Егемен Қазақстан газеті №325-326 (25723) 03 Қазан сенбі 2009 жыл alma mater

Көңілің тасиды, әрі алабұртады. Сонау келмеске кеткен күндерің қол бұлғап күлім­деп тұрғандай. Алғаш университет табалдырығын аттағаның, студент деген ар­манды аудиторияға кіргенің, кейін сол аудиториямен қоштасып айырылысудағы алмағайып ахуалың оқыс еске оралып, жүре­гіңде қуаныш, құлазуы аралас күй ойнатады. Бір жағынан бес жыл бойы бауыр басқан аяулы ұяңды қимағаның, сөйте жүре, нағыз кәмелетке енді толған­дай қуанышқа бөленгенің көкірек сара­йын­да сайрап қоя береді. Ішінде езу тар­тар­лық, бірақ, сен үшін бек қымбат көрі­ністер көлбейді. Несін жасырайын, уни­вер­ситет ректоры, сол кездегі жастардың кумирі, шіркін осындай азамат болсақ деп қиялдайтын аға – профессор Төлеген Тәжі­баев­тың өзі қолын қойған (факсимиле емес) “Диплом с отличием” деген қатыр­ма қағазға, омырауымдағы ромбылы зна­чек­ке жанарым қайта-қайта қадала беретін.

Әрине, балаңдығым... Десе де, ыстық сей­діні әлі жүрегімде басылар емес. Әсі­ресе университетке перзенттік сүйіс­пен­шілігім. Сұлу қыз, көркем жігіт бәрі сон­да деген өлеңді еске түсіретін студент­тік ор­та, кеудеме білімнің жарық сәулесін аян­бай құйған, ойы да, жаны да жомарт оқы­ту­шылар, – бұлардың бәрі де – КазГУ. Дүниенің не атақты қаласын араласаң да, Алматыдай қайдан болсын дегізетін ша­һар, көшесінің қос жиегін ала сылдырап аққан күміс бұлағы, алтын алма – апор­ты, аспанға өрлеген шымқай жасыл жапы­рақты реңкі, мәртебесін әуелетіп, асқақтатып тұрған ақшаңқан Алатау – осы теңдесі жоқ суреттің бәр-бәрі мен үшін – КазГУ, қазір әл-Фараби атала­­тын білім ордасы. ҚазҰУ атауына біздің көз де, құлақ та әлі үйренісе қойған жоқ, оқырман айып етпесе, дәл осы мақа­лада университетімді өзіміздің кезі­міздегі атымен-ақ жаза берейін.

Өз басым университетке ұлан-асыр борышкермін. Бұл күндері мына 80 жыл­дығымда аз мақтау естіп жатқаным жоқ. Соның шындыққа жанасатындарының дені де, дәні де бойыма КазГУ-де егілген. Тағ­дырымның белесті кезеңінің бәріне осы оқу орнының арқасында көтерілдім десем, бұл қызыл сөз емес. Мен осы ұя­дан бір емес, үш дүркін ұшыппын.

Алғаш рет – Шығыс Қазақстанға, туған өлкем – Алтай аясына.

Қазіргі кезде “Дидар” деп аталатын облыстық “Коммунизм туы” газетінің редакциясы Ушанов көшесінің (қазіргі аты – Тәуелсіз Қазақстан) ақ Ертіске барып тірелетін тұсында бірінші кірпіш қабаты әкпен сыланған ақ, бөренеден қиған екінші қабаты қара коңыр үйде орналасқан екен. Көне жай болуға керек. Бөренелері жауын-шашынды бұл өңірдің мазасыз ауа райынан әбден қарайып кет­кен. Бірақ іші самаладай жарық, ауасы таза, жеңіл. Жарты ай шамасы әдебиет қыз­меткері болып істеген соң маркстік-ленин­дік теорияны насихаттау бөліміне меңгеруші болып тағайындалдым. Ол кезде оншама мән бере коймаған едім, бер­тіндері түсіндім. Айналайын алтын ұям – КазГУ бес жыл баулығанда даяр жур­налист етіп шығарған екен ғой деп.

Оқытушыларымыз журналистік ма­ман­­дыққа баулу ісін информация, коррес­пон­­денция жазуға ауыздандырудан бас­тады. Жанрдың теориялық, пішіндік қыр-сырын түсіндірген соң: өмірде күнде жаңа­лық, келесі семинар сабағына хабар жазып алып келесіңдер, – деп тапсырма берді. Өзімше жазып келген әжік-біжігім­ді көрсетіп едім, газеттің біріне ұсын, бір редакция баспаса, екіншісінің есігін қақ, қайсар мінезді болмасаң, сенен журналист шықпайды деді. Әлгі хабарым “Ценная ини­циатива” деп, аты өзгертілген тақы­рып­­пен газет бас мақаласының дәл асты­на жарияланыпты. Біраз күннен соң поч­та арқылы 5 сом перевод келді. Ол кез – соғыстан кейінгі жоқшылық уақыт. Үйден салған аз-маз ақшаны бірге оқитын, жатақханада жататын достарыммен бірігіп жұмсаймыз. Стипендия алып тұрамыз. Бірақ қалай екенін, қашанда ашқұрсақ жүре­міз. Жүгерінің талқанын қара суға қайнатып, ботқасын жегенімізде маңда­йы­мыздан тер бұршақ-бұршақ моншақ­тайды. “Кедейдің бір тойғаны – шала байығаны” демекші, әлгі бес сомға бір мәр­те болса да қарнымызды қампитқан соң дәндей бастадық. Күндердің күні қала­мақыма сағат сатып алдым. Қазіргі жас адам “Мерседес” мінгеніне қалай маса­йрайтын болса, мен содан кем масай­рамаған болуым керек.

Университеттен екінші рет старт алып ұшуым – 1959 жылы КазГУ-ге аға оқыту­шы­лық қызметке конкурс бойынша сай­ла­нуыма байланысты. Төрт жылдай жур­на­листика ғылымы терісінің бір пұш­па­ғын илестім, әрі сабақ бердім. Содан 1963 жылы Мәскеуге жол түсті. СОКП Орта­лық комитеті жанындағы Қоғамдық ака­де­мияның әдебиет теориясы аталатын ас­пи­рантурасына конкурс жария­­ланып, оған қатысуға бір орын КазГУ-ге бөлі­ніпті. Бәйгенің қиындығын мынадан да байқауға болады. Қазақстан­нан барған 12 адамнан Мәскеу академия­сында екі-ақ кісі қалдық. Бұл эссенің бас кейіпкері – университет қой, сондықтан осы бәйгеде атымның озып шығуына тигіз­ген шара­патын айтайын. Конкурстың бір шарты – сенен болашақ әдебиетші шығатын, шық­пай­тынын көрсететін реферат жазу. Алды­мен бағаланатыны да – сол материал. Оны қойылған шарт бойынша күні бұ­рын, емтихан басталмай тұрып жібергенмін.

Журналистика факультетінің басшы­лары Хайыржан Нұрғожаұлы Бекхожин мен Тауман Салықбайұлы Амандосов екеуінің маған очерктік прозадан курс оқу­ға тапсырма бергені мұндай жақсы болар ма. Очерк зерттеуден “Бейнелеу ме, баяндау ма? (“Жұлдыз”), “Замандастың очерк­тегі бейнесі” (“Социалистік Қазақ­стан”), “Разговор нужно продолжить” (“Простор”), “Очерктің түрлері” (“Қазақ­стан баспасөзі” бюллетені), т.б. мақалалар жаза бастағанмын. Рефератым “Образ сов­ременника в казахском очерке” деп аталды.

Академияда алдымен “Основы марк­сизма-ленинизма” деген пәннен сынақ алынды. Бір билетінде үш сұрақ: бірі – партия тарихынан, екіншісі – саяси экономиядан, үшіншісі – философиядан. Және “первоисточниктерді” білуің керек. Талабы кандидаттық минимумнан кем емес. Насихат мақаласынан өткізген сабақтарымның, бұрын студент кезімде, айталық, экономист ғалым Федор Алек­сее­вич Жеребятьев, философ Николай Петрович Дардыкин, партия тарихшысы, ғалым Нығметулла Күсепұлы Киікбаев­тардың дәрістерінен жазып алған, өзім “первоисточниктерден” қорытқан сту­дент­тік конспектілеріме дейін пайдала­найын. Емтихан алушының бірі – мос­қал­дау орыс ғалымы үш сұрақтың үшеуіне жауап беріп болғанымнан соң, маған кетпей тұра тұр деген белгі беріп, үстел үстіндегі телефонның түймелерін теріп, сөйлесе бастады. “– Алло, Сашамысың? Сәлемәт пе? Сен Елеукеновке тым қатты кетіп жүрме деп едің, бұл жас жігіт (“моло­дой человек”) ағып тұр ғой...” – демесі бар ма... Бөркім қазандай болды. “Иә, сәт!” – деймін ішімнен.

Саша деп отырғаны – профессор Алек­­сандр Мясников, кафедра меңге­рушісі, Владимир Маяковский шығармашылығын зерттеуші атақты саңлақ. Кейін білсем, менің рефератымды ұнатыпты. Мазмұны өз алдына, рефераттың әдеби-көркем сын стилінде жазылғанына мән беріпті. Міне, осы жерде университеттің орыс әдеби ті­лін үйреткен еңбегін қалай еске алмайын.

Орталау мектепті соғыс кезінде, орта мектепті соғыс аяқталған соң бір жылдан кейін, 1946 жылы бітіргенмін. Ол кезде жоғары білімді мұғалім көп емес. Мате­матикадан ЖенПИ-ді тәмамдап келген мұғалім сабақ беріп, бір жырғап қалға­ны­мыз бар. Мен қазақ аулының ең түкпірі­ненмін. Көретін орысымыз – неміс. Оның бер жағында соғыс кезінде орыс тілі мен әдебиетінен сабақты бізге онын­шыны жаңа бітірген бойжеткен өткізетін. Оныншыны Өскеменде оқығанда ғана “языковая среда” дейтіннің орыс тілін меңгеруге әжептеуір ықпалы болатынын сезіндім. Бірақ, тәңірі, орыс тіліндей күрделі әлемнің ішіне кіру үшін бір жылда не қырмақсың.

Онсыз да, орта мектепті қазақша бітір­ген адамға орыс тілінде шығарма жазу оңайға соқпайтыны белгілі. Сол қиыншы­лық­ты жеңуге қалтқысыз жәрдемдескен КазГУ мұғалімдері Хомутовты (аты-жө­нін есіме түсіре алмадым), Евгения Олим­пиевна Зенкованы қалайша ұмытайын.

Хомутов орта жастағы, дембелшелеу, мұрт­ты кісі. Мінезі орнықты, білмегеніңді біл­­діруге келгенде шыдамы ересен. Қазақ тобын­­дағы студенттерге “совершенный, не­­со­вер­­­шенный виды глаголов” деген тақы­рыптан сабақ өткізіп отыр, “Говорил” де­ген етістік сөйлеуші сөзінің аяқтал­маға­нын білдіреді. Ал “сказал” айтарын айтып бол­­ғанды айғақтайды. Түсінікті ме? – дейді.

Біз басымызды шайқаймыз. Бір сино­нимдік қатардағы сөздерді үйтіп жіктеу, миды ашыту емей немене?

Хомутов біртоға момын мінезінен жаз­бай­ды. Біраз үнсіз отырды да бәрімізге қаратып сұрақ қойды:

– Ребята, вы верите, что я паровоз поднимал? – деді.

Бәріміз шу ете түстік.

– Нет, не верим!

Хомутов жез мұртын сыйпап қойып күлімсіреді.

– А вы, поверьте. Я паровоз подни­мал, но не поднял! – деді соңғы сөзін қат­тырақ дауыс­тап айтып, сұқ саусағын көтеріп.

Бұл бейнелі сөздің миымызға қона қал­ғаны сондай, жамырай күлісіп, мұға­лім­нің педагогтік тапқырлығына сүйініп, қол шапалақтадық.

Евгения Олимпиевна грамматиканы, жазу-сызу ережелерін орыс классик­тері­нің шығармаларынан алынған мысалдар арқылы оқытты. Әне жерде неге үтір, бол­маса сызықша қойылған? Мынау тире­нің мәнісі не? Бұл жөнінен граммати­каның қандай ережесін білесіңдер? Бір абзацты оқып болғанша, бүкіл граммати­каны ақ­тарып шыққандай терлейсің. Оқу залына кіріп морфология мен синтаксис­ке кайта үңі­лесің. Жазылуы бір басқа, айтылуы бір басқа сөздердің ережесі – фонетикада. Соны аударып шығасың.

Осының бәрінің пайдасы конкурста тиді. Бәйгеде ғана емес, әлі күнге дейін уни­верситет сабағы бірде болмаса, бірде көмекке келеді. Ана бір жылы өз басым қатты сыйлайтын, сүйіп оқитын “Литера­турная газета” “Я – чревоугодник” деген мақала жариялады. Мақаланың авторы, даңқты кинорежиссер Станислав Говорухин еш шімірікпестен: царек Ни­ки­та Хрущев Қазақстанға Ресейдің бақан­дай бес облысын сыйлыққа тартты депті. Шылғи өтірікке жаным шыдамай, “Воро­ши­ловский чревоугодник” деген жауап сын жаздым. Сыншылдық қуатын күшей­ту мақсатында Оноре де Бальзактың “Кузен Понс” атты тамақсау туралы рома­­нын пайдаландым. Понс хикаясы бір кез­де шет ел әдебиеті жөнінен сабақ бер­ген өзі де, сөзі де көрікті Рубинованың оқы­­ған дәрісінен есімде қалыпты.

Үшінші старт былайша болды. “Қазақ романы және замана” атты тақырыпта кандидаттық диссертация қорғаған соң тағы да университетке қайта оралып, проф. Бейсембай Кенжебаевтың басқарып отырған әдебиет кафедрасына оқытушы­лық қызметке сайландым. Сол қызметте істеп жүргенімде Қазақстан КП Орталық комитеті аппаратына жауапты қызметке шақырылдым. Мұнда да университет шапағаты аз тиген жоқ. Бейсекең былай жуас көрінгенімен, жуастан жуан шыға­ды­ның нақ өзі болатын. Қазақ әдебиеті­нің тарихи шеңберін кеңейткен бағыты­нан не сынға ұшыраса да, еш қайтқан жоқ. Ақыры жеңіп шықты. Маған өмір бойы оқып келе жатқан курсынан сабақ беруді тапсырды. “Қазақтың XX ғасыр­дың басындағы демократ ақын-жазушы­лары” атты Бейсекең оқулығына сүйеніп, өз жанымнан Мәскеуден алған білімімді қосып, студенттерге дәріс оқи бастадым. Бейсекеңнің ұлағаты: әдебиет – қатып-семген дүние емес. Жанды организм. Бір оқығаныңды екінші рет қайталай берме. Ізден, жаңалық тап. Сонда сенен оқы­ған­дар да ізденімпаз болады, дейтін. Сол рухта екеуміз бірлесіп “Жанрына қарай талабы” деген, кезінде айтыс туғызған мақала да жарияладық.

Университет Қазақстан КП Орталық комитетінде істеп жүргенімде де аз ой сал­ған жоқ. Осында қызмет бабында “курировать” деген сөз жиі қолданылады екен. Бұл міндетті атқарушы өзіне тапсы­рыл­ған саланы басқармаса да, оның күй-жайынан қанық болуға керек. Бастапқыда нұсқаушы ретінде маған Қазақстандағы орыс әдебиетінің бағыт-бағдарын зерттеп біліп отыру тапсырылды. Ол кезде бұл әдебиет­тің көшбасы саналатын, есіміне күллі Кеңес Одағы әдеби жұртшылығы қа­нық, атақты орыс жазушысы Иван Петрович Шухов маған өзі бас редакторы болып істейтін “Простор” журналының цензура басуға рұқсат бермей қойған мате­­риалын табыс етті. Мағжан Жұмабаев шығармашылығымен алғаш танысуым сол материалдан басталды.

ЦК-ға келген бойда естігенмін: КазГУ-­дың филология факультетінің орыс тілі кафедрасында ғалым Хайрулла Хабиб­ұлы Махмудовтың басшылығымен ақын Мағ­жан Жұмабаевтың өмірі мен шығар­ма­гер­лігі туралы талқылау өткізіл­ген. Баянда­машы кафедра меңгерушісі Хайрекең, шы­ғып сөйлеген аудармашы Александр Лаза­ре­вич Жовтис, жазушы Тахауи Ахта­нов Мағжанның ақталғанын, шығар­масына қарағанда ұлы ақын екенін айт­қан. Мен “Красный флаг”, басқа да ау­дар­ма өлең­дерін сан қайталап оқыдым. Мұның кейін “Мағжан” атты моногра­фияны ір­кіл­мей тез жазуыма аз пайдасы тиген жоқ.

Қысқасы, Қазақ университетіне боры­шым – шаш-етектен. Түлектер кездесуін­де alma mater деген сөз ауызға жиі алын­ды. Бұл латын сөзінің мәнісі – питающая мать, асыраушы ана деген мағына беретіні мәлім. Қайда жүрмейін сол ананың жылы алақанын сезінемін. Осындағы әріптес­терім­мен бірлесіп жазған тұңғыш кітап – “Газет жанрлары” маған баспа ісіне ара­ласуға жол ашты. Оқыған дәрістер екі-үш жыл бойы үсті-үстіне жаңаланып, сту­дент­­тік аудитория сынағынан өтіп шық­­­­қан соң оқулық кітапқа айналды. “Қазақ кітабының тарихы” (Ж.Шүлем­баевамен бірге) және “Кітаптану негіз­дері” өткен ғасырдың аяқ шенінде шықты.

Университет дидарынан әрқашан жас­тық оты ұшқындайды. Түлектері қар­тайып жатса да, өзі ешқашан картай­май­ды. Аяғын заманамен бірдей алады. Ал уақыт ағысы ұлты­ның мұң-мүддесіне қи­ғаш келген жағ­дайда университеттің, Мағ­жан ақын тілімен айтқанда, Алаш айбын­ды ұран сал­ғаны­нының талай рет куәсі бол­дым. 1961 жылы Тың өлкесінің зы­мия­н­дық пиғылмен құрыл­ғанын әшке­­ре­ле­ген 80 студенттің петициясы осы уни­вер­ситетте жазылды. Ол оқиғаның жайын “Ғасырмен сырласу” атты (2004) кітаптан оқуға болады.

Университет 1986 жылғы жастардың Жел­тоқсан көтерілісінің алдыңғы сапы­нан табылды. Тәуелсіздік дәуірінде енді ұлттық университет дәрежесіне ие болса, бұл биік атаққа ол өзінің отаншылдығы арқасында кол жеткізді деп түсінуіміз керек.

Жетпіс бес жасының ішінде еліне 125 мың түлек ұшырған, Алатау бөктерінен қазағының ұлы даласына нұрын шашып тұрған алтын ұя жасай берсін!


БАҒДАРШАМ
Кенжеғали САҒАДИЕВ.
Менің балалық шағым “тарихтың қойып кеткен арбасындай” деп ақиық ақын Ғафу Қайырбеков жырлаған Тор­ғай өңірінде өтті. Осы қасиетті жерде бол­ған оқиғалардың қандайы да қазақ хал­қының жер үшін, тәуелсіздік үшін күре­сі­мен байланысты. Торғай даласы кең, ана шалғайы мен мына шалғайы күндік жер. Жастайымыздан Қабырға, Саға өзендерінен бастау алған Торғай өзені­нің кәусар суынан сусындап, жай­қал­ған тоғайындағы бүлдіргенін теріп өс­тік. Туған ауылдың әрбір тұрғынын өзі­міз­ге туыс-бауырдай сезінетін сол бір шақ әлі күнге дейін есімде. Мен өмірім­де өзім туып-өскен Торғайым мен алғаш ғылым мен білімге жол көрсеткен КазГУ-імді ешуақытта ұмытқан емеспін. Ұмыта да алмаймын.

Құштарлық кернеген, қияға құлаш сермеген, көгілдір арман көгінде қалық­тай­тын жастық шақ, дана Абай келісті кестелегендей: “талаптың мініп тұл­парын, тас қияға өрлеген”, яғни адам ғұмырындағы осынау беу, шіркін, алтын шақ, жалынды дәурен өзгеше ғой! Әр жылы дүниеге келген ұрпақтың өз тағ­дыры бар. Менің балалық бал дәуренім Ұлы Отан соғысымен тұспа-тұс келген­дік­тен, жастық өмірдің қиындығы айт­паса да түсінікті.

Мен де өз қатар­­ластарым сияқты ер­те ержеттім, білім­ге ерте ұмтылдым. Көр­ген қиын­дық­тарды білім ғана ұмыт­тыратынын ұқ­тым. 1945 жылы Жангел­дин ауылындағы мектептің алғаш рет табалдырығын атта­дым. Менің тұлға ре­тінде қалыптасуыма мектептегі ұстаз­дар­дың да сіңірген еңбегі зор. Сабақтан қо­лым бос кезде ауылдағы кітап­ханадан шық­пайтынмын. Жас кезім­нен кітапқа құмар болып өстім. Әсір­есе қазақтың ұлы ойшылы Шәкәрім Құдайбердиевтің жас­тарды ғылым-білімге, өнерге бау­лу­дағы ой-тұжырым­дары үлкен ой салды.

Алаяқ сұмдарға ерсең болмас жолың,

Қазағым-ау, қаңғырып қайнар сорың.

Өнер-ғылым үйренсең, еңбек етсең,

Мазақ болмай елдікке жетер қолың, – деп, білім, ғылым игеру қазақтың қолын теңдікке жеткізетінін насихаттап, жас­тардың сана-сезіміне әсер еткен ғой.

Қоғамның ұлттық-мәдени даму жолын­­да өзінің күрделі қырларымен өш­пес із қалдырған тұлғалардың бірі – ұлы жазу­шымыз Мұхтар Әуезов әдебиетші болғанмен де, қоғамдық сананың, саяси-тарихи, әлеуметтік-экономикалық ойдың да шебері болған. “Мәдениетке қай кә­­сіп жуық” деген мақаласында қазақтың кәсіп таңдау, кәсіпке мамандануына халықтың мінез-құлқы, тұрмыс-тіршілігі, табиғат жағдайы және тұтынған кәсібі әсер етеді деген зор дүниетанымдық пі­кір айтады. Ал “Ғылым” атты еңбегінде білім-ғылымның дамуын адамзат дамуы­ның жолдарымен диалектикалық байла­ныс­та алып қарап, ғылымды да өндіріс әдістері туғызады деп есептеген.

Елдің болашағын болжаған қазақ зиялыларының бірі Смағұл Сәдуақасов­тың “Жетті күйзелулер. Енді еңбек пен ғылымға бет бұру керек” деп үндеу тас­та­­­ға­­ны осы жылдар. Қазақ зиялы­лары­ның демократиялық ұмтылыстары мен көзқарастары білім, ғылым және басқа да құндылықтарды байлықтан жоғары қойды. Бар байлық білімде екенін бізге ұғындыра білді.

Қазаққа ғылым, білім жолын нұсқау­­­шы­лардың бірі қазақ ойшылы – А.Бай­тұр­сынов. “Қазақ” газетінде басылған мақала­лары­ның бірінде былай деп жазады: “Қазақ жерінде өндіріс жоқ, шикізатын сатады, ал сол шикізаттан жасалған өнім­ді 2-3 есе қымбат бағаға сатып ала­ды. Бұл надандықтан келген кемшілік – білім-ғылымнан қалыс қалушылық” деп елін білім-ғылымға үн­дейді. Менің эконо­мика саласын таң­дауымның бір себебі де осы.

1955 жылы мектепті күміс медальмен бітіріп, сол жылы білімнің қара шаңы­ра­ғы – Қазақ мемлекеттік университеті­нің (қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) экономика факуль­теті­не оқуға түстім. Ол кезде КазГУ рес­пу­бликада жалғыз университет бола­тын, онда оқуға қабылдану қай жастың да арманы еді. Қазір де Әл-Фараби атын­да­ғы ҚазҰУ халықаралық білім кеңіс­тігі­нің беделді оқу ордасы, ақыл-ой қазына­сының мөлдір бұлағындай, еліміздегі ғылыми шаңырақтардың ішіндегі шоқ­тығы биік, тарихы мол, білімнің Ақ Ордасы екені айқын.

КазГУ қазақтың рухани мәдениетін айырықша сатыға көтерген шаңырақ. Ол қазақ халқының жаппай орта білім алуға көшкен кезінде, қазақ интеллиген­ция­сы­ның қалыптаса бастаған тұсында ашыл­ды, сол кезден бастап қоғамның рухани мазмұнын, дүниетанымын өзгертуге тең­де­сі жоқ үлес қосты. Университеттен ұш­қан қарлығаштар білімге, мәдениетке құштарлық дәстүрін қалыптастырып, республикамыздың сан-салалы экономи­ка­­сын, білімін, ғылымын, мәдениетін арттыруға мейлінше белсенділікпен, білік­­ті­лікпен араласып, еліміздің өркен­деуі­не өздерінің үлестерін қосуда, өзінен кейінгі ұрпаққа да үлгі, өнеге бола білді. Бұл дәстүр әлі жалғасын табуда.

Университетте оқып жүргенде жастар ұйымдарының жетекшілерінің бірі бол­уым, Лениндік стипендия иегері болуым, түрлі студенттік-ғылыми конференция­лар­ға қатысып, Алматы, Самарқант және КСРО-ның басқа да қалаларында баяндамалар жасауым толығымен ғы­лым­­ға құштарлығымды оятты. Ғылым жолы осы кезде басталды. 1960 жылы университетті қызыл дипломмен тәмам­да­дым. Сол жылы ҚазМУ-дің халық шаруашылығын жоспарлау кафедрасын­да ассистент етіп қалдырды. Ғылым саласына әр адам өзінің табиғи мінезі, бітім-болмысымен келіп кірігеді. Ғылым жолында осы қасиет ерекшеленіп тұруы қажет. Бұл да менің сол кезеңнен бастау алған қағидам.

Бізге факультетте Ленинградтан, Мәс­­­кеу­ден келген атақты экономист ғалымдар: Ф.Жеребятьев, С.Нейштадт, И.Бро­вер, Ц.Фридман, М.Бутин, эко­но­ми­ка ғылымының қазақстандық мек­тебін қалыптастырушы біліктілігі жоғары ұстаз­дарымыз С.Бәйішев, Т.Шәу­­­кенбаев, Т.Тө­ле­баев, С.Толыбеков, Г.Чуланов, Я.Әуб­әкіров, Д.Қабдиев және басқалары дә­ріс берді. Осы ұстаздарым­­ның берген білімі, ілімі менің өмірлік жолымды әлі де нұрландырып тұрғандай.

Елімізде ғылым мен жоғары мектеп­терге сай мамандар дайындау қажет­тілі­гінен біз оқыған тұста жаңа кафедралар ашыла бастады. Экономика факультеті “Саяси экономика” кафедрасы негізінде ұйымдастырылды. Көп жыл көлемінде ол жалпы университеттік кафедра ретін­де ҚазМУ студенттеріне саяси эконо­мия­лық білім берді. Экономика факуль­теті құрамында саяси экономия маман­дары дайындала бастады. Біз оқыған кезде “Өнеркәсіп экономикасы” атанған “Салалық экономика” кафедрасы 1996-1997 оқу жылына дейін жұмыс жасады. Факультетте өнеркәсіп экономикасы, қар­жы және несие, бухгалтерлік есеп, салалық экономика, материалдық-техни­ка­лық жабдықтау экономикасы, статис­ти­ка және еңбек экономикасы, халық шаруашылығының экономикасы сала­лары бойынша мамандар дайындалды. Факультеттен ұшып шыққан экономист-мамандар Қазақстанның экономикасын дамытуға өз үлестерін қосуда.

Университеттің экономика факуль­теті 1963 жылы Алматы халық шаруашы­лығы институты (қазір Т. Рысқұлов атын­дағы Қазақ экономикалық универ­ситеті) болып бөлініп шыққан соң саны мен сапасы жағынан айтарлықтай өзгеріс­терге ұшырады. Бұл Қазақстанда экономикалық білімнің өрістеуі мен көтерілуінің белгісі еді.

Экономикалық реформа негізінде бол­­­ған еліміздегі ауқымды оқиғалар оқу жүйесінде қайта құру мәселелерін талап етті. ҚазМУ-де (1968 жылғы қараша) философия және экономика факультеті ұйымдастырылды.

Факультет тарихындағы жаңа кезең тарихи өзгерістерге байланысты болды, яғ­ни КСРО ыдырауы, Қазақстан Респуб­­ли­касының тәуелсіздігі және жалпы эко­но­­микалық құрылыстың ауысуынан туын­­­­дады. Бұл тарихи оқиғалар кеңестік тұр­паттағы жоспарлы экономикадан ашық нарықтық экономикаға өту кезе­ңін­­де Қазақстанның жоғары экономика­лық білім беру орындарына жаңа талап­тар қойды, сол себептен ҚазМУ-дің фило­со­фия және экономика факультеті еліміздегі жетекші, сонымен қатар ал­дың­­­­ғы қатар­дағы жоғары оқу орны ретін­­де бұл өзгеріс­терге өз үлесін қосты.

1997 жылдың маусым айында фак­уль­­­тет кезекті қайта құруды бастан кешті. Екі факультет негізінде – эконо­ми­калық және заң факультеті – Эконо­мика және заң институты болып құрыл­ды. Институт Әл-Фараби атындағы ҚазМУ-­дің ең ірі бөлімшесі ретінде танылды.

2001 жылдық қыркүйек айында ҚазҰУ Ғылыми кеңесінің шешімімен Эко­­номика және заң институты екі фа­куль­­тетке бөлінді: заң, экономика және бизнес факультеттері. “Әлемдік эконо­ми­ка” мамандығы экономика және биз­нес факультеті құрамынан халық­аралық экономикалық қатынастар фа­куль­тетіне берілді. Сонымен, 2001-2002 оқу жы­лында факультеттің қазіргі жағ­дайы мен құрылымы қалыптасты. 1963 жылы Халық шаруашылығы институты бөлініп шыққаннан бері факультет бірың­ғайланып, экономика саласы бо­йын­­ша мамандар дайындай бастады.

2003 жылдың 1 қыркүйегінен бастап экономика және бизнес факультеті Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің үлкен бөлім­­шесінің бірі және өз құрамында толық циклді жоғары дәрежелі бакалав­риат, магистратура, PhD докторантура мамандарын дайындауда. 2002-2003 оқу жылында магистратура, 2003-2004 оқу жылы бакалавриат кредиттік технология оқу жүйесіне көшті.

Бүгінде Қазақстан өз алдына әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына қосылу секілді биік мақсат қойып отыр. Ал бәсекеге қабілеттіліктің басты факторы – білім сапасы. Тәуелсіз­дік таңы алаулап атқаннан бері Елбасы­мыздың сындарлы саясатының арқа­сында еліміздің мыңдаған жас өрендері шетелдік оқу орындарында сапалы білім алса, бүгінде екі жарым мыңнан астам жастарымыз ғылым қуып, өз білімдерін шетелде жалғастыруда. ҚазҰУ – Түркия, Қытай, Иран, Корея, Египет және тағы басқа елдердің университеттерімен тығыз байланыста. Иә, біздің Ұлттық универ­ситет – ұлттық дәстүрлерімізбен қатар, Шығыс пен Батыстың ең озық ғылымы мен білімін талғаммен бойына жиып, оны жас ұрпақ көкейіне сіңіріп келе жатқан рухани құндылықтар ордасы.

Экономикалық дамудың өрке­ниет­ті үлгісі – тұрақтылықта, соны қамтамасыз ете­тін тетіктер жаңарып, өзгеруде. Мұ­ның өзі экономикалық дамудың мүмкін­дік­терін ашып, өнім мен тауар сапасын, олардың халықара­лық бәсекелестіктігін қамта­масыз ететін озық технология, халық­­ара­лық интеграциялық іс-әрекет, халықаралық дең­гейде қалыптасқан құқықтық негіз бен стандарттық норма­ларды үйлестіру қажет екені айқын көрінеді. ҚазҰУ-де халықаралық стан­дарт­­қа икемді технологиялық орталық­тар­­­ды ұйым­дастыруға да аса мән берілген.

Бізде биотехнология ғылымының даму деңгейі өте төмен. Кеңес өкіметі кезінде КСРО Ғылым академиясының көмегімен Ақмолада Биотехнологиялық орталық ашылып еді. Сол орталық жұмысын жандандыра бастаған болатын. Кейінгі уақытта аты естілмейді. Био­инже­нерлер мен биотехнологтар даярлау мәселесінің де республиканың жоғары оқу орнында алатын орны мәз емес. Осыны дамыту негізінде ҚазҰУ-де “био­технология” мамандығы ашылыпты, био­­­логия факультетінің жанынан био­тех­нология орталығы ашылмақшы. Бұл құп­тарлық іс. Мұндай ірі жобаларды жасауда ҚазҰУ-дің ректоры, академик Бақытжан Жұмағұловтың еңбегі зор екенін атап өткен орынды.

Елбасымыздың әр жылғы халыққа Жолдауы ел өмірінде ерекше маңызға ие, алайда биылғы Жолдаудың бір ерек­шелігі – әлеуметтік саясаттың басым­ды­ғы. Экономикамыз өркендеп, табысы­мыз артқан кезде мемлекеттің әлеуметтік салаға бұрынғыдан бетер қолдау көрсетуі қуанарлық жәйт. Халық­тың әл-ауқатын арттыру, өмір сапасын жақсарту, ХХІ ғасы­р­дың өскелең ұрпақтары мен жа­лын­­­­ды жастарын сапа­лы біліммен қамта­­масыз ету Президент атап көрсет­кен басым бағыттардың бірі ғана. Соны­мен бірге Елбасы Жолдауы­ның ерекше маңызды салаларының бірі – эконо­микалық реформалардың тиім­ді­лігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру, “ноу-хау” жаңалықтар енгізу арқылы кәсіп­орынды тиімді басқару, кор­поративті басқару жүйесін жетілдіру – ел эконо­микасының дамуын айқын­даушы басты критерийлер.

Мемлекет тарихымен үндестікте қалып­­­­­­тасып, дамып келе жатқан уни­верситетіміздің басты өзгешелігі өткен мен болашақ алдындағы жауапкершілікті ойда ұстай отырып, ХХІ ғасыр талабына сәйкес маман даярлау, білім мен ғылым көкжиегін кеңейтуде жатыр. Сондықтан, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті – бүкіл республика үшін ғылым мен білімнің ең ірі орта­­лығы әрі жаһандық өркениеттің асқар шыңы. Тәуелсіз елдің иннова­ция­лық идеялары мен ғылыми техноло­гиялық құнды­лықтардың да ордасы.

Өткен жылдың 21 сәуірінде белгілі қоғам қайраткері Бақытжан Жұмағұлов­ты университеттің жаңа ректоры етіп тағайындағанда, Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев универ­си­тет­тің ең басты мақсаты – Қазақ­станның қарқындап дамып келе жатқан экономикасына арнап жоғары класты кадрларды даярлау, сонымен қатар жеткіншек ұрпақты патриоттық рух пен Отанға қызмет ету барысында тәрбиелеу деп ҚазҰУ-ге үміт артты.

ҚазҰУ – еліміздегі іргелі оқу орын­дары­ның арасындағы көшбасшы. Мұның бір дәлелі – 2008 жылы 2-курс студенттеріне жүргізілген мемлекет­ара­лық бақылау бойынша алғашқы орында болды, биылғы 2009-2010 оқу жылына арналған мемлекеттік оқу гран­ты­ның 2568-ін иеленіп, республика бойын­ша бірінші орынға шықты. Бұл еліміз­дегі мектеп бітіруші түлектердің ҚазҰУ-ге деген зор сенімі екені даусыз. Ғылым­ның қозғаушы күші – білім. Білім мен ғылым бірге болғанда ғана нәтижелі болмақ, яғни жастарға білім бере оты­рып, ғылыми тәжірибеге үйрету қажет. Осы негізде ҚазҰУ-дің жанынан ашыл­ған ғылыми-зерттеу институттары­ның да жастардың білімін ұштауға берері мол.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін мерейтойымен құттықтай отырып, болашағың жарқын болсын қасиетті қара шаңырақ демекпін. Уни­вер­ситет ұжымының саналы да сали­қалы ғұмыры, жемісті еңбегі жылдардан жыл­дар­ға жалғасып, ел игілігі үшін саналы қызметі парасаттылықпен ұштасып, білім-ғылым биігіне асқақтай берсін.

Қазақтың қара шаңырағы тек ғылым мен білім ордасы ғана емес, бұл өмір мектебі. “Тарыдай болып кіріп, таудай білімді алып шығатын Ақ орда”. Бір сөзбен айтқанда, ҚазҰУ – бақытқа жетелейтін бағдаршам.