте). Сыныптар бойынша алғандағы соз қолданыстарды салыстыру барысында анықталғаны - зат есімдердің үлсс салмағы өзге сөз таптарына қараганда жоғары деңгейді көрсстсді (1 сыныпта 8483 с.қ., 2 сыныпта 16412 с.қ., 3 сыныпта 49495 с.қ.). Өйтксні, зат есімдер тілдегі өзге сөздердің барлығына әрі үйтқы, әрі өзек болып қызмет атқарады [45,135]. А.Жүбанов өз еңбегінде қазақ мәтіндерін тудырушы сөз таптарының бірі ретінде оларды 70-тен аса семантикалық топтарға беледі. Ал осы 50 жылдардағы сөз таптарының қолданысын 70 жылдардагы окулықгармен жоне БӘ салыстыру барысында төмендегіше керіністі байқаймыз: 5-кссте - 50-70 ж.ж. БСО мен БӘ мәтіндеріндегі сез таптарының статистикасы
28
Мүнда 50 жылдардагы бкулықтар мсн 70 жылдардагы оқулыктарда сыныптар бойынша алғанда зат ссімдердің алатын улестік салмагы шамалас (50 ж. БСО 1 сыныпта 34,87%, 2 сыныпта 37,19%, 3 сыныпта 42,14% болса, 70 ж. БСО 1 сыныпта 38,84%, 2 сыныпта 39,42%, 3 сыныпта 42,46%) болып келсе, БӘ зат есімдердің пайыздық үлесі де соган жақын (37,7%). Сол сияқты өзге сез таптарының қолданысы бойынша да салыстырылған мәтіндерде олардың алатын үлестік салмагы үқсас екендігін көреміз. Мүның өзі БСО мәтіндік қүрылымындагы тақырыптық-мазмүндық үқсастықты гана емес, сонымен бірге сөз таптарының қолданылуындагы бслгілі бір зандылықты аңғартса керек. Бүл түжырымның нақтылығына 90 және 2000 жылдардағы оқулықтарды салыстыру барысында коз жеткізуге болады (6-кесте). 6-кесте - 1990-2000 ж.ж. БСО мәтіндерінің лексика—грамматикалық топтармсн қамтылуы
6-кестеде келтірілген мәліметтерден 90 және 20000 жылдардагы оқулыктардың мәтіндеріндегі сөз таптарының ара салмағы жогарыда келтірілген дер.ектерге үқсас екендігін байқаймыз: 90 жылдардагы оқулыкхарда зат есімдердің олданылуы 39,14% болса, 2000 Жылдардағы оқулықтарда 38,61%. Сол сияқты етістіктердің Қолданылуыи салыстыратын болсақ, 50 жылдардагы оқулықтарда °лардың үлссі 30,16% шамасында (1 сыныпта 32,26%, 2 сыныпта 31,17%, 3 сыныпта 29,35%) болса, 90 жылдарда 29,02%, 2000 29,01%. Мүнда тіліміздегі сөз таптарының ішіндсгі ең және қарымы ең ксң грамматикалық категория ретіндегі 29 етістіктердің біз кдрастырған окулықтардағь: қолданылуы ор жылдардағы оқулықтармсн шамалас дсңгейді көрсетеді. Бүл да біз карастырған мәтіндсрдегі сөз таптарының қолданысындағы өзіндік ерекшслік дср едік. -Ү .Ц Оқулық мәтіндерінің жиілік күрылымының ерекшеліктері Алдыңғы зерттеулер көрсеткендей (Бектаев, Молдабеков), мәтіндердің статистикалық жағынан нақты бір жиіліктегі сөздермен қамтылуы зерттелініп отырған мәтіннің келеміне байланысты. Статистикалық жағынан едәуір аз мағлүмат беретін сөздерді көлемі шағын оқулыктар бсреді. Жиілік сөздіктің бастапқы (едәуір жиі кездесетін) аумақтарында ақпарат көлемі онша болмайды. Өйткені бір ғана "ол" есімдігінің жиілігі 3609 (50 ж. БСО). жүктеу/скачать 1.89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||