Эквивалентсіз лексиканы аудару
жүктеу/скачать 52.09 Kb.
|
|
«Қазақстандық халықаралық лингвистикалық колледж» ЖШС Мұқажан Темірлан Бақдәулетұлы Эквивалентсіз лексиканы аудару Курстық жұмыс Руководитель Жабаева А.A. Тапсыру күні «__»_____2022 г.
Кіріспе
Жақында қазіргі ғылымда лингвомәдениеттану, лингвострантану сияқты бағыттарға көбірек көңіл бөлінді. "Тіл және мәдениет" мәселесіне қандай да бір түрде әсер ететін көптеген жұмыстар тіл құбылыстарын олардың кумулятивті, мәдени функциясымен арақатынасында зерттеудің өзектілігін көрсетеді. Бұл тілдік бірліктердің ұлттық-мәдени ерекшеліктерін, ең алдымен сөздерді тіл мен мәдениеттің күрделі бірлігі ретінде анықтауды қамтиды. Лексиканың ұлттық боялған қабаттарының ішінде эквивалентсіз лексика ерекше орын алады. Тіл-бұл ұлттың мәдени, психикалық және психолингвистикалық кеңістігін көрсететін нақты жүйе, сондықтан әр тілде "аударылмайтын" ұғымдар бар екендігі таңқаларлық емес. Шетелдік мәдени коммуниканттың тілдік бейнесінің ерекшелігі эквивалентті лексиканы қолдану арқылы айқын көрінеді.
Дәстүр бойынша, аударма нақтылық, яғни түпнұсқаның берілуінің толықтығы мен дәлдігі тұрғысынан қарастырылады. Дәл осы мағынада олар "жақсы" немесе "жаман" аудармалар туралы айтады. Түпнұсқа түпнұсқа және жазылған тілді білетін оқырманға бағытталған, ал аударма түпнұсқа тілін білмейтін реципиентке арналған, ол аударманың делдалдығын қажет етеді, оның көмегімен ол түпнұсқамен танысады. Аударманың түпнұсқаға толық сәйкестігіне қол жеткізу мүмкін емес екені түсінікті. Аудармада түпнұсқадан мүмкіндігінше көп сақтауға тырысқанда, мәтін негізсіз көлемді және тіпті түсініксіз болады . Л.к. Латышев пен А. Л. Семеновтың пікірінше, аудармаға ұқсастық туралы философиялық ілімнің призмасы арқылы қарау өте пайдалы теңдік эквиваленттілігі, өйткені жақында кең таралған аудармадағы эквиваленттік ұғым жеткілікті ғылыми негізделусіз, априорно немесе интуитивті қабылданған нәрсе ретінде қолданылады. Сонымен бірге, бұл "эквиваленттілік" терминінің аударма теориясына кіріспе және оны синонимдік "жеткіліктілік" терминімен алмастыру, аударма эквиваленттілігі мәселесін теңдіктің тепе-теңдігін теңдіктің жалпы ғылыми-философиялық проблемаларымен байланыстыруға және оны әлдеқайда жоғары теориялық деңгейде шешуге қолайлы мүмкіндік береді. Аударма теориясында аударма эквиваленттілігін белгілеу үшін арнайы қолданылатын "жеткіліктілік" сөзі жергілікті, таза аударма термині болып табылады: жалпы ғылыми тұрғыдан алғанда, жеткіліктілік термин емес, бірақ терминологиялық емес, "сәйкес", "тең"мағынасында қолданылады. Осыған байланысты, "эквиваленттілік" терминінің орнына "жеткіліктілік" термині қолданылған жағдайларда, аударма эквиваленттілігі мәселесі терминологиялық деңгейде теңдіктің тепе-теңдігі тепе-теңдігінің жалпы ғылыми-философиялық проблемаларынан оқшауланған. "Эквиваленттілік" термині теңдік сияқты әртүрлі қатынастардың жалпы ұғымының белгісі болып табылады. Объектілердің эквиваленттілігі олардың қандай да бір қатынастағы теңдігін білдіреді; барлық жағынан объектілердің теңдігі болмайды. Әмбебап кез-келген нәрсе-бұл жалғыз нәрсе; әрқайсысы бір нәрсе болатын екі нәрсе жоқ. Эквиваленттілік-бұл әр түрлі халықтар арасындағы ойлау мен шындықтың бөлінуінен туындайтын құбылыс. Мәлімдемедегі тілдік бірліктер Функционалды және ситуациялық аспектілерден басқа, көбінесе лингвистикалық және мәдени кеңістікпен және белгілі бір адамдардың тәжірибесімен тікелей байланысты мазмұнға қосымша мағына береді. Эквиваленттіліктің табиғаты тек лингвистика аясында бола отырып, мәдениеттану, Әлеуметтану, тарих, этнография сияқты басқа ғылымдарға жүгіну керек деген сұраққа толық жауап беру мүмкін емес. Г. Д. Томахин эквивалентсіз лексиканы салыстырылатын тілдердің бірінде сөздік баламасы жоқ лексикалық бірліктер ретінде немесе қоғамдық практикада тиісті шындықтардың тасымалдаушыларының болмауына байланысты немесе онда тиісті ұғымдарды білдіретін лексикалық бірліктердің болмауына байланысты анықтайды. Аударма тілінде тиісті баламасы жоқ бастапқы тілдің лексикалық бірліктері Лингвистикада эквивалентсіз лексика болып саналады. Бұл жағдайда "эквиваленттілік" бастапқы тілдің берілген лексикалық бірлігінің мағынасын беру үшін аударма тілінде құралдардың толық болмауы деп түсінілмеуі керек. Мұндай құралдар, әдетте, қол жетімді. Бастапқы тілдің лексикалық бірлігінің эквиваленттілігі деп оның аударма тілінің лексикалық жүйесінде аналогы жоқ екенін, яғни оның орнына белгілі бір аударма контекстінде ауыстыруға болатын "дайын" сөз немесе тұрақты сөз тіркесі жоқ екенін түсінуге болады. Я. и. Рецкер сонымен қатар балама лексиканы бастапқы тіл еліне тән және басқа тілге және басқа шындыққа жат шындықтардың белгісі ретінде анықтайды". Л.с. Бархударов "басқа тілдің лексикалық бірліктерінің арасында толық немесе ішінара баламалары жоқ" тілдердің бірінің лексикалық бірліктерін білдіреді. Автор лексикалық бірліктердің үш үлкен санатын эквивалентті лексикаға жатқызады. Бірінші санат-тиісті атаулар, географиялық атаулар, мекемелердің, ұйымдардың, газеттердің атаулары. Екінші категория – шындық-басқа тілде сөйлейтін адамдардың практикалық тәжірибесінде жоқ заттарды, ұғымдар мен жағдайларды білдіретін сөздер, мысалы, ұлттық тағамдардың атаулары, халықтық киім түрлері, яғни материалдық және рухани мәдениеттің заттары. Үшінші топқа "кездейсоқ лакундар", яғни қандай да бір себептермен басқа тілдің лексикалық құрамында корреспонденциялар жоқ тілдердің бірінің лексикалық бірліктері жатады. В. Н. Крупнов эквивалентті лексиканың құрамын ашпайды. Ол бұл категорияны "аударманың дамуының осы кезеңінде оның баламалары жоқ заттарды, процестер мен құбылыстарды білдіретін сөздер мен тіркестер" деп анықтайды. В. Н. Крупнов эквивалентсіз лексиканы екі топқа бөледі: 1) лексика, ол эквивалентсіз санатқа жатады, өйткені бұл кезеңде аударма тілінде жеткілікті сәтті сәйкестік әлі ұсынылмаған (яғни уақытша эквиваленттілік); 2) лексика эквивалентсіз санатқа жатады, өйткені аударма тілінде кейбір эквиваленттер мүлдем болмайды . Тілдердегі эквиваленттілік құбылысына В. Н. Комиссаров та тоқтайды. Ол аударма тілінде тұрақты корреспонденциясы жоқ бастапқы тіл бірліктерін эквивалентсіз деп атайды. Бұл аударма теоретигінің пікірінше, балама лексика неологизмдер арасында, нақты ұғымдар мен ұлттық шындықтарды атайтын сөздер арасында және аударма процесінде кездейсоқ сәйкестіктер жасау керек белгілі емес атаулар мен атаулар арасында кездеседі. Аударма теориясында балама лексика дәстүрлі түрде мыналарды қамтиды: шындық сөздер, уақытша балама терминдер, кездейсоқ балама сөздер . А.К. Гатилова эквивалентті емес лексиканың құрамына тағы бір жаңа класс енгізді: аударма тілі үшін ерекше морфологиялық құрылымы бар лексикалық бірліктер, құрылымдық экзотизмдер деп аталады. Неміс тілінің сөзжасам әлеуеті зор екені белгілі. Бұл көптеген басқа тілдерде жоқ өте күрделі семантикасы бар ерекше, таза неміс тұжырымдамаларын жасауға мүмкіндік береді. Кейбір зерттеушілер эквивалентсіз лексиканың құрамына семантикалық лакундар сияқты ұғымды қосады. В. Л. Муравьев "лакуна" терминін барлық балама лексикаға таратады. Л. с. Бархударов "кездейсоқ лакунах" туралы айтады . "Лакуна" термині аударма тілінде кез-келген Тұжырымдаманың түсініксіз болмауы жағдайында ыңғайлы. Көп жағдайда бір тілде белгілі бір мағынасы бар сөздің болмауына және оның басқа тілде болуына "ұтымды" түсініктеме табу мүмкін емес. Белгілі бір дәрежеде белгілі бір тілдің болуының немесе болмауының нақты себептерін анықтау қиын болуы мүмкін және белгілі бір тіл жүйесінің "ұлттық ерекшелігіне" сілтеме жасау керек. Орыстар мен немістерді қоршап тұрған тілден тыс шындық бірдей болуы мүмкін, бірақ бір тіл осы шындықтың басқа тіл білдірмегенді жөн көретін жақтарын байқайды және лингвистикалық түрде қалыптастырады. Салыстырылатын тілдерде орыс сөздеріне сәйкес келетін тұрақты ұғымдардың болмауы әр тілдің объективті шындықты өз бетінше бөлетіндігімен байланысты. Бұл ұғымдар орыс, неміс және француз шындықтарында бар. Зерттеушілер арасында эквиваленттілік ұғымын анықтауда Бірлік жоқ. Кейбір лингвистерде эквивалентсіз лексиканың анықтамалары жалпы сипатқа ие. Олар оның құрамына аударма тілінде баламасы жоқ бастапқы тілдің барлық сөздерін қамтиды. Басқа лингвистер балама емес лексика ұғымын Ұлттық нақты шындықтарды атайтын лексикалық бірліктерге, яғни осы халыққа ғана тән материалдық және рухани мәдениеттің әртүрлі нысандарын білдіретін сөздерге тарылтады (Швайцер А.Д., Федоров а. в., Виноградов Б. С.). Сонымен бірге, аударма теориясы бойынша жұмыстарды шолудан шындық оның категорияларының бірі ретінде эквивалентсіз лексиканың бөлігі болып табылатындығын көруге болады. Тағы біреулері (Влахов с., Флорин с., Иванов А. О.) оны көптеген категорияларды, соның ішінде шындықты қамтитын күрделі топ ретінде қарастырады. Аударма теоретиктері мен лингвострантану мамандары ұсынған эквивалентті емес лексиканың сипаттамалары Жалпы сәйкес келеді. Эквивалентті емес лексиканы аударма теориясы мен практикасы сияқты ғылымдарды зерттеудің тақырыбы болып табылатын лексикалық бірліктердің көп қабатты тобы ретінде жан-жақты қарастыру осы тіл бірліктерінің барлық түрлерін толығырақ сипаттауға, оларды басқа тілдерде беру тәсілдерін, шет тілді аудиторияда түсіндіру әдістерін нақтылауға мүмкіндік береді. Л. к. Латышев пен А. Л. Семенов аударма эквиваленттілігі коммуникативті-функционалды эквиваленттілікпен бірдей емес, бірақ бірқатар шарттардың оңтайлы орындалуын көрсетеді. Сонымен, түпнұсқаға ұқсас, бірақ одан негізсіз семантикалық және құрылымдық ауытқулары бар адресатқа әсер етуі мүмкін аударма эквивалентті емес деп танылуы мүмкін. Керісінше, әсер етпейтін, түпнұсқаға жеткілікті ұқсас аударма, егер коммуникативті-функционалды эквиваленттіліктің болмауы объективті себептерге байланысты болса, тұтастай алғанда эквивалентті деп танылуы мүмкін.. Бірақ, Комиссаровтың пікірінше, ең бастысы, кез-келген эквиваленттік деңгейде аударма тіларалық байланысты қамтамасыз ете алады. Осылайша, әртүрлі тілдердің лексикалық құрамы бірдей емес. Кез-келген тілдегі сөздердің көпшілігінде басқа тілдерде дәлірек немесе аз сәйкес келеді (егер олай болмаса, ешқандай аударма мүмкін болмас еді), әр тілде тек өзіне ғана тән және басқа тілдерде аналогы жоқ лексика бар. Мұндай лексика эквивалентсіз деп аталады. 1.2 Эквивалентсіз лексиканы жіктеу әдістері Эквивалентсіз лексикалық бірлік көбінесе "лакуна" деп аталады. "Лакуна" терминін анықтай отырып, д. у. Хашимова, шығарма лакуна туралы мақаланың авторы көптеген танымал лингвистердің еңбектеріне сілтеме жасайды: мысалы, л. с. Бархударов лакуналарға келесі анықтама береді: лакундар-бұл қандай да бір себептермен (әрдайым түсінікті емес) лексикалық құрамда сәйкес келмейтін тілдердің бірінің сөздік бірлігі.сөздер мен сөз тіркестері түрінде) басқа тіл. И. Ю. Марковина лакундар ең жалпы тұжырымдамада бір лингвомәдени қауымдастықта не бар екенін, ал басқасында не жоқ екенін, бұл кейбір басқа қауымдастықпен салыстырғанда белгілі бір лингвомәдени қоғамдастықтың ерекшелігі туралы сигналдар екенін айтады. С. Флорин мен С.Влахов лакуналарды басқа тілдер мен мәдениеттермен салыстырғанда белгілі бір тілге және белгілі бір мәдениетке тән лингвистикалық және экстралингвистикалық фактілер ретінде түсінеді. С. Волковтың пікірінше, лакун ядросы шындық сөздерін құрайды. С. Волков шындық сөздерді әр тілдің лексикасының ерекше категориясы ретінде анықтайды, ол халық мәдениетінің ұлттық ерекшеліктерін көрсетеді.осы тілдің ана тілінің тірегі және эквивалентті емес сөздердің негізгі бөлігі болып табылады, олардың мазмұны жоспарын кез-келген шетелдік лексикалық бірліктермен салыстыруға болмайды . Практикалық шындықты оның тиісті сипаттамасы үшін энциклопедиялық анықтаманы немесе кейбір күнделікті (ана тіліне белгілі, бірақ шетелдіктерге белгісіз) ақпаратты қажет ететін барлық нәрсе деп санауға болады . Эквивалентті лексикамен белгіленген қарапайым шындықтардан басқа, фондық ақпарат ассоциативті деп атауға болатын ерекше типтегі шындықтарды қамтиды. Бұл шындықтар әртүрлі ұлттық тарихи-мәдени құбылыстармен байланысты. Ассоциативті шындықтар арнайы сөздерде, эквивалентті лексикада көрініс таппады, бірақ ең қарапайым сөздермен бекітілді. Олар өздерінің материалдандырылған өрнектерін сөз мағыналарының компоненттерінде, сөз реңктерінде, эмоционалды-экспрессивті әуендерде, ішкі ауызша формада және т.б. табады, салыстырылатын тілдердегі концептуалды ұқсас сөздердің ақпараттық сәйкессіздіктерін анықтайды . Л. к. Латышев балама лексиканы шындық сөздеріне, уақытша эквивалентті терминдерге, кездейсоқ эквиваленттерге және құрылымдық экзотизмдерге бөледі және лексикалық эквиваленттіліктің себебі туралы айтады. Шындық сөздерінің эквиваленттілігінің себебі-практикалық тәжірибеде объектілердің немесе құбылыстардың аудармасының ана тілінің болмауы, демек, осы сөздермен белгіленген ұғымдар. Мысалы: орыс. мигалка (жарқын жыпылықтайтын шам) - анг. migalka; орыс. жөке (жалған құжат) жас анг. a fake (a forged document, in Russian literally a lime tree). Өз табиғаты бойынша уақытша эквивалентті терминдер шындық сөздеріне жақын. Эквиваленттілік ғылым мен әлеуметтік саладағы жетістіктердің біркелкі бөлінбеуіне байланысты, нәтижесінде бастапқы тілде сөйлейтіндердің практикалық тәжірибесіндегі жаңашылдық біраз уақыт аудармалы тілде сөйлейтіндерге іс жүзінде белгісіз болуы мүмкін. Содан кейін, әдетте, бұл теңсіздік тегістеледі және тиісті термин (көбінесе транслитерация арқылы) аударма тілінде де пайда болады. Салыстырыңыз: компьютер (ағылшын тілінен.computer), грейпфрут (ағылш. Grape-fruit). Кездейсоқ эквиваленттер шет тілінде сөйлейтіндердің де, аударма тілінде сөйлейтіндердің де практикалық тәжірибесінде кездесетін заттар мен құбылыстарды білдіреді, бірақ соңғысында олар қандай да бір себептермен (әрдайым түсіндірілмейтін себептермен) өз атауын ала алмады. Мысалы, орыс тілінде күндізгі сегменттер үшін арнайы белгілер жоқ, оларды неміс тілінде Вормиттаг (таңертеңнен түске дейінгі уақыт), Начмиттаг (түстен кешке дейінгі уақыт), Спатначмиттаг (кешкі 6-ға жуық уақыт) сияқты сөздермен белгілейді. Кездейсоқ лексикалық эквиваленттіліктің ең жалпы түсіндірмесі лингвистикалық салыстырмалылықтың кең таралған теориясына сілтеме болуы мүмкін, оған сәйкес әртүрлі тілдер сөйлейтін адамдар үшін әлемнің бейнесін басқаша қалыптастырады. Сонымен қатар, кейбір тілдер шындықтың кейбір бөлшектерін "байқамауы" мүмкін және оларды белгілеусіз қалдыруы мүмкін. Жеке-жеке, мұндай жағдайлардың әрқайсысында айқын түсінік жоқ. Лингвистикалық әдебиеттерде кездейсоқ эквиваленттер көбінесе "кездейсоқ лакундар"деп аталады. Алайда, л. к. Латышевтің пікірінше, бұл термин сәтсіз, өйткені бұл семантикалық нонсенс. Эквивалентті лексика туралы айтқанда, олар бастапқы тілдің лексикасын білдіреді, ал лакундар (Бос орындар) бастапқы тілде емес, аударма тілінде болады. Құрылымдық экзотизмдер кездейсоқ эквиваленттерге ұқсас, өйткені олар белгілейтін заттар мен құбылыстар аударма тілінің ана тілінің практикалық тәжірибесінде де кездеседі, бірақ оларда кездейсоқ эквиваленттер сияқты белгілер жоқ. Құрылымдық экзотизмдер мен кездейсоқ эквиваленттердің айырмашылығы-олардың жоқтығын түсіндіруге болады. Бұл аударма тілдерінің бастапқы тілдің құралдарына ұқсас және аталған заттар мен құбылыстар үшін жеткілікті ықшам белгі жасауға мүмкіндік беретін құралдар жоқ екендігіне байланысты. Мәселен, мысалы, неміс сөзі белгілі бір жағдайларда бізді қоршаған шындықтың өте нәзік бөлшектерін бір күрделі сөзбен белгілеуге мүмкіндік береді, ал орыс тілінде бұл егжей-тегжейлі сипаттаманы қажет етеді. Түпнұсқа және аударма тілдерін салыстыру кезінде аударма тілі үшін мүмкін емес сөзжасамдық құрылымы бар бастапқы тілдің лексикалық бірліктері аударма тілінен өте ерекше, экзотикалық деп айтуға болады. Сондықтан оларды құрылымдық экзотизмдер деп атайды. Unverwechselbar-бұл erheiraten (etw.)- үйлену (үйлену) арқылы бір нәрсе алу einheiraten (in etw.)- неке арқылы бір нәрсеге кіру (мысалы, отбасылық кәсіпорынға), сөзбе-сөз: "бір нәрсеге үйлен". Біздің зерттеуімізде Біз а. о. Иванов ұсынған классификацияға сүйенеміз. Ол лексикалық бірліктердің эквиваленттілігін-эквиваленттілігін сәйкестік ретінде қарастырады-эквивалентті емес лексиканы және оның түрлерін сипаттау кезінде белгінің одан тыс жатқан нәрсеге қатынасына негізделген семиотикалық жіктеуге сүйене отырып, мағыналардың сәйкес келмеуі деп санайды және осылайша үш түрлі мағынаны бөлуді қарастырады: анықтамалық (немесе денотативті, пәндік-логикалық), белгі мен оның референті арасындағы қатынасты білдіретін, прагматикалық (немесе коннотативті, эмоционалды), белгі мен оны пайдаланатын адам немесе тіл ұжымы арасындағы қатынасты білдіретін, және интрингвистикалық (интрингвистикалық), бұл белгі мен басқа белгілер немесе сол тілдік жүйенің құрылымдық элементтері арасындағы қатынасты білдіреді, біздің жағдайда тілді біріктіру. Алайда, интрингвистикалық мағына өзінің сипатына байланысты эквиваленттілікпен тікелей байланыса алмайды, яғни. оның бірден-бір себебі ретінде қарастырылады, өйткені тек осы белгі мен сол жүйенің басқа белгілері арасындағы қатынасты бере отырып, ол басқа жүйенің белгілеріне қатысты бола алмайды, бұл бізге бастапқы және аударма тілдерінің бірліктерінің лингвистикалық мәндерінің айырмашылықтарын ескермеуге және эквиваленттілікті тек анықтамалық және прагматикалық мәндердің алшақтығы ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Осыған байланысты Иванов барлық эквивалентті емес лексиканы үш үлкен топқа бөледі: терминдер, жеке (авторлық) неологизмдер, семантикалық лакундар, кең семантика сөздері, күрделі сөздер; жалпы тілдік нормадан ауытқуларды біріктіретін прагматикалық-эквивалентті емес, шет тіліндегі қосындылар, қысқартулар (қысқартулар), сөздер субъективті бағалау жұрнақтары, араласулар, ономатопея және ассоциативті лакундар; және балама-эквивалентсіз лексикаға, оның ішінде тиісті атаулар, үндеулер, шындықтар мен фразеологизмдер . Референттік-эквиваленттік лексика. Аударма кезіндегі анықтамалық мән әдетте ең жоғары деңгейде сақталғанымен, аударма тәжірибесінде бастапқы және аударма тілдерінің тиісті лексикалық бірліктерінің анықтамалық мәндеріндегі сәйкессіздік жағдайлары жиі кездеседі. Бұл жағдайда бұл айырмашылықтар екі түрге дейін азаяды: 1) аударма тілінде бастапқы тілдің бастапқы бірлігі сияқты референттік мәні бар лексикалық бірліктің болмауы; 2)бастапқы және аударма тілдері бірліктерінің референттік мәндерінің толық сәйкес келмеуі. Аударма тілінің сөздігінде бірдей анықтамалық мағынасы бар сөздің болмауы аударма тілінде бастапқы сөзді қолдана отырып, бастапқы тілде көрсетілген Тұжырымдаманың болмауын білдіреді, өйткені ұғым сөз пайда болғанға дейін пайда болатыны белгілі. Аударма тілінде белгілі бір Тұжырымдаманың болмауына байланысты аудармашы көбінесе терминдер, жеке (авторлық) неологизмдер және семантикалық лакундар сияқты балама лексиканың түрлерін аударуда кездеседі. Арнайы ұғымдарды дәл білдіру және арнайы заттарды белгілеу үшін құрылған (қабылданған, қарызға алынған және т. б.) арнайы (ғылыми, техникалық және т. б.) тілдің сөз немесе сөз тіркестерінің терминдері көбінесе басқа тілдерде тұрақты эквиваленттерге ие, бұл ғылым мен техниканың аз немесе аз біркелкі дамуымен түсіндіріледі, бұл олардың қозғалысына тәуелді емес ұлттық айырмашылықтардан. Бұл қазіргі адамзаттың материалдық мәдениетінің салыстырмалы түрде бірдей деңгейін анықтайды, бұл терминологияның нивелирленуіне және алғашқы кезде жаңа болып табылатын тілдік топтарда тез таралуы мен ассимиляциясына әкеледі. Аударма тілі үшін жаңа ұғымдарды көрсететін терминдер ғана балама бола алады. Аударма тілі қоғамында білім мен материалдық мәдениеттің бірдей салалары дамыған сайын, бұл эквиваленттілік біртіндеп жоғалып кететіні түсінікті. Терминнің негізгі артықшылықтары оның қысқалығы мен бірегейлігін құрайды. Бұл терминдерді аудару тәсілдерін таңдауды анықтайды, олардың арасында қарыз алу жетекші орын алады: ANG. radar-орыс. радар; анг. overall-орыс. аврал (теңіз термині). Қарыз алуды кеңінен қолдану терминнің негізгі сипаттамаларының қысқа және бір мәнді болуын қамтамасыз ететіндігімен түсіндіріледі, сонымен қатар терминдерді түпнұсқа тілінен алу кез-келген ғылым үшін маңызды болып табылатын осы ғылымның Мета-тілін ұлтаралық деңгейде біріздендіруді қамтамасыз етеді. Терминдерді аударудың басқа кең таралған тәсілдері: есептеу және сипаттамалық аударма. Аударма тұрғысынан жеке (авторлық) неологизмдер туралы айтқанда, неологизмдер деп анықтауға болатын барлық лексикалық бірліктерді, яғни жаңа тақырыпты немесе ұғымды білдіру үшін құрылған сөздерді немесе бұрылыстарды бір балама лексика тобына біріктіру нәтижесіз болар еді. Авторлық неологизмдер неологизмдердің барлық топтарынан екі маңызды белгімен ерекшеленеді: - оларды бір шығарманың бір авторы жасаған және тек сол жерде бар; - олар осы жұмыс аясында ерекше семантикалық жүктемені көтереді және оның көркемдік құрылымының маңызды элементі болып табылады. Неологизмдердің бұл түрі аудармада ерекше көзқарасты қажет етеді. Мұндай авторлық неологизмдер өте сирек кездесетініне қарамастан, аударма үшін ең қиын лексика топтарының бірі болып табылады және барлық эквиваленттер жоқ. Ағылшын тіліндегі неологизмдердің бұл түріне мыналар жатады: Humpty-Dumpty және Jabberwocky Л.Кэролла Элисаның шытырман оқиғалары туралы кітабынан. Аудармада неологизмдерді өткізіп жіберу өте қажет емес. Әдетте, сөздікте осы түрдегі сөздерді іздеудің пайдасы жоқ. Олардың мағынасының маңызды элементі анықтамалық мағына (яғни, автор осындай сөзге салған ұғым) және прагматика болып табылады, ол ең алдымен жаңалықтың, даралықтың және бейненің мағынасын білдіреді. Лакуна термині бос орынды немесе бос орынды білдіреді. Семантикалық кемшіліктер туралы айтатын болсақ, біз аударма тілінде берілген лексикалық бірлікпен (сөзбен немесе сөз тіркесімен) бастапқы тілде көрсетілген белгілі бір, нақты Тұжырымдаманың болмауын айтамыз. Бірақ бұл тұжырымдаманы аударма тілі арқылы білдіру мүмкін еместігі туралы емес, тек осы тұжырымдаманы белгілеу үшін аударма тілінде ұқсас деңгейдің болмауы туралы. Тағы бір нәрсе, өрнек жоспарының деңгейі бастапқы және аударма тілдерінде сәйкес келмеуі мүмкін. Мұндай семантикалық лакуналардың белгілі бір жұп тілдерде болуы әлемнің әртүрлі тілдердегі суреттерінің сәйкес келмеуі туралы тезисті айқын көрсетеді. Ағылшын тіліндегі ұқсас сөздердің мысалдары, орыс тілінде толығымен түсініксіз болып табылатын және аудармада олардың мағынасын жеткізу үшін ұзақ сипаттаманы қажет ететін ұғымдар: bouncer - адам немесе үлкен сөйлеу, barber - аязды күнде су үстіндегі бу. Орыс тілінде мұндай лакуналардың мысалдары ағылшын тіліне қатысты сөздер болуы мүмкін: құрдастар, туған күндер, күндер және т. б. Кейде тілдердің бірінде мұндай лексиканың баламаларының болмауы мәдени, тарихи және әлеуметтік түсініктеме таба алады. Сонымен, орыс тілінде "погорелец" сөзінің болуы, шамасы, революцияға дейінгі орыс ауылында өрттер мен олардың шаруа отбасыларының күйреуі жиі кездесетіндігімен түсіндіріледі, ал Германияда үйлер әдетте тастан немесе кірпіштен салынған (тіпті ауылдық жерлерде), бұл құбылыс әлдеқайда аз кездесетін және ол үшін арнайы термин жасаудың қажеті жоқ еді. Айта кету керек, сипаттамалық аударма семантикалық лакуналарды аударудың негізгі әдісі болып табылады. Жоғарыда қарастырылған лексикалық бірліктердің эквиваленттілігін бастапқы және аударма тілдерінің тиісті бірліктерінің анықтамалық мағынасының айырмашылығымен түсіндіруге болады. Осыған байланысты анықтамалық мағынаның айырмашылығының тағы бір түрі-бастапқы және аударма тілдерінің лексикалық бірліктерінің (немесе кең семантика деп аталатын сөздердің) анықтамалық мәндерінің толық емес сәйкестігі: ағылшын. темір-орыс. темір / шойын; орыс. қол-ағылш. қол / қол, орыс. іс-ағылш. affair/business. Барлық жағдайларда, біз бастапқы тілде аударма тіліндегі сәйкестікке қарағанда кеңірек мағынаны білдіретін сөзге ие боламыз, ал контекст пен экстралингвистикалық жағдайда оның бір немесе басқа нұсқалық баламаларының маңыздылығына қатысты нұсқаулар болмаса, ол эквивалентті болады. Л. с. Бархударов қол түріндегі сөздер туралы айтады, ол оны бөлінбеген мағынадағы сөздер деп атайды:" егер сіз кең контексте тиісті нұсқауларды таба алмасаңыз, онда аударма кезінде қажетті сәйкестікті дұрыс таңдау тек тілдік контекстті қайта бөлуге және нақты жағдайды немесе жағдайды білуге мүмкіндік береді ". Кең семантика сөздерін аударудың негізгі әдісі-нақтылау. Күрделі сөздер, әдетте, аударма тілінде дайын баламаларға ие емес. Ағылшын тілінде орыс тіліне қатысты жиі эквивалентсіз болуы мүмкін мұндай сөздерге мыналарды жатқызуға болады: - Әр түрлі модельдердің күрделі зат есімдері: noun+noun+ship (lifemanship - қиын жағдайларды жеңе білу); noun+noun+er (boat-misser - кемеге үнемі кешігіп келетін адам); noun+verb+er (bread-winner - асыраушы). - Күрделі сын есімдер мен етістіктер, екінші етістік элементі бар: қате-жалған-сөзсіз қателіктермен байланысты, ауыр-қолмен-ыңғайсыз, баяу. - Басқа модельдердің күрделі сын есімдері: noun+proof (foolproof - қарапайым); noun+happy (trigger-happy - қаруды қолдануда жеңіл). - Күрделі етістіктер: жазу-жазу-басқа біреу үшін жазу/жазу; brainstorm - "ми шабуылы"арқылы шешім іздеңіз. 2. Эквивалентсіз лексиканы аудару мәселесі 2.1 Эквивалентсіз лексиканы аударудың негізгі тәсілдері Ағылшын эквивалентсіз лексикасын зерттеу барысында біз эквивалентсіз лексикалық бірлік тілде ғана емес, сөйлеуде де болуы мүмкін деген қорытындыға келдік. Бұл жағдайда біз аударма тілінде бір сөзден тұратын эквиваленті бар бастапқы тілдің лексикалық бірліктерін эквивалентсіз деп санаймыз (яғни, аударма ағылшын-орыс сөздігінде бір сөзден тұратын сәйкестік тіркелген), алайда сөйлеуде қолданылады (сөйлемнің белгілі бір құрылымдарында), олар сөздікте көрсетілген лексикалық бірлікпен аударылмайды. Біз бұл түрдегі эквиваленттілікті контекстік түрде қарастырамыз. Қарастырылып отырған топтың ағылшын тіліндегі эквивалентсіз лексикасын беру тәсілдері әртүрлі болуы мүмкін: 1. Түсуі: a. Ronald moved his old plastic shopping bag up and down twice - Рональд сөмкесін екі рет көтеріп, төмен түсірді. Shopping – the things that you have just bought from a shop. Bag – a container made of paper, cloth etc, which usually opens at the top. Сөмке-сөмке, сөмке. Біз қолданатын ағылшын-орыс сөздіктерінде ағылшын тіліндегі shopping сөзінің аудармасын сатып алу мағынасында таба алмадық, дегенмен, ағылшын түсіндірме сөздігіне сәйкес, ол бар. Shopping centre – сауда орталығы деген сөз тіркесінде ағылшын лексикалық бірлігі орыс тіліндегі бір сөзден тұратын сәйкестікке ие. Shopping bag тіркесінде ол эквивалентті емес және мәтінді аудармашы қабылдамайды. b. мәтінмәндік эквивалентті емес сөздерді аударма авторы қабылдамауы мүмкін, ал сөйлемнің құрылысы өзгеруі мүмкін және антономатикалық аударма элементі қолданылуы мүмкін, яғни мәлімдемені толығымен қайта қарастыру орын алады: His hips expanded in the chair, and his chin went into extra folds as his face sank into the skull - Эварттың ессіз жамбастары барлық орындықты толтырды, иек майлы қатпарларға батып кетті, бет әлпеті әрең көрінді. Skull – the bones of a person’s or animal’s head. Бас сүйек-бас сүйек. Жоғарыда келтірілген мысалда skull ағылшын зат есімі шығарманың орыс нұсқасында алынып тасталады. Ағылшын тіліндегі етістікті ауыстыру – батып кету, батыру біз аударманың антономазиялық әдісін орыс тіліне аударуды қарастырамыз. 2. Сол тақырыптық топтан сөзді ауыстыру: а.қарастырылып отырған құбылысты орыс тіліндегі шұлықтарға сәйкес келетін ағылшын лексикалық бірлігінің мысалында байқауға болады. . Бұл сөзді орыс шұлығымен ауыстыру керек-егер ол келесі контексте қолданылса, сол тақырыптық қатардан алынған сөз: «I’ve got responsibilities», Matthew said, twiddling his stocking-toes – "Мен үшін жауап беретін адам бар", - деді Мэттью саусақтарын саусақтарымен қозғалту арқылы. Бұл мысалда біз "шұлықтар" киген ер адам туралы айтып отырмыз, бұл Ағылшындар үшін қалыпты жағдай, өйткені онда ерлер мен әйелдер стокингтері бар. Біз бұл лексикалық бірлікті орыс шұлықтарына сәйкестендіру арқылы орыс тіліне аудара алмаймыз, өйткені бізде тек әйелдер шұлық киеді, ал ер адамдар шұлық киеді, сондықтан ер адамға қатысты шұлық сөзін қолдану қажетсіз бірлестіктерді тудырады. b. Trevor was seen to approach Humphrey and hit him on the mouth - Адамдардың көз алдында ол Хамфриге барып, оны тістерімен берді. Mouth – the part of your face which you put food into, or which you use for speaking. Ауыз-ауыз; ауыз . 3. Шамамен аударманы қолдану: а. ұқсас мағынасы бар және сөйлеу стиліне қатысты сөзбен алмастыру, ал ағылшын лексикалық бірлігі стилистикалық бейтарап: He stood up like a righteous husband, and contemptuously added the pepper pot to the tray. – Бірақ ол – ерлі-зайыптылықтың өзі-тек үстелден көтеріліп, ұятқа қарап, науаға бұрыш табағын байлады. Add – to put something with something else or with a group of other things Қосымша-қосу, қосу. Бекіту-орналастыру, анықтау ,ұйымдастыру (разг.) Бейтарап сөйлеу стилінің ағылшын лексикалық бірлігі сөйлеу стиліне қатысты орыс сөзіне сәйкес келетін жағдайлар бар. Белгілі бір контексте бұл ағылшын бірлігін тіпті ұқсас бір сөзбен де жеткізу мүмкін емес, ал аударма авторы оны мағынасына сәйкес келетін сөзбен алмастырады: The jury fidgeted – Алқабилер заерзали The barristers stopped fidgeting with their papers – Адвокаттар тоқтатты шуршать қағаздармен Fidget – to keep moving your hands or feet, especially because you are bored or nervous Fidget – беспокойно жылжыту; ерзать Ерзат - (разг.) Отырады, тынымсыз қозғалады 4. Ағылшын эквивалентсіз бірлігі кездесетін сөйлемнің дизайнын өзгерту, яғни тұжырымды тұтас қайта қарастыруды қолдану: Кейбір комбинациялардағы етістікті орыс тіліне сәйкестік арқылы аудару мүмкін емес; ағылшын-орыс сөздігімен ұсынылған Нұсқаулық, өйткені орыс лексикалық бірлігінде әр түрлі лексикалық үйлесімділік (валенттілік) бар. Сөз тіркесі орыс тіліне сәйкес келеді сабақ жүргізу. Ағылшын тіліндегі етістік орыс тіліне аударылмайды, өйткені оны орыс романымен, махаббат интригасымен, махаббат оқиғасымен қолдануға болмайды , ағылшын тіліндегі love affair тіркесіне сәйкес келеді. Осы себепті аударманың авторы ұқсас мағынаны жеткізе алатын басқа құрылымға махаббат сезімін жеткізу үшін фразаны толығымен ауыстырады: Those who were conducting love affairs in service flatlets found it convenient that the maids did not come in with their vacuum cleaners on Sundays - Меблирашкиде өз қожайындарын қабылдаған бакалаврлар, жексенбіде ешкім кілемдерді соруға келмегеніне өте риза болды. Қазіргі орыс тілінің грамматикалық категориялары: Conduct – to carry out a particular process, especially in order to get information or prove facts. Conduct – жүргізуге; басшылық (ісімен) . 5. Таратушыларды қосу: Ағылшын-орыс сөздігінде ағылшын сын есімі белгісіз деп аударылады М. Спарк шығармасында біз кездестірген сөйлемде қарастырылған лексикалық бірлікті сөздік ұсынған сөзбен, дистрибьюторды қоспай-ақ жеткізуге болмайды. ештеңе: They lodged the girls with unsuspecting Freda Flower – Қыздар үшін Фрида Флоренстің бөлмелері алынды Unsuspecting – adj. not knowing that something bad is about to happen Осылайша, біз мәтінмәндік эквивалентті емес лексиканы аударманы сол тақырыптық топтан алып тастау, сөзбен алмастыру, шамамен аударманы қолдану, тұжырымды толығымен қайта қарастыру, таратушыларды қосу арқылы жүзеге асырылуы мүмкін деген қорытындыға келдік. 2.2 Эквивалентсіз лексиканы аудару кезіндегі экстралингвистикалық факторлар Эквиваленттілігі жалпы тілдік нормадан ауытқумен байланысты лексикалық бірліктердің мысалдарын қарастырыңыз. Егде жастағы халықты медициналық тексерудің жақтаушылары да, қарсыластары да бірдей қорқады: бәрі мағынасыз формализмге және дәрігерлердің қосымша ақысыз жүктемесіне азаяды. Бөлінген қаражаттың көп бөлігі, әдеттегідей, ешқайда кетпейтініне бәрі сенімді. Both the supporters and opponents of regular medical exams for the elderly are afraid of the same thing; that everything will be reduced to senseless formalities and additional uncompensated workloads for doctors. And everyone is confident that a large share of the allocated funds will, as always, be lost Мысалдан көрініп тұрғандай, орыс комбинациясы жоғалады, ағылшын тіліндегі тіркесіммен беріледі. Бастау үшін, ухнет сөзінің анықтамасын қарастырыңыз. Ушаковтың түсіндірме сөздігі келесі мағынаны береді:" бір нәрсені жұмсау немесе жұмсау; тұңғиық немесе жоғалып кету ". Ағылшын тілінде мағынасы жағынан берілген орыс сөзіне өте жақын сөз бар: squander-ге, сондай-ақ бір соққыны жоғалту үшін тіркесім, бірақ аудармашы lose үшін кең мағыналы ағылшын етістігін таңдады. Енді осы етістіктің мағынасына тоқталайық, Макмилланның сөздігі келесі анықтаманы береді: "Егер сіз оны жоғалтсаңыз, онда сіз оны жоғалтасыз", Longman Dictionary ұқсас анықтама береді: "бір нәрсені тоқтату; егер сіз оны жоғалтсаңыз, импортант немесе некессарий, сіз одан ұзақ болмайсыз". бұл хас 2009 жылғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 114 адамды құрады. Ағылшын тіліндегі етістік орыс сөзінің мағынасының маңызды құрамдас бөлігін бермейді деп қорытынды жасауға болады. Сонымен қатар, аударма кезінде прагматикалық эквиваленттілік сақталмайды: орыс тіркесімі күнделікті сөйлеу регистріне жатады, ал ағылшын тіліндегі сәйкестік жалпы лексикаға жатады. Аудармашы жалпылау әдісін қолданып, орыс сөзінің мағынасын кең ағылшын етістігімен жеткізді. Әрі қарай, прагматикалық-эквивалентті лексиканы ағылшын тілінен орыс тіліне аудару мысалдарына жүгінеміз. Келесі мысал The Washington Post электрондық нұсқасынан алынған. Мақалада ресейлік кәсіпкер Александр Запорожскийдің АҚШ-қа оралуы туралы айтылады. Donahoo, a well-known Baltimore auto dealer, had never heard of the firm. «My guess was he was in the porn business, «Donahoo said. "How else can you make dough like that?» Балтимордағы әйгілі автомобиль дилері Донаху Запорожье деп атаған фирма туралы ешқашан естімеген және ол порно бизнесімен айналысады деп ұсынған. "Әйтпесе, сіз мұндай әжелерді тістей алмайсыз", - деді ол сұхбатында Осы мысалдан көрініп тұрғандай, ағылшын тіліндегі dough өрнегі өрнектің көмегімен орыс тіліне аударылған зашибать бабки. Бұл өрнектің ағылшын тіліндегі мағынасын қарастырыңыз. Cambridge dictionary өрнектің келесі анықтамасын береді: Енді біз әжелерді ұрып-соғу үшін орыс өрнегінің мағынасын қарастырамыз. Орыс тілінің қазіргі заманғы түсіндірме сөздігі т. ф. Ефремова әже сөзін анықтайды - металл монеталар мен қағаз белгілері, олар тауарлардың құны мен төлем құралы болып табылады; ақша. Енді сөз анықтамасына жүгінейік зашибать. Далдың түсіндірме сөздігінде сіз келесі анықтаманы таба аласыз - алу, көп ақша табу. Осы салыстыруға сүйене отырып, семантикалық деңгейде аудармашы мән компонентін бермейді: көп мөлшерде ақша табыңыз деген қорытынды жасауға болады. Ағылшын етістік to make жоқ осы компоненттің маңызы бар. Мүмкін, аудармашы ағылшын тіліндегі өрнектің мағынасын орыс тіліне аударып, бейтарап өрнектің көмегімен әжелерді табуға мәжбүр болған шығар ("әйтпесе сіз мұндай әжелер таба алмайсыз"). Осылайша, біз бұл өрнекті аудару кезінде прагматикалық эквивалентке қол жеткізілді деп айта аламыз (және бастапқы және аударма өрнектер бір регистрге - қылмыстық топтардың жаргонына жатады). Екі өрнектің арасында тілдік жақындық жоқ екенін ескеріңіз: салыстырыңыз:ағылшын. dough-қамыр, қалың масса метафоралық түрде ақша ретінде қайта қарастырылады; орыс. зашибать-яғни үлкен ақша жасау; ағылш. to make-кең мағыналы жалпы етістік. Келесі мысалға жүгінейік. Мақалада АҚШ-тағы сатушылар мен қызмет көрсетушілер интернет арқылы бақыланады деп айтылады. Not so long ago, 13 Virgin Atlantic staff were sacked after branding their customers chavs on Facebook, while some BA staff were disciplined for claiming that the people who flew with the worlds favourite airline were smelly, thick and annoying. Жақында Virgin Atlantic компаниясының 13 қызметкері Facebook - те өз клиенттерін "ауыл" деп атағаны үшін жұмыстан шығарылды, ал кейбір BA қызметкерлері бүкіл әлемдегі сүйікті авиакомпанияның жолаушылары иіссіз, түтіккен және зиянды деп мәлімдегені үшін сөгіс алды Осы мысалдан көрініп тұрғандай, ағылшын тіліндегі chavs сөзі орыс тіліне ауыл сөзі арқылы берілді. Екі нұсқаны салыстыру үшін біз chavs ағылшын сөзінің анықтамасына жүгінеміз. Cambridge dictionary мынадай анықтама береді: chavs - is a young, often uneducated person who dresses in a particular way, often with a lot of jewellery, and whose behaviour many people find offensive. Енді біз орыс тілінде сөйлейтін және күнделікті сөздің анықтамасын қарастыруға көшеміз. Ушаковтың түсіндірме сөздігі келесі мағынаны береді:рустикалық-өрескел және рустикалық адам. Салыстыру үшін Ожеговтың түсіндірме сөздігіне жүгінейік, ол ұқсас анықтама береді, өрескел, рустикалық адам, ауыл тұрғыны туралы өлең. Ағылшын сөзі chavs Англияның оңтүстігіндегі жастар субмәдениетінде жиі кездеседі және жалқаулық, надандық және ақымақтықпен байланысты. Осылайша, аудармашы осы ағылшын сөзіне оңтайлы орыс сәйкестігін таңдай алмағаны анық. Айта кету керек, орыс тілінде дәлірек бір сөзден тұратын эквивалент бар (транслитерация арқылы ағылшын тілінен аударылған), бұл сөз орыс тіліндегі гопник сөзіне жақын. Үлкен Кеңес энциклопедиясына сәйкес, чав-жас жігіт, әдетте білімсіз, соқыр жастар сәнінен кейінгі, жиі агрессивті. Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, ағылшын сөзі chavs және орыс сөзі рустикалық, мағынаның мүлдем басқа реңктері бар деген қорытындыға келуге болады, сондықтан бұл аударманы оңтайлы деп санауға болмайды. Сонымен қатар, бұл жағдайда прагматикалық эквиваленттің бұзылуы бар (ағылшын. chavs жастар субмәдениетінің тізіліміне жатады; ауыл - күнделікті сөздік сөздік). Voted the world's nicest geek by Wired.com readers in 2008, DeFranco created his Sxephil channel for YouTube while studying at East Carolina University. His eponymous video blog focuses on politics and gossip Жоғарыда келтірілген мысалдан көрініп тұрғандай, ағылшын тіліндегі geek сөзі орыс тіліне ботаник сөзімен берілген. Geek сөзінің мағынасын білу үшін ағылшын-ағылшын сөздігіне жүгінейік. Cambridge dictionary берілген сөздің келесі анықтамасын береді: адам, адам, кім тұрады және сән болмайды. Егер біз Макмилланның сөздігіне жүгінетін болсақ, онда біз ұқсас анықтаманы табамыз: geek is someone who is boring especially because they seem to interested only in computers. Ағылшын сөзі сөздікте ауызекі лексикамен белгіленгенін ескеріңіз. Егер біз орыс тіліндегі "ботаник" сөзінің анықтамасына жүгінетін болсақ, онда бұл сөздің орыс тілінде келесі мағыналары бар екенін білеміз: ғылымға терең енген, асоциалды, "бұл әлемнен емес"; ештеңе туралы идеясы жоқ адам. Айта кету керек, бұл мектеп жаргонына жатады, зияткер адамды бейнелейді, әдетте көзілдірікпен. Осылайша, осы лексикалық бірлікті аудару кезінде белгілі бір семантикалық қауымдастықпен (қызығушылық танытатын адам) прагматикалық эквивалентке қол жеткізілмейді (geek - күнделікті сөйлеу стиліне қатысты сөз, ал ботаник-мектеп жаргонизмі). И. о. Иванов прагматикалық-балама лексикаға, сондай-ақ ассоциативті лакуналарға сілтеме жасайды. Теориялық бөлімде біз ассоциативті лакунами деп аударма тіліне сәйкес оның ұжымының санасында бастапқы тілдің бастапқы сөзін байланыстыратын қосымша қауымдастықтардың (коннотациялардың) болмауы немесе анықтамалық мәндердің сәйкес келуі кезінде осы қауымдастықтардың сәйкес келмеуі түсініледі. Ассоциативті лакуналарды аударудың бірнеше мысалын қарастырыңыз. Бірінші мысал Визаларды алып тастау туралы мақаладан алынған, бұл Еуропаға ақша табуға мүмкіндік береді. Алайда, көптеген экономикалық дамыған елдерде "шабашек" тәжірибесі кең таралған, шетелдіктер туристердің басшылығымен ақша табуға, заңсыз жұмыс істеуге және конверттерде жалақы алуға келеді. Осыған ұқсас схема бойынша біздің елімізде Орта Азиядан келген өзбектер, тәжіктер, қырғыздар жұмыс істейді. However, in many economically developed states, «pick-up work» - when foreigners arrive under the guise of tourists, work illegally, and get paid under the table, is not an uncommon practice. Immigrants from Central Asia - Uzbeks, Tajiks, Kyrgyz - operate by a similar scheme in our country. Жоғарыда келтірілген мысалдан көрініп тұрғандай, шабашка деген орыс сөзі pick-up work тіркесімін қолдана отырып, ағылшын тіліне аударылды. Ағылшын тіліндегі pick - up сөзінің мағынасына жүгінейік. Lingvo электрондық сөздігі, келесі анықтаманы береді: pick-up - ұйымдастырылған, бағытталған, немесе ассемблирленген hastily and without planning. Сонымен қатар, орыс-ағылшын сөздігі бұл сөзді кездейсоқ/кездейсоқ деп аударады. Осылайша, бұл өрнекті асығыс (кездейсоқ) табылған жұмыс деп аударуға болады. Енді біз орысша шабашка сөзінің анықтамасына жүгінеміз. Ожеговтың сөздігі бұл сөзді өндірістен үйге әкелінген кішкентай өнім ретінде түсіндіреді (түпнұсқа. ненужный обрубок дерева, уносившийся үйге ұста). Бірақ, бұл мағына метафоралық түрде қайта түсіндіріледі және бұл сөз сол жақ табыс мағынасында қолданылады. Шабашка сөзі орыс тілінде шабашник сөзімен байланысты, яғни: құрылыс, жөндеу және басқа да жұмыстарды орындайтын, жоғары бағамен жеке мәмілелер жасайтын адам. Ағылшын тілінде мұндай қауымдастық жоқ, және бұл сөзді ағылшын тіліне аударудың нұсқалары, moonlighter, contract labourer, жеке тұлға үшін жұмыс істеудің маңызды компонентін көрсетпейді, көбінесе заңсыз. Осыдан шабашка сөзі пайда болды. Ағылшын тіліндегі pick-up work өрнегі бұл орыс сөзі үшін ең жақсы нұсқа емес (б.з. д.: ағылшын. кездейсоқ / асығыс жұмыс. сол жақ табыс). Дұрыс таңдалмаған эквиваленттің нәтижесінде мән бұрмаланып, бастапқы көздің мағынасы жоғалады. Аудармашыға біріктірілген аударманы пайдаланып, shabashka (illegal earnings) транслитерациясы мен түсіндірмесі арқылы шабашка сөзін аудару қажет болуы мүмкін. Келесі мысалға жүгінейік. Бұл мақалада біз Мәскеуде Ойын бизнесіне тыйым салу туралы айтып отырмыз. Осы мақаланың тақырыбында ойнақы жарнама қолданылады, ол ассоциативті лакуна болып табылады. Ойын ойнау арқылы жеңіңіз ...бір жарым жыл бұрын Ресейде бірде - бір казино қалмауы керек еді-төрт ойын аймағынан тыс. Бірақ нокдаунда толқулар 2-3 ай ғана қалды.winnings ... а year and a half ago, not a single casino was to remain open outside of Russias four gambling zones. But gambling was down for only 2-3 months. Осы мысалдан көріп отырғанымыздай, бұл сөз effortless сөзімен ағылшын тіліне аударылған. Екі нұсқаны салыстыру үшін сөздіктерге жүгінеміз. Д. Н. Ушаковтың орысша түсіндірме сөздігіне сәйкес, ойнау оңай, әзіл сияқты. Енді сөздің мағынасын қарастырайық effortless-done well or successfully and without any effort. Ағылшын-орыс сөздігінде бұл сөз күш-жігерді қажет етпейтін, жеңіл деп аударылатындығын ескеріңіз. Осылайша, effortless сөзі орыс диалектісі үшін ең жақсы аударма болып табылады деп болжауға болады. Алайда, айта кету керек ағылшын нұсқасын сөздер деп емес, бүкіл ерекшелігін орыс үстеу. Статистикаға жүгінсек, ішкі нысаны сөздер ойын. Берілген ойын сөзінің түбірі, демек, сөз зат есімнің туындысы ойын. Аударма кезінде бұл ойын қауымдастығы жоғалады. Ағылшын тілінде play сөзінен әр түрлі туындылар бар екендігі белгілі, орыс контекстінің принципіне сәйкес мағынаның барлық ерекшеліктерін беру үшін playfully жарнамасын таңдауға болады. Бірақ бұл опция жеткілікті емес. Бұған көз жеткізу үшін сөздіктерге жүгінеміз. Макмилланның сөздігі playful сын есімін lively and full of fun/intended to be funny or friendly rather than serious деп түсіндіреді. Ағылшын-орыс сөздігінде біз берілген сын есімнің келесі аудармасын таба аламыз: ойнақы / көңілді/ойнақы. Бұл мәндер орыс диалектісінің мағынасынан өзгеше. Орыс сөзі ағылшын тіліне win back тіркесімімен беріледі. Осы опцияларды салыстыру үшін біз олардың мәндеріне жүгінеміз. Ожеговтың түсіндірме сөздігі етістіктің келесі мағынасын береді: күшпен, ұрыспен/тағы бір. Енді ағылшын-ағылшын сөздігіне жүгініп, win back өрнегінің мағынасын береміз. Сөздік Macmillan әкеледі келесі дефиницию: to get back something that you have lost. Электрондық сөздік Lingvo әкеледі ұқсас анықтау: if you win back something that you have lost, you get it again, especially as a result of a great effort. Осы сөздердің мағыналарын қарастырып, салыстыра отырып, ағылшын тіліндегі win back өрнегі тек орыс етістігінің денотативті мағынасын береді деп қорытынды жасауға болады. Айта кетейік, орыс етістік бар жағымсыз түсі қайтаруға күшпен/елестетті. Біздің ойымызша, орыс етістігі бір уақытта екі ассоциативті мағынада жүзеге асырылатыны қызықты: механикалық жұмыс (құрылғының өзі туралы) және қайтару. Осылайша, аудармада орыс етістігінің осы ассоциативті әлеуетін беру қиынға соғады. Лексикалық-семантикалық алмастыруды білдіретін win back ағылшын тіркесімінде (орыс тілінде бұл сөз процедуралық мағынаны баса көрсетеді, аудармада тиімділік өлшемі) мұндай бірлестіктер жоқ. Келесі мысалда біз Юрий Лужковтың отставкаға кеткеннен кейінгі әрекеттері туралы айтып отырмыз. Лужковтың сұхбаты жексенбі Telegraph-бұл эмоционалды "қорқынышты әңгімелер" жиынтығы. Біріншіден, тақырып - "Мен отбасым үшін қорқамын". Екіншіден, мазмұн-бұл аты-жөні жоқ жауларға айып тағу. Барлығы ешқандай фактілер мен дәлелдерсіз.s interview in The Sunday Telegraph is a compilation of emotional horror stories. First the headline, «I am afraid for my family. «Second, the content: incoherent accusations against unnamed enemies, all of which are made without any facts or proof» Орыс қорқынышты оқиғалар сөзі ағылшын тіліндегі horror stories тіркесімін білдіреді. Бұл опцияларды салыстыру және қорытынды жасау үшін сөздіктерге жүгіну керек. Ефремованың орыс тілінің түсіндірме сөздігінің электронды нұсқасында біз осы сөздің келесі анықтамасын таба аламыз: қорқынышты фильм - әзіл. әңгіме, қорқыныш тудыратын фильм туралы. Енді біз horror story комбинациясының анықтамасына жүгінеміз: бұл оқиға жарқын адамдарға/unpleasant experience-ке біріктірілген. Бұл сөздердің анықтамаларынан көрініп тұрғандай, ағылшын нұсқасында ирония (әзіл) жоқ, ағылшын тілінде хоррор әңгімелерінің тіркесімі иронияны көтермейді, керісінше, маңызды жанрдың атауы. Орыс тілінде, керісінше, Қорқынышты оқиға сөзі қорқыныш, қорқыныш деген не деген қорқынышты етістіктен құралған ирониялық (әзіл) форма. Осылайша, аударма нұсқасы семантикалық тұрғыдан дәл емес, өйткені ол орыс тілінде " ил " жұрнағының көмегімен айтылатын иронияны жеткізбейді-бұл жағдайда (Ср.: мұғалім, темекі шегу). Сонымен қатар, аударма кезінде бастапқы сөздің бағасы сақталмайтынын атап өткен жөн. Қорқынышты оқиға сөзі ағылшын horror stories тіркесімінен айырмашылығы, күнделікті сөйлеу стиліне жатады. Сонымен қатар, орыс контекстінде сөздің бейнелі мағынаны білдіретін тырнақшаға алынғанын ескермеуге болмайды, ал ағылшын контекстінде бейнелі (жасырын) мағынасы жоқ. Прагматикалық-эквивалентсіз лексиканы және оны аудару нұсқаларын салыстырмалы талдау бізге келесі қорытынды жасауға мүмкіндік берді: - прагматикалық-эквивалентті емес лексиканы аударудың ерекшелігі-аударма тілінде толық баламалардың болмауы, яғни мағынасы сәйкес келетін сөздер мен өрнектер; Қорытынды Бұл зерттеу эквивалентсіз лексиканы аудару мәселесіне арналған. Ми қазіргі аударма ғылымында "эквивалент"ұғымын анықтауға әртүрлі көзқарастар бар екенін анықтады. Мысалы, лингвистикалық сөздік эквивалент ұғымын басқа бір сөзбен бірдей функцияны орындай алатын функцияларға сәйкес келетін бір сөйлеу ретінде анықтайды. В. Не? Комиссаров сонымен бірге аударманың "эквиваленттілігі" мәтіндер мен аударманың барлық деңгейлерінің максималды сәйкестігінде деп санайды. Комиссаровтың пікірінше, эквививнае пастай нанналвае равазначее саатство, Ереженің түбірі, кантекстің тәуелділігін жеді. Әрі қарай, біз "эквивалентсіз лексика" термині көптеген авторларда кездесетінін анықтадық, бірақ олар оны басқаша түсіндіреді. Сваям зерттеулерінде біз А. А. Иванов ұсынған эквивалентсіз лексиканы паналаудан іздейміз. Мұндай лексика бойынша зерттеуші аударма тілінің лексикасында эквиваленттері жоқ бастапқы тілдің лексикалық бірліктерін түсінеді, олардың көмегімен осы мазмұнның шегінде тиісті барлық мағыналық компоненттерді немесе бастапқы лексикалық бірліктің мағынасының бір нұсқасын ұқсас деңгейде беруге болатын бірліктер бар. Влахов пен С. Фтор Менің шындық мәртебемнің және эквивалентті лексиканың басты ерекшелігін көрсетеді: егер бұл сөз шындық болса, онда ол белгілі бір тілге қарамастан шындық болады, өйткені эквиваленттілік осы жұп тілдер аясында орнатылады. Зерттеу барысында Ми лексикалық эквиваленттіліктің себептерін талдады және дәстүрлі түрде әр түрді осылай жіктейтін эквиваленттіліктің себептеріне жататындығын анықтады: - аударма тілі халқының өмірінде заттың, құбылыстың болмауы (табиғи эквиваленттілік); - аударылған тілде қазіргі заманғы ұғымның болмауы (лексика-семантикалық эквиваленттілік); - әр түрлі лексикалық-семантикалық сипаттамалар (стилистикалық эквиваленттілік). Басқа стилистикалық регистрдің діріл сөздері әрдайым бастапқы ассоциативті потенциалды бермейді, яғни. толық эквивалент болмаған жағдайда қосымша ішінара сәйкестік болуы мүмкін. Біздің ойымызша, мұндай аударма шешімі объективті себептермен туындаған жағдайда қолайлы деп танылуы мүмкін. Жоқ, қабылдаушы тіл мәтіндерінің тілдік дәстүрі мен жанрлық-стилистикалық ерекшеліктерін ескеру әрқашан маңызды. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1. С. В. Тюленев Теориясы перевада. Бізге хабарласыңыз: 2. Аударма: оқыту теориясы, практикасы және әдістемесі / Л.г. Латышев, а. л. Семенов. Бізге хабарласыңыз: 3. Томахин, Г. Д. Американың шындықтары: зерттеу материалдары [инастр институты үшін. тілдерді] / Ю. Д. Томахин -М.: Жоғары мектебі, 1988. - 180 б. 4. Рескер, и. И. Теодор аударма және аудармашы аударманың лингвистикалық теориясының очерктері, аударма теориясы: Халықаралық қатынастар 1974. - 274 Б. 5. Бархударов л. с. Тіл және аударма. Бізге хабарласыңыз: 6. Крупнов В. Не? Асу курсы. Ағылшын жазы: мәдени және саяси лексика. Бізге хабарласыңыз: 7. Камиссаров В. Не? Аударма теориясы: лингвистикалық аспектілер. - М.: Жоғары мектеп, 1990. - 420с. 8. Латышев, л.г. аударма: проблемалық практика және оқыту әдісі / Л. г. Латышев. - Не?: Воениздат, 1988. - 264 б. 9. Гатилова, а.г. түбірлік панятия мен көріністің эквивалентті лексикасы / А. Г. Гатилова. Толық мәлімет...ауыл. флот. не? Бізге хабарласыңыз: 10. "Зира" Л.лексикалық лакунидің бақылау матчында жеңіліп қалды. Владимир: ВГТСХД, 1975. 48 б. 11. Хашимова, а. D.It бұл ол. Лакуни ұлттық-мәдени мазмұндық компоненттің болуымен белгіленген сөздер немесе сөз тіркестерінің жиынтығы ретінде / / филология ғылымдарының мәселелері. 2004. №6. Мүмкін отвергнутым. 96-98. 12. Маргавина, I.No олай емес. Мәтінді түсінуге лингвистикалық және экстралингвистикалық факторлардың әсері: реферат. дис.... канд. ф.ғ. Ғылымдар. ДИС. филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін зерттеу. Бізге хабарласыңыз: 13. Влахов, с.С. аудармада аударылмайтын. Бізбен хабарласыңыз: 14. Волков, А. А. Жалпы тіл білімі. Бізге хабарласыңыз: 15. Леви, и.п. асу өнері. Бізге хабарласыңыз: 16. Латышев, л. Бізбен хабарласыңыз: 17. Иванов, А.А. баламалы лексика. СПБ.СПБ.: SPBU баспаханасы, 2006. 200 б. қызығушылық 18. Теңіз терминдерінің орысша-ағылшынша сөздігі (А-дан М-ге дейін) [Электрондық ресурс]. - Кіру режимі: http://www.starpomlom.com/230 /. - деректер қол жетімді: 25.04.2014. 19. Ағылшын тілі [Электрондық ресурс] үш есе өсті. - Кіру режимі: http://enlsite сіз не білесіз? narod.ru/c-3.Htm . - деректер қол жетімді: 25.04.2014. 20. Орыс тілі мен әдебиеті туралы Сайт. Лексикология. [Электрондық ресурс]. - Кіру режимі: http://www.textologia.ru/yazikoznanie/teoria-yazikoznania/ustrojstvo-yazika/leksikologiya-bezekvivalentnaya-leksika/1420/?q=641&n=1420 . - деректер қол жетімді: 25.04.2014. жүктеу/скачать 52.09 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|