Шығыс Түрік қағанаты (682-744 ж)
Аумағы
|
Астанасы
|
Билеушілері
|
Қоғамдық құрлысы
|
Этникалық құрамы
|
Әлсіреу себептері
|
Қазақстан, Орта Азия, Шығыс Түркістан, Оңт Сібір жерлерін алып жатты
|
|
Құтылық (Елтеріс)
Қапаған
Білге
Күлтегін
Тоныкөк қолбасы
|
Жоғарғы билеуші Қаған
|
Түркі тілдес тайпалар
|
-Білге қаған мен Күлтегін мемлекетті дәуірлетті. -Қытаймен тиімді шарттарға қол қойды. 741 жылы -Білге қаған өлгеннен кейін қағанат әлсіреп ыдырай бастады.
|
Саяси тарихы
|
Болған оқиғалар
|
682 жылы
741 жылы
|
-Шығыс түріктері Қытаймен жүргізген соғыстың нәтижесінде Моңғолияда өз мемлекетін қалпына келтірді
-Білге қаған өлгенен кейін мемлект ыдырай бастады
|
Батыс Түрік қағанаты (603-704 ж)
Аумағы
|
Астанасы
|
Билеушілері
|
Қоғамдық құрлысы
|
Этникалық құрамы
|
Әлсіреу себептері
|
Жетісу
Оңт шығысында: Іле, Шу өзендерінен бастап
Солт-батысында: Еділ мен Кубан өзенінің төменгі ағысына дейін
Оңт-батысында: Тарым, Амудария өзеніне дейінгі аралықты қамтыды
|
Суяб
Жазғы ордасы Мыңбұлақ
|
Тардуш (Дато)
Шегу (610-618 )
Тон (618-630)
|
Жоғарғы билеуші Қаған
Қаған сайлау Ұлықтың қолында берілді.
Қаған руынан шыққандар-Ябғу, Шад,Елтебер
Ябғу-қаған мұрагері
Шад-тайпа көсемі
Елтебер-ру басы
Сот ісін-бұйрықтар мен тархандар
Тархан-қала әкімі
Түменбасы-қолбасшы
Бектер-жергілікті жердегі қағанның тірегі
Селиф-салық жинаушы жергілікті адамдар атқарды
Қара бұдындар-қарапайым халық
Тат-құлдар
|
Будун сөзі-ел, халық деген мағынаны білдіреді. Негізгі этникалық саяси ұйытқысы-«Оң оқ Будун» немесе «оң тайпа»
Нушебилер мен дулуларды-Іле, Шу өзендері бөліп тұрды
|
-Ішкі-талас тартыс. --Қытай империясының қысымы
|
Саяси тарихы
|
Болған оқиғалар
|
610-618 жылдары
618-630 жылдары
627 жылы
630 жылдан бастап
634 жылы
640-657 жылдары
659 жылы
699 жылы
704 жылы
|
-Шегу қаған билік құрды
-Тон қаған билік құрды
-Тон қаған Византияға көмек беру үшін өзінің қалың қолын аттандырды
-Билік үшін күрес басталды (дулулар мен нушебилер)
-Нушеби тайпасының қолдауымен Ешбар Елтеріс қаған билікті өз қолына алды
-Дулулар мен Нушебилер арасындағы соғыс басталды
-Елдегі өзара тартысты көріп отырған Қытай Жетісуға басып кірді Ешбар қаған қолға түсіп соғыста, қаза болды
-Түргеш тайпалары күшейе бастады
-Қытайлықтармен соғыста түргеш тайпасының қағаны Үшлік жеңіске жетті
|
Түргеш қағанаты (704-756 ж)
Аумағы
|
Астанасы
|
Билеушілері
|
Қоғамдық құрлысы
|
Этникалық құрамы
|
Әлсіреу себептері
|
Жетісу, Іле, Шу, Талас алқаптары
|
Үлкен ордасы Суяб
(Шу бойында)
Кіші ордасы
Күнгіт (Іле бойында)
Сұлу қаған орданы Тараз қаласына көшірді
|
Үшлік
Сұлу қаған (715-738 ж)
Тұқарсан Құтшар
Жыпыр
|
Қағанат 20 әкімшілік аймаққа бөлінді
Әр аймақтар 7 мыңнан әскер жинады
|
Халқының құрамы түркі тілдес тайпалар сары және қара түргештерге бөлінді
|
-Ішкі-талас тартыс. Қытай империясының қысымы
|
Саяси тарихы
|
Болған оқиғалар
|
ҮІ ғ
717 жылы
737 жылы
720-721 жылдары
20 жылдай
748 жылы
751 жылы
749-753 жылдары
756 жылы
|
-Түргеш тайпалары Шу, Іле өзендері аралығындағы үлкен аймақты мекендеді Жетісудағы керуен жолдары олардың бақылауында болды.
-Сұлу қаған Тан империясына баруы, екі ел арасында уақытша бейбіт келісімге келуге мүмкіндік туды
-Сұлу қаған Тоқарстандағы қарлұқтармен біріге отырып арабтарды ойсырата жеңді. Арабтар Сұлуға «сүзеген», «мүйізді» деп ат қойған үнемі жеңіске жетуіне байланысты
-Сұлудың әскербасшысы Күли шор Соғды жеріндегі арабтарды қуып шығып жеңіске жетті
-Сары және қара түргештер арасындағы қатынас ушығып кетіп, өзара тартыстан әлсіреді
-Қытай әскері Суябты жаулап алды
-Тараз қаласына жақын жерде Атлах қаласында көмекке келген араб әскерімен қарлұқтар бірігіп, қытай әскерін талқандады.
-Қара түргеш Жыпыр тархан биледі, оның тұсындада өзара соғыс толастамады
-Түргеш қағанаты құлап, Атлах шайқасында жеңіске жеткен қарлұқтар билікке келді
|
Сұлу қағанның сыртық саясаты
|
Қытай империясы және Шығыс Түрік қағанатымен құдандалық арқылы келісімге келді
|
Көрші елдермен әскери келісім шарттар жасасты
|
Орта Азия халықтары менарабтарға қарсы күш біріктірді
|
Қарлұқ қағанаты (756-940 ж)
Аумағы
|
Астанасы
|
Билеушілері
|
Қоғамдық құрлысы
|
Этникалық құрамы
|
Әлсіреу себептері
|
Алтайдан бастап, батыста Каспий теңізіне дейіңгі аралықты алып жатты
|
Суяб
|
Білге Күл Қадыр хан
|
Жоғарғы билеуші Қаған
|
Үш жікіл, үш бескіл, бұлақ, көкеркін, тухси кірген. Сондай ақ лазана мен фаракия руларыда аталған
|
-Қағанатты ішкі талас-тартыстар мен билік үшін күрес әлсіретті.
|
Саяси тарихы
|
Болған оқиғалар
|
766-775 жылдары
ҮІІІ ғ аяғында
ІХ ғ
840 жылы
ІІ ғасырға жуық
712-713 ж
751 жылы
940 жылы
|
-Қашғарияны жаулап алып шекарасын кеңейтеді
-Қарлұқтар бірігіп мемлект құрды
-Ұйғыр қағанатынан жеңіліс тапты
-Қарлұқтар қырғыздармен бірігіп ұйғыр қағанатын талқандады
-Қарлұқтар 200 жылдай арабтарға қарсы соғысты
-Қарлұқтар арабтарға қарсы Соғды,Шаш, Ферғаналықтармен бірігіп соғысты
-Атлах шайқасында арабтар мен қытай әскерінің арасында болған шайқаста,қарлұқтар арабтарды қолдап, қытай әскерін талқандады
-Қашғардың түрік билеушілері Баласұғын қаласын басып алып, Қарлұқ қағанатын талқандайды
|
Қарлұқтардың арабтарға қарсы күресін екі кезеңге бөліп қарастыруға болады
|
І кезең
|
-Қарлұқтардың 712-173 жылдары Соғды, Шаш, Ферғаналықтармен бірігіп жүргізген күрес кезеңі. Бұл кезең қарлұқтар билікті 756 жылы өз қолдарына алғанға дейін жүргізілді.
|
ІІ кезең
|
-Қарлұқтар күресі ҮІІІ ғасырдың екінші жартысынан ІХ ғасырдың аяғына дейін созылды.
|
Оғыз мемлекеті (ІХ соңы-ХІ ғ басы)
Аумағы
|
Астанасы
|
Билеушілері
|
Қоғамдық құрлысы
|
Этникалық құрамы
|
Әлсіреу себептері
|
Сырдарияның орта және төмеңгі ағысында
|
Янгикент (жаңа Гузия)
|
Әли хан
Шах Мәлік
|
Жоғарғы билеуші: Жабғу
Жабғудың мұрагері: Инал
Иналдың тәрбиешісі: Атабектер
Әскербасы: Сюбашы
Жабғудың кеңесшілері: Күл-еркін
«Хатун» Жабғу әйелдері
|
М Қашғаридың дерегі бойынша 24 тайпадан тұрса.
Әл Марвази оғыздар 12 тайпасы жөнінде ғана жазған
|
-Салжұқтармен көп жылыға созылған соғыс
-Ішкі талас-тартыстар
-Қыпшақтардың соққысынан
|
Саяси тарихы
|
Болған оқиғалар
|
ҮІ-ҮІІ ғасырларда
ҮІІІ ғ
ІХ
965 жылы
985 жылы
Х ғ аяғы-ХІ ғ басында
1041 жылы
1043 жылы
ХІ ғасырда
1220 жылы
1299 жылы
|
-Жетісу жерін мекендеді. Оғыздардың ата тегі-Жетісудан бастау алады
-Оғыздарды Сырдарияға дейін ығыстырған Қарлұқтар
-Оғыздар Қимақтар мен одақтасып, Кангар-Печенгтерді талқандады
-Оғыз жабғуы Киев кінәзі Святославпн әскери одақ құрып, Хазар қағанатын талқандады
-Орыс жылнамаларында кінәз Владимир торктармен (оғыздармен) одақтасып, Еділ бұлғарларына жорық жасағаны туралы айтылады
-Әли ханның кезінде мемлекеттің жағдайы күрт нашарлайды
-Шахмәлік Хорезмді жаулап алды
-Шахмәлік селжұқтар қолынан қаза тапты
-Мемлекетін құрып күшейе бастаған қыпшақтар, оғыздарды Сырдария мен Арал маңынан ығыстырды
-Сырдариядан қоныс аударған түріктердің басшысы Ертоғурлдың баласы Осман (1282-1326 ж) Осман империясының негізін қалады
-Оғыздар мен селжұқтар бірігіп, Кіші Азияда (Түркияда) Осман империясының негізін қалады
|
Қимақ қағанаты (ІХғ соңы-ХІ ғ басы)
Аумағы
|
Астанасы
|
Билеушілері
|
Қоғамдық құрлысы
|
Этникалық құрамы
|
Әлсіреу себептері
|
Қазақстанның солтүстік-шығыс, орталық аймақтарын алып жатты
|
Имақия (Ертіс бойында)
Екінші астанасы
Карантин
(Алакөл бойында)
|
|
Жоғарғы билеуші:Қаған
Бұл атақтан екі саты төмен: Ябғу
Тайпа көсемдері: «Имек байғу»
нмесе «қимақ ябғу
Жеке айпа көсемдері: Шад түтік
Қағанның 11 іс басқарушысы болды
|
Қимақ қағанатында:
7 тайпа болды
Олар: Эймур, байандур, татар, ланиқаз, ажалар, және имек, қыпшақ
Гардизидің дерегі бойынша 7 тайпадан тұрады. Олардың ең атақтылары қимақтар мен қыпшақтар дейді.
|
-Өз ішіндегі қайшылықтар, қыпшақ тайпасының көсемдерінің билікке таласуы
-Орта Азиядағы көрші тайпалардың қақтығысынан
|
Саяси тарихы
|
Болған оқиғалар
|
ҮІІ ғ басында
ҮІІІ ғ ІІ жартысынан ХІ ғ басында
766-840 жылдары
840 жылы
ІХ ғасырдың соңында
ІХ-ХІ ғасырларда
Х ғ ІІ жартысында
|
Достарыңызбен бөлісу: |
