Әдістемелік нұсқаулардың

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

«Білім беру мекемелеріндегі кәсіпкерлік қызмет» пәні бойынша

мамандығының студенттеріне арналған

(сабақ, жұмыс түрі)

Павлодар
Ескерту – осы титуллық парақ барлық әдістемелік нұсқаулар: практикалық, зертханалық сабақтарға, курстық жобаларға, курстық жұмыстарға және білім алушылардың басқа өздік жұмыс түрлеріне қолданылады.

Әдістемелік нұсқауларды бекіту парағы			Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/41
		БЕКІТЕМІН: ОІ жөніндегі проректор ___________ Н.Пфейфер ___________ 20__ж. «___»___________

Қ ұрастырушы: ___________________________________ п.ғ.д. Алинова М.Ш.

0500120 - Кәсіптік оқыту мамандығының студенттеріне арналған

20__ж. «___»______________, №__ Хаттама

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды

20__ж. «___»______________ №____ Хаттама

«БИЗНЕС ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ» тақырып бойынша әдістемелік нұсқаулар

Кез келген бизнес идеядан туындайды. Бизнесті белгілі бір өнімді немесе қызметті ашқысы келетін адамдар бастайды. Бизнестегі жаңа мүмкіндік туралы идеяның пайда болуынан басқа оның тұжырымдамасын анықтау керек.

Бизнес тұжырымдамасы деген негізгі операциялардың қысқаша және дәл сипаттамасы. Онда келесі аспектілер қарастырылады: қандай өнім немесе қызмет көрсету көзделенеді? оларды кімге сатасыз? қалай сатасыз? клиенттердің қандай қажеттілігін қанағаттандырасыз? қалай?
1 мысал

Ескендір бірнеше жыл бойы скоба бұйымдарының көтерме сауда дүкенінде сатушы ретінде жұмыс жасады. Ол кішкентай Айнакөл қаласында тұрады, мұнда ол өзінің жеке ісін бастағысы келеді. Ескендірдің жұмыс тәжірибесі бар, сондықтан оның Айнакөлде скоба бұйымдарын сату жөніндегі дүкен ашу идеясы бар. Ескендір өз бизнесінің тұжырымдамасы туралы көп ойланды және оны келесідей көрсетті.

Бизнес тұжырымдамасы Бизнестің атауы : Скоба бұйымдарының дүкені Қызмет түрі (сәйкес жолды толтырыңыз)  келесі өнім түрлерін шығару  қызмет немесе қызметтердің келесі түрлерін көрсету  келесі типті дүкен ашу Скоба бұйымдарын және фермерлік құралдар сату жөніндегі дүкен  көтерме сауданың келесі түрі Мүмкін болатын тұтынушылар: Плотниктер, құрылысшылар, металл бұйымдарын шығару жөніндегі жұмысшылар және Айнкөлге жақын орналасқан шағын фермерлік шаруашылықтар Сату тәсілі: Тұтынушылар дүкенге келіп және өздеріне қажетті тауарды сатып ала алады. Келесі қажеттіліктерді қанағаттандыру: Айнкөл тұтынушылары негізгі құралдар (еңбек құралдары) және материалдарды қажет етеді. Фермерлер жылдың белгілі маусымында еңбек құралдары және саймандарын қажет етеді.

ӨЗ ТҰЖЫРЫМДАМАҢЫЗДЫ ТЕСТІЛЕҢІЗ

Өз тұжырымдамаңызды ойластырып және жазғаннан кейін оны тестілеу керек. Бизнес бәсекелесті және табысты болу үшін, сіздің идеяңыз қаншалықты негізделгенін анықтау керек. Идеяны тесілеудің бір әдісі болып SWOT сараптамасы саналады.

SWOT сараптамасы

Бизнесіңіздің тұжырымдамасын бағалау үшін келесіні жасаңыз:

SWOT сараптамасының нысанын толтырыңыз.

күшті, әлсіз жақтарды, мүмкіндіктер мен қауіпті өте маңызды аса маңызды емес ретінде сипаттаңыз.

Өзіңіздің бизнес тұжырымдамасын бағалаңыз.

4. Сіз осы іспен айналысқыңыз келетіні туралы шешім қабылдаңыз.

Енді SWOT сараптамасы арқылы өз бизнесіңіздің тұжырымдамасына баға беріңіз. Келесі төрт қадамды жүзеге асырыңыз:

Бизнестің ішінен барлық күшті және әлсіз жақтарын, бизнестен тыс мүміндіктерін және қаупін жазыңыз. 17 бетте көрсетілген нысанды пайдаланыңыз.

Күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері және қаупін талдаңыз. Әр аспектіні келесідей сипаттаңыз және әр тармақтан кейін нысанда белгі қойыңыз.

++ Күшті, әлсіз, мүмкіндіктер және қауіп өте маңызды.

+ Күшті, әлсіз, мүмкіндіктер және қауіп аса маңызды емес.

Маркетинг – бұл ықтимал клиенттерді анықтау және келесі жолмен табысқа жол жеткізіп, олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жасалатынның барлығы:

- олар қажет ететін өнімдер мен қызметтер ұсыну;

- олар төлеуге дайын бағаны орнату;

- сіздің клиенттеріңізге тауар және қызмет жеткізу;

- сіздің тауар және қызметіңізді сатып алу үшін клиенттерді ақпараттандыру және тарту.

1)Маркетинг клиенттердің қажеттіліктері мен сұраныстарына негізделетін бизнес тұжырымдамасынан басталады.

2)Өз бизнесіңіздің тұжырымдамасы негізінде сізге өз нарығыңызбен танысу қажет.

3)Нарық туралы ақпараттың көмегімен сіз маркетинг бойынша жоспар құрай аласыз.

4)Нарықпен үнемі танысып отырыңыз. Өз ісіңізді жүргізген кезде сіз клиенттердің қалауын тыңдап, сапалы тауар сатып немесе сапалы қызмет көрсетіп және өз клиенттеріңізге қызмет ету қажет.

Төменде клиенттер және бәсекелестер туралы қосымша ақпарат жинаудың тәсілдері көрсетілген.

Ықтимал клиенттермен сөйлесіңіз. Олардан келесі туралы сұраңыз:

- олар қандау тауар және қызмет сатып алғылары келеді.

- олар сіздің бәсекелестеріңіз туралы не ойлайды.

Бәсекелестермен танысыңыз. Ақпарат жинаңыз:

- өнім және қызметтер туралы, мысалы, сапа және дизайн туралы,

- олар қандай бағаны орнатады,

- олар сіздің клиенттеріңіздің тауарлары туралы не ойлайды.

Бизнес бойынша жеткізушілер және жолдастарыңызға келесі сұрақтар қойыңыз:

- олардың бизнесінде кімнің тауарлары жақсы сатылады,

- олардың сіздің бизнес тұжырымдамасы туралы не ойлайды,

- олар сіздің бәсекелестеріңіздің тауарлары туралы не ойлайды.
Мысал

Ескендір жақында орналасқан шағын жеке фермерлік шаруашылық иелеріне барып, олар нені қажет екені туралы сұрастырды. Ол сонымен қатар металлдан бұйым жасайтын және өңдейтін көптеген құрылысшылар және жұмысшылармен сөйлесіп олардың қажеттілігі фермерлердің қажеттіліктеріне сәйкес келмейтінін анықтады. Айнакөлде оның скоба бұйымдары дүкенінің дара бәсекелесі болып Мараттың скоба бұйымдары дүкені болып табылады. Сонымен қатар Ескендір Ақтастағы бірнеше дүкен туралы ұмытпау керек. Айнакөл тұрғындары кейбір кезде онда қажетті тауарлар сатып алу үшін бару қажет болады. Ескендір өз бәсекелестері туралы көп мәлімет жинады.

Нарықты зерттеу кезінде алынған, клиенттер туралы мәліметті пайдаланып төменде көрсетілген нысанды толтырыңыз.

1. 1 бағанда сіз сатқыңыз келетін өнімді немесе қызметті сипаттаңыз. Көтерме және бөлшек саудамен айналысатындар осындай тауарлардың әр тобын сипаттауы мүмкін.

2 бағанда әр өнімнің немесе әр қызметтің ықтимал тұтынушысын, оның төлеуге дайын екенін ескере отырып сипаттаңыз.

3 бағанда клиенттің сұранысына сәйкес келетін өнім немесе қызметті жазыңыз. Сондай-ақ тұтынушының осы өнім немесе қызметке қатысты ерекше қалауын сипаттаңыз: олар қашан сатып алғылары келеді, қалау сатып алғылары келеді, олар нені төлеуге дайын және т.с.с.

4 бағанда сіз өз бәсекелестеріңіз туралы білген маңызды ақпаратты жазыңыз.

МАРКЕТИНГ ЖОСПАРЫН ҚҰРЫҢЫЗ

Сіздің маркетинг жоспарыңызды құрған кезде сіз өз өніміңізді немесе қызметіңізді қалай сататыныңызды ойластыру қажет. Маркетинг бойынша жоспарды құрған кезде маркетингтің негізгі төрт ережесін сақтау керек:

Өнім, сіз тұтынушыға сатқыңыз келетін өнім немесе қызметті білдіреді.

Баға, сіз өз тауарыңызға белгілеген бағаны білдіреді.

Орналасқан орны, сіз қалай және қашан тұтынушыға қол жеткізе алатыныңызды білдіреді.

Сату, сіз өз тауарларыңыз немесе қызметтеріңіз туралы клиенттерді қалай хабардар ететініңіз және оларды шығарылатын өнімді сатып алуға қалай тартатыныңызды білдіреді.
Мысал

Ескендірде тауардың үш тобы болады: фермерлік құрал; саймандар; материалдар

өндірушілер және қызмет көрсету саласының жұмысшылары үшін

БИЗНЕС НЫСАНЫН ҚАЛАЙ ДҰРЫС ТАҢДАУ КЕРЕК - әдістемелік нұсқаулар

- бизнес түрі және оның көлемі.

- болашақ серіктестер саны, олардың қатысу және жауапкершілік деңгейі

- қолданыстағы құралдар және заңмен бекітілген жарғылық қор көлемі,

- жарғылық қордағы әр серіктестіктің үлес көлемі ,

- әр аталған заңды нысанның ерекшеліктері,

- кәсіпкердің тұрғылықты орны немесе заңды тұлғаның ораласқан жері.

Әр нысанның өз артықшылықтары мен жетіспеушіліктері болғандықтан, сізге таңдалған істің ерекшелігін талдап және сізге маңызды факторларды бағалау қажет.

Мысалы дербес кәсіпкердің артықшылықтары мен жетіспеушіліктері

1. Артықшылықтары:

- шаруашылық серіктестіктермен салыстырғанда кәсіпкерлік қызметке рұқсатты жеңіл алу:

- дербес кәсіпкердің кәсіпкерлік қызметпен мемлекеттік тіркеуден бастап заңды тұлға құрмай айналысуға құқығы бар.

- мемлекеттік тіркеу қатысу ретінде жүреді және тұрғылықты жер бойынша аумақтық салық органында дербес кәсіпкер ретінде тіркеуге тұру болып саналады.

- тіркеу алымы алым төлеу күні АЕК 4 көлеміне тең соманы құрайды.

2. Жетіспеушіліктер:

- несиелеудің шектеулі мүмкіндіктері,

- қызметті дамытудың шектеулі мүмкіндіктері,

- бар мүлікпен жауапкершілік тәуекелі.

Ескендір өзінің скоба бұйымдары дүкені үшін қандай заңды нысанды таңдау туралы көп ойланды. Ол таңдауға тиіс – дербес кәсіпкер болу ма, әлде жауапкершілігі шектеулі серіктес құру ма.

Ескендір дербес кәсіпкер болғанда оның тәуекелі көп болатынын біледі, бірақ оны жеңілдетілген процедура қызықтырады. Бұл ЖШС тіркеуден арзанырақ болады. Ескендір дербес кәсіпкер болу туралы шешім қабылдайды. Техникалық-экономикалық негіздемеде ол жазады:

БИЗНЕС НЫСАНЫ

Жеке іс рәсімделеді

Дербес кәсіпкерге
Қандай себептермен бұл нысан таңдалды

Жеңілдетілген процедура және өз ісіңді бастауға жұмсалатын аз шығын ЖШС құрумен салыстырғанда тәуекелді төмендетеді
Кәсіпорынның заңды мекен-жайы
Иелер

Аты және тегі	Аты және тегі
Ескендір Оспанов
Қабілеті	Қабілеті
Сатушы болуға үйренген. Маркетинг бойынша кешкі курстар.
Жұмыс тәжірибесі	Жұмыс тәжірибесі
Скоба бұйымдары дүкенінде 8 жыл сатушы болған

ҚЫЗМЕТКЕРЛЕР тақырыбына - әдістемелік нұсқаулар

Бизнес тұжырымдамасы қызметкердің қандай қабілеттері болуы тиіс екенін шешуге көмектеседі. Осыны анықтау үшін төрт қадамды орындаңыз:

1. Бизнес тұжырымдамасынан бастап сіздің бизнесіңіз қандай міндеттерді орындайтынын анықтаңыз.

2. Сіздің қандай міндеттерді орындауға уақытыңыз немесе қабілетіңіз болмайтынын шешіңіз.

3. Сіздің қызметкерлеріңізге қандай қабілет, тәжірибе және басқа талаптар қажет.

4. Осы міндеттерді орндау үшін қанша қызметкер қажет болатынын ойластырыңыз.

- ғимарат

- құрылғы

Бөлмені (ғимаратты) таңдағанда ең маңызды факторларды сипаттап, төмендегі кестеде сәйкес белгі қойыңыз. Қажет болса, кестеге басқа факторлар енгізіңіз.

.ФАКТОР	Өте маңызды	Маңызды емес
Тұтынушыларға жақындық
Жеткізушілерге жақындық
Қоғамдық көлікке жақындық
Бөлменің ауданы
Кеңейту мүмкіндігі
Жоспары, бизнес жүргізу үшін ыңғайлы

Өз таңдауыңызды жасағанда келесіні жасау қажетті ме екені туралы ойланыңыз:

- жаңа ғимарат салу,

- бар ғимаратты алу,

- ғимарат немесе оның бөлігін жалға алу,

- өз бизнесіңізді үйден басқару.

Ескендір оның шығындары сату түсімімен өтелгенге дейін үш ай қажет болады деп ойлайды. Ол сатып алушылар өздеріне жаңа дүкен ашқанға дейін белгілі уақыт қажет екенін түсінеді. Осы мерзімде оның бастапқы капиталы барлық төлемдерді өтеу керек.

Оған тауар қорын сатып алу үшін қанша капитал қажет екенін есептеу қиын. Ол барлығына тауарды несиеге бермейді, бірақ фермерлерге тауарды алты айлық несиеге беруге мәжбүр, ал кейбір клиенттерге тауарды бір ай бойы бөліп төлеу шартымен беруге қажет болады. Ол бастапқы капиталдың қажетті сомасы оның әдетте қор құнынан екі есе артық болуы тиіс екенін есептеді.

Келесі бетте Ескендірдің есебі берілген.

1) Кәсіпкерліктің жедел курсы – Павлодар: Кәсіпкерлік пен инновацияларды дамыту орталығы, 2011 жғ – 150 бет.

2) Бизнес-жоспарлау: кәсіпкерге арналған №1 әдістемелік құрал - Павлодар: Кәсіпкерлік пен инновацияларды дамыту орталығы, 2011ж – 27 бет.

3) Өз бизнесіңді баста: кәсіпкерге арналған әдістемелік құрал - Павлодар: Кәсіпкерлік пен инновацияларды дамыту орталығы, 2011 жғ – 67 бет.

4) Жеке кјсiпкерлiк туралы Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 31 қантардағы №124 Заңы // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2006 ж., № 3, 21- құжат; «Егемен Қазақстан» 2006 жылғы 7 ақпан № 31.