Джон Ф. Кеннедидің ішкі реформалары

Сайлау компаниясындағы мазасыздық және қарсыластарының үстінен жеңісіне қуанышы артта қалды. 1961 жылы 20 қаңтарында ант қабылдап, ресми түрде президент қызметіне кіріскеннен кейін Джон Кеннеди жаңа үкімет құруды көздеді. Бірақ оған жаңа үкімет құру оңай жұмыс болған жоқ.

Бәрінен бұрын Кеннеди сенімді монополистік шенеуніктерді үкімет аппаратына тартуды қалады және олардың президентті тындайтындарына орындарды иемденуін қамтамасыз етті.

Бірақ, Кеннеди Эйзенхауэр үкіметінің қызметі туралы пікірінен асып түсе алмады. Эйзенхауэр кемшіліктерін Кеннеди үкіметтің әлсіздігінен деп түсіндірді. Кеннедидің пікірінше, АҚШ үкіметіне жаңа ойлар мен күштер қажет еді. Ол бұны үкіметке жаңа, өз ісінің «білгірлерін» тарту арқылы жоюға болады деп есептеді.

Кеннеди өз үкіметін құра отырып, демократиялық партияның көрнекті қайраткерлерін маңызды орындарға тағайындады.

Кеннеди Уолл-Стриттің ықпалды өкілдерінің бірі – Роберт Ловетт және Джон Макклоймен тығыз байланыс орнатуға әрекеттенді.

Ловетт біраз уақыт бойы АҚШ қорғаныс министрі қызметін атқарған Нью-Иорк банкирі еді. Ұзақ уақыттан бері Джон Макклой да Уолл-Стритке жақсы таныс еді. Ұзақ уақыт бойы, 1940 жылға дейін ол халықаралық қаржы келісімдерді рәсімдейтін ірі Нью-Иорк корпорациясында заңгер қызметін атқарды. Әсіресе, Батыс Европалық іскер топтармен тығыз байланысы болды. 1941 жылғы сәуірден бастап 1945 жылғы қарашаға дейін Макклой АҚШ қорғаныс министрі көмекшісі болды. 1947-1949 жылдары Макклой Халықаралық қайта құру және даму банкінің директоры қызметін атқарды, содан соң төрт жыл көлемінде АҚШ-тың Германиядағы жоғарғы комиссар қызметін атқарды. Осы уақытқа дейін Макклойды Нью-Иорк іскер топтары жоғары бағалады./18/

1952 жылы ол отставкаға кетеді және Рокфеллер әулетінің ең ірі банктерінің бірі – «Чейз Манхэттен банктің» директорлар кеңесінің төрағасы болады. Сонымен бірге, ол бірнеше ірі өндірістік корпорациясының директоры креслосына отырады.

Кеннеди Уолл-Стриттің қаржы топтарымен негізгі байланысты Ловетт арқылы жүргізіп отырды. Ловетт Кеннедиге сайлауда Никсонды қолдағанын ашық білдіргенімен Кеннеди оған құлақ ілмеді. Өйткені, Ловеттке Кеннеди, ал Кеннедиге Ловетт керек еді. Өткен шақтың маңызы болмады. Уақыт өте Кеннеди Уолл-Стрит іскер топтарының мүддесін қорғаған Ловеттпен бірнеше кездесу өтті және Ловетт президентке үкімет құрамын жасақтауға бірнеше нақты ұсыныстар жасады.

Кеннеди өзіне Уолл-Стрит және Нью-Иорктың ірі өндірісі мен банкирлері тарапынан сенімсіздік тумас үшін Ловеттке мемлекеттік хатшы, қорғаныс министрі немесе қаржы министрі сияқты үш қызмет орнын ұсынды. Бірақ, денсаулық жағдайына байланысты Ловетт бұл ұсыныстардан бас тартты. Кеннеди қорғаныс министрі қызметіне Уолл-Стритпен жақсы байланысы бар бұрынғы қорғаныс министрі Томас Гейтсті қалдыруды ойлады. Бірақ Кеннеди кеңесшілері бұлай істемеуге көндірді.Өйткені, Кеннедидің өзі Эйзенхауэр үкіметінің қорғаныс министрі қызметін сынға алған еді.

Кеннеди қаржы министрін тағайындауда да бірнеше үміткерлерді салыстырады. Сонымен, ол қаржы министрі етіп Эйзенхауэр кезінде мемлекеттік хатшының орынбасары қызметін атқарған Дуглас Дилланды тағайындайды.

Сондай-ақ, мемлекеттік хатшы қызметіне лайықты адам іздеу керек болды. Ловетт мемлекеттік хатшы қызметінен бас тартқаннан кейін бірнеше үміткерге мүмкіндік береді. Олардың ішінде Честер Боулс, сенатор Фулбрайт, Париж бен Бонндағы бұрынғы елші Дэвид Брюс болды. Бірақ, Ловетт Дина Расктің кандидатурасын ұсынды. Кеннеди Раск туралы өте аз естіген еді. Енді оған маңызды қызметке Раскты тағайындауды ұсынды.

Раск баяу дамушы елдерге көмек беру жұмысымен айналысатын Рокфеллер қорының басқарушылар мүшесі еді.

Қалған мемлекеттік қызметтерді сайлау науқаны кезінде Кеннедиге көмек берген және демократтардың съезінде Кеннедидің кандидатурасын қолдаған жақын көмекшілері арасында бөлінді.

Коннитикут штатының губернаторы А. Рибикофф денсаулық сақтау, білім беру және әлеуметтік қамсыздандыру министрі болып тағайындалды. Солтүстік Каролина штатының губернаторы Л. Лоджес сауда министрі болды. Аризона штатының губернаторы С. Юдэл ішкі істер министрі болып тағайындалды. Кәсіподақтармен тығыз байланыс орнатып, сайлаушылардың сенімін алған заңгер А. Голдберг еңбек министрі қызметіне отырды. Өзінің досы әрі жақтасы, Мичиган штатының бұрынғы губернаторы М. Уильямсты Кеннеди - өте маңызды қызметке – мемлекеттік хатшының Африка ісі жөніндегі көмекшісі қызметіне тағайындады.

Джон Кеннеди әкесімен кеңесе келе Роберт Кеннедиге әділет министрі қызметін ұсынады. Роберт бұл ұсыныстан бас тартқанымен, кейіннен келісуге мәжбүр болды.

Кеннеди Орталық барлау басқармасы (ОББ) мен федералды тергеу бюросы (ФТБ) басшылары Аллен Даллес пен Эдгар Руверді өз орындарында қалдыруды дұрыс көрді.

1960 жылы 17 желтоқсанда Кеннеди сақтандыру саласындағы ірі кәсіпкер Эдвард Дэйді почта министрі тағайындаумен өз кабинетін жасақтауды ақтады.

1961 жылы қаңтарда Джон Кеннеди Президент қызметіне кіріскен кезде Америка сыртқы саясаты қырғи- қабақ соғыстың бел ортасында еді.

Кенеди 1960 жылы Желтоқсаның өзінде-ақ АҚШ қорғаныс министрі Макнамараға АҚШ әскери стратегиясын қайта құруға тапсырма береді. Сонымен қатар Кеннеди қызметке кіріскеннен кейін 1-аптадан соң Макнамараға Кеннедиге және үкіметке өзі жүргізген зерттеулер нәтижелерін баяндайды. Зерттеу нәтижесінде мынадай жайттарға куә болады: Американ әскери стартегиясы тек алдын-ала жоспарланған бюджет қаржысымен құрылады және әскерге бөлінетін қаржы АҚШ ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге жетпейді. Макнамараның айтуы бойынша АҚШ әлсіз әскермен жасақтанған және жаяу дивизиялар сүңгуір қайықтар ядролық ракеталар қарапайым қарулар және оқ дәрілер жетіспейді. Бұл олқылықтар үлкен қаржыны талап етеді. АҚШ-та әскери тапсырыс берудің дәуірі туды. Ол Кеннеди Президент болған үш жылда тоқтамады. Үш жылда тек қосымша әскери қаржы 17 млрд. долларды құрады.

2.1. Кариб дағдарысы.
Кеннеди өз президенттік қызметінің маңызды бөлігін сыртқы саясатқа арнады.

60-жылдардың басында әлем Адамзат тарихындағы ең елеулі және қарама-қайшы мәселелерге толы болды. 1956 жылы Суэц дағдарысынан кейін 1961 жылы батыс Берлин үшін ГДР мен КСРО билік басындағылардың келіспеушілігі туындайды. Ал 1962 жылдың қазанындағы Кариб дағдарысы әлемді термоядролық соғысқа жақындатты.

1962 жылы қазанның ІІ-жартысы тарихқа қырғи-қабақ соғыстың шиеленісін туындатқан және әлемді ядролық апаттың шегіне жеткізген Кариб дағдарысы деген атпен кірді. Адамзат апокалипсистің шынайылығын толығымен сезінді. Бақытқа орай, сол кезде ақыл күші ойламаушылық үстінен үстемдік алды. КСРО, АҚШ және Кубаның мемлекеттік қайраткерлері “ ядролық тығырықтың “ не екенін ұғынды және өткір халықаралық мәселені әскери емес, саяси тұрғыдан шешуге жол тапты.

Бірақ барлық елдер бұл тәжірибені назарда ұстанбады. Осының дәлелі ретінде жақында шиеленіскен Балкан мәселесін айтуға болады Кариб дағдарысы қандай қарама – қайшылықтар кейін туындауы мүмкін еді. Бұл шиеленістің негізін сонау алыс 1962 жылы іздеу керек. Солтүстікатлантика одағының негізгі мақсаты өзінің үстемдігін барынша ұлғайту еді. Өзінің әскери күшін іс - әрекетпен көрсету және бітімгершілікті қарудың күшімен жасау НАТО – ның европалық тәуелсіз мемлекеттерінің ішкі істеріне араласуына жол ашты. Сол кезде американдықтар сол кездегі КСРО – ның Батыс елдеріне қарсы әскери күштерін қолдана алмайтынын және қолданғысы келмейтінін түсініп, өзінің іс - әрекеттерінен әлде қайда ұзаққа шапты. /19/

Кариб дағдарысы туралы айтпас бұрын “ қырғи қабақ соғыстың “ бірнеше оқиғаларына тоқталу керек. Әйтпесе, оның себептерін және шиеленістің қалай өрбігенін түсіну мүмкін емес. Кариб оқиғасы жылымық кезеңдегі кеңес-американ қатынасының дамуына себепші болды. Екі ядролық алпауыттың арасындағы мағынасыз термоядролық жарыс пен ескі саясаттың қауіптілігін көрсете отырып, екі ел арасындағы қатынастарды тамырымен өзгерту қажет екендігін атап көрсетті.

Үш жыл бұрын Кубада Кастра Рустың бапсшылығындағы революциялық үкімет орныққан еді. Американ әкімшілігі оның негізін салушы диктатор Батистаны ұната қоймағанымен Кубалық революционердің жеңісін де жақсы қарсы алған жоқ. Мүмкін, америкалықтарды олардың әскери базасы Гуантанаманың жаңа биліктің тастап шығуына қойған талабынан сақтануы болар немесе америкалық басшылық Кубалық эмигранттардың сөзіне тым құлақ асып кеткен болар, әлде сонау бастан-ақ аралдағы америкалық күштеуді жоюға тырысқан Фидель Кастроның билік басына келуі әсер еткен болуы мүмкін.

Алайда, мұның себебін, не болғанын атап айту қиын. Қалай болғанда да Вашингтон Кастро жеңісінің екінші күні-ақ оның үкіметімен белсенді конфрантация жүргізу жолына түскен еді.

1960 жылы америкалықтар кубалық қантты сатып алуын тоқтатты және осы әрекеттерімен елді экономикалық апат шегіне қойды, ал 1961 жылы 2 қаңтарында Құрама Штаттар Кубамен дипломатиялық қарым – қатынастарын түгелдей

дерлік тоқтатты.

Ол кезеңде Фидель Кастро коммунист те, марксист те емес еді. Америкалықтардың өздерінің қате саясатымен Кеңес Одағымен жақындасу жолына итермеледі. Оған экономикалық, саяси, қару – жараққа көмек жөнінде қолдау керек болды, Осының барлығын ол Москвадан тапты.

1960 жылы ақпан айында КСРО сауда министрі Кубада іс –сапармен болып , сол жылдың наурыз айында Куба мен КСРО арасында дипломатиялық қарым – қатынас орнатты. Сонда да АҚШ өзінің қате саясатын жүзеге асыруды жалғастыра берді. 1961 жылы америкалықтар кубалық эмигранттардың Кубаға қарсы әскери іс - әрекеттерін қолдап отырды. Кочинос шығанағындағы Плая – Карга және Плая – Хирон аймағында дисанттармен Ф.Кастро әскерінің арасында кескілескен ұрыс болды. Шайқас 72 сағатқа созылды. Ақыры десанттар талқандалып, сонымен қатар эмигранттардың көп бөлігі тұтқынға түсті. Кубалықтар көп мөлшердегі қару – жарақты тартып алды. Бұл қару-жарақ америка қару-жарақтары еді. Осыған қарап, бұл операция американ әкімшілігі тарапынан қолдау тапқаны ешкімге де күмән туғызбады./20/

Конгресте және баспасөзде Кубаға тікелей шабуыл жасау жөнінде үндеу таратылты. Куба басшылары жаңа шабуылдардың алдын алу мақсатымен бірнеше рет ірі әскери іс-шаралар өткізді. Сонымен қатар куба кеңес қатынастарының дамуын жылдамдату басталды. Бұған Кубаның өзіндегі маңызды өзгерістер әсер етті. Фидель Кастро Біріккен революциялық ұйымның Ұлттық басшылығының бірінші хатшысы болып сайланды. Кеңес Одағы Кубаға экономикалық көмек көрсету туралы шешім қабылдады. Бірінші кезекте куба қантын сатып алу көзделді.

1962 жылдың тамыз айында Кубаға қару-жарақ тасымалдау туралы келісімге қол қойылды. Куба контрреволюциясының немесе Орталық Америка елдерінің тікелей әскери әрекеттерінің жаңа шабуылы болған жағдайда алдан-алу шараларына , сондай-ақ АҚШ интервенциясына дайындала басталды

1989 жылы Москвада өткен Кариб дағдарысына арналған конференцияда Куба Компартиясының ОК Политбюросының мүшесі Рискет пен АҚШ – тың бұрынғы министрі Макнамара арасындағы диологта Рискет Куба басшылығы АҚШ-тан қолдау табатын Кубаға қарсы жаңа интервенциядан қашып құтылмайтынына сенімді еді, - деді. Сондықтан , осы қауіп Фидель Кастроның қуатты әскер құруына және қарулануына өз әсерін тигізді. Ал, Макнамара болса, Дж. Кеннеди әкімшілігінің Кубаға шабуыл жасау жоспарының болмағандығын салтанатты түрде мәлімдеді.

Бұл басқа тараптың мақсаттарының толық түсінбеушілігінің көрнекті үлгілерінің бірі еді. Рискет , сондай-ақ агрессорлардың аралға шабуылдай қалған жағдайда кубалықтардың жеңетініне сенімді болғанын және Кеңес Одағының көмегіне сенгенін мәлімдеді. Бірақ Куба басшылығы аралға ядролық ракеталарды орналастыру туралы мәселелерді ешқашан қойған емес.

Ракеталарды аралға орналастыру Хрущевтің өзінің идеясы еді. Хрущевтің Фидель Кастроға жазған бір хатында Хрущев куба басшылығына Кубаға ракеталар орналастыру туралы ойын ашық және шын ықыласпен айтқан. Бұл ойға Хрущевті не итермеледі? Бұл Болгарияда болған еді. Хрущев Қара теңіз жағалауында серуендеп жүргенде КСРО қорғаныс министрі Малиновский теңіздің арғы жағын көрсетіп былай деген, теңіздің арғы бетінде, яғни Түркияда американың ракета-ядролық базасы орналасқан. Сол базадан ұшырылған ракеталар алты-жеті минуттың ішінде Кеңес Одағының маңызды әскери теңіз базасы – Севостопльді айтпағанның өзінде Украина мен Россияның оңтүстігіндегі Киев, Харковь, Черняев, Краснодар сияқты ірі орталықтарды жойып жіберуі мүмкін. Сонда Хрущев Малиновскийден неге Кеңес Одағы Американың істеп жатқанын істей алмайды?, -- деп сұрады Неге Кубаға ракеталарды орналастыруға болмайды? АҚШ Кеңес Одағын өз ракеталарымен қоршауда, ал КСРО ракеталары тек Кеңес Одағы территориясында орналасқан.

Ол бұл операцияны бірінші Малинковскиймен бірге талқылады, содан соң КОКП ОК Президиумынан келісім алды. Ең басты мәселе – Кубаға ракеталық қондырғыларды құпия түрде орналастыру және оларды соғыс жағдайына келтіру еді. Кубаның Кеңес Одағының бұл ұсынысына қалай қарайтыны белгісіз еді. Осы мәселені жасау үшін Кубаға Маршалл Бирюзов, КСРО – ның Кубадағы елшісі Алексеев және басқа да кеңестік әскери саяси басшылар кірген делегация жіберілді. Олар бұл мәселемен Ф.Кастроның келісуі қиын деп ойлады, бірақ Кубалық басшылар Хрущевтің ойына қосылды.

Ф.Кастро Куба басшыларымен кеңесе келе, аралға ядролық ракеталарды орналастыру туралы шешім қабылдады. Ол басты мақсат Кубаны қорғау емес, социалистік лагердің қуаттылығын арттыру, - деді.

Шілденің аяғы мен қыркүйектің ортасына дейін Кеңес Одағы Кубаға 100-ге жуық кеме жіберді. Бұл кемелердің негізгі бөлігі қару – жарақ тасыды. Америкалықтардың есептеуі бойынша мұнда 42 орта қашықтықтағы ракеталық – баллистикалық қондырғы, 12 жақын қашықтықтағы ракеталық – балистикалық қондырғы, 42 ИЛ-28 бомбалаушы истребителі, 144 зинитті құрылғылар әкелінген. Сондай – ақ Кубаға 40 мыңға жуық кеңес әскерлері мен офицерлері орналастырылған./21/

Әрине, бұл құрылғылар америкалықтарға белгісіз болып қалмас еді. 16 қазан күні америкалықтар Кубаға Кеңес құрылғылары орналасқаны туралы нақты мәліметтер алды. Бұл мәліметтерді У – 2 барлаушы ұшағы жеткізді. Сол күні – ақ бұл мәліметтер президент Дж. Кенедиге жеткізді.

18 қазанда президент жиналыс өткізді, ол жерде Кеңес Одағымен ядролық соққы алмасқанда АҚШ халқының шығыны 80 млн деп есептелді. Экспертшілер Кеңес ракеталарының атылған кезінде американ авиациясының оны жойып жіберетініне кепілдік бере алмайтынын және Вашингтон, Нью-Иорк қалаларын бомбалау мүмкін болғанда не істеу керек екенін талқылады. Сол күні КСРО сыртқы істер министрі Громыко, Дж. Кенеди және мемлекеттік хатшы Д. Раск арасында әңгіме өтті.

22 қазанда президент радио мен телевидениеге берген мәлімдемесінде қатаң карантин жариялағандығын айтты және барлық кемелер жіті тексеріліп, қару – жарақ бар кемелер кері қайтарылатын болды. Қарулы күштер соғыс қимылдарына дайындалды. Тез арада әскери операцияларды бастау мүмкіндігі қамтамасыз етілді. Бұл мәлімет радио арқылы таратылды. Макнамараның есептеуі бойынша Кубаға басып кірген жағдайда америкалықтар 25-35 мың адамды жоғалтуы мүмкін еді. Әскери басшылардың өздері ракеталарды авияциямен жоюға толық кепілдік бере алмады.

23 қазанда Дж. Кенидидің американ телевидениесі арқылы мәлімделін алған кеңес басшылары, Хрущевтің бұрынғы көмекшісі О. Троянскиидің бағалауы бойынша “ Жеңілдік серпін” байқалды.

Радио арқылы сол күні Кеңес үкіметінің өтініші жарияланды, ал Н.С. Хрущев АҚШ президентіне жауап үндеуін жария етті.

1992 жылы Кариб дағдарысының 30 жылдығына орай жарық көрген “ Международная жизнь “ журналында жиырма бес құжат жарияланды. Ресей Федерациясының сыртқы саясат Архивінде сақталған Хрущевтің Кеннедиге арналған үндеуі толық жарияланды.

1962 жылы 22-28 қазанындағы үндеулер екі канал арқылы жүргізілді. Дж. Кеннедидің үндеулері Москвадағы АҚШ елшілігі (Ф. Коллер) мен Вашингтондағы КСРО елшілігі ( А. Добрынин) арқылы жарияланды.

28 қазаннан кейінгі екі жақтың үндеулері А. Добрынин мен Р. Кеннеди немесе Ақ үйдің сенімді өкілдері арқылы берілді. Бұл байланыс жүйесі “ сенімділік каналы ” деп аталды.

1962 жылдың 22 қазанында Дж. Кеннедидің Хрущевқа жазған хатында президент әлемдегі тепе-теңдік күшін бұзатын қандай да болсын әрекеттерде АҚШ төзе алмайтынын атап көрсетті. Дж. Кеннеди қандай да бір бұрыс пікірлі адамның ядролық ғасырдағы әлемді соғысқа итермелеуге жол бермейтінін айтты және бұл соғыста ешкім жеңбейтінін тек бейбіт халық зардап шегетінін мәлімдеді. Ол карантинді сақтауға және келіссөздердің негізін табуға шақырды.

Келесі күні, яғни 23 қазанда “Известия” газетінде АҚШ елшісі Ф. Коллерге сыртқы істер министрінің орынбасары арқылы жіберілген Кеңес Үкіметінің мәлімдемесі Хрущевтің үндеуімен бірге жарияланды. Бұл құжаттарды Вашингтон, Гавана және Нью-Иорктегі кеңес дипломаттары да алды.

Үндеуде кеңес басшысы БҰҰ жарғысы және халықаралық аралық ережелер Куба Республикасына жөнелтілген кемелерді тексеруге ешқандай құқық бермейтінін және Кубадағы қару-жарақтар тек қорғану мақсатында орнатылғанын атап көрсетті. Хрущев АҚШ президентінен блокададан бас тартуды және 23 қазандағы № 3504 жарғысын жоюды талап етті.

Карантин 24 қазан күні гринвич уақыты бойынша 14:00 күшіне енді. Кемелер жіті тексеріліп, қарсыласқандары АҚШ порттарында тұтқындалуы керек болды.

23 қазандағы үндеуінде Кеннеди дағдарыстың себебі – кеңес қару-жарағының Кубаға құпия түрде әкелінілуі,-деп атап көрсетті және шиеленісті бақылауда ұстауға, карантин шарттарын сақтауға шақырды.

24 қазанда Дж. Кеннеди авиацияның стратегиялық дайындығының дәрежесін №2 сатыға көтергені туралы мәлімдеді.

Сол күні БҰҰ бас хатшысының міндетін атқарушы У Тан Хрущев пен Кеннедиді соғыс қаупін төндіретін іс-әрекеттен тартуға, сонымен қатар туындаған дағдарысты бейбіт жолмен жеңуде жинақылық танытуда және Кариб теңізіндегі жағдайды қалпына келтіруге шақырды. У Танның ұсынысының мәні мынадай болды: КСРО келіссөздер аяқталғанша Кубаға қару тасымайды, ал АҚШ теңіздегі кемелерге ешқандай қарсы іс-әрекеттер қолданбайды.

25 қазанда Хрущевтің У. Танның атына жіберген жауап телеграммасында осы мәлімдемеге қосылатындығы туралы айтылды. Ал Дж. Кеннеди де осы позицияны қолдайтынын білдірді. Бірақ, келіссөздерге кедергі кеңес ракеталарының Кубада тұруы еді.

25 қазанда КОКП ОК президиумының мәжілісінде Хрущев АҚШ Кубаның тәуелсіздігіне кепілдік берген жағдайда ғана Кубадан ракеталарды әкететіндігі туралы мәлімдеді.

27 қазанда Н.С.Хрущев радио және Москвадағы АҚШ елшілігі арқылы америка президентіне үндеу жолдайды, ал көшірмені У Танға жіберілді. Хат америкалықтар қауіптенген құралдарды Кубадан әкету туралы ұсыныстан тұрды. Хрущев Америка үкіметіне аналогтық қаруларды Түркия территориясынан шығару және бұл жұмыстар БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі бақылауында болуын талап етті. Кеңес өкіметі Түркияның тәуелсіздігін мойындауға, ішкі істеріне араласпауға ант беруге келісім берді. АҚШ үкіметі Кубаның тәуелсіздігін мойындауға келісім берді. Хрущевтің ұсынысы бойынша келіссөздерді БҰҰ мен бірге өткізуді және ядролық қаруды қолдануға тыйым салу туралы келісімге қол қоюды тездетті./22/

26 қазандағы Дж. Кеннидидің Хрущевке жауап үндеулері жарияланды. Америка президенті БҰҰ-ның бақылауымен қауіп төндіретін қаруларды Кубадан шығаратын болса, онда карантинді жойып, Кубаға шабуыл жасаудан бас тартатынын атап көрсетті. Осылай ол кеңес өкіметінің ұсынысымен келісті.

28 қазан күні Куба аспанына У-2 ұшағы ракетамен ашып түсірілді. Пилот майор Р. Андерсен мерт болды. Бұл блокададағы алғашқы және соңғы құрбан еді.

27қазанда әділет министрі Р.Кеннеди мен А. Добрынин Түркиядағы ядролық базаны залалсыздандыру туралы мәселені талқылады. Сонымен бірге Хрущевтің 27 қазан күнгі үндеуіне келісуге дайын екенін жариялады және Р. Кеннеди Түркиядағы базаны шығару үшін 4-5 ай кететіндігін атап көрсетті.

Хрущевтің келесі үндеуі 30 қазанда жарияланды. Ол ракеталарды Кубадан шығарылуын күтпей карантинді жоюды, жолаушы ұшақтарды арал үстімен ұшыруды және Кубамен саудаға кедергі жасамауды, Гуантаномадағы АҚШ базаларын жоюды талап етті.

3 қараша күні Л. Томсон А. Добрынинге жауап үндеуді тапсырды. Бұл үндеуде Ф. Кастроның Куба территориясындағы ракеталардың шығарылуын тексеруге тыйым салуы шиеленіс тудырғаны айтылды.

Федель Кастро У Танның ұсынысымен келіспеді. Ол БҰҰ бақылаушыларын өзінің еліне кіргізбеді.

Н. Хрущев өзінің 19 қарашадағы үндеуінде Кеңес үкіметінің ракеталары мен АН-2 ұшағының әкетілуі АҚШ Қорғаныс министрімен дәлелденгеніне қарамастан, карантин жойылмағанын, америка ұшақтарының Куба үстінен ұшу тоқтамағанын атап көрсетті.

Жауап ретінде АҚШ әкімшілігі 20 қарашада карантинді алып тастады, қарулы күштерін дағдарыс кезіндегі дәрежесінен төмендетті.

Дағдарыс негізінен 1963 жылдың 7 қаңтарында аяқталды. КСРО мен АҚШ өкілдері келіссөздерге У Танға бірлескен хат жолдады. Бұл хатта қауіпсіздік кеңесінің Кариб дағдарысы туралы мәселесі қажетті келіссөздерге жеткендіктен күн тәртібінен алып тастау айтылды. Сонымен қатар, Куба үкіметі БҰҰ ның бас хатшысына Кариб аймағында бейбітшілікті қамтамассыз ететіндігі жөнінде нота жолдады.

Кубадан шабуыл қаруларын шығару туралы кеңес үкіметінің шешімін Кастро “ шегіну капитулация “ деп есептеді. 1962 жылы 1 қарашада Кастро кеңес елшілігімен кездесіп, оған КСРО-ның қолдау көрсеткеніне рахмет айтты. Алайда 3 қарашада кеңес үкіметінің мүшесі А. Микоянды Гаванада суық қабылдады. Куба халқы ракеталардың КСРО меншігі екенін білмеді. Америкалық барлаушылар да аралда ұзақ уақыт қалған үш мыңдық кеңестік бригадаға көзін жұмып қарады.

Хрущев АҚШ-тан Кубаға шабуылдамайтыны туралы уәде алғанына және өз мақсатына жеткеніне мақтанды. Кеңес басшылары еліміздің қауіпсіздігін 200-300 континентаралық ракета, жарты миллион әскер қамтамасыз етеді және АҚШ әскери теңіз күштерімен, авиациясымен, ядролық күштермен қарсыласа аламыз деп есептеді.

1963 жылдың 20 маусымында Ақ үй мен Кремль арасындағы “ горячая линия “ радио-телефон жүйесін құру туралы келісімге қол жеткізілді және бұл жүйе 30 тамыздан іске аса бастады. 1963 жылы 5 тамызда КСРО, АҚШ және Ұлыбритания арасында ядролық қаруды атмосферада, космоста және суда сынақтан өткізуге тыйым салу туралы Москва келісіміне қол қойды.

Кариб дағдарысын алдын алу Дж. Кеннеди мен Н.С. Хрущевке тиесілі.

1997 жылы Кариб дағдарысының 35 жылдығына орай РҒА академигі А. Фурченко мен Америка профессоры Г. Нофталидің “ Адская игра: Хрущев, Кастро, Кеннеди и Кубинский ракетный кризис ” деген кітап жарық көрді. Фурченко РФ президенттік архивінде, жаңа документтерді сақтау орталығында, әскери барлау қызметінің архив қорында, сыртқы істер министрі мен қорғаныс министрінде, Россия қарулы күштерінде жұмыс істеуге мүмкіндік алды. Дж. Кеннеди мен Р. Никсонның кітапхана қорына, АҚШ Ұлттық архивіне ұлттық қауіпсіздік кеңесінің архивіне, Неля мен Парворд құжаттар қорына сүйенді.

Б. Путилин Кариб дағдарысын үш кезеңге бөледі. Жабық (қыркүйек 21-қазан), ашық (22-27 қазан ), және аяқталу (28 қазан-20қараша)

2002 жылы сәуірде Корнеги Қоры Кариб дағдарысының 40 жылдығына арналған халықаралық ғылыми конференция ұйымдастырды. АҚШ-та түсірілген фильм көрсетілді. Фильмде барлық ракеторлар жанармаймен толтырылып, АҚШ-қа соққы жасауға дайын тұрғаны көрсетілген. Ал, сол кездегі Кубада бақылау жасаған генерал А. Грибков болса ешқандай ракетаға жанармай құйылмағанын, ешқандай ұшу жоспарының болмағанын атап көрсетті.

Қазіргі таңда АҚШ пен Ресей қарулы күштерін де бір – біріне бағытталған 7 мың ядролық оқ тұмсық бар. Олардың көбісі жоғары әскери қимылға келтірілген. АҚШ қорғаныс министрі конференцияда Кариб дағдарысы кезінде екі жақтан да өте көп қателік кеткенін атап көрсетті. Біз ядролық соғыстан бақытты жағдайда ғана қашып құтыла алдық. Ең үлкен қателік жіберген Кубада тактикалық ядролық қару бар деп есептелген Дж. Кеннедидің әскери және азаматтық кеңесшілері еді.

Дж. Кеннедидің бұрынғы кеңесшісі бірнеше варианттарды атап көрсетеді. Егер Кеннеди өзінің кеңесшілеріне құлақ асып Кубаға қарсы қарулы шабуыл жасаса. Егер кеңес басшысы Н. Хрущев АҚШ-қа ядролық соққы берсе не болар еді? Ал егер АҚШ У-2 ұшағына кек ретінде жауап соққы берсе? Осы сұрақтардың барлығына жалғыз ғана жауап берілген: “ Онда бүгін біз мұнда болмайтын едік “.